Ο Βούσιρης, βασιλιάς της Αιγύπτου, ήταν γιος του Ποσειδώνα και της Λυσιάνασσας, κόρης του Έπαφου, ή της Ανίππης, κόρης του Νείλου, πατέρας του Αμφιδάμαντα ή Ιφιδάμαντα, της Μελίτης και, ίσως, της Μελίας. Όπως και άλλοι γιοι του Ποσειδώνα, έτσι και Βούσιρης ήταν ιδιαίτερα σκληρός, τόσο που ανάγκασε ως και τον Πρωτέα να φύγει από την Αίγυπτο, ενώ είχε σκεφτεί να οργανώσει επιδρομή ληστών στην Εσπερία, για να αρπάξουν τις επτά Εσπερίδες Νύμφες, κόρες του Άτλαντα, που φημίζονταν για την ομορφιά τους. Στη δράση του βασιλιά έβαλε τέλος ο Ηρακλής.
Όταν κάποτε έπεσε στην Αίγυπτο αφορία για εννιά ολόκληρα χρόνια, ο Φράσιος, που κατείχε την τέχνη της μαντικής και είχε έλθει από την Κύπρο, είπε ότι αυτή θα πάψει εάν σφάζουν κάθε χρόνο έναν ξένο άνδρα προς τιμή του Δία στον βωμό του στη Μέμφιδα [1]. Και ο Βούσιρης έσφαξε πρώτα τον κύπριο μάντη και στη συνέχεια έσφαζε τους ξένους που έφταναν εκεί. Λέγεται μάλιστα ότι έκοβε κομμάτια από τα θύματα και τα έτρωγε. Πηγαίνοντας ο Ηρακλής στη Δύση για να επιτελέσει τον άθλο της αρπαγής των μήλων των Εσπερίδων, έπεσε πάνω στη συμμορία ληστών που είχε φτιάξει ο Βούσιρης. Αυτοί τον συνέλαβαν, τον έδεσαν, τον στεφάνωσαν ως ιεροποιημένο θύμα και ο βασιλιάς τον οδήγησε στον βωμό για τη θυσία, εκείνος όμως έσπασε τα δεσμά του και σκότωσε και τον Βούσιρη και τον γιο του Αμφιδάμαντα. Όχι μόνο ήταν ο πρώτος που ξέφυγε από τον κύκλο των θυσιών αλλά έθεσε τέρμα και στο έθιμο των ανθρωποθυσιών και των ξενοκτονιών και έφερε στην Αίγυπτο την οσιότητα και τη δικαιοσύνη (Απολλόδ. 2.5.11 και Ισοκ., Βούσιρις 36-37). [Εικ. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10]
Η συγκεκριμένη περιπέτεια παραστάθηκε από αγγειογράφους ήδη από τον 6ο αι. π.Χ αλλά και έγινε αντικείμενο καλλιτεχνικής επεξεργασίας από κωμικούς και σατυρικούς ποιητές (Επίχαρμος, Αντιφάνης, Έφιππος, Κρατίνος – Ευριπίδης, απ. 313-15). Οι δύο πρωταγωνιστές, Ηρακλής και Βούσιρης, εμφανίζονται φαγάδες. Στο απόσπασμα του Επίχαρμου που διασώζει ο Αθήναιος είναι χαρακτηριστικά τα ρήματα που δείχνουν το θόρυβο που κάνουν τα όργανα στη στοματική κοιλότητα και η μύτη την ώρα του φαγητού αλλά και την έντονη κίνηση των αυτιών:
πρῶτον μὲν αἴ κ᾽ ἔσθοντ᾽ ἴδοις νιν ἀποθάνοις. βρέμει μὲν ὁ φάρυγξ ἔνδοθ᾽, ἀραβεῖ δ᾽ ἁ γνάθος, ψοφεῖ δ᾽ ὁ γομφίος, τέτριγε δ᾽ ὁ κυνόδων, σίζει δὲ ταῖς ῥίνεσσι, κινεῖ δ᾽ οὔατα.
(Αθήν. 10.1.11-14)
Ο Ισοκράτης αμφισβήτησε το κατόρθωμα αυτό του Ηρακλή, γιατί ο ήρωας θεωρούνταν κατά τέσσερις γενιές μεγαλύτερος από τον Βούσιρη (Ισοκ., Βούσιρις 36-37). Επιπλέον, ο Βούσιρης δεν εντάσσεται σε καμία από τις φαραωνικές δυναστείες και ίσως το όνομά του να αποτελεί παραλλαγή του ονόματος του θεού Όσιρη, γενέθλια πόλη του οποίου θεωρούνταν η Βούσιρις ἐν μέσῳ τῷ Δέλτα στην Κάτω Αίγυπτο, στον Βουσιρίτη νομό, όπου υπήρχε μέγιστον Ἴσιος ἱρόν αλλά και ο τάφος του Όσιρη (Ηρ. 2.59· και Στρ. 17.1.19· Πλούτ., π. Ίσιδος και Οσίριδος 359.Β.11 και 362.F.1· Διογ. Λ. 5.78.10). [Εικ. 11, 12] Δεν είναι, λοιπόν, απίθανο, και με δεδομένη την ξενηλασία και την ξενοκτονία που μαρτυρείται στην περιοχή, η ονομασία της πόλης και του νομού να αποτέλεσε την έμπνευση για τη δημιουργία αυτού του βίαιου βασιλιά, ώστε να αιτιολογηθεί το έθιμο. Μια ευημεριστική αφήγηση συνδέει αλλιώς τους δύο άνδρες, που τους θεωρεί θνητούς και βασιλιάδες, λέγοντας ότι ο βασιλιάς Όσιρης, όταν έφυγε για τη μεγάλη εκστρατεία του παντού στη γη, άφησε στον θρόνο τον Βούσιρη ως τοπάρχη.
Σχετικά λήμματα
