Άλλα βιογραφικά

Ο Γιάννης Χατζηανδρέας, όπως ήταν το πραγματικό όνομα του Στρατή Τσίρκα, γεννήθηκε στο Κάιρο το 1911. Ήταν το μεγαλύτερο από τα τέσσερα παιδιά του Κωστή Χατζηανδρέα που καταγόταν από την Ίμβρο και της Περσεφόνης Σταμαράκη από τη Χίο.  Το 1917 εγγράφεται στην Αμπέτειο Σχολή του Καΐρου. Άριστος μαθητής, με ιδιαίτερη επίδοση στα μαθηματικά και μετά το Δημοτικό, εγγράφεται στο εμπορικό τμήμα της Αμπετείου: «Ο Γιάννης ονειρευόταν φιλολογία. Οι πατεράδες μας όμως τα ‘βαλαν κάτω, τα κουβεντιάσαμε. Γυμνάσιο σήμαινε και παραπέρα σπουδές. Αθήνα, Πανεπιστήμια, Ευρώπες. Πού λεφτά για τέτοια. Εμπορικό, λοιπόν, και κατευθείαν μετά δουλειά, τραπεζικός, λογιστής, κ.λπ.», γράφει ο συμμαθητής του Γιώργος Γ. Δήμου («Τα παιδικά εκείνα χρόνια», Διαβάζω, τχ. 171/1987, σ. 22). Διαβάζει Βερν, Ουγκώ, Ζολά, Σαίξπηρ, Τολστόι, Ντοστογιέφσκι, τα περιοδικά Διάπλαση των Παίδων, Πανόραμα και τον Εθνικό Κήρυκα της Αμερικής, και παρακολουθεί με πάθος κινηματογράφο. Το 1928 αποφοιτά από το εμπορικό τμήμα της Αμπετείου Σχολής και προσλαμβάνεται από τη National Bank of Egypt, όπου θα εργαστεί για ένα χρόνο. Το 1929 πιάνει δουλειά σε εργοστάσιο εκκοκκισμού βάμβακος στην Άνω Αίγυπτο ως λογιστής και στη συνέχεια ως διευθυντής.  Στις περιοχές αυτές θα ζήσει από κοντά τη φοβερή εξαθλίωση και την εκμετάλλευση των φελάχων (χωρικών), γεγονότα που θα επηρεάσουν την ιδεολογικο-πολιτική του διαμόρφωση.

Στα Γράμματα παρουσιάζεται πολύ νέος δημοσιεύοντας μεταφράσεις και παραμύθια σε αιγυπτιώτικα περιοδικά. Το πεζό κείμενο Μεσημεριάτικο και το ποίημα Pot pourri (1930) φανερώνουν την πρώιμη ανάπτυξή του. Στην Αλεξάνδρεια το 1930 γνωρίζεται με  τον Καβάφη, ο οποίος εκτίμησε τον νεαρό συγγραφέα. Την ίδια περίοδο μυείται στις κομμουνιστικές ιδέες, που έκτοτε θα τις υπηρετήσει με αφοσίωση και ως πολίτης και ως συγγραφέας.

Το 1932 δημοσιεύει τρία ποιήματα υπογράφοντας για πρώτη φορά με το ψευδώνυμο Στρατής Τσίρκας (το «Τσίρκας» παρατσούκλι του παππού από τον πατέρα του). Το  1935 ιδρύεται στην Αίγυπτο η Ligue Pacifique, διεθνιστική αντιφασιστική οργάνωση, στην οποία συμμετείχε δραστήρια ο Τσίρκας και το 1936 συγκροτούν μαζί με τον ποιητή Θεοδόση Πιερίδη την «Αντιφασιστική Πρωτοπορία». Μέσα σε αυτήν τη δραστηριότητά του εντάσσεται και η συμμετοχή του το 1937 στο Β’ Διεθνές Συνέδριο στο Παρίσι για την «Υπεράσπιση της Κουλτούρας» εναντίον του Φασισμού- Ναζισμού, όπου συντάσσει με τον Λάνγκστον Χιούς, τον «Όρκο» για τον ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, που είχε δολοφονηθεί, και υπογράφεται από 40 συγγραφείς :

