Για τη μετοχή και την κλίση της μπορείς να δεις εδώ.
Στη νέα ελληνική γλώσσα έχουμε τρεις μετοχές:
α. Τη μετοχή του ενεστώτα της ενεργητικής φ. που έχει κατάληξη -οντας ή -ώντας και είναι άκλιτη, π.χ.
Η Νίκη ήρθε κλαίγοντας, ενώ η Ελένη ήρθε γελώντας
β. Τη μετοχή του ενεστώτα της παθητικής φ. που κλίνεται ως επίθετο σε όλες τις πτώσεις και στα τρία γένη και έχει τις εξής καταλήξεις
-άμενος, -άμενη, -άμενο, π.χ. τρεμάμενος, τρεμάμενη, τρεμάμενο
-όμενος, -όμενη, -όμενο, π.χ. εργαζόμενος, εργαζόμενη, εργαζόμενο
-ώμενος, -ώμενη, -ώμενο (κυρίως από την αρχαία ελληνική) π.χ. τιμώμενος, τιμώμενη, τιμώμενο
-ούμενος, ούμενη, -ούμενο, π.χ. κρατούμενος, κρατούμενη, κρατούμενο
γ. Τη μετοχή του παρακείμενου της παθητικής φ. που κλίνεται ως επίθετο σε όλες τις πτώσεις και στα τρία γένη και έχει κατάληξη -μένος, μένη, μένο, π.χ. πληγώνομαι: πληγωμένος, πληγωμένη, πληγωμένο.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ 1η: η μετοχή του παθητικού ενεστώτα σε αρκετές περιπτώσεις έχει μετατραπεί στη νέα ελληνική σε ουσιαστικό, π.χ. το κρατούμενο, το πλεούμενο, ο προστατευόμενος, το περιεχόμενο κ.τ.λ.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ 2η: η μετοχή του παθητικού ενεστώτα δεν είναι τόσο συχνή ή εύχρηστη.
→ Σε ειδικές περιστάσεις λόγου χρησιμοποιούνται και οι μετοχές της αρχαίας ελληνικής ως επίθετα. Τέτοιες μετοχές είναι:
• με κατάληξη -ων, -ουσα, -ον, π.χ. υπογράφων, υπογράφουσα, υπογράφον // άρχων, διανυκτερεύων κ.ά., π.χ.
Με την επιστολή αυτή οι υπογράφοντες καταγγέλλουν ...
• με κατάληξη -ών, -ούσα, -ούν, π.χ. δηλών, δηλούσα, δηλούν κ.ά., π.χ.
Οι δηλούντες γονείς φέρουν την ευθύνη...
• με κατάληξη -ων, -ώσα, -ων, π.χ. δρων, δρώσα, δρων κ.ά., π.χ.
Οι αντεθνικώς δρώντες θα συλλαμβάνονται...
• με κατάληξη -ας, -άσα, -αν, π.χ. λήξας, λήξασα, λήξαν // αμαρτήσας, αποφοιτήσας κ.ά., π.χ.
Πραγματοποιήθηκε εκδήλωση των αποφοιτησάντων το σχολικό έτος ...
• με κατάληξη -είς, -είσα, -έν, π.χ. δηλωθείς, δηλωθείσα, δηλωθέν // διασωθείς, εκτονωθείς κ.ά., π.χ.
Τα μη δηλωθέντα εισοδήματα του οικονομικού έτους ...
Ας δούμε τέσσερα παραδείγματα:
1. Ακούγοντας το κουδούνι η Ελένη άνοιξε την πόρτα.
2. Η Νίκη μπήκε γελώντας στο σπίτι.
3. Ο Νίκος είναι πολύ χαρούμενος.
4. Ήρθε η καλοχτενισμένη Ελένη!
Στο 1ο και στο 2ο παράδειγμα οι μετοχές ακούγοντας, γελώντας δείχνουν μια πράξη που γίνεται σε κοντινό χρόνο με την πράξη που δηλώνει το ρήμα της πρότασης (άνοιξε, μπήκε). Με άλλα λόγια οι μετοχές λειτουργούν όπως και τα ρήματα.
