ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ
ΑΠΛΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΑΟΡΙΣΤΗ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ
Α. ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ
Να μελετήσετε τα παρακάτω παραδείγματα:
I.
• Εἰ δέοι (= χρειάζεται, είναι ανάγκη) πολεμεῖν, ἄμεινον ἂν πολεμοῖμεν ἔχοντες τὰ ὅπλα ἢ παραδόντες.
• Εἴ τις περιέλοιτο (= αν κανείς αφαιρούσε) τῆς ποιήσεως πάσης τό τε μέλος (= μελωδία) καὶ τὸν ῥυθμὸν καὶ τὸ μέτρον, λόγοι γίγνονται τὰ λειπόμενα.
• Δυστυχέστατος τῶν ἀνθρώπων ἂν εἴην, εἰ τῆς πατρίδος ἀποστερηθείην.
• Ἐπιλείποι ἂν ἡμᾶς ὁ πᾶς χρόνος (= δεν θα αρκούσε σε μας ο χρόνος), εἰ τὰς Ἡρακλέους πράξεις ἁπάσας καταριθμησαίμεθα (= απαριθμούσαμε, διηγούμαστε με λεπτομέρεια).
II.
• Κίμων, εἴ τινι ὑπόσχοιτό τι, οὐδαμῶς ἐψεύδετο.
• Εἴ τις καλῶς ὑπηρετήσειε Φιλίππῳ, οὐδενί ἂν εἴασε (ἐῶ = αφήνω) τὴν προθυμίαν ἀχάριστον (= χωρίς ανταμοιβή).
• Εἴ τις Κύρῳ δοκοίη βλακεύειν (= έδινε την εντύπωση ότι συμπεριφερόταν βλακωδώς), ἔπαισεν ἄν (παίω = χτυπώ).
• Οἱ Ἕλληνες τὸ πάλαι, εἴ βούλοιντο εἰς λόγους ἐλθεῖν πρὸς ἀλλήλους (= όταν ήθελαν να έρθουν σε διαπραγματεύσεις), κήρυκας ἔπεμπον.
Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Τα παραπάνω παραδείγματα είναι υποθετικοί λόγοι που δηλώνουν:
I. Την απλή σκέψη, δηλαδή κάτι είναι δυνατόν να γίνει, χωρίς όμως να τον ενδιαφέρει αν τελικά αυτό θα πραγματοποιηθεί. Στην απλή σκέψη, η υπόθεση εισάγεται το εἰ και εκφέρεται με ευκτική, και η απόδοση συνήθως με δυνητική ευκτική (= ευκτική + ἄν) ή, σπανιότερα, με οριστική αρκτικού χρόνου
II. Την επανάληψη στο παρελθόν, δηλαδή κάτι που επαναλαμβανόταν στο παρελθόν. Στο είδος αυτό η υπόθεση εισάγεται με το εἰ και εκφέρεται με ευκτική και η απόδοση με οριστική παρατατικού ή με δυνητική οριστική αορίστου (= οριστική αορίστου + ἄν).
Αρχές Σύνταξης της Αρχαιοελληνικής Γλώσσας: Είδη υποθετικών λόγων [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]
Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Εργαστήριο Αρχαιομάθειας: Ηλεκτρονικές Ασκήσεις [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]
→ 1. Να συμπληρώσετε τα κενά με τους κατάλληλους τύπους των ρημάτων που είναι σε παρένθεση:
Μελέτησε την άσκηση εδώ.
1. Εἰ oἱ πολῖται .......... (ὁμονοῶ) ἀλλήλοις, εὐνομουμένη γίγνοιτο ἂν ἡ πόλις.
2. Εἰ ἡμᾶς αὐτοὺς δεήσειεν (= χρειαζόταν, ήταν ανάγκη) τριάκονθ’ ἡμέρας ἔξω γενέσθαι, οἱ γεωργοῦντες (= οι γεωργοί) ἡμῶν πολλὰ ἂν …… (ζημιοῦμαι).
3. Εἴ τις ἐν Λακεδαίμονι ποιοίη τι φαῦλον, οὗτος …… (δοκεῖ) ἀχρεῖος εἶναι.
4. …… (βούλομαι) ἂν σπείσασθαί σοι (= να συνάψω ανακωχή μαζί σου), ὦ Τισσάφερνες, εἰ μὴ οἰοίμην (= αν δεν πίστευα) ὑπὸ σοῦ ἐξαπατᾶσθαι.
