72 73 E Δ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ


72

Kλέφτικο τραγούδι

Ένας αϊτός περήφανος

Το παρακάτω δημοτικό τραγούδι ανήκει —σύμφωνα με τον μεγάλο λαογράφο Ν.Γ. Πολίτη, από τη συλλογή του οποίου προέρχεται— στα κλέφτικα, και μάλιστα στα αλληγορικά. Στο τραγούδι ο περήφανος και λεβέντης αϊτός ταυτίζεται με τον γενναίο κλέφτη της περιόδου της τουρκοκρατίας, που επιμένει να συνεχίζει τον αγώνα του ακόμα και μέσα στις αντίξοες καιρικές συνθήκες του χειμώνα.

 

Ένας αϊτός περήφανος, ένας αϊτός λεβέντης
από την περηφάνια του κι από τη λεβεντιά του,
δεν πάει τα κατώμερα να καλοξεχειμάσει,
μόν’ μένει απάνω στα βουνά, ψηλά στα κορφοβούνια.
Kι έριξε χιόνια στα βουνά και κρούσταλλα στους κάμπους,
εμάργωσαν τα νύχια του κι επέσαν τα φτερά του.
αγνάντιο βγήκε κι έκατσε, σ’ ένα ψηλό λιθάρι,
και με τον ήλιο μάλωνε και με τον ήλιο λέει:
«Ήλιε, για δε βαρείς κι εδώ σ’ τούτη την αποσκιούρα,
να λιώσουνε τα κρούσταλλα, να λιώσουνε τα χιόνια,
να γίνει μια άνοιξη καλή, να γίνει καλοκαίρι,
να ζεσταθούν τα νύχια μου, να γιάνουν τα φτερά μου,
να ’ρθούνε τ’ άλλα τα πουλιά και τ’ άλλα μου τ’ αδέρφια».

Ν.Γ. Πολίτη, Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού

Κλέφτικα τραγούδια [πηγή: Ελληνικός Πολιτισμός]
Κλέφτικα τραγούδια [πηγή: Μυριόβιβλος] Κλέφτικα τραγούδια [πηγή: Μυριόβιβλος]
Εκθέματα Προεπανάστασης. Κλέφτες κι Αρματολοί [πηγή: Παύλος Βρέλλης - Μουσείο Ελληνικής Ιστορίας. Κέρινα Ομοιώματα]
Εκθέματα Προεπανάστασης. Κλέφτες κι Αρματολοί [πηγή: Παύλος Βρέλλης - Μουσείο Ελληνικής Ιστορίας. Κέρινα Ομοιώματα]

 

Θεόφιλος, Ποιμενικό

Θεόφιλος, Ποιμενικό [Η Αγία Άννα της Χαλκίδας]
Δείτε τον πίνακα σε μεγάλη ανάλυση στην Εθνική Πινακοθήκη


Λεξιλόγιο
*κατώμερα: πεδινά μέρη *καλοξεχειμάσει: να ξεχειμωνιάσει καλά *μον': μόνο, αλλά *εμάργωσαν (μαργώνω): ξεπάγιασαν *αγνάντιο: αγνάντια, απέναντι *αποσκιούρα: σκιερός, ανήλιος τόπος

 


73

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

  • 1. Με τη βοήθεια των πληροφοριών που δίνονται στο εισαγωγικό σημείωμα και των στοιχείων που περιέχονται στο τραγούδι, προσπαθήστε να αποδώσετε τον χαρακτήρα του κλέφτη ο οποίος ταυτίζεται με αϊτό.
  • 2. Περιγράψτε τον ρόλο που παίζει η φύση στη ζωή και τη δράση του αϊτού-κλέφτη.
  • 3. Τι έχετε να παρατηρήσετε ως προς τη γλώσσα του δημοτικού τραγουδιού; Ποια μέρη του λόγου κυριαρχούν και ποια λείπουν; Τι νομίζετε ότι επιτυγχάνεται με αυτό;


ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

  • 1. Συγκεντρώστε στοιχεία από το εγχειρίδιο του μαθήματος της Ιστορίας, αλλά και από άλλα βιβλία (εγκυκλοπαίδειες, ιστορικές μελέτες κ.λπ.), σχετικά με τη ζωή των κλεφτών και τον ρόλο που διαδραμάτισαν κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας.

  • Συμπληρωματικές εργασίες
    1. Συγκεντρώστε μελοποιημένα κλέφτικα τραγούδια, μερικά από τα οποία καλό είναι να ακουστούν και στην τάξη.
    2. Μαθητές που συμμετέχουν στη χορωδία του σχολείου, σε συνεργασία με την καθηγήτρια ή τον καθηγητή της Μουσικής, να τραγουδήσουν κλέφτικα τραγούδια.
    3. Συγκεντρώστε αλληγορικά δημοτικά τραγούδια (όχι μόνο κλέφτικα αλλά και ερωτικά, μοιρολόγια, του Χάρου κ.ά.).

Γεώργιος Μαργαρίτης, O Γεώργιος Καραϊσκάκης ορμά έφιππος προς την Ακρόπολη

Γεώργιος Μαργαρίτης, O Γεώργιος Καραϊσκάκης ορμά έφιππος προς την Ακρόπολη
Δείτε τον πίνακα σε μεγάλη ανάλυση στην Εθνική Πινακοθήκη

Θεματικά κέντρα
Η ζωή των κλεφτών και των αρματολών.
O συνεχής και αδιάκοπος αγώνας για την ελευθερία και την προσωπική αξιοπρέπεια.
H φύση συμπαραστάτης στον αγώνα των κλεφτών.
Η λιτότητα των εκφραστικών μέσων του δημοτικού τραγουδιού.
Η αλληγορία ως εκφραστική τεχνική στα δημοτικά τραγούδια αλλά και στη λογοτεχνία γενικότερα.

