Γρήγορος οδηγός μετατροπής από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο

Αν η πρόταση στον ευθύ λόγο είναι:

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Ποιος λόγος ονομάζεται ευθύς και ποιος πλάγιος;

Ευθύς ονομάζεται ο λόγος που:

α) εκφέρεται άμεσα είτε από κάποιον ομιλητή είτε ανάμεσα σε δύο ή περισσότερους συνομιλητές·

β) μεταφέρεται σε κάποιο τρίτο πρόσωπο όπως ακριβώς ειπώθηκε από τον ομιλητή· στην περίπτωση αυτή στα νέα ελληνικά μπαίνει ανάμεσα σε εισαγωγικά.

Παραδείγματα:

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Πλάγιος ονομάζεται ο λόγος, όταν τα λόγια ενός ομιλητή μεταφέρονται όχι όπως ακριβώς ειπώθηκαν, αλλά αλλαγμένα.

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Όπως φαίνεται στα παραπάνω παραδείγματα, εκτός από τις αλλαγές που έγιναν (π.χ. εἶ > εἰμι) κατά τη μεταφορά από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο, χρησιμοποιήθηκαν κι άλλες λέξεις· κυρίως όμως χρησιμοποιήθηκε ένα ρήμα στο οποίο εξαρτήθηκε ο πλάγιος λόγος, π.χ. λέγει, οἴομαι, ἔγνω. Το ρήμα αυτό ονομάζεται ρήμα εξάρτησης.

Ποιες αλλαγές παρατηρούνται κατά τη μεταφορά του ευθύ λόγου στον πλάγιο;

Συνήθως γίνονται αλλαγές στην έγκλιση, στον χρόνο και το πρόσωπο του ρήματος, στο ρηματικό τύπο (απαρέμφατο, μετοχή), στα χρονικά και τοπικά επιρρήματα, στις προσωπικές και τις κτητικές αντωνυμίες.

Στη συνέχεια θα μελετήσουμε τις αλλαγές αυτές κατά περίπτωση.

Από τι εξαρτώνται οι αλλαγές που παρατηρούνται κατά τη μεταφορά του ευθύ λόγου στον πλάγιο;

Οι αλλαγές που παρατηρούνται στην έγκλιση κατά τη μετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο εξαρτώνται από:

α) το χρόνο του ρήματος εξάρτησης, δηλαδή αν βρίσκεται σε αρκτικό ή ιστορικό χρόνο

β) το είδος του ρήματος εξάρτησης, δηλαδή αν είναι βουλητικό, κελευστικό κ.ά.

γ) το είδος της πρότασης που μετατρέπεται, δηλαδή αν είναι κύρια πρόταση (κρίσης ή επιθυμίας ή ευθεία ερώτηση) ή δευτερεύουσα πρόταση.

Μετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο, 1α) κύριες προτάσεις κρίσης

Θα δούμε τις αλλαγές που συντελούνται κατά τη μεταφορά των κυρίων προτάσεων κρίσης από τον ευθύ λόγο στον πλάγιο, μελετώντας πρωτίστως το ρήμα εξάρτησης, που μπορεί να είναι ρήμα:

λεκτικό, γνωστικό, αισθητικό, δοξαστικό.

(δες στο τέλος το συγκεντρωτικό πίνακα)

Πιο αναλυτικά, οι κύριες προτάσεις κρίσης μετατρέπονται μετά από:

1.  λεκτικά ρήματα σε:

α) ειδική πρόταση.

Παραδείγματα:

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

β) ειδικό απαρέμφατο  (πρδ. 5, 5α), ιδίως μετά το ρ. φημί (5β)

Παρατηρήσεις

Παραδείγματα:

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

2. γνωστικά ρήματα σε:

α) ειδική πρόταση, (για τις εγκλίσεις ισχύουν οι ίδιες αλλαγές με τα λεκτικά ρήματα), (πρδ. 1-4)

β) πλάγια ερώτηση, (πρδ. 5)

γ) ειδικό απαρέμφατο, (ισχύουν οι ίδιες αλλαγές με τα λεκτικά ρήματα) (πρδ. 6)

δ) κατηγορηματική μετοχή, (πρδ. 7)

Παρατηρήσεις

α) Αν στο ευθύ λόγο υπήρχε δυνητική έγκλιση, τότε και η κατηγορηματική μτχ. διατηρεί το δυνητικό μόριο ἄν. (8)

β) Ο χρόνος της μετοχής καθορίζεται από τον χρόνο του ρήματος στον ευθύ λόγο. (7, 8)

Παραδείγματα:

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

3. αισθητικά ρήματα σε:

α) ειδική πρόταση, (ισχύουν οι ίδιες αλλαγές με τα λεκτικά ρήματα), (πρδ. 1-4)

