ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ
Α. ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ
Να μελετήσετε τα παρακάτω παραδείγματα:
I.
1. Ἑπτὰ πόλεις διερίζουσι (= φιλονικούν μεταξύ τους) περὶ ῥίζαν Ὁμήρου· Σμύρνα, Ῥόδος, Κολοφῶν, Σαλαμίς, Ἴος, Ἄργος, Ἀθήναι.
2. Αἱ δεύτεραι φροντίδες (= σκέψεις) σοφώτεραι.
3. Καὶ ἀφίκοντο ἑκταῖοι εἰς Χρυσόπολιν τῆς Καλχηδονίας, καὶ ἐκεὶ ἔμειναν ἡμέρας ἑπτὰ λαφυροπωλοῦντες.
4. Σταθεὶς δὲ Ζακχαῖος εἶπε πρὸς τὸν Κύριον· ἰδοὺ τὰ ἡμίση τῶν ὑπαρχόντων μου, Κύριε, δίδωμι τοῖς πτωχοῖς καὶ εἴ τινός τι ἐσυκοφάντησα (= πήρα με συκοφαντίες), ἀποδίδωμι τετραπλοῦν.
5. Ἤδη δὲ εἶχε καὶ τριπλασίαν δύναμιν ὁ Σεύθης.
II.
1. Πρῶτος δὲ Θαλῆς καὶ τὴν ὑστάτην ἡμέραν τοῦ μηνὸς τριακάδα εἶπε.
2. Πρῶτοι μὲν γὰρ καὶ μόνοι ὑπὲρ ἁπάσης τῆς Ἑλλάδος πρὸς πολλὰς μυριάδας τῶν βαρβάρων διεκινδύνευσαν.
III.
1. Καὶ μὴν εἴρηται γ’ (= και όμως έχει λεχθεί τουλάχιστον) ἡμῖν οὐχ ἅπαξ ἀλλ’ οἶμαι πολλάκις.
2. Καὶ ἐκ δευτέρου ἀλέκτωρ ἐφώνησε. Καὶ ἀνεμνήσθη ὁ Πέτρος τὸ ῥῆμα ὃ εἶπεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς ὅτι πρὶν ἀλέκτορα φωνῆσαι δίς, ἀπαρνήσῃ με τρίς.
Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Στα παραπάνω παραδείγματα οι λέξεις με έντονα γράμματα είναι αριθμητικά, λέξεις δηλαδή που φανερώνουν αριθμούς ή παράγονται από ονόματα αριθμών.
Τα αριθμητικά είναι επίθετα, ουσιαστικά και επιρρήματα.
I. Τα αριθμητικά επίθετα (ομάδα Ι) διακρίνονται σε:
| α) Απόλυτα: | όσα φανερώνουν ένα ορισμένο πλήθος από όντα. (Παράδ. 1: Ἑπτὰ πόλεις ). |
| β) Τακτικά: | όσα φανερώνουν τάξη, δηλ. τη θέση που κατέχει ένα ορισμένο ον σε μια σειρά από όμοια του. (Παράδ. 2: Αἱ δεύτεραι φροντίδες ). |
| γ) Χρονικά: | όσα φανερώνουν χρόνο, δηλ. ποια ημέρα, από τότε που άρχισε, τελειώνει κάποια ενέργεια. (Παράδ. 3: Καὶ ἀφίκοντο ἑκταῖοι ). |
| δ) Πολλαπλασιαστικά: | όσα φανερώνουν από πόσα απλά μέρη απαρτίζεται κάτι. (Παράδ. 4: ἀποδίδωμι τετραπλοῦν). |
| ε) Αναλογικά: | όσα φανερώνουν ποια είναι η αναλογία ενός ποσού προς ένα άλλο του ίδιου είδους. (Παράδ. 5: εἶχε καὶ τριπλασίαν δύναμιν). |
• Από τα απόλυτα αριθμητικά, τα τέσσερα πρώτα κλίνονται ως εξής:
| (1) εἷς μία ἕν | (2) δύο | |||
| Ενικός αριθμός | Δυϊκός αριθμός | |||
| αρσ. | θηλ. | ουδ. | (για τα τρία γένη) | |
| ον. | εἷς | μία | ἕν | δύο |
| γεν. | ἑνὸς | μιᾶς | ἑνὸς | δυοῖν |
| δοτ. | ἑνὶ | μιᾷ | ἑνὶ | δυοῖν |
| αιτ. | ἕνα | μίαν | ἕν | δύο |
| (3) τρεῖς τρία | (4) τέτταρες τέτταρα | |||
| Πληθυντικός αριθμός | Πληθυντικός αριθμός | |||
| αρσ. και θηλ. | ουδ. | αρσ. και θηλ. | ουδ. | |
| ον. | τρεῖς | τρία | τέτταρες | τέτταρα |
| γεν. | τριῶν | τριῶν | τεττάρων | τεττάρων |
| δοτ. | τρισί(ν) | τέτταρσι(ν) | τέτταρσι(ν) | |
| αιτ. | τρεῖς | τρία | τέτταρας | τέτταρα |
• Τα απόλυτα αριθμητικά από το πέντε μέχρι το ἑκατόν είναι άκλιτα. Από το διακόσιοι, -αι, -α και πάνω είναι τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα και κλίνονται μόνο στον πληθυντικό αριθμό.
