ΑΤΤΙΚΟΚΛΙΤΑ ΔΕΥΤΕΡΟΚΛΙΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ
Α. ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ
Να μελετήσετε τα παρακάτω παραδείγματα:
— Ἔστι κατὰ τὴν ὁδὸν τὴν ἐς Ἀθήνας ἐκ Φαληροῦ νεὼς Ἥρας.
— Ὁ δῆμος ὑπόχρεως τῶν πλουσίων ἦν.
Οι τύποι με έντονα γράμματα ανήκουν σε μια ιδιαίτερη κατηγορία δευτερόκλιτων ονομάτων, που έχουν καταλήξεις -ως -ων αντί -ος-. Τα ονόματα αυτά, ουσιαστικά και επίθετα, συνηθίζονται κυρίως στην αττική διάλεκτο και γι’ αυτό ονομάζονται αττικόκλιτα.
Κλίνονται σύμφωνα με τους ακόλουθους πίνακες.
Βλ. Γραμματική Α.Ε. § 101-102 και
§ 166-167
Ι. ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ
| Ενικός αριθμός | |||||||
| (θ. νεω-) | (θ. Μενελεω-) | (θ. ἁλω-) | (θ. ἀνώγεω-) | ||||
| Ον. | ὁ | νεὼς | Μενέλεως | ἡ | ἅλως (=αλώνι) | τὸ | ἀνώγεων |
| Γεν. | τοῦ | νεὼ | Μενέλεω | τῆς | ἅλω | τοῦ | ἀνώγεω |
| Δοτ. | τῷ | νεῲ | Μενέλεῳ | τῇ | ἅλῳ | τῷ | ἀνώγεῳ |
| Αιτ. | τὸν | νεὼν | Μενέλεων | τὴν | ἅλω(ν) | τὸ | ἀνώγεων |
| Κλητ. | ὦ | νεὼς | Μενέλεω | ὦ | ἅλως | ὦ | ἀνώγεων |
| Πληθυντικός αριθμός | |||||||
| Ον. | οἱ | νεῲ | — | αἱ | ἅλῳ | τὰ | ἀνώγεω |
| Γεν. | τῶν | νεῲν | — | τῶν | ἅλων | τῶν | ἀνώγεων |
| Δοτ. | τοῖς | νεῲς | — | ταῖς | ἅλῳς | τοῖς | ἀνώγεῳς |
| Αιτ. | τοὺς | νεῲς | — | τὰς | ἅλως | τὰ | ἀνώγεω |
| Κλητ. | ὦ | νεῲ | ὦ | ἅλῳ | ὦ | ἀνώγεω | |
II. ΕΠΙΘΕΤΑ
| Ενικός αριθμός | Πληθυντικός αριθμός | |||||||||
| (θ.ἱλεω-) | ||||||||||
| Ον. | ὁ | ἡ | ἵλεως | τὸ | ἵλεων | οἱ | αἱ | ἵλεω | τὰ | ἵλεα |
| Γεν. | τοῦ | τῆς | ἵλεως | τοῦ | ἵλεω | τῶν | τῶν | ἵλεων | τῶν | ἵλεων |
| Δοτ. | τῷ | τῇ | ἵλεῳ | τῷ | ἵλεῳ | τοῖς | ταῖς | ἵλεῳς | τοῖς | ἵλεῳς |
| Αιτ. | τὸν | τὴν | ἵλεων | τὸ | ἵλεων | τοὺς | τὰς | ἵλεως | τὰ | ἵλεα |
| Κλητ. | ὦ | ὦ | ἵλεως | ὦ | ἵλεων | ὦ | ὦ | ἵλεῳ | ὦ | ἵλεα |
Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
• Τα αττικόκλιτα ουσιαστικά
α) έχουν ω στις καταλήξεις όλων των πτώσεων. Υπάρχει ι υπογεγραμμένο όπου η αντίστοιχη κατάληξη των απλών δευτεροκλίτων ουσιαστικών έχει ι (τῷ νεῲ [τῷ ναῷ], οἱ νεῲ [οἱ ναοί])·
β) έχουν την κλητική όμοια με την ονομαστική·
γ) τονίζονται σε όλες τις πτώσεις όπου και όπως η ονομαστική ενικού (ὁ νεώς, τοῦ νεὼ - ὁ Μενέλεως, τοῦ Μενέλεω - ὁ ταῶς, του ταῶ)·
δ) σε μερικές περιπτώσεις σχηματίζουν την αιτιατική ενικού χωρίς το τελικό ν (τὸν Ἄθω, τὴν ἅλω, τὴν ἕω, τὴν Κῶ, τὸν Μίνω).