→ 2. Να σχηματίσετε υποθετικούς λόγους συνδυάζοντας κατάλληλα την υπόθεση της πρώτης στήλης με την αντίστοιχη απόδοση που υπάρχει στη δεύτερη στήλη (όπως στο παράδειγμα):
Μελέτησε την άσκηση εδώ.
| 1. Εἴ τις ἆθλα προτιθείη (= καθιέρωνε βραβεία) τοῖς γεωργοῖς, | α) μάντεις ἦσαν ἐν τῷ στρατοπέδῳ καὶ ἱερεῖς φέροντες πῦρ ἀπὸ τοῦ Διὸς βωμοῦ. |
| 2. Εἴ τις τὴν ἐλπίδα ἐκ τοῦ βίου ἀποβάλοι, | β) ἠνάγκασαν ἂν ἡμᾶς ποιεῖν τὰ προσήκοντα (= όσα πρέπει). |
| 3. Ἀγησίλαος εἰ τοὺς νέους γυμναζομένους ἴδοι, | γ) οὐκ ἄν τις ζῴη. |
| 4. Εἰ μὴ τρέφοιτο, | δ) τί ἄν ἀγαθὸν ὑπολελειμμένον εἴη (= έχει απομείνει). |
| 5. Εἰ τὰ ψηφίσματα αὐτάρκη εἶεν, | ε) πολλὰ ἂν ἐπιδοίη (= θα προόδευε) ἡ γεωργία. |
| 6. Εἰ οἱ Λακεδαιμόνιοι στρατεύοιντο ἔξω χώρας, | στ) ἐπῄνεσεν ἄν. |
1-ε, 2- , 3- , 4- , 5- ,6-
→ 3. Να αποδώσετε το κείμενο στην κοινή νεοελληνική γλώσσα, αφού πρώτα αναγνωρίσετε τους υποθετικούς λόγους που υπάρχουν σ' αυτά:
Λαγωοί ποτε πολεμοῦντες ἀετοῖς παρεκάλουν εἰς συμμαχίαν ἀλώπεκας. Αἱ δὲ ἔφησαν· «βοηθήσαιμεν ἂν ὑμῖν, εἰ οὐ γνοῖμεν τίνες ἐστὲ καὶ τίσι πολεμεῖτε».
| Λεξιλόγιο | ||
| αἱ δὲ ἔφησαν (φημί) | = | κι αυτές είπαν |
| εἰ οὐ γνοῖμεν (γιγνώσκω) | = | αν δεν ξέραμε |
Δ. ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ
ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ
Ε. ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ
→ 1. Στα επόμενα παραδείγματα να τοποθετήσετε τον κατάλληλο υποθετικό σύνδεσμο:
Μελέτησε την άσκηση εδώ.
1. Οὐκ ἂν δικαίως πιστεύοις εἶναι ἐλεύθερος, …….. τυραννεύοιο ὑπὸ τῶν ἐπιθυμιῶν.
2. ………….. τὴν εὐδαιμονίαν τέχναις (= με τεχνάσματα) πονηραῖς διώκῃς (= επιδιώκεις), οὐκ ἐν τῷ βίῳ εὐτυχήσεις.
3. …………… τις ἔχων πολλὰ χρήματα μὴ χρῷτο αὐτοῖς (= δεν τα χρησιμοποιεί), τι ἂν πλέον ἔχοι τοῦ πένητος;
4. Κακίστης δουλείας ἀπολυθήσῃ (= θα απαλλαγείς από τη χειρότερη μορφή δουλείας), …. ἀπολυθῇς τῶν ἐπιθυμιῶν.
5. Κάλλιστ’ ἂν ζῴης, ……… τά προσήκοντα δρῴης (δρῶ = πράττω, κάνω) μήτε θηρῶν (=χωρίς να επιδιώκεις) τὸν τῶν ἀνθρώπων ἔπαινον μήτε δειμαίνων (= ούτε να φοβάσαι) τὸν τῶν ἀφρόνων ψόγον.
6. …….. μὴ Ἀλέξανδρος ἦν, ἐπεθύμουν ἂν εἶναι Διογένης.
7. …….. Ἕκτορα ἀποκτενεῖς, καὶ αὐτός (= και συ ο ίδιος) ἀποθανεῖ.
