ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Ενότητα 21. Το κρητικό ζήτημα (1821-1905)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Ενότητα 22. Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Ενότητα 29: Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912 – 1913)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Ενότητα 30: Η Ελλάδα και τα Βαλκάνια μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους

Ενιαία διδασκαλία των ενοτήτων με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) Το Κρητικό ζήτημα (ορισμός), σ. 64

β) Τα νέα κράτη-έθνη των Βαλκανίων (απλή αναφορά, με τον χάρτη της σ. 66), ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να αντιληφθούν την ανάδυση των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων των βαλκανικών κρατών.

γ) Μακεδονικό Ζήτημα και αγώνας, σσ. 67-68

δ) Κίνημα των Νεοτούρκων, σ. 68

ε) Αίτια των Βαλκανικών Πολέμων, σ. 85

στ) Συμμαχίες-αντίπαλοι στις δύο φάσεις των Βαλκανικών πολέμων, σσ. 85, 86

ζ) Γεγονότα (απλή αναφορά/σχεδιάγραμμα), σσ. 85-86

η) Αποτελέσματα Συνθήκης Βουκουρεστίου, προοπτικές Νέων Χωρών – εξωτερική πολιτική, σ. 87-88.

Λέξεις κλειδιά: Κρητικό ζήτημα, Μακεδονικό ζήτημα, κομιτατζήδες, κίνημα Νεοτούρκων, Συνθήκη Βουκουρεστίου, απελευθέρωση Θεσσαλονίκης, νέα σύνορα Ελλάδος, Νέες Χώρες.

Υποστηρικτικό υλικό:

-Διαδραστική εφαρμογή με πηγές και βίντεο από το Πανόραμα του 20^ού αι. ΕΡΤ, (02.07΄) «Ο μακεδονικός αγώνας», Φωτόδενδρο: εδώ

-Διαδραστικός χάρτης «Βαλκανικοί πόλεμοι: οι διεκδικήσεις και τα οφέλη των βαλκανικών κρατών», Φωτόδενδρο: εδώ

-Ο ελληνικός στρατός μπαίνει στη Θεσσαλονίκη, Το Πανόραμα του 20^ού αι., ΕΡΤ, βίντεο 01:17΄: εδώ

«Η συνθήκη του Βουκουρεστίου», Το Πανόραμα του 20^ού αι., βίντεο 00:51΄: εδώ

-Πηγή 2, σ. 86 του σχ. βιβλίου, προκειμένου να αναδειχθεί ο ρόλος του Ελ. Βενιζέλου στους Βαλκανικούς πολέμους

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Ανάδειξη των διαστάσεων του μακεδονικού αγώνα μέσα από τον σχολιασμό των πηγών 1α και 1β, σ. 67 του σχολ. βιβλίου.

-Άσκηση/δραστηριότητα 1, σ. 86 του σχολ. βιβλίου.

-Άσκηση/δραστηριότητα 1 και 3, σ. 88 του σχολ. βιβλίου.

 2 ώρες 

 

I. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Ειδικοί διδακτικοί στόχοι

Οι μαθήτριες και οι μαθητές επιδιώκεται:

Να κατανοήσουν τις εξελίξεις που οδήγησαν στη διπλωματική προσέγγιση και στη συμμαχία των βαλκανικών κρατών εναντίον της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Να γνωρίσουν τα κυριότερα γεγονότα των βαλκανικών πολέμων και την έκβασή τους.

 

Κύριες διδακτικές επισημάνσεις

Σχολιασμός γραπτών πηγών

1. Το κύριο επιχείρημα με το οποίο ο βασιλιάς Γεώργιος υποστηρίζει την απόφαση της Ελλάδας να κηρύξει τον πόλεμο στην Οθωμανική αυτοκρατορία είναι η επιθυμία προάσπισης των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων» των «υπόδουλων αδελφών», ιδίως μετά την «αποτυχίαν των ειρηνικών προσπαθειών» των συμμάχων βαλκανικών κρατών. Σε αυτή την πολεμική προσπάθεια, τονίζει κατ' επανάληψη ο Γεώργιος, η Ελλάδα αποδύεται όχι μόνη αλλά μαζί με τους συμμάχους της, τα άλλα βαλκανικά κράτη, και ενώ είναι κατάλληλα προετοιμασμένη.

2. Σύμφωνα με τον σύγχρονο ιστορικό Γιάννη Γιανουλόπουλο, ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπήρξε ο πρωτεργάτης των ελληνικών επιτυχιών κατά τους βαλκανικούς πολέμους. Αξίζει να υπογραμμιστεί η επισήμανση του ιστορικού ότι σε πολλές από τις επιλογές του ο Βενιζέλος βρέθηκε αντιμέτωπος με τον βασιλιά Κωνσταντίνο και τους υποστηρικτές του.

 

Σχολιασμός εικονιστικού υλικού

1. Αμέσως μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης, τμήματα του ελληνικού στρατού κινήθηκαν προς τη δυτική Μακεδονία, προκειμένου να ασφαλίσουν τα πλευρά των ελληνικών δυνάμεων από τα δυτικά. Στη φωτογραφία διακρίνονται Έλληνες ιππείς στη μάχη της Άρνισσας (3-4 Νοεμβρίου 1912).

2. Η ναυμαχία της «Έλλης» (3 Δεκεμβρίου 1912) ήταν η πρώτη μεγάλη ελληνική ναυτική νίκη κατά τον Α' βαλκανικό πόλεμο. Στο πρώτο πλάνο του πίνακα εικονίζονται τουρκικά θωρηκτά να έχουν πληγεί από ελληνικά σκάφη.