β) πλάγια ερώτηση, (πρδ. 5)

γ) ειδικό απαρέμφατο, (ισχύουν οι ίδιες αλλαγές με τα λεκτικά ρήματα) (πρδ. 6)

δ) κατηγορηματική μετοχή (πρδ. 7)

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

4. δοξαστικά ρήματα σε:

α) ειδικό απαρέμφατο, (ισχύουν οι ίδιες αλλαγές με τα λεκτικά ρήματα) (πρδ. 1)

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Συγκεντρωτικός πίνακας με τις αλλαγές στη μετατροπή των κύριων προτάσεων κρίσης

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Μετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο, 1β) κύριες προτάσεις επιθυμίας

Οι κύριες προτάσεις επιθυμίες μετατρέπονται σε τελικό απαρέμφατο μετά από ρήματα ευχετικά, βουλητικά, απαγορευτικά, κελευστικά, ή λεκτικά (όταν έχουν τη σημασία των κελευστικών)

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Μετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο, 1γ) ευθείες ερωτήσεις

Οι ευθείες ερωτήσεις μετατρέπονται σε πλάγιες ερωτήσεις.

1. Σχετικά με την έγκλιση παρατηρούμε ότι:

α) αν εξαρτώνται από αρκτικό χρόνο διατηρούν την αρχική έγκλιση, πρδ. 1

β) αν εξαρτώνται από ιστορικό χρόνο μετατρέπουν, συνήθως, την οριστική ή την απορηματική υποτακτική σε ευκτική του πλάγιου λόγου, πρδ. 2, 2α, 3, 3α

2. Σχετικά με τον τρόπο που εισάγονται παρατηρούμε ότι:

α) οι ευθείες ερωτήσεις ολικής άγνοιας στον πλάγιο λόγο εισάγονται με το εἰ, πρδ. 3α

β) οι ευθείες ερωτήσεις μερικής άγνοιας, που εισάγονται

i) με ερωτηματικές αντωνυμίες ή διατηρούν τις ερωτηματικές αντωνυμίες (πρδ. 1) ή τις τρέπουν στις αντίστοιχες αναφορικές (πρδ. 2, 3)

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

ii) όσες εισάγονται με ερωτηματικά επιρρήματα ή τα διατηρούν ή τα τρέπουν στα αντίστοιχα αναφορικά. πρδ. 1, 2, 2α, 3

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

3. Οι διμερείς ευθείες ερωτήσεις μετατρέπονται σε διμερείς πλάγιες ερωτηματικές και εισάγονται με τα: εἰ - ἤ, εἴτε - εἴτε, πότερον - ἤ, πότερα - ἤ

(γενικότερα για τις πλάγιες ερωτηματικές πρ. πληροφορίες θα βρεις εδώ)

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Μετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο, 2) δευτερεύουσες προτάσεις

Κατά τη μεταφορά των δευτερευουσών προτάσεων από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο παρατηρούμε:

1. Δεν αλλάζει το είδος των προτάσεων. Με άλλα λόγια, μια ειδική πρόταση του ευθύ λόγου παραμένει ειδική και στον πλάγιο λόγο. !!!

2. Αν το ρήμα εξάρτησης είναι αρκτικού χρόνου, διατηρούν την ίδια έγκλιση! !!! (πρδ. 1, 2)

3. Αν το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου, τότε: !!!

α) η δυνητική οριστική και η δυνητική ευκτική διατηρούνται πάντα. !!! (πρδ. 3, 4)

β) η απλή οριστική ή η υποτακτική (με το ἄν ή χωρίς το ἄν) μετατρέπονται συνήθως σε ευκτική του πλάγιου λόγου, συνεπώς το ἂν χάνεται. (πρδ. 5, 6)

γ) η απλή οριστική ή η υποτακτική (με το ἄν ή χωρίς το ἄν) διατηρούνται όταν:

i) ο συγγραφέας τηρεί αντικειμενική στάση σ' αυτά που διηγείται, εκφράζοντας, όχι τη δική του γνώμη, αλλά τη γνώμη του υποκειμένου της πρότασης,

ii) παρουσιάζεται κάτι ως βέβαιο ή ως διαχρονική αλήθεια. (πρδ. 7, 8)

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Μετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο, οι εγκλίσεις

Όταν το ρήμα εξάρτησης είναι αρκτικού χρόνου, η έγκλιση της ειδικής πρότασης παραμένει ίδια με του ευθύ λόγου, δηλαδή:

ευθύς λόγος: οριστική > πλάγιος λόγος οριστική, πρδ. 1

όταν το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου η έγκλιση της ειδικής πρότασης είτε παραμένει ίδια είτε μετατρέπεται σε ευκτική του πλάγιου λόγου (πλ. λ.), δηλαδή:

