81 82 E Δ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Β' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ


81

ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ

Ερημωμένα χωριά

Το παρακάτω απόσπασμα ανήκει στην ποιητική σύνθεση Η τελευταία π. α. εκατονταετία. O Ρίτσος έγραψε το ποίημα το 1942, ως άμεση αντίδραση στα σύγχρονα ιστορικά γεγονότα (πτώση του αλβανικού μετώπου, γερμανοϊταλική Κατοχή, προμηνύματα της Αντίστασης), το δημοσίευσε ωστόσο πολύ αργότερα, το 1961. Στο απόσπασμα αποτυπώνεται με ρεαλιστικό τρόπο η θλιβερή υποχώρηση του ελληνικού στρατού, κατά την οποία όμως, παρά τις δυσκολίες, διατηρούνται η ελπίδα και το αγωνιστικό φρόνημα.

1 Η Κατοχή [πηγή: ΙΜΕ]
1 Η Αντίσταση [πηγή: ΙΜΕ]

Ερημωμένα χωριά, ξεροπόταμα σ' ένα ανελέητο ξερό καλοκαίρι.
Βομβαρδισμένες εκκλησιές. Ένας άσπρος άνεμος σφύριζε
σαν τον τρελό ψάλτη που τραγούδαγε άγρια τροπάρια μες στο ντουφεκίδι
κι ο παπάς με τις μπότες του σκοτωμένου αξιωματικού
σήκωνε τα ράσα του και πηδούσε το φράχτη. Στους τοίχους
ήταν σβησμένα τα συνθήματα. Υπόκωφοι* κανονιοβολισμοί στο βάθος,
χαμηλά στον ορίζοντα η σιγαλιά του χαμένου πολέμου.
Ένα άλογο σκοτωμένο στην πλαγιά.

Είχε κολλήσει ο πάγος το παπούτσι στην κάλτσα, την κάλτσα στο πόδι.
Θα ξανάρθουμε - είπαν. Και δίχως πόδια θα ξανάρθουμε. Τρίζαν οι αραποσιτιές*
παράξενα σα να μας σκίζαν τα χαρτιά με τα πατριωτικά τραγούδια μας
σα να μας σκίζαν τις σημαίες μας. Δυο λιγνά* σύγνεφα
82 κρέμονταν πάνου στο βουνό σα δυο πλεξούδες σκόρδο δίπλα σ' ένα τζάκι
σ' ένα βομβαρδισμένο σπίτι. Να κρύψουμε τούτο το φως
μη μας το πάρουνε κι αυτό - πού να το κρύψουμε; - είπε.
O άλλος κοιτούσε τα νύχια του. Νύχτωνε.

Κατέβηκαν ξυστά, τοίχο τοίχο. Σκύψαν
πήραν τον ίσκιο τους και κουκουλώθηκαν. Χάθηκαν.
Μονάχα τα τσιγάρα τους μακριά πότε πότε μια κόκκινη λάμψη.

Γ. Ρίτσος, Ποιήματα, τόμ. 1, Κέδρος

Τάσσος (Αναστάσιος Αλεβίζος), ΟΧΙ

Τάσσος (Αναστάσιος Αλεβίζος), ΟΧΙ


Λεξιλόγιο
* υπόκωφοι: μακρινοί, μόλις που ακούγονταν * αραποσιτιές: καλαμποκιές * λιγνά: μικρά

Παράλληλα Κείμενα
Ποιήματα του Γ. Ρίτσου (παράλληλα κείμενα) [πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού] Ποιήματα του Γ. Ρίτσου (παράλληλα κείμενα) [πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού]
Γιάννης Ρίτσος, «Η τελευταία Π.Α. εκατονταετία» Γιάννης Ρίτσος, «Η τελευταία Π.Α. εκατονταετία»
Γιάννης Ρίτσος, «Τη ρωμιοσύνη μην την κλαις» Γιάννης Ρίτσος, «Τη ρωμιοσύνη μην την κλαις»
Πορεία προς το μέτωπο» Πορεία προς το μέτωπο Οδυσσέας Ελύτης, «Πορεία προς το μέτωπο»

 