 

ΙΙ. ΠΡΟΣΘΕΤΟ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

1. Η διαμάχη Βενιζέλου - Κωνσταντίνου για την κατάληψη της Θεσσαλονίκης

[... ] Ο Βενιζέλος έλεγε προς τον Κωνσταντίνον, σταθμεύοντα εις Κοζάνην: «Αναμένω να μοι γνωρίσετε την περαιτέρω διεύθυνσιν, ην θα ακολουθήση η προέλασις του στρατού Θεσσαλίας. Παρακαλώ μόνον να έχετε υπ' όψιν ότι σπουδαίοι πολιτικοί λόγοι επιβάλλουσι να ευρεθώμεν μίαν ώρα ταχύτερον εις την Θεσσαλονίκην.

(Υπογραφή) υπουργός Στρατιωτικών Βενιζέλος».

[...] Παρ' όλα ταύτα, ο Κωνσταντίνος ειδοποίησε τον Βενιζέλον ότι:

«Ο στρατός δεν θα οδεύση κατά της Θεσσαλονίκης. Εγώ έχω καθήκον να στραφώ κατά του Μοναστηρίου, εκτός αν μου το απαγορεύετε». Και ο πρωθυπουργός απήντησε: «Σας το απαγορεύω!»

[...] Ο Βενιζέλος βλέπει ότι η Θεσσαλονίκη χάνεται διά την Ελλάδα. Την νύκτα της 24 προς 25 Οκτωβρίου, μετά τας ειδήσεις περί της βουλγαρικής προελάσεως, ο πρωθυπουργός κατελήφθη υπό πραγματικής αγωνίας. Μη δυνάμενος να επηρεάση άλλως τον Διάδοχον, τηλεφωνεί μετά το μεσονύκτιον προς τον βασιλέα Γεώργιο [...] Ο πρωθυπουργός διατάσσει να τον εξυπνήσουν και να του ανακοινώσουν τα επόμενα, με την παράκλησιν όπως τα διαβιβάση εις τον υιόν του, προσθέτων την πατρικήν αυτού φωνήν:

«Σας καθιστώ προσωπικώς υπεύθυνον διά την βραδύτητα με την οποίαν διεξάγετε τας επιχειρήσεις, αι οποίαι κινδυνεύουν να φέρουν τους Βουλγάρους πρώτους εις Θεσσαλονίκην».

[...] Και μετά το μήνυμα τούτο, ο Κωνσταντίνος εξηκολούθησεν ενεργών σύμφωνα προς ό,τι ενόμιζεν ανάγκην της στρατιωτικής καταστάσεως. [... ]

Ο Βενιζέλος εις Αθήνας υπέθετεν ότι το απόγευμα της 25^ης ο Ελληνικός στρατός θα κατελάμβανε την Θεσσαλονίκην. Αντί τούτου μανθάνει διαπραγματεύσεις και προθεσμίας. Η ανησυχία του με-ταβάλλεται εις απόγνωσιν. Ολόκληρος η πολιτική του καταρρέει. Τα αυριανά σύνορα της Ελλάδος θα μείνουν εντεύθεν του Αξιού. Υπό το κράτος των συναισθημάτων αυτών στέλλει προς τον Κωνσταντίνον την εξής βιαίαν τηλεγραφικήν διαταγήν:

«Αρχηγόν στρατού: Παραγγέλεσθε να αποδεχθήτε την προσφερομένην υμίν παράδοσιν της Θεσσαλονίκης και να εισέλθετε εις ταύτην άνευ χρονοτριβής. Καθιστώ υμάς υπεύθυνον διά πάσαν αναβολήν, έστω και στιγμής.

(Υπογραφή) υπουργός Στρατιωτικών Βενιζέλος».

[... ] Ο Κωνσταντίνος εξουσιοδότησε τους αξιωματικούς του επιτελείου του Δούσμανην και Μεταξάν να μεταβούν εις Θεσσαλονίκην διά να υπογράψουν τα πρωτόκολλα της παραδόσεως. Αι σχετικαί διατυπώσεις έληξαν την 11^η νυκτερινήν.

 

Γ. Βεντήρης, Η Ελλάς του 1910-1920,
Ίκαρος, Αθήνα 1970, τόμ. 1, σ. 119-121.

 

2. Μια σύγχρονη ερμηνεία του Β' βαλκανικού πολέμου

Το «μακεδονικό» ήταν για τη Βουλγαρία κεντρικό εθνικό και πολιτικό ζήτημα. Οι σλαβικοί πληθυσμοί του μακεδονικού χώρου είχαν σε μεγάλο ποσοστό στραφεί προς τη Βουλγαρία, η οποία στήριζε τις απελευθερωτικές πρωτοβουλίες τους σε σκληρό ανταγωνισμό με τους Έλληνες. Το γεγονός ότι οι τελευταίοι έγιναν στον Α' Βαλκανικό Πόλεμο κύριοι του μεγαλύτερου μέρους της Μακεδονίας και της Θεσσαλονίκης, σε συνδυασμό με την κατάληψη του βόρειου τμήματος από τους Σέρβους, προκάλεσε μείζον πολιτικό πρόβλημα στη Σόφια. Κάτω από την πίεση του «μακεδονικού αλυτρωτισμού» και του διάχυτου αισθήματος αδικίας, η κυβέρνηση της Βουλγαρίας αποφάσισε να επιτεθεί στους χθεσινούς της συμμάχους παρά τις ολοφάνερα δυσμενείς συγκυρίες.

 

Γ. Μαργαρίτης, «Η εμπόλεμη Ελλάδα», Ιστορία του νέου ελληνισμού,
Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2005, τόμ. 6^ος, σ. 70-71.