ευθύς λόγος: οριστική > πλάγιος λόγος οριστική, πρδ. 2

ευθύς λόγος: οριστική > πλάγιος λόγος ευκτική πλ. λ., πρδ 2α

Όμως, η δυνητική οριστική και η δυνητική ευκτική του ευθύ λόγου παραμένουν, ακόμα κι αν το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου, δηλαδή:

ευθύς λόγος: δυνητική οριστική > πλάγιος λόγος δυνητική οριστική, πρδ. 3

ευθύς λόγος: δυνητική οριστική > πλάγιος λόγος δυνητική οριστική, πρδ. 4

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Μετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο, 3) άλλες αλλαγές

Οι αλλαγές που γίνονται κατά τη μεταφορά του ευθύ λόγου σε πλάγιο εξαρτώνται από το ποιος μεταφέρει (πλαγιάζει) το λόγο και σε ποιον. Έτσι παρατηρούμε:

α) αλλαγή του προσώπου του ρήματος· μπορεί:

το α' πρόσωπο να τρέπεται σε β' (πρδ. 1) ή σε γ' (πρδ. 2)

το β σε γ' (πρδ. 3)

ή και του β' σε α' π.χ. (πρδ. 4)

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

β) οι αντωνυμίες, κυρίως οι προσωπικές, οι αυτοπαθείς και οι κτητικές τρέπονται από το α' ή το β' πρόσωπο σε γ' πρόσωπο, ανάλογα με τα συμφραζόμενα.

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

γ) αλλαγές παρατηρούνται και στα επιρρήματα που δηλώνουν τόπο, ή χρόνο,

π.χ. ἐνθάδε > ἐκεῖ, νῦν > τότε

Μετατροπή των υποθετικών λόγων σε πλάγιο λόγο (εξαρτημένοι υποθετικοί λόγοι)

Εξαρτημένος υποθετικός λόγος είναι ο υποθετικός λόγος που έχει μετατραπεί σε πλάγιο λόγο.

Εἰ ταῦτα πράττετε, ἁμαρτάνετε > ευθύς υποθετικός λόγος

Ἀγησίλαος λέγει ὅτι ἁμαρτάνουσιν, εἰ ταῦτα πράττουσιν> εξαρτημένος υποθετικός λόγος

Εἰ ταῦτα πράττετε, ἁμαρτάνετε > ευθύς υποθετικός λόγος

Ἀγησίλαος λέγει εἰ ταῦτα πράττουσιν, ἁμαρτάνειν αὐτούς > εξαρτημένος υποθετικός λόγος

Εἰ ταῦτα πράττετε, ἁμαρτάνετε > ευθύς υποθετικός λόγος

Ἀγησίλαος γιγνώσκει εἰ ταῦτα πράττουσιν ἁμαρτάνοντας αὐτούς > εξαρτημένος υποθετικός λόγος

Από τα παραπάνω παραδείγματα προκύπτει ότι στον εξαρτημένο υποθετικό λόγο η απόδοση μετατρέπεται σε: α) ειδική πρόταση, β) απαρέμφατο, γ) κατηγορηματική μετοχή.

Όσον αφορά την υπόθεση θα έχουμε τις εξής δύο περιπτώσεις:

α) αν η απόδοση εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου, η υπόθεση παραμένει χωρίς αλλαγές και αναγνωρίζεται το είδος του υποθετικού λόγου σαν να ήταν ανεξάρτητος. (βλέπε τα παραπάνω παραδείγματα)

β) αν η απόδοση εξαρτάται από ιστορικό χρόνο, τότε η υπόθεση μπορεί: α) να διατηρείται ως έχει, β) να μετατρέπεται σε εἰ + ευκτική του πλάγιου λόγου.

προεῖπον δὲ αὐτοῖς μὴ ναυμαχεῖν Κορινθίοις, ἢν μὴ ἐπὶ Κέρκυραν πλέωσι

το ρήμα εξάρτησης σε ιστορικό χρόνο, η υπόθεση διατηρεί τη μορφή της, η απόδοση με απαρέμφατο

ὁ δὲ Ἀγησίλαος οὐκ ἔφη δέξασθαι τοὺς ὅρκους, ἐὰν μὴ ὀμνύωσιν

το ρήμα εξάρτησης σε ιστορικό χρόνο, η υπόθεση διατηρεί τη μορφή της, η απόδοση με απαρέμφατο

Ἀκούσας ταῦτα ὁ Κλέανδρος εἶπεν ὅτι Δέξιππον μὲν οὐκ ἐπαινοίη͵ εἰ ταῦτα πεποιηκὼς εἴη·