Στο 3ο και στο 4ο παράδειγμα οι μετοχές χαρούμενος, καλοχτενισμένη δίνουν μια ιδιότητα στα ουσιαστικά Νίκος και Ελένη. Με άλλα λόγια οι μετοχές λειτουργούν όπως και τα επίθετα.
Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι η μετοχή είναι και ρήμα και επίθετο· άλλωστε η λέξη μετοχή αυτό σημαίνει, ότι δηλαδή μετέχει και στο ρήμα και στο επίθετο.
Αφού η μετοχή είναι ρήμα, τότε μπορεί να έχει δίπλα της ένα υποκείμενο ή ένα αντικείμενο.
Αφού η μετοχή είναι επίθετο, τότε μπορεί να χρησιμοποιείται ως κατηγορούμενο ή ως προσδιορισμός ή ακόμη και ως υποκείμενο ή αντικείμενο, αν μέσα στην πρόταση η μετοχή έχει θέση ουσιαστικού.
α. Ας ξαναδούμε τα παραδείγματα:
1. Ακούγοντας το κουδούνι η Ελένη άνοιξε την πόρτα.
2. Η Νίκη μπήκε γελώντας στο σπίτι.
Στο 1ο παράδειγμα η μετοχή ακούγοντας δηλώνει τον χρόνο που έγινε μια πράξη: πότε άνοιξε την πόρτα η Ελένη; ακούγοντας το κουδούνι (μόλις άκουσε το κουδούνι)
Στο 2ο παράδειγμα η μετοχή γελώντας δηλώνει τον τρόπο με τον οποίο έγινε μια πράξη: πώς μπήκε η Νίκη; γελώντας
→ Συνεπώς οι μετοχές με κατάληξη -οντας ή -ώντας λειτουργούν ως επιρρήματα και γι' αυτό ονομάζονται επιρρηματικές και μπορούν να εκφράζουν διάφορες επιρρηματικές σχέσεις, όπως: τρόπο, χρόνο, αιτία, υπόθεση, και εναντίωση.
Παραδείγματα:
• Έφυγε περπατώντας βιαστικά. (τρόπος, πώς έφυγε; περπατώντας).
• Ανοίγοντας την πόρτα τον είδε μπροστά της. (χρόνος, πότε τον είδε; ανοίγοντας)
• Η Ελενίτσα, ζηλεύοντας το μικρό της αδερφάκι, το τσιμπούσε συνέχεια. (αιτία, γιατί τσιμπούσε το αδερφάκι της; ζηλεύοντας, επειδή ζήλευε)
• Πίνοντας αυτό το ποτό θα νιώσετε υπεράνθρωποι! (υπόθεση, αν πιείτε το ποτό)
• Γνωρίζοντας πως δεν θα καταφέρει τίποτα, ζήτησε μια μικρή αύξηση (εναντίωση, αν και γνώριζε...)
Στις περισσότερες περιπτώσεις το υποκείμενο της μετοχής σε -οντας ή -ώντας είναι το ίδιο με το υποκείμενο του ρήματος. Στην περίπτωση αυτή η μετοχή λέγεται συνημμένη.
Ας δούμε δύο παραδείγματα
• Πίνοντας αυτό το ποτό θα νιώσετε υπεράνθρωποι!
θα νιώσετε = ποιοι θα νιώσετε; εσείς,
ποιοι πίνοντας = εσείς
• Γνωρίζοντας πως δεν θα καταφέρει τίποτα, ζήτησε μια μικρή αύξηση
ζήτησε = ποιος ζήτησε; αυτός
γνωρίζοντας = ποιος γνωρίζοντας; αυτός
Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις στις οποίες το υποκείμενο της μετοχής είναι διαφορετικό από το υποκείμενο του ρήματος. Στην περίπτωση αυτή η μετοχή λέγεται απόλυτη.
Ας δούμε δύο παραδείγματα:
• Περνώντας το τρένο το τούνελ ο μηχανοδηγός άναψε τους προβολείς.