Στ’ όνομά σου, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα,
που σκοτώθηκες στην Ισπανία για τη λευτεριά
του ζωντανού λόγου,
Εμείς, ποιητές απ’ όλες τις χώρες του κόσμου,
μιλώντας και γράφοντας στις διάφορες και ποικίλες
γλώσσες μας
παίρνουμε εδώ τον όρκο τον κοινό,
τ’ όνομά σου να μην ξεχαστεί ποτές πάνω στη γης,
κι όσο υπάρχει τυραννία και καταπίεση,
στ’ όνομά σου
να τις πολεμούμε
όχι μονάχα με το λόγο
μα και με τη ζωή μας.

Παντρεύτηκε (1937) την Αντιγόνη Κερασιώτη και ταξίδεψαν στην Ευρώπη (Τσεχοσλοβακία, Αυστρία, Ιταλία, Γαλλία). Από το 1938 διαμένει στην Αλεξάνδρεια ως διευθυντής βυρσοδεψείου ως την οριστική του εγκατάσταση το 1963 στην Αθήνα (εποχή δικτατορίας). Εκεί συνδέθηκε με τον κύκλο του περιοδικού Νεοελληνικά Γράμματα, όπου δημοσιεύουν γνωστοί συγγραφείς (Γ. Θεοτοκάς, Άγγ. Τερζάκης, Κοσμάς Πολίτης, Γ. Σεφέρης) και γνωστοί αριστεροί (Ασημάκης Πανσέληνος κ.λπ).

Με το ξέσπασμα του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου ο Τσίρκας με άλλο ψευδώνυμο (Λούκης Αράπης) γράφει άρθρα πολιτικά και λογοτεχνικά στο περιοδικό Έλλην,  το σημαντικότερο αντιφασιστικό περιοδικό της Μέσης Ανατολής και δραστηριοποιείται ως στέλεχος της κομμουνιστικής οργάνωσης της Αιγύπτου ενάντια στον φασισμό. Ανήκει στα καθοδηγητικά στελέχη του Ε(λληνικού) Α(πελευθερωτικού) Σ(υνδέσμου) (1943), στο πρότυπο του ΕΑΜ, και τότε αρχίζει η σχέση του με τον Σεφέρη. Το 1950  θα ζητήσει απαλλαγή από τα καθήκοντά του, για ν’ αφοσιωθεί στο συγγραφικό του έργο. Τον Απρίλιο του ’44 ξεσπάει το κίνημα στις ελληνικές  ένοπλες δυνάμεις της Αιγύπτου με αιτήματα την απομάκρυνση των φασιστικών στοιχείων από την κυβέρνηση και την ενοποίηση του αγώνα με τις αντάρτικες δυνάμεις στην κατεχόμενη Ελλάδα, το οποίο καταστέλλεται βίαια από τους Εγγλέζους και ελληνικές ένοπλες δυνάμεις. Αυτό σε συνδυασμό με την αποκήρυξη του κινήματος από την επίσημη αντιπροσωπεία του ΕΑΜ-ΚΚΕ στον Λίβανο, θα επηρεάσει βαθιά τον Τσίρκα.

Το 1955 ξεκινάει την έρευνά του για τον Καβάφη. Το 1957 συμμετέχει στο Συνέδριο Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών της Ακαδημίας Επιστημών του Βερολίνου, με θέμα ανακοίνωσης «Κ. Π. Καβάφη: “Περιμένοντας τους βαρβάρους”. Πηγές του ποιήματος και περιστάσεις της σύνθεσής του». Το 1958 Ο Καβάφης και η εποχή του ολοκληρώνεται και κυκλοφορεί. Η  σημαντική αυτή μελέτη για τον αλεξανδρινό ποιητή έδωσε στον Τσίρκα τη δυνατότητα να σχεδιάσει καλύτερα τις Ακυβέρνητες Πολιτείες, το σημαντικότερο έργο του. Τον Ιούλιο του 1959 απονέμεται το Κρατικό βραβείο βιογραφίας για το Καβάφης και η εποχή του.