• Τα αττικόκλιτα επίθετα
α) είναι δικατάληκτα (ὁ, ἡ ὑπόχρεως, τὸ ὑπόχρεων - ὁ, ἡ ἔμπλεως, τὸ ἔμπλεων)· τρικατάληκτο είναι μόνο το επίθετο πλέως - πλέα – πλέων·
β) στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική πληθυντικού του ουδετέρου έχουν κατάληξη -α, όπως τα ουδέτερα των κοινών δευτεροκλίτων επιθέτων (τὰ ἔμπλεα / τὰ δίκαια).
Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ
→ 1. Να αναγνωρίσετε τους τύπους των αττικόκλιτων ουσιαστικών και επιθέτων στις παρακάτω προτάσεις:
Μελέτησε την άσκηση εδώ.
α) Ἔστιν Ἀντίοχος τῶν παίδων τῶν Ἡρακλέους, γενόμενος ἐκ Μήδας Ἡρακλεῖ τῆς Φύλαντος, καὶ τρίτος Αἴας ὁ Τελαμῶνος, ἐκ δὲ Ἀθηναίων Λεώς.
β) Ἅμα τῇ ἕῳ (= αυγή) οἱ Βοιωτοί παρῆσαν.
γ) Σκότους ἀνάπλεως (= γεμάτα) ἔχει τοὺς ὀφθαλμούς.
δ) Κοινῇ τὰ σώματα διδόντες ἰδίᾳ τὸν ἀγήρων ἔπαινον ἐλάμβανον καὶ τὸν τάφον ἐπισημότατον.
ε) Πολλῶν γὰρ ὑμῖν ἄξιος Τρυγαῖος Ἁθμονεὺς ἐγώ, δεινῶν ἀπαλλάξας πόνων τὸν δημότην καὶ τὸν γεωργικὸν λεών, Ὑπέρβολόν τε παύσας.
στ) Πρὸ τοῦ νεὼ τὸν μὲν Ἀπόλλωνα Λεωχάρης, ὃν δὲ καλοῦσιν Ἀλεξίκακον Κάλαμις ἐποίησε.
→ 2. Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις με τον σωστό τύπο του αττικόκλιτου επιθέτου ή ουσιαστικού που δίνεται σε παρένθεση:
Μελέτησε την άσκηση εδώ.
α) Τότε στρατεύουσιν ἐς Ἄφιδναν οἱ ................. παῖδες. (Τυνδάρεως)
β) Οἱ θεοί, οἷς ἄν ὦσιν …………… , σημαίνουσι. (ἵλεως)
γ) Οἱ Πελοποννήσιοι ἀναγαγόμενοι (= απέπλευσαν) ἅμα ………… ἔπλεον, ἐπὶ τεσσάρων ταξάμενοι τὰς ναῦς. (ἕως)
δ) Τὴν γοῦν Ἀττικὴν ἐκ τοῦ ἐπὶ πλεῖστον διὰ τὸ ……………… ἀστασίαστον οὖσαν ἄνθρωποι ᾤκουν οἱ αὐτοὶ αἰεί. (λεπτόγεως = άγονος)
ε) Πρὸς τὸν πόλεμον μάλιστα βλέπομεν Λυκοῦργόν τε καὶ ………….. τίθεσθαι τὰ νόμιμα (= νομοθετούν). (Μίνως)
στ) Τῶν Συρακοσίων ἐσβάντων ἐς τὰς ναῦς καὶ παραπλεόντων ἀπὸ …………… ἐς τὴν Μεσσήνην, οἱ Ἀθηναῖοι ἑτέραν ναῦν ἀπολλύουσιν (= χάνουν). (κάλως = σκοινί, παλαμάρι)
Μπορείς να διαβάσεις στον «Ελληνικό Πολιτισμό» για τα αττικόκλιτα ουσιαστικά της β' κλίσης εδώ και για τα επίθετα εδώ
Ασκήσεις θα βρεις εδώ
Μπορείς να συμβουλευτείς τη Γραμματική της Α.Ε. για τα αττικόλιτα ουσιαστικά
εδώ και τα αττικόκλιτα επίθετα εδώ