Ηλιοβασίλεμα, Kώστας Κρυστάλλης, Λογοτεχνία, A' Γυμνασίου

Kώστας Κρυστάλλης

Ηλιοβασίλεμα

Το ποίημα που ακολουθεί είναι το πρώτο μέρος του ομότιτλου ποιήματος του Κώστα Κρυστάλλη, το οποίο περιλαμβάνεται στη συλλογή O τραγουδιστής του χωριού και της στάνης (1893). O Κ. Κρυστάλλης, στηριζόμενος στην παράδοση των δημοτικών μας τραγουδιών και χρησιμοποιώντας τη γλώσσα και τον ρυθμό τους, τραγουδά την άδολη ομορφιά της ελληνικής υπαίθρου και την αγνότητα των ανθρώπων του αγροτικού μόχθου.

Πίσω από μακρινές κορφές ο ήλιος βασιλεύει,
και τ’ ουρανού τα σύνορα χίλιες βαφές αλλάζουν,
πράσινες, κόκκινες, ξανθές, ολόχρυσες, γαλάζες,
κι ανάμεσά τους σκάει λαμπρός λαμπρός ο Αποσπερίτης.
Την του καλοκαιριού την σβηεί γλυκό αγεράκι
που κατεβάζουν τα βουνά, που φέρνουν τ’ ακρογιάλια.
τα κλωνάρια του κουνάει ο γερο-πεύκος,
και πίνει και ρουφάει δροσιά κι και τρίζει,
η βρύση η χορταρόστρωτη δροσίζει τα λουλούδια,
και μ’ αλαφρό μουρμουρητό γλυκά τα νανουρίζει·
θολώνει πέρα η θάλασσα, τα ισκιώνουν,
τα μαυρολογούν, σκύβουν τα φρύδια οι βράχοι,
κι οι κάμποι γύρου οι απλωτοί πράσινο πέλαο μοιάζουν.

Απ’ όξω, από τα οργώματα, γυρνούνε οι ,
ηλιοκαμένοι, , βουβοί, ,
με τους ζυγούς, με τα βαριά τ’ αλέτρια φορτωμένοι,
και σαλαγούν από μπροστά τα δυο τους,
τρανά, στεφανοκέρατα, κοιλάτα, με μακριά τραχηλιά ,
«Oώ! φωνάζοντας, οώ! Μελισσηνέ, Λαμπίρη»·
κι αργά τα βόδια περπατούν και πού και πού μουγκρίζουν.
91 Γυρνούνε από τα έργα τους οι λυγερές, γυρνούνε
με τα αχ τη , με τα αχ το πλύμα,
με τες πλατιές των τες ποδιές σφογγίζοντας τον ίδρω·
και σ’ όποιο δέντρο κι αν σταθούν, σ’ όποιο ακουμπήσουν,
εις το μουρμούρι του κλαριού, εις τη θωριά του βράχου
γλυκόν γλυκό και πρόσχαρον χαιρετισμό ξανοίγουν:
«Γεια και χαρά στον κόσμο μας, στον όμορφό μας κόσμο!»

Λ. Πολίτη, Ποιητική Ανθολογία, τόμ. 6, Δωδώνη

Παράλληλα Κείμενα
Μιχ. Γκανάς, «Γυάλινα Γιάννινα» [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Γυμνασίου]

Λεξιλόγιο
*πύρη: πύρωμα, καύσωνας *ανάρια: αραιά *αχολογάει: βουίζει, παράγει ήχο *ριζοβούνια: πρόποδες βουνού *ζάλογκα: πυκνά δάση *ζευγολάτες: γεωργοί (που οργώνουν) *ξέκοποι: κατάκοποι *αποκαρωμένοι: νυσταγμένοι από τη ζέστη *καματερά: βόδια που χρησιμοποιούνται στο όργωμα *τραχηλάτα: με μακριά τραχηλιά *ζαλίκια: δεμάτια ξύλα που τα κουβαλούν στον ώμο *λογγιά: πυκνό δάσος *σκουτιά: ρούχα *κοντρί: μεγάλη πέτρα, κοτρόνι