Το 1956 γράφει, ύστερα από την εθνικοποίηση της Διώρυγας του Σουέζ, τη νουβέλα «Νουρεντίν Μπόμπα». «Μια νουβέλα γεμάτη παλληκαριά και κίνηση, γύρω από την εξέγερση της Αιγύπτου στα 1919 ενάντια στους Άγγλους» και υπογράφει  έκκληση προς τους άγγλους και γάλλους διανοούμενους, για να υποστηρίξουν την αποτροπή βίαιων επεμβάσεων και την αναγνώριση των κυρίαρχων δικαιωμάτων της Αιγύπτου.

Από τους σημαντικότερους της μεταπολεμικής γενιάς ο Τσίρκας, μολονότι είχε παρουσιαστεί από το 1944 και έως το 1957 είχε δώσει τρεις τόμους διηγημάτων και μια νουβέλα, δημοσιεύει αργότερα το σημαντικότερο έργο του, την τριλογία Ακυβέρνητες πολιτείες (1961-1965), τρία επιμέρους μυθιστορήματα, Η Λέσχη, Η Αριάγνη και Η Νυχτερίδα, που αναφέρονται στον πόλεμο της Μ. Ανατολής (τα χρόνια 1941-44) και ιδιαίτερα στα κινήματα μέσα στο ελληνικό εκστρατευτικό σώμα. Ο συγγραφέας δίνει ένα πραγματικό μυθιστόρημα που ξεπερνά το ιστορικό φόντο, με αυστηρή τεχνική και ισορροπία στη διάρθρωσή του και με μια αφήγηση θερμή και συγκινημένη (Λίνος Πολίτης, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ, σελ. 348), με ανάγλυφα και πειστικά τα πρόσωπα των ηρώων και με νεωτερικούς τρόπους γραφής. Με το έργο του αυτό, που ήταν μια πρώιμη καταγγελία της σταλινικής νοοτροπίας, αποστασιοποιείται από την επίσημη κομμουνιστική Αριστερά, η οποία το θεώρησε ιδεολογικά αιρετικό και πολιτικά επικίνδυνο(!).

Το 1966 ο Τσίρκας με το ψευδώνυμο Φώτης Μαλυγκός αρχίζει να γράφει στο περ. Ο Ταχυδρόμος πολιτικά άρθρα, που θα τα σταματήσει με τη δικτατορία του ’67, η οποία  απαγορεύει την κυκλοφορία των Ακυβέρνητων Πολιτειών.  Εντάσσεται στην παράνομη οργάνωση  Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ) και μετέχει στα Δεκαοχτώ κείμενα (1970) με κίνδυνο να απελαθεί λόγω της αιγυπτιακής υπηκοότητάς του. Το 1976 γράφει το τελευταίο του μυθιστόρημα, Η χαμένη Άνοιξη, πρώτο μέρος μιας νέας τριλογίας που δεν πρόλαβε να συμπληρώσει λόγω προβλημάτων υγείας. Η τριλογία αυτή θα κάλυπτε ιστορικά και την περίοδο της δικτατορίας. Λίγο πριν τον θάνατό του, το 1978 φροντίζει να εκδοθούν σε ένα τόμο όλα Τα διηγήματα που είχε γράψει, εκτός από τη νουβέλα Νουρεντίν Μπόμπα. Πέθανε το 1980 στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο από ανεύρυσμα. Ο Τσίρκας ανήκει σε εκείνους τους συγγραφείς  που γράφοντας λογοτεχνία υπηρετούσαν τις επαναστατικές τους ιδέες του σοσιαλιστικού ρεαλισμού.

