Ο Νέστορας ήταν βασιλιάς της Πύλου που τοποθετείται συνήθως στη Μεσσηνία, αν και υποστηρίχτηκε πως το βασίλειο βρισκόταν στην Τριφυλία ανάμεσα στους ποταμούς Αλφειό και Νέδα (Στράβ. 8.3, 14.1 κ.ά.). Πατέρας του ήταν ο βασιλιάς Νηλέας και μητέρα του η Χλωρίδα, κόρη της Νιόβης και του Αμφίονα (γιου του Ίασου από τον Ορχομενό). Είχε μία αδελφή, την Πηρώ, και ένδεκα αδελφούς, τον Ταύρο, τον Αστέριο, τον Πηλάονα, τον Δηίμαχο, τον Ευρύβιο, τον Επίλαο, τον Φράσιο, τον Ευρυμένη, τον Ευαγόρα, τον Αλάστορα, τον Περικλύμενο. [Γενεαλογικός πίνακας] Κατά άλλες εκδοχές ο Νηλέας είχε από την Χλωρίδα μόνο τρεις γιους –τον Περικλύμενο, τον Χρόμιο και τον Νέστορα–, ενώ όλους τους άλλους τους είχε αποκτήσει από διαφορετικές γυναίκες. Έζησε πολλά χρόνια, πάνω από τρεις γενιές —δυο γενεές είχαν σβησθεί των πρόσκαιρων ανθρώπων, / στην Πύλον, συνομήλικοι και συνανάστροφοί του, / τώρα εις την τρίτην γενεάν βασίλευεν ο γέρος (Ιλ., Α 251-253)—, και αυτό χάρη στον Απόλλωνα που θέλησε έτσι να εξιλεωθεί για τα χρόνια ζωής που στέρησε από τους θείους και τις θείες του Νέστορα τοξεύοντάς τους μαζί με την αδελφή του Άρτεμη και τιμωρώντας τους εν ονόματι της μητέρας τους για την υπεροψία της δικής τους μητέρας, της Νιόβης, που παινεύτηκε για τα πολλά παιδιά που είχε, ενώ η Λητώ μόλις δύο. Έτσι, στα έπη εμφανίζεται ως συμβουλάτορας και σοφός γέρων, όμως στη μάχη γενναίο παλικάρι.
Στο πόλεμο που ξεσήκωσε ο Ηρακλής εναντίον του Νηλέα, συμμετείχε και ο ίδιος ο Νηλέας μαζί με τα δέκα από τα αγόρια του, εκτός από τον Νέστορα που γλίτωσε επειδή ήταν μικρός και μεγάλωνε στη χώρα των ιπποδαμαστών Γερηνίων στη Μεσσηνία· ή επειδή, στο συμβούλιο που έκανε με τους γιους του ο Νηλέας, ο μικρότερος σε ηλικία Νέστορας, σε αντίθεση με τον μεγάλο αδελφό του Περικλύμενο, είχε πάρει το μέρος του Ηρακλή και είχε στηρίξει το αίτημά του να καθαρθεί από τον πατέρα τους για φόνο που είχε διαπράξει· ή επειδή δεν είχε συμμετάσχει στην επιχείρηση των αδελφών του να υφαρπάξουν από τον Ηρακλή τα βόδια του Γηρυόνη που με τόσο κόπο έφερνε ο ταλαιπωρημένος ήρωας· ή επειδή πολύ αγαπήθηκε από τον νικητή ήρωα για τη σωφροσύνη του. Μετά την ήττα των Πυλίων ο Ηρακλής κάλεσε τον υποστηρικτή του να γυρίσει στην Πύλο και τον έκανε βασιλιά στη θέση του πατέρα του, ζητώντας του να κρατήσει το βασίλειο μέχρι οι Ηρακλείδες κάποια στιγμή να του το ζητήσουν. Το επίθετο Γερήνιος που συχνά συνοδεύει το όνομά του στο έπος (ενδεικτικά βλ. Ιλ. Β 336, 433, 601, Δ 317, Η 170, 181. Οδ. γ 68, 102, 210, δ 161) οφείλεται ή στην παραμονή του στη χώρα των Γερηνίων ή επειδή άφησε όνομα έντιμου γέροντα, ἔντιμος κατά το γῆρας.
Σύζυγός του ήταν η Αναξιβία, κόρη του Κρατιέα, ή η Μνησιόχη, κόρη του Αμφιδάμαντα, ή η Ευρυδίκη, κόρη του Κλύμενου· και παιδιά του δύο κόρες, η Πεισιδίκη και η Πολυκάστη ή Επικάστη, και επτά γιοι, ο Περσέας, ο Στράτιχος ή Στρατίος, ο Άρητος, ο Εχέφρονας, ο Πεισίστρατος, ο Αντίλοχος και ο Θρασυμήδης.