Ενδεικτική ερμηνευτική προσέγγιση
Το συγκεκριμένο κλέφτικο τραγούδι μπορεί να αποτελέσει αφορμή για να γίνει εκτενής αναφορά στους αγώνες των κλεφτών και των αρματολών, αλλά και γενικότερα των Ελλήνων, εναντίον του κατακτητή κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας. Μέσω της αλληγορικής περιγραφής της στάσης του κλέφτη, που από περηφάνια και αξιοπρέπεια δεν εγκαταλείπει τον αγώνα, μπορεί να συζητηθεί η αντίληψη για τον ηρωισμό και την παλικαριά των κλεφτών, όπως πέρασε αυτή στη λαϊκή συνείδηση και έγινε αντικείμενο θαυμασμού από τη λαϊκή μούσα.

Με αφορμή τους τελευταίους στίχους του τραγουδιού (αλλά και γενικότερα σε σχέση με την αλληγορική χρήση του αϊτού) αξίζει να επισημανθεί ένα συνηθισμένο μοτίβο των δημοτικών τραγουδιών, που είναι η προσωποποίηση της φύσης.

Εδώ ο αϊτός/κλέφτης συνομιλεί ―αι μάλιστα μαλώνει― με τον ήλιο, γιατί δεν τον βοηθά με τη θέρμη του να επανέλθει στην ενεργό δράση. Η ίδια αλληγορική χρήση του αϊτού, όπως και των άλλων πουλιών που εμφανίζονται στα δημοτικά τραγούδια ως αφηγητές ή σχολιαστές ηρωικών πράξεων, δείχνει την εξοικείωση της λαϊκής μούσας με τη φύση και τα πλάσματά της. Σ' αυτήν ο λαός προβάλλει τα συναισθήματά του και αυτή ταυτίζεται με τους πόθους και τους αγώνες του.

Αξίζει, τέλος, να προσεχτεί η γλωσσική λιτότητα, χαρακτηριστικό γνώρισμα των δημοτικών τραγουδιών, όπου κυριαρχούν τα ρήματα και τα ουσιαστικά, ενώ τα επίθετα έχουν περιορισμένη παρουσία.


Για τους κλέφτες
Βιβλίο ιστορίας Γ' Γυμνασίου Κλέφτες
Ακούστε το τραγούδι και δείτε τον τσάμικο χορό Ένας αητός
Δόμνα Σαμίου, Τραγούδια κλέφτικα Κλέφτικα τραγούδια, Κλέφτικα τραγούδια
Κλέφτικα τραγούδια [πηγή: Μυριόβιβλος] Κλέφτικα τραγούδια [πηγή: Μυριόβιβλος]
Κλέφτικα τραγούδια από τη συλλογή του Σταμάτη Μακρή Κλέφτικα τραγούδια [πηγή: Μακρής]
Κλέφτικα τραγούδια στο nektarios.gr Κλέφτικα τραγούδια [πηγή: Μακρής]
Εικονογραφία για το '21 (Πηγή: Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού) Ένας αητός

Θεόφιλος (Χατζημιχαήλ), βιογραφικά και έργα του
στο paleta art Θεόφιλος Θεόφιλος,
στην Εθνική Πινακοθήκη Θεόφιλος,
στο eikastikon Θεόφιλος, eikastikon,
στο ΝΙΚΙΑΣ Θεόφιλος, ΝΙΚΙΑΣ
στο artnet Θεόφιλος, artnet
στο Google Art & Culture google

Γιώργος Μαργαρίτης, βιογραφία και έργα
στην Εθνική Πινακοθήκη Ε.Π.
στο paleta art Γ. Μαργαρίτης, paleta

 

Για τα λογοτεχνικά ρεύματα - κινήματα δείτε εδώ

 

Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.

 

Ποιο είναι το ποιητικό υποκείμενο, ο αφηγητής;

Το ποιητικό υποκείμενο είναι...

 

Σε ποιον απευθύνεται;

Απευθύνεται...

 

Σε ποιο πρόσωπο και αριθμό βρίσκονται τα ρήματα του ποιήματος, π.χ. γ' ενικό

Τα ρήματα βρίσκονται...

 

Ποιος είναι ο χώρος;

Ο χώρος του ποιήματος είναι...

 

Ποιος είναι ο χρόνος;

Ο χρόνος του ποιήματος είναι...

 

Ποιες είναι οι εικόνες του ποιήματος;

Οι εικόνες του ποιήματος είναι...

 

Από πού αντλεί τις εικόνες του ο ποιητής; (π.χ. φύση)

Ο ποιητής αντλεί τις εικόνες του...

 

Ποιους εκφραστικούς τρόπους χρησιμοποιεί ο ποιητής; (π.χ. σχήματα λόγου, χρήση επιθέτων)

Οι εκφραστικοί τρόποι είναι οι εξής...

 

Πώς χρησιμοποιεί τη στίξη;

Ο ποιητής....

 

Ποια είναι η γλώσσα; (π.χ. κοινή, λόγια, κοινή με λόγια στοιχεία κλπ.)

Το ποίημα είναι γραμμένο σε...

 

Το ποίημα έχει ομοιοκαταληξία κι αν ναι τι είδους; (π.χ. ζευγαρωτή, πλεκτή, σταυρωτή κλπ.)

Η ομοιοκαταληξία είναι....

 

Ποια συναισθήματα σου προκαλεί;

Τα συναισθήματα...

 

pano