Δήμητρα Γκίνη

 

Φιλολογικό ψευδώνυμο του Γιάννη Χατζηανδρέα. Γεννήθηκε στο Κάιρο και πέθανε στην Αθήνα. Ασχολήθηκε με την ποίηση, τη μελέτη, την πεζογραφία και μεταφράσεις ξένων συγγραφέων. Με ιδιαίτερη όμως επιτυχία καλλιέργησε το διήγημα και κυρίως το μυθιστόρημα. Αξιοποιώντας τα διδάγματα των μεγάλων ρεαλιστών συγγραφέων, έγραψε το τρίτομο μυθιστόρημα Ακυβέρνητες Πολιτείες, που αποτελεί σημαντική τομή στην ιστορία του νεοελληνικού μυθιστορήματος, γιατί μπολιάζει αριστοτεχνικά τη ρεαλιστική γραφή με τις νεότερες τάσεις στην πεζογραφία. Το έργο του: 1) Ποιητικές συλλογές: Φελλάχοι (1937), Το Λυρικό Ταξίδι (1938), Προτελευταίος Αποχαιρετισμός και το Ισπανικό Ορατόριο (1946). 2) Διηγήματα: Αλλόκοτοι Άνθρωποι (1944), Ο Απρίλης είναι πιο σκληρός (1947), Ο Ύπνος του θεριστή (1954), Νουρεντίν Μπόμπα (1957), Στον κάβο (1970), Τα Διηγήματα (1978), (περιλαμβάνονται όλες οι προηγούμενες συλλογές, εκτός από το Νουρεντίν Μπόμπα). 3) Μυθιστορήματα: Τόμ. Α, Η Λέσχη (1960), Τόμ. Β', Αριάγνη (1962), Τόμ. Γ, Η Νυχτερίδα (1965), Χαμένη Άνοιξη (1970). 4) Μελέτες: Ο Καβάφης και η Εποχή του (1958), Ο Πολιτικός Καβάφης (1971) κ.ά.

 

Πηγή: Σχολικό βιβλίο γ' λυκείου

 

Ο Στρατής Τσίρκας (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Γιάννη Χατζηαντρέα από παρατσούκλι του πατέρα του), γιος του Κώστα Χατζηαντρέα και της Περσεφόνης το γένος Σταμαράτη, γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά και νεανικά του χρόνια στο Κάιρο. Είχε τρία μικρότερα αδέρφια. Γύρω στο 1917 γράφτηκε στην Αμπέτειο Σχολή, στο εμπορικό τμήμα, από όπου αποφοίτησε το 1928. Μετά την αποφοίτησή του εργάστηκε στην Εθνική Τράπεζα της Αιγύπτου για ένα χρόνο και από το 1929 ως το 1939 σε μια εταιρεία βάμβακος στην Άνω Αίγυπτο, αρχικά ως λογιστής και στη συνέχεια ως διευθυντής των εκκοκιστηρίων. Το 1933 πέθανε ο πατέρας του από φυματίωση. Το 1935 εντάχτηκε στην αντιφασιστική οργάνωση Ligue Pacifiste και ίδρυσε μαζί με τον Θεοδόση Πιερίδη την Αντιφασιστική Πρωτοπορία. Το 1937 παντρεύτηκε την Αντιγόνη Κερασσώτη, με την οποία ταξίδεψε στην Αυστρία, την Ιταλία, τη Γιουγκοσλαβία, τη Γαλλία και την Ελλάδα και απέκτησε ένα γιο τον Κώστα (γενν.1957). Το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου πήρε μέρος (ανάμεσα στους Μπέρτολντ Μπρεχτ, Λουί Αραγκόν, Πάμπλο Νερούντα και άλλους) στο Β’ Διεθνές Συνέδριο των Συγγραφέων για την Υπεράσπιση της Κουλτούρας εναντίον του Πολέμου και του Φασισμού στο Παρίσι και έγραψε μαζί με τον Χιους τον «Όρκο στον Λόρκα», που προωθήθηκε από τον Λουί Αραγκόν και υπογράφτηκε από σαράντα συγγραφείς. Από το 1939 ως το 1963 έζησε στην Αλεξάνδρεια και εργάστηκε ως διευθυντής βυρσοδεψείου (έφυγε για λίγους μήνες το 1942 όταν ο Ρόμμελ απείλησε την πόλη). Το 1943 έγινε καθοδηγητικό στέλεχος του Ελληνικού Απελευθερωτικού Συνδέσμου. Στην περίοδο αυτή τοποθετείται η γνωριμία του με τον Γιώργο Σεφέρη. Το 1961 διαγράφτηκε από το Κ.Κ.Ε., καθώς αρνήθηκε να αποκηρύξει το έργο του Η Λέσχη, που είχε εκδοθεί λίγο νωρίτερα. Το 1963 έφυγε για την Αθήνα, όπου έζησε ως τον θάνατό του. Μετά την κήρυξη της δικτατορίας του Παπαδόπουλου έγινε μέλος του Πατριωτικού Αντιδικτατορικού Μετώπου. Το 1969 εντάχθηκε στο Κ.Κ.Ε. εσωτερικού και ένα χρόνο αργότερα πήρε μέρος στη σύνταξη του αντιδικτατορικού τόμου 18 Κείμενα με το διήγημα Αλλαξοκαιριά. Συμμετείχε επίσης στον τόμο Νέα Κείμενα (1970) και στα Νέα Κείμενα 2. Πέθανε στο Ιπποκράτειο νοσοκομείο σε ηλικία 69 χρόνων από ανεύρυσμα. Συνεργάστηκε με τα περιοδικά Έλλην - αργότερα όργανο του ΕΑΣ -, Κυπριακά Γράμματα, Ελεύθερα Γράμματα, Αλεξανδρινή Λογοτεχνία, Πάροικος, Φωνή, Επιθεώρηση Τέχνης, Αυγή, Ταχυδρόμος, Συνέχεια. Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Βιογραφίας για το έργο του Ο Καβάφης και η εποχή του (1959) και Βραβείο Κριτικών και Εκδοτών της Γαλλίας (1972 για τις Ακυβέρνητες Πολιτείες).

