Το ξανθό παιδί, Τέλλος Άγρας, Νικηφόρος Βρεττάκος, Το παιδί με τα σπίρτα, Λογοτεχνία, A' Γυμνασίου

Τέλλος Άγρας και Νικηφόρος Βρεττάκος

O Τέλλος Άγρας και ο Νικηφόρος Βρεττάκος στα δύο ποιήματά τους εμπνέονται από το ίδιο κοινωνικά ευαίσθητο θέμα του εργαζόμενου μικρού παιδιού, του μικρού βιοπαλαιστή. «Το ξανθό παιδί» προέρχεται από τη συλλογή του Τ. Άγρα Καθημερινές (1939) και «Το παιδί με τα σπίρτα» του Ν. Βρεττάκου από το B’ τόμο των Ποιημάτων του.

Τέλλος Άγρας

Το ξανθό παιδί

Μπαρτολόμε Εστεμπάν Μουρίγιο, Χωριατόπαιδο στο μπαλκόνι

Ξανθό παιδί, γλυκά χλωμό,
μάτσο τα γιασεμιά πουλούσες,
τις βιόλες τις μοσκοβολούσες,
έξω απ’ τον πέτρινο σταθμό.

Στα μάτια μου έφεξε η ψυχή,
το μέτωπό σου να χαϊδέψει,
που μου λαλούσε — σα μια σκέψη
ξάστερη και παρθενική.

Στο μέτωπό σου χαμηλά,
κι ίσια σου επέφταν στους κροτάφους
—που θα επαιδεύαν τους ζωγράφους—
άπηχτα, αριά, ρηχά μαλλιά.

Κεφαλάκι άγουρο παιδιού,
γύρος σερμένος στην εντέλεια,
μάτια, σα στόματα: δυο γέλια
και δυο καλέσματα χαδιού…

Κι όσο έστεκα να σε θωρώ,
πήρε η ψυχή να συνεδέσει
τα όσα είχε αφήσει κι είχαν πέσει,
σωρό, σπασμένα από καιρό.

Η ελληνική ποίηση, επιμέλεια Κώστας Στεργιόπουλος, τόμ. 3, Σοκόλης

188

Νικηφόρος Βρεττάκος

Το παιδί με τα σπίρτα

Κωνσταντίνος Πανόριος, Χωριατοπούλα με πανέρι
Κωνσταντίνος Πανώριος, Χωριατοπούλα με πανέρι
Δείτε τον πίνακα σε μεγαλύτερη ανάλυση στην Εθνική Πινακοθήκη

Το παιδί της μεγάλωσε. Έκλεισε σήμερα
τα έξι του χρόνια. Το χτένισε όμορφα.
Δε θα ’χει πια ανάγκη. Περνά και το βλέπει.
Στη γωνιά της πλατείας στέκει σαν άντρας.
Απ’ τα πέντε κουτιά τα σπίρτα έχει κιόλας
πουλήσει τα τέσσερα. — Παίζει ο χειμώνας
στα δέκα του δάχτυλα. Έγινε νύχτα.
Κοιτάζει η μητέρα του δεξιά της, ζερβά της,
        απάνω και κάτω. Σκοτάδι:

«Ας μπορούσεν ανάβοντας το παιδί μου ένα
        σπίρτο
                να φωτίσει τον κόσμο».

Ν. Βρεττάκος, Ποιήματα 1929-1970, τόμ. 2, Διογένης

Παράλληλα Κείμενα
Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, «Το κορίτσι με τα σπίρτα» (περ. «Νέα Εστία», 1955) [πηγή: Ψηφιοποιημένα λογοτεχνικά περιοδικά (Εθνικό Κέντρο Βιβλίου)]
Δ. Χριστοδούλου, «Για ένα παιδί που κοιμάται» [πηγή: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β΄ Γυμνασίου]

Λεξιλόγιο
*βιόλες: βιολέτες
*τις μοσκοβολούσες: που είχαν ωραίο άρωμα, μοσχοβολούσαν
*αριά: αραιά
*σερμένος: σχηματισμένος
*να συνεδέσει: να συγκεντρώσει, να συνδέσει