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Από τις δύο στροφικές ενότητες η πρώτη αναφέρεται στο φυσικό και η δεύτερη στο ανθρώπινο περιβάλλον της ελληνικής υπαίθρου. Βρείτε τις οπτικές και τις ακουστικές εικόνες με τις οποίες επιτυγχάνεται η περιγραφή κάθε περιβάλλοντος.
2. Στο ποίημα κυριαρχούν τα επίθετα, τα οποία συχνά παρατίθενται με ασύνδετο σχήμα ή σχήμα επανάληψης. Βρείτε χαρακτηριστικά παραδείγματα και σχολιάστε τη λειτουργία τους.
3. Με ποιες λέξεις ή φράσεις ο ποιητής προβάλλει την εργατικότητα και τον μόχθο των ανθρώπων της υπαίθρου;
4. Ποια συναισθήματα γεννά στα πρόσωπα, και κατ’ επέκταση στον ίδιο τον ποιητή, η ομορφιά της ελληνικής φύσης;

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1. Oργανώστε στην τάξη σας μια ωριαία εκδήλωση με αφορμή το ποίημα του Κρυστάλλη: ζωγραφίστε ένα ηλιοβασίλεμα ή εικόνες γεωργών, με χρώματα και λεπτομέρειες που σας ενέπνευσε το ποίημα· διαλέξτε μουσική που να ταιριάζει με την ελληνική ύπαιθρο και τις ασχολίες των ανθρώπων της (π.χ., με φλογέρα, κλαρίνο) και διαβάστε και άλλα ποιήματα ή πεζά που να έχουν το ίδιο θέμα με το ποίημά μας.

Επαμεινώνδας Θωμόπουλος, Oι θερίστριες

Δημήτρης Γιολδάσης (1897-1993), «Θέρος» (λάδι, 22,5x31εκ., συλλογή Γεωργίου Ι. Κατσίγρα) [πηγή: Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας. Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα]

Jules Breton (1827-1906), «Fin du travail [= Τέλος της εργασίας]» (λάδι σε καμβά, 84x120εκ., 1887) [πηγή: Μουσείο Brooklyn, Νέα Υόρκη]

Ουμβέρτος Αργυρός (1883-1963), «Θεριστής» (παστέλ, 30,5x19εκ., συλλογή Γεωργίου Ι. Κατσίγρα) [πηγή: Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας. Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα]

Vincent Van Gogh (1853-1890), «The sower [= Ο θεριστής]» (λάδι σε καμβά, 32x40εκ., 1888) [πηγή: Μουσείο Van Gogh, Άμστερνταμ]

Κώστας Κρυστάλλης (1868-1894)

Κρυστάλλης

Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό . Δες και παρακάτω στο Υλικό

Θεματικά κέντρα
Η φύση -βουνά, πεδιάδες, θάλασσα- την ώρα του καλοκαιρινού δειλινού.
O γυρισμός των ζευγολατών στα σπίτια τους με το ηλιοβασίλεμα. Μόχθος και ικανοποίηση.

Ενδεικτική ερμηνευτική προσέγγιση
Το πεζογραφικό και το ποιητικό έργο του Κ. Κρυστάλλη εντάσσεται στην ειδυλλιακή ηθογραφία που εξιδανικεύει τη ζωή του χωριού, απαλύνοντας εντελώς τα όποια αρνητικά στοιχεία. Το ανθολογημένο ποίημα αποτελεί έκφραση λατρείας του ποιητή για την αγροτική ζωή, λατρεία ωστόσο η οποία δικαιολογείται από τα τραυματικά βιώματα του Κ. Κρυστάλλη. Είναι καλό, λοιπόν, η προσέγγιση να αρχίσει από τα βιογραφικά στοιχεία του ποιητή, ο οποίος, μαθητής ακόμα στο Γυμνάσιο, αναγκάστηκε να φύγει από τα τουρκοκρατούμενα Γιάννενα, εξαιτίας ενός πατριωτικού ποιήματος που δημοσίευσε το 1887. Ήρθε στην Αθήνα όπου έζησε δυστυχισμένη ζωή, όλο στερήσεις, μέχρι τον πρόωρο θάνατο του (αρρώστησε από φυματίωση). Την αγάπη του για την αγνή και όμορφη ζωή της υπαίθρου που στερήθηκε την έκανε ποίημα και τραγούδι, γεγονός που ερμηνεύει τις εμμονές του στις ίδιες πάντα σκηνές του αγροτικού κόσμου, του βουνού και της στάνης, της στρούγκας και της φλογέρας, όπως σημειώνει ο Μιχάλης Μερακλής.