• Τα τακτικά, τα χρονικά και τα αναλογικά αριθμητικά κλίνονται ως τρικατάληκτα δευτερόκλιτα επίθετα σε -ος, -η, -ον ή -ος, -α, -ον.
• Τα πολλαπλασιαστικά αριθμητικά κλίνονται όπως τα συνηρημένα τρικατάληκτα δευτερόκλιτα σε –οῦς, -ῆ, -οῦν.
II. Τα αριθμητικά ουσιαστικά (ομάδα II) σημαίνουν αφηρημένη αριθμητική ποσότητα, δηλ. πλήθος από όμοιες μονάδες οποιουδήποτε είδους. Είναι όλα θηλυκά (αφηρημένα ουσιαστικά) σε –ὰς και κλίνονται όπως τα τριτόκλιτα οδοντικόληκτα θηλυκά σε –ας, γεν, -άδος.
Παραδείγματα: τοῦ μηνὸς τριακάδα εἶπε, πολλὰς μυριάδας τῶν βαρβάρων
III. Τα αριθμητικά επιρρήματα (ομάδα III) φανερώνουν πόσες φορές επαναλαμβάνεται κάτι. Λήγουν σε –άκις ή –κις, εκτός από τα τρία πρώτα που είναι: ἅπαξ (= μία μόνο φορά), δὶς (= δύο φορές), τρὶς (= τρεις φορές).
Παραδείγματα: οὐχ ἅπαξ ἀλλ’ οἶμαι πολλάκις, φωνῆσαι δίς, ἀπαρνήσῃ με τρίς
Βλ. Γραμματική Α.Ε.
Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ
→ 1. Να αναγνωρίσετε με τη βοήθεια της Γραμματικής, τα είδη των αριθμητικών που περιέχονται στις παρακάτω προτάσεις:
Μελέτησε την άσκηση εδώ.
1. Τῷ δὲ ἀδελφῷ ἔδωκε τρία τάλαντα, τὰ δὲ λοιπὰ τῷ υἱεῖ κατέλιπε, τάλαντα ἑπτακαίδεκα.
2. Ὁ μὲν οὖν Ἅγνων ἀνεχώρησε ταῖς ναυσὶν ἐς τὰς Ἀθήνας, ἀπὸ τετρακισχιλίων ὁπλιτῶν χιλίους καὶ πεντήκοντα τῇ νόσῳ ἀπολέσας ἐν τεσσεράκοντα μάλιστα ἡμέραις.
3. Ἁπλοῦς ὁ μῦθος τῆς ἀληθείας ἔφυ.
4. Βέλτιόν ἐστιν ἅπαξ ἀποθανεῖν ἢ ἀεὶ προσδοκᾶν.
5. Δὶς πρὸς τὸν αὐτὸν αἰσχρὸν προσκρούειν λίθον.
6. Λέγει ὁ Ἰησοῦς· ἄρατε (= σηκώσατε) τὸν λίθον. Λέγει αὐτῷ ἡ ἀδελφὴ τοῦ τεθνηκότος Μάρθα· Κύριε, ἤδη ὄζει (= μυρίζει άσχημα)· τεταρταῖος γάρ ἐστι.
7. Ἐγὼ δὲ ὑποτίθεμαι (= υποθέτω) τὴν διάμετρον τοῦ ἡλίου τῆς διαμέτρου τῆς σελήνης ὡς (= περίπου) τριακονταπλασίαν εἶναι καὶ μὴ μείζονα.