ΕΡΓΑΣΙΕΣ

  • Καταγράψτε τις εικόνες από την υποχώρηση του ελληνικού στρατού. Ποια σας συγκινεί περισσότερο και γιατί;
  • Ποιοι λένε τη φράση «Και δίχως πόδια θα ξανάρθουμε»; Τι συναισθήματα εκφράζουν;
  • Σε ποια σημεία του κειμένου εκφράζεται αγωνιστική διάθεση και σε ποια σημεία απογοήτευση; Ποιο συναίσθημα υπερτερεί και γιατί;
  • Ο ποιητής περιγράφει ρεαλιστικά τα γεγονότα. Με ποια εκφραστικά μέσα πετυχαίνει αυτήν τη ρεαλιστική περιγραφή;



ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ
1. Η ποιητική συλλογή γράφτηκε το 1942, δημοσιεύτηκε όμως το 1961. Σκεφτείτε ποιοι πιθανοί λόγοι εμπόδισαν τον ποιητή να δημοσιεύσει τα ποιήματά του.
2. Βρείτε τις παρομοιώσεις του κειμένου και εξηγήστε τη σημασία τους.
3. Πώς οργανώνεται αφηγηματικά το απόσπασμα; Ποια πρόσωπα και σε ποια σημεία εμφανίζονται να μιλούν στο απόσπασμα; Τι εξυπηρετεί η εναλλαγή ανάμεσα στη φωνή του αφηγητή και στη φωνή των προσώπων;
4. Συγκρίνετε τις εικόνες κατάρρευσης του αλβανικού μετώπου που δίνει ο Ρίτσος με τις εικόνες της δύσκολης πορείας προς το μέτωπο που περιγράφουν ο Ελύτης, ο Ξεφλούδας και ο Μπεράτης.


ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

  • Βρείτε φωτογραφικό υλικό από το αλβανικό μέτωπο ή ζωγραφικούς πίνακες που προβάλλουν κυρίως τον ηρωισμό των Ελλήνων στρατιωτών. Ζητήστε τη σχετική Βοήθεια του καθηγητή των Καλλιτεχνικών. Συγκρίνετε αυτή την αισιόδοξη πλευρά του πολεμικού αγώνα με την εικόνα της υποχώρησης στο ποίημα του Ρίτσου.

    1 Η εποχή του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου 1940-1945 [πηγή: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού]
    1 Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940 [πηγή: Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού]
    1 Το έπος του 40 στην λαϊκή εικονογραφία [πηγή: Εικαστικόν www.eikastikon.gr]
    1 Το έπος του 40-Φωτογραφικό υλικό εποχής, Η μάχη της Κρήτης [πηγή: Γενικό Επιτελείο Στρατού]
    1 Ιστορικό αφιέρωμα για το έπος του 40,   [πηγή: Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας]
    1 Φωτογραφικό υλικό  [πηγή: Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας]
    Μνήμες της Κατοχής (Δραστηριότητα)


Γιάννης Ρίτσος (1909-1990)


Ρίτσος

Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό . Δες και παρακάτω στο Υλικό.


ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ
Πολεμικό τοπίο Αίσθηση ήττας
Αντοχή και ψυχική δύναμη των ηττημένων

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Το απόσπασμα αποτελεί μια ρεαλιστική ποιητική περιγραφή της υποχώρησης των νικημένων Ελλήνων στρατιωτών που εγκαταλείπουν το αλβανικό μέτωπο. Την πρώτη στροφική ενότητα του αποσπάσματος συγκροτεί μια σειρά από εικόνες, που είναι ως επί το πλείστον ονοματικές προτάσεις και παρατάσσονται η μία μετά την άλλη, χωρίς αυστηρή νοηματική συνοχή (π.χ., ενώ στην αρχή του αποσπάσματος ο χρόνος είναι το «ανελέητο ξερό καλοκαίρι», στην αρχή της δεύτερης στροφικής ενότητας μεταφερόμαστε προφανώς σε μια ανάμνηση του πολεμικού χειμώνα στα αλβανικά βουνά, «Είχε κολλήσει ο πάγος το παπούτσι στην κάλτσα»). Όλες αυτές οι εικόνες αποδίδουν παραστατικά την ερήμωση, την καταστροφή και τον θάνατο που προκάλεσε ο πόλεμος. Ωστόσο, στη δεύτερη στροφική ενότητα βλέπουμε ότι οι νικημένοι στρατιώτες, αν και είναι εξουθενωμένοι, διατηρούν ακόμη το κουράγιο και την ελπίδα ότι κάποτε θα επιστρέψουν ξανά στο πεδίο της μάχης, προσπαθώντας να διαφυλάξουν το «φως» από τον κατακτητή. Στη δεύτερη ενότητα πρέπει να προσεχτεί η προβολή και η ανάδειξη της φωνής των στρατιωτών με τη χρήση του πρώτου πληθυντικού προσώπου, ενώ μέχρι εκείνο το σημείο το απόσπασμα είναι καθαρά αφηγηματικό. Στο τέλος του αποσπάσματος οι στρατιώτες χάνονται, απομένει όμως η κόκκινη λάμψη των τσιγάρων τους, μια υποβλητική εικόνα που συμβολίζει την αντοχή και την απόφασή τους να αντισταθούν με κάθε τρόπο.