το ρήμα εξάρτησης σε ιστορικό χρόνο, η υπόθεση σε ευκτική του πλάγιου λόγου και η απόδοση με ειδική πρόταση και ευκτική του πλάγιου λόγου

Μέθοδος εργασίας για τη μετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο

Μπορείς να συμβουλευτείς στην αρχή, το γρήγορο οδηγό μετατροπής από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο ή να μελετήσεις τα παρακάτω:

Επειδή τα πάντα είναι θέμα μεθόδου, γι' αυτό κατά τη μετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο δουλεύουμε ακολουθώντας την εξής σειρά:

α) Ελέγχουμε το είδος των προτάσεων, αν είναι κύρια (κρίσης, επιθυμίας, ευθεία ερώτηση) ή δευτερεύουσα.

β) Ελέγχουμε το είδος του ρήματος εξάρτησης, γιατί

Αν η πρόταση είναι κρίσης, τότε η εξάρτηση από λεκτικό, γνωστικό, αισθητικό, δοξαστικό ρήμα δίνει διαφορετικά αποτελέσματα.

Αν η πρόταση είναι επιθυμίας, δε μας προβληματίζει ιδιαίτερα το ρήμα εξάρτησης, αφού στον πλάγιο λόγο όλες οι κατηγορίες ρημάτων [ευχετικό, βουλητικό, απαγορευτικό, κελευστικό, ή λεκτικό (όταν έχουν τη σημασία των κελευστικών] μας δίνουν τελικό απαρέμφατο.

Αν η πρόταση είναι ευθεία ερώτηση, δε μας προβληματίζει ιδιαίτερα, αφού στον πλάγιο λόγο θα μετατραπεί σε πλάγια ερωτηματική.

Αν η πρόταση είναι δευτερεύουσα, δε μας προβληματίζει, αφού στον πλάγιο λόγο θα παραμείνει το είδος της δευτερεύουσας. Για τις υποθετικές προτάσεις δες παραπάνω.

γ) Ελέγχουμε τον χρόνο του ρήματος εξάρτησης, γιατί

αν είναι αρκτικός χρόνος, η έγκλιση του ρήματος θα παραμείνει.

αν είναι ιστορικός χρόνος, η έγκλιση του ρήματος θα μετατραπεί σε ευκτική του πλάγιου λόγου.

αν είναι δυνητική οριστική ή δυνητική ευκτική θα παραμείνουν.

δ) Προσέχουμε τις αλλαγές που πιθανόν θα γίνουν στο πρόσωπο των ρημάτων ή των αντωνυμιών, στη μετατροπή των ερωτηματικών αντωνυμιών και επιρρημάτων στις αντίστοιχες αναφορικές αντωνυμίες ή επιρρήματα.

Μετατροπή του πλάγιου λόγου σε ευθύ

Για να μετατρέψουμε τον πλάγιο λόγο σε ευθύ, θα πρέπει να ακολουθήσουμε την αντίθετη πορεία απ' αυτή που ακολουθούσαμε ως τώρα. Συνοπτικά θα έχουμε τις εξής αλλαγές:

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

Ασκήσεις

• Να μεταφερθούν οι προτάσεις κρίσης στον πλάγιο λόγο (1η) *
• Να μεταφερθούν οι προτάσεις κρίσης στον πλάγιο λόγο (2η) **
• Να μεταφερθούν οι προτάσεις επιθυμίας στον πλάγιο λόγο (1η)  *
• Να μεταφερθούν οι προτάσεις επιθυμίας στον πλάγιο λόγο (2η)  **
• Να μεταφερθούν οι ερωτηματικές προτάσεις στον πλάγιο λόγο. (1η)  *
• Να μεταφερθούν οι ερωτηματικές προτάσεις στον πλάγιο λόγο. (2η)  **
• Να μεταφερθούν οι περίοδοι στον πλάγιο λόγο. (2η) **
• Να μεταφερθούν οι υποθετικοί λόγοι σε πλάγιο λόγο.  **
• Να μετατραπεί ο πλάγιος λόγος σε ευθύ **
• Να μεταφερθεί η περίοδος στον ευθύ λόγο **

Βιβλιογραφία

Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β', Γ' Γυμνασίου, Πολυξένη Μπίλλα, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α 2007

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, Α. Β. Μουμτζάκης, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση 2006

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (σε 66 ενότητες), Ν.Σπ. Ασωνίτη, Β.Δ. Αναγνωστόπουλου, Αθήνα χ.χ.

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Λιναρδής Ιωάννης, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2009

Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Καραδήμος Ιωάννης, εκδ. Φίλιππος, Θεσσαλονίκη, 1992

Συντακτικόν της Ελληνικής Γλώσσης, Κωνσταντίνος Σ. Κατεβαίνης, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 1978

Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα