Η Έξοδο, Γιάννης Βλαχογιάννης, Λογοτεχνία, Α' Γυμνασίου

Γιάννης Βλαχογιάννης

Η Έξοδο

Το συντομότατο αυτό διήγημα του Γιάννη Βλαχογιάννη, με χαρακτηριστικά που παραπέμπουν στο πεζοτράγουδο, γράφτηκε το 1911 και ανήκει στην ενότητα «Το Μεσολόγγι», από το βιβλίο «Μεγάλα χρόνια», τα χρόνια δηλαδή του Αγώνα για την ανεξαρτησία. Αναφέρεται στην Έξοδο του Μεσολογγίου, που χάρη στην αυτοθυσία των πολιορκημένων καθιερώθηκε ως σύμβολο της ελευθερίας.

Το Μεσολόγγι τώρα τοιμάζεται να βγει, με το σπαθί. Τοιμάζεται κι η χήρα Μάνθα, η Μεσολογγίτισσα, να βγει κι αυτή. O Τούρκος α’ νικήθηκε χίλιες φορές, της πείνας το θεριό είν’ ανίκητο. Έτσι ο λαός, μαζί με τη Φρουρά, πήρανε την απόφαση. Κι απόψε…

Νύχτα, σκοτάδι. Η χήρα στα τυφλά ψηλαφώντας ηύρε το δέμα με τα ρούχα τ’ άχαρα του μακαρίτη ανδρός της. Η μπόμπα η τούρκικη τον έκοψε στα δυο, μόλις άρχιζε η πολιορκία. Κι αυτό μονάχα; Το βόλι, το σπαθί, της αρρώστιας η οργή, της πείνας η κατάρα θέρισαν κάθε δικό της, γύρω της.

Έρημη η χήρα, έρημη με την Ανθή την κόρη της, εφτά χρονώ μικρούλα κι άρρωστη, στα βάσανα μπασμένη, από την πείνα αγνώριστη, φάντασμα ζωντανό, κι ήμερο κι ιλαρό σαν άλλου κόσμου πλάσμα.

Θεόδωρος Βρυζάκης, Παραμυθία
Δείτε τον πίνακα σε μεγάλη ανάλυση στην Εθνική Πινακοθήκη

Η χήρα ντυμένη βρίσκεται με τη στολή, τη λεβέντικη και τη ματόβαφη τ’ αντρός της. Τη φύλαγε σαν άγιο λείψανο, τόσον καιρό. Και τώρα πόσα γέλια θ’ άκουγε, μέρα έτσι να την έβλεπε κανείς. Τόσο είν’ άχαρη και τόσο κωμική. Κι έχει στη μέση της ζωσμένο το σπαθί. Και πρέπει να ’ναι τόσο τρομερή κι η όψη κι η ματιά της, που θα ’διωχνε ακόμα και του χωρατού τον ίσκιο από μπροστά της. Κι είναι τόσες άλλες, χήρες είτε ανύπαντρες, νιες και γριές, αντροντυμένες, έτοιμες να βγουν απόψε…

Την κόρη της σηκώνει από το στρώμα. Το χάδι της καρδιάς τραχύ της βγαίνει απ’ το λαιμό. Μοιάζει σαν προσταγή και σα φοβέρισμα. Τη σέρνει από το χέρι, της κρυφομιλεί, μα στην αγκαλιά να τη σηκώσει δεν μπορεί. Τέτοια δύναμη κι η μάνα δεν την έχει.

Τραβούν αργά το δρόμο κατά τα προχώματα, μαζί με τ’ άλλο ρέμα του κόσμου που τραβά. Ζυγώνει η ώρα. Κανένας δε φωνάζει, κι όμως μια σύσμιχτη

βοή ακολουθεί τον ίδιο δρόμο. Η χήρα σκύβει για στερνή φορά, κι άγρια και βραχνερά την άμοιρη μικρούλα θέλει να ορμηνέψει.