8. Τό τε ἐκ τῶν νεῶν καὶ τοῦ πεζοῦ πλῆθος συντιθέμενον γίνεται διακόσιαί τε μυριάδες καὶ τριάκοντα καὶ μία καὶ πρὸς χιλιάδας ἑπτὰ καὶ ἑκατοντάδες ἓξ καὶ δεκάς.
→ 2. Να βρείτε με τη βοήθεια της γραμματικής σας τα αραβικά ψηφία που αντιστοιχούν στα παρακάτω αριθμητικά:
Μελέτησε την άσκηση εδώ.
1. Τέσσαρα μὲν καὶ δέκα ἔτη ἐνέμειναν αἱ τριακοντούτεις σπονδαὶ αἳ ἐγένοντο μετ’ Εὐβοίας ἅλωσιν· τῷ δὲ πέμπτῳ καὶ δεκάτῳ ἔτει, ἐπὶ Χρυσίδος ἐν Ἄργει τότε πεντήκοντα δυοῖν δέοντα ἔτη ἱερωμένης καὶ Αἰνησίου ἐφόρου ἐν Σπάρτῃ καὶ Πυθοδώρου ἔτι δύο μῆνας ἄρχοντος Ἀθηναίοις, μετὰ τὴν ἐν Ποτιδαίᾳ μάχην μηνὶ ἕκτῳ Θηβαίων ἄνδρες ὀλίγῳ πλείους τριακοσίων ἐσῆλθον περὶ πρῶτον ὕπνον ξὺν ὅπλοις ἐς Πλάταιαν τῆς Βοιωτίας οὖσαν Ἀθηναίων ξυμμαχίδα.
2. Τότε προσελθὼν αὐτῷ ὁ Πέτρος εἶπε· Κύριε, ποσάκις (= πόσες φορές) ἁμαρτήσει εἰς ἐμὲ ὁ ἀδελφὸς μου καὶ ἀφήσω (= θα συγχωρήσω) αὐτῷ; ἕως ἑπτάκις; Λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· οὐ λέγω σοι ἕως ἑπτάκις, ἀλλ’ ἕως ἑβδομηκοντάκις ἑπτά.
3. ᾳϠϞ,ς’
4. Στίχοι ᾳψμθ’
5. Γίνονται αἱ πᾶσαι μυριάδες στίχων τέτταρες καὶ τετταράκοντα πρὸς τοῖς πεντακισχιλίοις καὶ διακοσίοις ἑβδομήκοντα.
6. Στίχοι τρεῖς καὶ τετρακισμύριοι τεσσαράκοντα ἐβδομήκοντα πέντε.
7. Στίχοι ͺμͺδσλθ’ (μ = μυριάς).
→ 3. Να γράψετε όλους τους δυνατούς τύπους των αριθμητικών που θα βρείτε στο παρακάτω αίνιγμα:
Μελέτησε την άσκηση εδώ.
εἷς ὁ πατήρ, παῖδες δυοκαίδεκα. τῶν δ’ ἑκάστῳ
παῖδες δὶς τριάκοντα διάνδιχα εἶδος ἔχουσαι·
αἱ μὲν λευκαὶ ἔασιν ἰδεῖν, αἱ δ’ αὖτε μέλαιναι·
ἀθάνατοι δέ τ’ ἐοῦσαι, ἀποφθινύθουσιν ἅπασαι.
ἔστι δ’ ἐνιαυτός.
Λαέρτιου Διογένους Φιλοσόφων βίων καὶ δογμάτων συναγωγή, Κλεόβουλος, Ι 91
| Λεξιλόγιο | ||
| διάνδιχα (επίρ.) εἶδος ἔχουσαι | = | πουέχουν διαφορετική μορφή |
| ἔασιν | = | εἰσὶν |
| αὖτε (επίρ.) | = | αντιθέτως |
| ἐοῦσαι | = | οὖσαι |
| ἀποφθινύθουσιν | = | φθείρονται, χάνονται, πεθαίνουν |
Για τον πλάγιο λόγο μπορείς να διαβάσεις στον «Ελληνικό Πολιτισμό» εδώ.
Ασκήσεις θα βρεις εδώ
Μπορείς να συμβουλευτείς τη Γραμματική της Α.Ε. εδώ