Από όλες τις ώρες της ημέρας ο ποιητής επιλέγει να περιγράψει και να υμνήσει την ώρα που βασιλεύει ο ήλιος και όλα στη φύση γαληνεύουν μέσα στα χρώματα, τους ήχους και τα αρώματα του δειλινού. Είναι η στιγμή που ο αγρότης σταματά τη δουλειά, επιστρέφει στο σπίτι για να ξεκουραστεί, να δει τα αγαπημένα του πρόσωπα, να διασκεδάσει με τις απλές χαρές της ζωής. Επιστρέφουν και οι κοπέλες από τις σπιτικές δουλειές και όλοι μαζί χαιρετούν την όμορφη φύση.

Στο ποίημα τονίζεται ο μόχθος αλλά και το συναίσθημα της ψυχικής ικανοποίησης και πληρότητας των αγροτών, οι οποίοι γυρνούν στη θαλπωρή του σπιτιού και της οικογένειας ύστερα από μια μέρα δουλειάς στην πανέμορφη φύση. Τα καματερά (βόδια που σέρνουν το αλέτρι), η φύση ολόκληρη με τα νερά, τα δέντρα και τα βουνά της, είναι συμπαραστάτες στη δύσκολη ζωή, αλλά και εικόνα ομορφιάς και πηγή χαράς για τους αγρότες. O τελευταίος στίχος του αποσπάσματος «γεια και χαρά στον κόσμο μας, στον όμορφο μας κόσμο!» συνοψίζει τη λατρεία του ποιητή προς τη φύση και την απλή ζωή. Αυτή η ιδεαλιστική θεώρηση του κόσμου μπορεί να συγκριθεί με την αντίστοιχη του Διον. Σολωμού, όπως εκφράστηκε στον Πορφυρά: «Νιος κόσμος όμορφος παντού χαράς και καλοσύνης» και στο επίγραμμα «Εις Φραγκίσκα Φραίζερ»: «Όμορφος κόσμος ηθικός, αγγελικά πλασμένος».

1. Νίκος Χαντζάρας, ΗΛΙΟΒΑΣΙΛΕΜΑ, Η ελληνική ποίηση, τόμ. 2, επιμέλεια Μ.Γ. Μερακλής, Σοκόλης, Αθήνα 1989, σ. 486-487

Ηλιοβασίλεμα. Σαλεύουν
αύρες τα λούλουδα απαλά.
Σε διάφανο ουρανό τ' αστέρι
το βραδινό φωτάει δειλά.

Από τον κάμπο στο χωριό του
αντρόγενο όμορφο γυρνά.
Διαβαίνει ομπρός το παλικάρι
και το κατόπι η νια περνά.

Αριά βελάσματα, κουδούνια,
σφυρίγματα στη σιγαλιά.
Γυρνούν στη στάνη τα κοπάδια,
ζυγά φωλιάζουν τα πουλιά.

Εκειός με το τσαπί στον ώμο,
αλυγαριά χλωρή στ' αυτί
κι έχει γλυκά στης νιας τον κόρφο
το βρέφος αλησμονηθεί.

2. Γ. Δροσίνης, ΤΟ ΦΤΑΣΙΜΟ (απόσπασμα), Λίνου Πολίτη, Ποιητική Ανθολογία, τόμ. 6, Δωδώνη, Αθήνα 1977, σ. 27

Θα βραδιάζει η μέρα, όταν θα φτάνομε
στου χωριού τα αποσκιωμένα αλώνια.
Θα φανούν λευκά τα χωριατόσπιτα
πίσω από των πεύκων τα ακροκλώνια.

Μακριά θ' ακούονται αρνιών βελάσματα.
βραδινή καμπάνα θα σημαίνει.
Στη βρυσούλα βόδια θα ποτίζονται.
Θα καπνίζουν φούρνοι φλογισμένοι.

Θα βαθιανασαίνομε στο διάβα μας
μυρωδιά από στάχυα θερισμένα
θα μας ευχηθούν το «καλώς ήρθατε»
χέρια από τον κάματο αργασμένα.

Kώστας Κρυστάλλης
στη Βικιπαίδεια
στο ΕΚΕΒΙ

Επαμεινώνδας Θωμόπουλος
στην Εθνική Πινακοθήκη
στο Τελόγλειο Ίδρυμα Τεχνών, Α.Π.Θ.
στη ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΛΑΡΙΣΑΣ ΜΟΥΣΕΙΟ Γ.Ι. ΚΑΤΣΙΓΡΑ
στο ΝΙΚΙΑΣ
στο paleta art ,
στο art net