— Ανθή μου, Ανθή, Ανθίτσα μου, εδώ που θα κινήσουμε, σφιχτά να μου κρατείς τη φουστανέλα. Τίποτ’ άλλο να μη βλέπεις και να μην ακούς: Τη φουστανέλα να μη χάσεις απ’ τα χέρια σου! Ανθή μου, Ανθίτσα μου… Εδώ που πάμε, για να σε γλιτώσω πρέπει να χτυπώ με το σπαθί, μ’ ό,τι μπορώ. Δε θα ’χω όλο το νου μου απάνου σου. Βαστάξου εσύ με τα χεράκια σου, με την καρδιά σου! Πιάσου…

Και κινήσανε. Μες στη στη θεοποντή, που ανοίγαν και περνούσανε, χωρίς να γύρει πίσω, κάποτε ρωτούσε η χήρα:

— Πού είσαι, Ανθή;

— Εδώ είμαι, μάνα.

Μα κάποτε, κι εκεί που πλάκωσε το κύμα το τρανό, και σάρωσε και σαρώθηκε, η χήρα ξέχασε την Ανθή, για μόνη μια στιγμή· ξέχασε και να τη ρωτήσει. Κι άμα βρέθηκε σε μια βρουλιά κρυμμένη και πήρε αναπνοή, τότε είδε πως έλειπε η Ανθή της.

Δεν άργησε ύστερα στη ράχη απάνου να βρεθεί. Τότε γύρισε στον εαυτό της. Τότε ξύπνησε της θυγατέρας ο καημός μες στην καρδιά της.

— Ανθή!, φώναξε και πάλι φώναξε.

— Ανθή! Ανθίτσα!

Του κάκου! Η Ανθίτσα πάει πια! Πάει και το Μεσολόγγι.

Γ. Βλαχογιάννης, Μεγάλα χρόνια, Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Λεξιλόγιο
*α': αν *ιλαρό: χαρωπό *ματόβαφη: αιματοβαμμένη *πρόχωμα: οχυρό, κατασκευασμένο από χώμα *ζυγώνει: πλησιάζει *σύσμιχτη: ανακατωμένη *βραχνερά: με βραχνή φωνή *να ορμηνέψει: να συμβουλέψει *θα κινήσουμε: θα πάμε *θεοποντή: θεομηνία *τρανό: δυνατό *σάρωσε: ισοπέδωσε τα πάντα *βρουλιά: το φυτό βούρλο *γύρισε στον εαυτό της: συνήλθε

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1. Η ζωή των ανθρώπων εξαρτάται άμεσα από τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα. Σε ποια σημεία του κειμένου φαίνεται αυτό;
2. Τι νόημα έχει η φράση «της πείνας το θεριό είν’ ανίκητο»;
3. Περιγράψτε σε μία παράγραφο την ψυχολογική κατάσταση της μάνας, καθώς ετοιμάζεται για τη μεγάλη Έξοδο.

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

1. Επισκεφθείτε το έργο «Oδυσσέας» στην ιστοσελίδα του Yπουργείου Πολιτισμού (http://www.culture.gr), όπου περιέχονται συνδέσεις με όλα τα ελληνικά μουσεία και τα πιο σημαντικά εκθέματά τους. Βρείτε και παρουσιάστε στην τάξη σας εικόνες και πληροφορίες για την ενδυμασία και τον οπλισμό των επαναστατημένων Ελλήνων. Αν έχετε τη δυνατότητα, επισκεφθείτε και τη Βουλή των Ελλήνων, όπου υπάρχουν σχετικά εκθέματα.

Εκθέματα Προεπανάστασης. Κλέφτες κι Αρματολοί [πηγή: Παύλος Βρέλλης - Μουσείο Ελληνικής Ιστορίας. Κέρινα Ομοιώματα]
Συμπληρωματικές εργασίες

1. Να βρεθούν τα δραματικά σημεία του κειμένου και να δειχτεί η κλιμάκωσή τους μέχρι τη λύση.
2. Να εντοπίσετε με ποιες φράσεις ή λέξεις φορτίζει συναισθηματικά ο Γ. Βλαχογιάννης τον λόγο του.