Ο Στρατής Τσίρκας τοποθετείται ανάμεσα στη μεσοπολεμική και μεταπολεμική γενιά της νεοελληνικής πεζογραφίας και το έργο του συνδέεται άμεσα με τις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα και τη γενέτειρά του, στις οποίες πήρε ενεργό μέρος. Η πρώτη του εμφάνιση στον χώρο της λογοτεχνίας σημειώθηκε το 1927 με μεταφράσεις των Μυσσέ, Χάινε και Σίλλερ στα περιοδικά Μπουκέτο και Οικογένεια και τη δημοσίευση του πρώτου του πεζογραφήματος με τίτλο Το Φεγγάρι στο περιοδικό Παναιγυπτία. Το 1930 δημοσίευσε το πεζογράφημα Μεσημεριάτικο στο περιοδικό Πρωτοπορία και το πρώτο του ποίημα, με τίτλο Pot pouri , στο περιοδικό Αλεξανδρινή Τέχνη. Την ίδια χρονιά γνωρίστηκε με τον Κ.Π. Καβάφη. Το 1937 κυκλοφόρησε την ποιητική συλλογή Φελλάχοι, όπου υπέγραψε για πρώτη φορά με το όνομα Στρατής Τσίρκας. Ως το ξέσπασμα του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου ασχολήθηκε με την ποίηση και το διήγημα. Γνωστός έγινε κυρίως μετά την έκδοση της βιογραφίας Ο Καβάφης και η εποχή του και της μυθιστορηματικής τριλογίας Ακυβέρνητες Πολιτείες, που δίχασαν τους κριτικούς και λογοτεχνικούς κύκλους και προκάλεσαν ζυμώσεις στον χώρο της αριστερής διανόησης. Έργα του μεταφράστηκαν σε πολλές ξένες γλώσσες.

 

Πηγή: Ε.ΚΕ.ΒΙ

Εργογραφία

 

Ι. Διηγήματα

• Αλλόκοτοι άνθρωποι και άλλα διηγήματα. Αλεξάνδρεια, Ορίζοντες, 1944.

• Ο Απρίλης είναι πιο σκληρός. Αλεξάνδρεια, Ορίζοντες, 1947.