άναψε = ποιος άναψε; ο μηχανοδηγός
περνώντας = ποιο περνώντας; το τρένο
• Ξημερώνοντας η μέρα είδαμε τη θάλασσα.
είδαμε = ποιοι είδαμε; εμείς
ξημερώνοντας = ποιος ξημερώνοντας; η μέρα
Αφού οι επιρρηματικές μετοχές σε -οντας -ώντας έχουν δίπλα τους υποκείμενο, θα έχουν και αντικείμενο.
Ας δούμε δύο παραδείγματα:
• Πίνοντας αυτό το ποτό θα νιώσετε υπεράνθρωποι!
ποιοι πίνοντας; εσείς = υποκείμενο
τι πίνοντας; το ποτό = αντικείμενο
• Ανοίγοντας η Ελένη την πόρτα τον είδε μπροστά της.
ποιος ανοίγοντας; η Ελένη = υποκείμενο
τι ανοίγοντας; την πόρτα = αντικείμενο
Οι μετοχές με κατάληξη -μενος –είτε του παθητικού ενεστώτα (χαρούμενος, τιμώμενος) είτε του παθητικού παρακειμένου (χτενισμένος, τιμημένος)– επειδή λειτουργούν ως επίθετα, ονομάζονται επιθετικές.
Αφού λειτουργούν ως επίθετα, άρα χρησιμοποιούνται ως κατηγορούμενο, επιθετικός ή κατηγορηματικός προσδιορισμός.
Συχνά οι μετοχές αυτές έχουν θέση ουσιαστικού, άρα χρησιμοποιούνται ως υποκείμενο ή αντικείμενο ή ως ετερόπωτος προσδιορισμός ή ως εμπρόθετος προσδιορισμός. Κάποτε, σε πιο επίσημο λόγο, χρησιμοποιούνται για να δώσουν μια πληροφορία για τον χρόνο, τον τρόπο την αιτία κ.ά. αυτού που δηλώνει το ρήμα και τότε έχουν επιρρηματική χρήση.
Ας δούμε έξι παραδείγματα:
• Ο Νίκος είναι πολύ χαρούμενος
• Ήρθε η καλοχτενισμένη Ελένη!
• Ο δράστης φοβισμένος αποκάλυψε τους συνεργάτες του.
• Οι εργαζόμενοι απεργούν.
• Πότε είδατε τον κατηγορούμενο;
• Πρέπει να προστατέψετε τα δικαιώματα των εργαζομένων.
• Ήρθε αγκαζέ με τον προϊστάμενό του!
• Απορροφημένος στο πρόβλημα, δε με πρόσεξε καν.
• Καθισμένοι δίπλα στο τζάκι ακούγαμε τις ιστορίες της γιαγιάς. (τρόπος)
• Η έκθεσή σου, συγκρινόμενη με αυτή του Γιάννη, είναι καλύτερη. (χρόνος και υπόθεση: όταν/ εάν συγκριθεί...)
Στο παράδειγμα: Ο Νίκος είναι πολύ χαρούμενος η μετοχή χαρούμενος είναι κατηγορούμενο, δίνει δηλαδή μια ιδιότητα στο υποκείμενο Νίκος με τη βοήθεια του συνδετικού ρήματος είναι.
Στο παράδειγμα: Ήρθε η καλοχτενισμένη Ελένη η μετοχή καλοχτενισμένη δίνει μια ιδιότητα στην Ελένη, χωρίς να υπάρχει κάποιο συνδετικό ρήμα, άρα είναι επιθετικός προσδιορισμός.
Στο παράδειγμα: Ο δράστης φοβισμένος αποκάλυψε τους συνεργάτες του η μετοχή φοβισμένος δίνει μια παροδική ιδιότητα στον δράστη, δεν υπάρχει συνδετικό ρήμα, άρα είναι κατηγορηματικός προσδιορισμός
Στο παράδειγμα: Οι εργαζόμενοι απεργούν η μετοχή οι εργαζόμενοι λειτουργεί ως ουσιαστικό και έχει θέση υποκειμένου του ρήματος, ποιοι απεργούν; οι εργαζόμενοι.