Γιάννης Βλαχογιάννης (1867-1945)

Γιάννης Βλαχογιάννης

Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό . Δες και παρακάτω στο Υλικό

Θεματικά κέντρα
Οι οριακές στιγμές των επιλογών: η ελευθερία πάνω από τη ζωή.
Μητρική αγάπη, αγάπη για την πατρίδα, επιβίωση.

Ενδεικτική ερμηνευτική προσέγγιση
Η προσέγγιση είναι καλό να εστιάσει στη σφαιρική παρουσίαση των τραγικών συνθηκών (πολιορκία και επικείμενη πτώση, πείνα, χηρεία και μοναξιά, ευθύνη της μάνας για τη ζωή του μικρού παιδιού της, υπεροπλία και υπεροχή των εχθρών, συνθήκες εξόδου εξαιρετικά δύσκολες), ώστε να φανεί η προσπάθεια της ανυπεράσπιστης γυναίκας να σώσει τη ζωή της κόρης της και τη δική της. Η ηρωίδα μάνα, υποτασσόμενη στην κοινή μοίρα των υπερασπιστών του Μεσολογγίου, προκρίνει τον έντιμο θάνατο από μια δουλική ζωή. Το αδιέξοδο αυτό δηλώνεται έντεχνα από τον Γ. Βλαχογιάννη με έντονες αντιθέσεις (ζωή - θάνατος, αποκλεισμός - ελευθερία, παιδική ηλικία - θάνατος, αδυναμία ηρωίδων - ισχύς αντιπάλων) και παράλληλη παρουσίαση οριακών καταστάσεων (αφόρητη πείνα, ερημιά και εγκατάλειψη, άνιση αντιμετώπιση αδύναμων γυναικών από πάνοπλους στρατιώτες του εχθρού), ώστε να εξαρθεί το μέγεθος της θυσίας και να αναδειχτεί ως μέγιστο αγαθό η ελευθερία. Η κατακλείδα εξισώνει την άδικη απώλεια του κοριτσιού με την πτώση του Μεσολογγίου. Μπορεί να γίνει σύγκριση του κειμένου με τη γνωστή στροφή από τον Θούριο «Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή».

1. Διονύσιος Σολωμός, Ελεύθεροι Πολιορκημένοι (από το Β' Σχεδίασμα) στο Ποιήματα και πεζά, επιμέλεια - εισαγωγές Στυλιανός Αλεξίου, Στιγμή, Αθήνα 1994, σ. 259.

Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει·
λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει.
Τα μάτια η πείνα εμαύρισε στα μάτια η μάνα μνέει·
Στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει:
«Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ' έχω γω στο χέρι;
οπού συ μου 'γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει».

2. Ανδρέας Κάλβος, Λυρικά, «Εις Σάμον» (ωδή τετάρτη), στροφές α'-γ' (Βλ. Ανδρέας Κάλβος, Ωδαί, φιλολογική επιμέλεια Γιάννης Δάλλας, Ωκεανίδα, Αθήνα 1997, σ. 205).

α'
Όσοι το χάλκεον χέρι
βαρύ του φόβου αισθάνονται,
ζυγόν δουλείας ας έχωσι.
Θέλει αρετήν και τόλμην
     η ελευθερία.

β'
Αυτή (και ο μύθος κρύπτει
νουν αληθείας*) επτέρωσε
τον Ίκαρον· και αν έπεσεν
ο πτερωθείς κ' επνίγη
     θαλασσωμένος·

γ'
Αφ' υψηλά όμως έπεσε,
και απέθανεν ελεύθερος.
Αν γένης σφάγιον άτιμον
ενός τυράννου, νόμιζε
     φρικτόν τον τάφον.

Γιάννης Βλαχογιάννης
στο ΕΚΕΒΙ
Βικιπαίδεια

Θεόδωρος Βρυζάκης
στη Βικιπαίδεια
στην Εθνική Πινακοθήκη
στο paleta art
στο art 22
στο ΝΙΚΙΑΣ
στο artnet ,
στο eikastikon
στο Google Art & Culture
Πίνακες ζωγραφικής εμπνευσμένοι από την Έξοδο του Μεσολογγίου