8. ……… τις ἐν Ὀλυμπίᾳ νικήσῃ, εὐδαίμων ἔσται· εὐδαιμονέστερος δὲ …… ἐν μάχῃ νικῶν τελευτήσῃ.
→ 2. Να μετατρέψετε τους ακόλουθους υποθετικούς λόγους σε όλα τα υπόλοιπα είδη:
Μελέτησε την άσκηση εδώ.
1. Εἰ γὰρ τοὺς κρείττους νικᾷς, θαυμαστὸς εἶ.
2. Εἰ ἐποίει οὗτος τὰ δέοντα, ηὐδαιμόνει ἄν.
3. Ἐὰν καρτερίαν καὶ πειθὼ ἔχωμεν, ἀνδρείως ἀγωνισόμεθα.
→ 3. Να μεταφέρετε στην αρχαία Ελληνική τους υποθετικούς λόγους:
Αν ήμουν σοφός (δεν είμαι όμως), θα ήμουν ευτυχής (εὐδαίμων).
Όταν (κάθε φορά που) η πατρίδα κινδυνεύει, όλοι εμείς τη βοηθούμε (βοηθῶ + δοτ.).
Όταν (κάθε φορά που) η πατρίδα κινδύνευε, όλοι εμείς τη βοηθούσαμε.
Όταν η πατρίδα κινδυνεύσει, όλοι εμείς θα τη βοηθήσουμε.
Αν με εξόριζαν οι συμπολίτες μου (φεύγω ὑπὸ τοῦ δήμου), θα ήμουν πάρα πολύ δυστυχής (το θεωρώ ως ενδεχόμενο, ως σκέψη).
Αν κάποιος νομίζει ότι οι Λακεδαιμόνιοι είναι φοβεροί και δυσκολοπολέμητοι (δυσπολέμητος), είναι λογικός (σώφρων).
→ 4. Να μεταφράσετε τα επόμενα κείμενα στην κοινή νεοελληνική γλώσσα, αφού πρώτα αναγνωρίσετε τους υποθετικούς λόγους που υπάρχουν σ’ αυτά:
1. Ἐὰν γὰρ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, ἀφήσει καὶ ὑμῖν ὁ Πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος· ἐὰν δὲ μὴ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, οὐδὲ ὁ Πατὴρ ὑμῶν ἀφήσει τὰ παραπτώματα ὑμῶν.
(Κατὰ Ματθαῖον 6, 14-15)
| Λεξιλόγιο | ||
| ἐὰν γὰρ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις | = | γιατί, αν συγχωρήσετε στους ανθρώπους |
2. Ὁ λύχνος τοῦ σώματός ἐστιν ὁ ὀφθαλμός· ἐὰν οὖν ὁ ὀφθαλμός σου ἁπλοῦς ᾖ, ὅλον τὸ σῶμά σου φωτεινὸν ἔσται· ἐὰν δὲ ὁ ὀφθαλμός σου πονηρός ᾖ, ὅλον τὸ σῶμά σου σκοτεινὸν ἔσται.
(Κατά Ματθαῖον 6, 22-23)
3.
— Ἄσκει τῶν περὶ τὸ σῶμα γυμνασίων μὴ τὰ πρὸς τὴν ῥώμην ἀλλὰ τὰ πρὸς τὴν ὑγίειαν· τούτου δ’ ἂν ἐπιτύχοις, εἰ λήγοις τῶν πόνων ἔτι πονεῖν δυνάμενος.
— Ἐὰν ᾖς φιλομαθής, ἔσει πολυμαθής· ἃ μὲν ἐπίστασαι, ταῦτα διαφύλαττε ταῖς μελέταις, ἃ δὲ μὴ μεμάθηκας, προσλάμβανε ταῖς ἐπιστήμαις.
— Δοκίμαζε τοὺς φίλους ἐκ τε τῆς περὶ τὸν βίον ἀτυχίας καὶ τῆς ἐν τοῖς κινδύνοις κοινωνίας· τὸ μὲν γὰρ χρυσίον ἐν τῷ πυρὶ βασανίζομεν, τοὺς δὲ φίλους ἐν ταῖς ἀτυχίαις διαγιγνώσκομεν. Οὕτως ἄριστα χρήσει τοῖς φίλοις, ἐὰν μὴ προσμένῃς τὰς παρ’ ἐκείνων δεήσεις, ἀλλ’ αὐτεπάγγελτος αὐτοῖς ἐν τοῖς καιροῖς βοηθεῖς.