• Ο ύπνος του θεριστή και άλλα διηγήματα. Αλεξάνδρεια, τυπ. Τώνη Μπαρμπαγιεννέρη, 1954.

• Νουρεντίν Μπόμπα και άλλα διηγήματα. Αθήνα, Κέδρος, 1957.

• Στον κάβο κι άλλα διηγήματα. Αθήνα, Κέδρος, 1966.

ΙΙ.Μυθιστορήματα

• Ακυβέρνητες Πολιτείες ·Η Λέσχη. Αθήνα, Κέδρος, 1961.

• Ακυβέρνητες Πολιτείες · Αριάγνη. Αθήνα. Κέδρος, 1962.

• Ακυβέρνητες Πολιτείες · Η Νυχτερίδα. Αθήνα, Κέδρος, 1965.

• Η Χαμένη Άνοιξη. Αθήνα, Κέδρος, 1976.

ΙΙΙ. Άλλα κείμενα

• Ο Καβάφης και η εποχή του. Αθήνα, Κέδρος, 1958.

• Τα Τείχη ενός κριτικού και η Τέχνη του Καβάφη. Ανάτυπο από το περ. Καινούργια Εποχή, 1959.

• Μια άποψη για το Ημερολόγιο ΚαταστρώματοςΒ’. Αθήνα, ανάτυπο από τον τόμο Για τον Σεφέρη, 1962.

• Κ.Π.Καβάφη· Σχόλια στον Ράσκιν · Ένα ανέκδοτο χειρόγραφο του ποιητή. Αθήνα, ανάτυπο από το περ. Επιθεώρηση Τέχνης108, 1963.

• Ο Καβάφης και η σύγχρονη Αίγυπτος. Αθήνα, ανάτυπο από το περ. Επιθεώρηση Τέχνης108, 1963.

• Κ.Π.Καβάφης · Σχεδίασμα χρονογραφίας του βίου του. Αθήνα, ανάτυπο από το περ. Επιθεώρηση Τέχνης108, 1963.

• Ο πολιτικός Καβάφης. Αθήνα, Κέδρος, 1971.

• Τα ημερολόγια της τριλογίας Ακυβέρνητες Πολιτείες. Αθήνα, Κέδρος, 1973.

ΙV. Ποίηση

• Φελλάχοι. Αλεξάντρεια, 1937.

• Το Λυρικό Ταξίδι. Αλεξάντρεια, 1938.

• Προτελευταίος Αποχαιρετισμός και το Ισπανικό Ορατόριο. Αλεξάνδρεια, Ορίζοντες, 1946.

V. Μεταφράσεις

• Ανν Φιλίπ, Όσο κρατάει ένας στεναγμός. Αθήνα, Θεμέλιο, 1965.

• Αισώπιοι Μύθοι. Αθήνα, Χρυσές Εκδόσεις, [1968] .

• Antoin de Saint Exupery, Ο μικρός πρίγκηπας. Αθήνα, Ηριδανός, 1968.

• Μαλκόλμ Λόρυ, Το μονοπάτι της βρύσης. Αθήνα, Κέδρος, 1968.

• Πιερ Ζαν Ζουβ, Στα βαθιά χρόνια. Αθήνα, Κέδρος, 1968.

• Ο θαυμαστός κόσμος των αδερφών Γκριμμ. Αθήνα, Οι Φίλοι του Παιδιού, [1969].

• Τσεζάρε Παβέζε, Κοπέλες μόνες. Αθήνα, Κέδρος, 1969.

• Σταντάλ, Οι Τσέντσι - 1599. Αθήνα, Κέδρος, 1969.

• Εράσμου Μωρίας Εγκόμιον. Αθήνα, Ηριδανός, 1970.

• Peter Levi, Ο τόνος της φωνής του Σεφέρη. Αθήνα, Ίκαρος, 1970.

• Εμμανουέλ Ρομπλές, Μια ιταλική άνοιξη. Αθήνα, Κέδρος, 1972.

• Ανν Φιλίπ, Ένα καλοκαίρι κοντά στη θάλασσα. Αθήνα, Κέδρος, 1978.