Στο παράδειγμα: Πότε είδατε τον κατηγορούμενο η μετοχή τον κατηγορούμενο λειτουργεί ως ουσιαστικό και έχει θέση αντικειμένου του ρήματος.
Στο παράδειγμα: Πρέπει να προστατέψετε τα δικαιώματα των εργαζομένων η μετοχή των εργαζομένων λειτουργεί ως ουσιαστικό και έχει θέση γενικής προσδιοριστικής.
Στο παράδειγμα: Ήρθε αγκαζέ με τον προϊστάμενό του η μετοχή τον προϊστάμενο λειτουργεί ως ουσιαστικό και έχει θέση εμπρόθετου προσδιορισμού.
Στο παράδειγμα: Απορροφημένος στο πρόβλημα, δε με πρόσεξε καν η μετοχή απορροφημένος έχει θέση επιρρηματικού προσδιορισμού της αιτίας (επειδή είχε απορροφηθεί)
Στο παράδειγμα: Καθισμένοι δίπλα στο τζάκι ακούγαμε τις ιστορίες της γιαγιάς η μετοχή καθισμένοι έχει θέση επιρρηματικού προσδιορισμού του τρόπου
Στο παράδειγμα: Η έκθεσή σου, συγκρινόμενη με αυτή του Γιάννη, είναι καλύτερη η μετοχή συγκρινόμενη έχει θέση επιρρηματικού προσδιορισμού του χρόνου ή της υπόθεσης (όταν ή εάν συγκριθεί)
Παρόμοια χρήση έχουν και οι μετοχές της αρχαίας, οι οποίες, όπως είπαμε, στα νέα ελληνικά λειτουργούν κυρίως ως επίθετα.
Παραδείγματα
• -ων, -ουσα, -ον, π.χ. Παραιτήθηκε ο διευθύνων σύμβουλος της επιχείρησης → υποκείμενο
• -ών, -ούσα, -ούν, π.χ. Η πανταχού παρούσα και τα πάντα πληρούσα τραγουδίστρια εμφανίστηκε... → επιθετικός προσδιορισμός
• -ων, -ώσα, -ων, π.χ. Έτσι τα μεν αρχικά στοιχεία ή ενώσεις λέγονται αντιδρώντα... → κατηγορούμενο
• -ας, -άσα, -αν, π.χ. Η λήξασα Συνοδική περίοδος υπήρξε ιδιαιτέρως παραγωγική... → επιθετικός προσδιορισμός
• -είς, -είσα, -έν, π.χ. Οι διασωθέντες του ναυαγίου οδηγήθηκαν... → υποκείμενο
Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β' Γ' Γυμνασίου, Σωφρόνης Χατζησαββίδης - Αθανασία Χατζησαββίδου, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α, 2011 |
|
Νεοελληνική Γραμματική, Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ΟΕΣΒ, Αθήνα, 1941 |
|
Νεοελληνική Σύνταξις (της κοινής δημοτικής) τ. Α και Β, Αχιλλέας Τζάρτζανος, Αδελφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 2002 |
|
Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας, David Holton - Peter Mackridge - Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton, Πατάκης, Αθήνα, 1999 |
|
Γραμματική της Νέας Ελληνικής, Χρ. Κλαίρης - Γ. Μπαμπινιώτης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2005 |
|
Γραμματική Ε, Στ Δημοτικού, Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton - Μιχ. Γεωργιαφέντης - Γεώργιος Κοτζόγλου - Μαργαρίτα Λουκά, ΟΕΔΒ, Αθήνα |
|
Εφαρμοσμένη Γραμματική της Δημοτικής και Συντακτικό, Γιάννη Β. Παπαναστασίου, Αθήνα, 1989 |
|
Συντακτικό της Νέας Ελληνικής, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1996, κα' έκδοση |
|
Η μετοχή, Γιώργος Ι. Ξυδόπουλος, Κατερίνα Χριστοπούλου |