Γιάννης Ρίτσος:
Επίσημη ιστοσελίδα: Επίσημη ιστοσελίδα
Αφιέρωμα στον Γ. Ρίτσο [πηγή: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου] Αφιέρωμα στον Γ. Ρίτσο [πηγή: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου]
Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού
Βιογραφία, βιβλιογραφία, εργογραφία, Εθνικό Κέντρο Βιβλίου Εθνικό Κέντρο Βιβλίου
Εποχές και Συγγραφείς. Γιάννης Ρίτσος (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ] Εποχές και Συγγραφείς. Γιάννης Ρίτσος (βίντεο) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]
Βιογραφία, Βιβλιογραφία, Εργογραφία, Κριτικά Κείμενα, Πολιτιστικός Θησαυρός Ελληνικής Γλώσσας ΠΟΘΕΓ
Βιογραφία, εργογραφία, Συμφραστικός Πίνακας, Ψηφίδες, Ανεμόσκαλα Εθνικό Κέντρο Βιβλίου
Γιάννης Ρίτσος, εκπαιδευτική τηλεόραση εκπαιδευτική τηλεόραση
Μελοποιημένα ποιήματα στο stixoi.info stixoi.info

Τάσσος (Αλεβίζος Αναστάσιος)
στην Εθνική Πινακοθήκη Εθνική Πινακοθήκη
στη ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΛΑΡΙΣΑΣ ΜΟΥΣΕΙΟ Γ.Ι. ΚΑΤΣΙΓΡΑ Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας
στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων
στο Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης Δήμου Ροδίων Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης Δήμου Ροδίων
στο ΝΙΚΙΑΣ ΝΙΚΙΑΣ
στο paleta art paleta art, paleta art


 

Για τα λογοτεχνικά ρεύματα - κινήματα δείτε εδώ

 

Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.

 

Ποιο είναι το ποιητικό υποκείμενο, ο αφηγητής;

Το ποιητικό υποκείμενο είναι...

 

Σε ποιον απευθύνεται;

Απευθύνεται...

 

Σε ποιο πρόσωπο και αριθμό βρίσκονται τα ρήματα του ποιήματος, π.χ. γ' ενικό

Τα ρήματα βρίσκονται...

 

Ποιος είναι ο χώρος;

Ο χώρος του ποιήματος είναι...

 

Ποιος είναι ο χρόνος;

Ο χρόνος του ποιήματος είναι...

 

Ποιες είναι οι εικόνες του ποιήματος;

Οι εικόνες του ποιήματος είναι...

 

Από πού αντλεί τις εικόνες του ο ποιητής; (π.χ. φύση)

Ο ποιητής αντλεί τις εικόνες του...

 

Ποιους εκφραστικούς τρόπους χρησιμοποιεί ο ποιητής; (π.χ. σχήματα λόγου, χρήση επιθέτων)

Οι εκφραστικοί τρόποι είναι οι εξής...

 

Πώς χρησιμοποιεί τη στίξη;

Ο ποιητής....

 

Ποια είναι η γλώσσα; (π.χ. κοινή, λόγια, κοινή με λόγια στοιχεία κλπ.)

Το ποίημα είναι γραμμένο σε...

 

Το ποίημα έχει ομοιοκαταληξία κι αν ναι τι είδους; (π.χ. ζευγαρωτή, πλεκτή, σταυρωτή κλπ.)

Η ομοιοκαταληξία είναι....

 

Ποια συναισθήματα σου προκαλεί;

Τα συναισθήματα...

 

pano