189

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Βρείτε τις λέξεις ή τις φράσεις που δηλώνουν τις δύσκολες συνθήκες ζωής των δύο παιδιών.
2. Στο πρώτο ποίημα προβάλλεται η παιδική αθωότητα και στο δεύτερο η παιδική ωριμότητα. Επιβεβαιώνονται μέσα στα ποιήματα αυτές οι παρατηρήσεις;
3. Ποια είναι τα συναισθήματα της μητέρας στο ποίημα «Το παιδί με τα σπίρτα» και ποια του αφηγητή στο «Ξανθό παιδί»;
4. Το πρώτο ποίημα έχει παραδοσιακή μορφή και το δεύτερο νεωτερική. Σε ποια στοιχεία εστιάζεται η διαφορά τους;
Συμπληρωματική εργασία
Οι μαθητές να αναφερθούν γραπτά ή προφορικά σε παραδείγματα εργαζόμενων παιδιών από το στενό ή το ευρύτερο περιβάλλον τους ή και μικρών ηρώων από βιβλία που έχουν διαβάσει. Να δείξουν το αγωνιστικό πνεύμα των παιδιών αυτών και να εκφράσουν τις απόψεις τους για το θέμα της παιδικής εργασίας.

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

1. Βρείτε κείμενα, λογοτεχνικά ή δημοσιογραφικά, για παιδιά που εργάζονται στις μέρες μας κάτω από άθλιες συνθήκες (παιδιά των φαναριών, παιδιά του τρίτου κόσμου κ.ά.). Συζητήστε μέσα στην τάξη για το κοινωνικό αυτό πρόβλημα και τις προεκτάσεις του, καθώς και για τους τρόπους αντιμετώπισής του στις σύγχρονες κοινωνίες.
Διαδικτυακός τόπος της Ελληνικής Εθνικής Επιτροπής Unicef
Ιστοχώρος του Συνήγορου του Παιδιού

Τέλλος Άγρας (1899 - 1944)

Τέλλος Άγρας

Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ.

Νικηφόρος Βρεττάκος (1912-1991)

Νικηφόρος Βρεττάκος

Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ.

Θεματικά κέντρα
Η στάση των σύγχρονων κοινωνιών στο ζήτημα της παιδικής εργασίας και εκμετάλλευσης.
Η θέση των εργαζόμενων παιδιών στις σημερινές κοινωνίες.

Ενδεικτική ερμηνευτική προσέγγιση
Κείμενα διαφορετικών εποχών τα δύο ποιήματα (το πρώτο περιγράφει μια σκηνή από τα χρόνια του μεσοπολέμου, το δεύτερο από τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες) στοχεύουν να αναδείξουν το ίδιο πρόβλημα: τη βιοπάλη των ανήλικων παιδιών. Το πρόβλημα έχει διαχρονική παρουσία στην κοινωνία, αφού οι λόγοι δημιουργίας του (ορφάνια, πόλεμοι, φτώχεια, εγκατάλειψη, εκμετάλλευση) δεν έχουν εκλείψει ακόμη. Σήμερα, μάλιστα, το πρόβλημα έχει λάβει πρωτόγνωρες διαστάσεις (στυγνή εκμετάλλευση των παιδιών του τρίτου κόσμου, των οικονομικών μεταναστών από ασιατικές χώρες ή των ορφανών από τους τελευταίους πολέμους).

Πέρα από την κοινωνική διάσταση του ζητήματος αξίζει να προσεχτεί ότι τόσο ο Τ. Άγρας όσο κυρίως ο Ν. Βρεττάκος επιχειρούν να αναγάγουν τους δύο μικρούς βιοπαλαιστές σε αγωνιστικά σύμβολα και παραδείγματα προς μίμηση.

Κατά τη συγκριτική εξέταση των ποιημάτων καλό είναι να σχολιαστεί η διαφορά στη μορφή (το πρώτο έχει ομοιοκαταληξία και μέτρο, από το δεύτερο απουσιάζουν τα στοιχεία αυτά της παράδοσης και ο τόνος είναι πεζολογικός) αλλά και η διαφορετική οπτική του θέματος: ο Τ. Άγρας εστιάζει στην ιδανική έκφραση της παιδικής αθωότητας και ομορφιάς, ενώ ο Ν. Βρεττάκος στην κοινωνική και ταξική διάσταση της παιδικής εργασίας.

Τέλλος Άγρας
στο ΕΚΕΒΙ
στο Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού
στη Βικιπαίδεια

Νικηφόρος Βρεττάκος
στο ΕΚΕΒΙ
στο Βιβλιοnet
στη Βικιπαίδεια
στον Πολιτιστικό Θησαυρό της Ελληνικής Γλώσσας
ΤΑΙΝΙΕΣ
εκπομπή ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΤΟΠΟΙ
εκπομπή ΔΙΑΛΟΓΟΙ
εκπομπή ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ
εκπομπή ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑ
εκπομπή ΜΙΝΙΑΤΟΥΡΕΣ ΣΥΝΕΙΚΟΝΕΣ