(Ἰσοκράτους, Πρὸς Δημόνικον, 14, 18 και 25)
| Λεξιλόγιο | ||
| εἰ λήγεις τῶν πόνων | = | αν σταματάς τις ασκήσεις |
| προσλάμβανε ταῖς ἐπιστήμαις | = | να τα αποκτάς με τα διαβάσματα, με τη γνώση |
| και τῆς ἐν τοῖς κινδύνοις κοινωνίας | = | και από τη συμμετοχή στους κινδύνους |
| διαγιγνώσκομεν | = | κρίνουμε, καταλαβαίνουμε |
| ἀλλ’ αὐτεπάγγελτος... βοηθεῖς | = | αλλά με δική σου πρωτοβουλία τους βοηθείς στις κατάλληλες περιστάσει |
Ηλεκτρονικές ασκήσεις: Υποθετικοί λόγοι (ασκήσεις 3, 4, 5, 6, 7, 8) [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]
Ηλεκτρονικές Ασκήσεις: Υποθετικοί λόγοι – Προτάσεις δευτερεύουσες υποθετικές (ασκήσεις 4, 5, 6, 7, 8, 9) [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]
Ηλεκτρονικές Ασκήσεις: Υποθετικοί λόγοι (ασκήσεις 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16) [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]
ΣΤ. ΙΔΙΑΙΤΕΡΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ
I. Συμβαίνει πολλές φορές να παραλείπεται μέσα στον λόγο η υπόθεση ή η απόδοση, γιατί εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα. Στην περίπτωση αυτή, οι υποθετικοί λόγοι καλούνται ελλειπτικοί.
π.χ. Eἰ μὲν τὴν ῥητορικήν ἐδίδαξεν, καλῶς ἔχει· εἰ δὲ μή, τί σοι ὄφελος; (ενν. εἰ δὲ μὴ ἐδίδαξεν).
Από τους ελλειπτικούς υποθετικούς λόγους προέρχονται ορισμένες φράσεις που κατέληξαν να έχουν επιρρηματική σημασία. Τέτοιες είναι π.χ. :
| εἰ δὲ μὴ | = | αλλιώς |
| εἰ μὴ | = | εκτός μονάχα, παρά μόνο |
| εἰ μὴ ἄρα | = | εκτός αν ίσως |
| ἐὰν μόνον | = | αρκεί μόνο να |
| εἴ τις καὶ ἄλλος | = | περισσότερο από κάθε άλλον |
| εἴπερ τις καὶ ἄλλος | = | περισσότερο από κάθε άλλον κλπ. |
II. Εάν ο υποθετικός λόγος εξαρτάται από κάποιο ρήμα, τότε η απόδοση μπορεί να πάρει διαφορετική μορφή από αυτήν που έχουμε μάθει ως τώρα και συγκεκριμένα:
Ανάλογα με το ρήμα της εξάρτησης μπορεί να μετατραπεί:
α) σε δευτερεύουσα πρόταση
β) σε απαρέμφατο
γ) σε κατηγορηματική μετοχή.
Οι μετατροπές που υφίστανται οι εξαρτημένοι υποθετικοί λόγοι ακολουθούν γενικά τους κανόνες μετατροπής του ευθέος λόγου σε πλάγιο, που θα εξετάσουμε αναλυτικά στην ενότητα 15.
III. Πολλές φορές η υπόθεση δεν εμφανίζεται με τη μορφή υποθετικής πρότασης, αλλά με τη μορφή υποθετικής μετοχής.
Π.χ. Οὐκ ἂν ἦλθον δεῦρο, ὑμῶν μὴ κελευσάντων
(= Οὐκ ἂν ἦλθον δεῦρο, εἰ μὴ ὑμεῖς ἐκελεύσατε).
Αρχές Σύνταξης της Αρχαιοελληνικής Γλώσσας: Παρατηρήσεις σχετικά με τους υποθετικούς λόγους [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]
Για τις υποθετικές προτάσεις μπορείς να διαβάσεις στον «Ελληνικό Πολιτισμό» εδώ.
Ασκήσεις θα βρεις εδώ
Μπορείς να συμβουλευτείς το Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής εδώ
Την Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα εδώ