Πριν από τον Τρωικό πόλεμο ο Νέστορας πήρε μέρος σε άλλους πολέμους. Πολέμησε εναντίον των Αρκάδων και σκότωσε τον Ερευθαλίωνα –τρανόν και ανδρείον ως αυτόν δεν φόνευσ’ άλλον άνδρα· / φαρδύς μακρύς απέραντος εκείτετο στο χώμα (Ιλ. Η 155-156). Πολύ νέος ακόμη, έπαιξε πρωταρχικό ρόλο στον πόλεμο μεταξύ των συμπατριωτών του και των Επειών, που συχνά λυμαίνονταν τα εδάφη τους. Σκότωσε, ανάμεσα σε άλλους και τον Ιτυμονέα και τον Μούλιο (Όμ.,
Ιλ. Λ 670-684
), παραλίγο και τους Μολιονίδες, τον Κτέατο και τον Εύρυτο, που τους έσωσε ο Ποσειδώνας τυλίγοντας τους σ’ ένα σύννεφο (Όμ.,
Ιλ. Λ 694-761). Έλαβε μέρος μαζί με τους Λαπίθες στον πόλεμο εναντίον των Κενταύρων, στην Αργοναυτική εκστρατεία, στο κυνήγι του Καλυδώνιου κάπρου.
Μετά την απαγωγή της Ελένης, ο Μενέλαος τον επισκέφθηκε για να τον συμβουλευτεί και μαζί περιέτρεξαν την Ελλάδα για να συγκεντρώσουν τους ήρωες. Μολονότι ήδη σε μεγάλη ηλικία ο Νέστορας πήρε μέρος στον Τρωικό πόλεμο με σαράντα ή ενενήντα πλοία, έχοντας μαζί του δύο από τους γιους του, τον Αντίλοχο, με είκοσι πλοία, και τον Θρασυμήδη με δεκαπέντε. Έπεισε τον Αχιλλέα και τον Πάτροκλο να λάβουν μέρος στον πόλεμο και, όταν ο Αχιλλέας κατέλαβε την Τένεδο, του πρόσφεραν οι Αχαιοί ως δώρο την Εκαμήδη, κόρη του Αρσίνοου. Ο Όμηρος τον παρουσιάζει ως σοφό και συνετό γέροντα, γλυκομίλητο και καλό, που οι συμβουλές του ακούγονται με σεβασμό από όλους τους Αχαιούς. Με αυτές του τις ιδιότητες επιδίωκε να συμβιβάζει καταστάσεις και να διατηρεί την ομόνοια, όπως στη φιλονικία ανάμεσα στον Αγαμέμνονα και τον Αχιλλέα (Όμ.,
Ιλ. Α 275-284, B 346-343). Εκτός όμως από σοφός γέρων είναι και ικανός πολεμιστής στη μάχη. Όταν, κάποια στιγμή, ένα από τα άλογα του Νέστορα χτυπήθηκε από τα βέλη του Μέμνονα, ο βασιλιάς της Πύλου προσπάθησε να ελευθερώσει το άρμα του που είχε ακινητοποιηθεί από το νεκρό ζώο. Δεν τα κατάφερε και απειλήθηκε σοβαρά από τον Μέμνονα που ήταν έτοιμος να πετάξει το ακόντιο εναντίον του. Τότε ο Νέστορας φώναξε τον γιο του, τον Αντίλοχο, που έσπευσε να σώσει τον πατέρα του (Πίνδ.,
Πυθ. 6, 30-42). Ο Μέμνονας χτύπησε τον νέο με το ακόντιό του και γύρω από το σώμα του γενναίου και πολύ αγαπητού στον Αχιλλέα φίλου —ήταν ο πιο αγαπητός του μετά τον θάνατο του Πατρόκλου— έγινε άγρια μάχη, ώστε το σώμα να μη συληθεί από τους Τρώες. Ο Αχιλλέας τελικά σκότωσε τον Μέμνονα και πήρε εκδίκηση για τον φίλο του.
Σημαντικός για την εξέλιξη των μαχών και διαμεσολαβητικός είναι ο ρόλος του, όταν η αντίσταση των Αχαιών κάμφθηκε από την επιθετική ορμή των Τρώων και πολλοί πολέμαρχοι αποσύρονταν από τη μάχη τραυματισμένοι (ο Αγαμέμνονας, ο Διομήδης, ο Οδυσσέας…). Ο Νέστορας απομάκρυνε με το άρμα του τον πληγωμένο από τον Πάρη γιατρό Μαχάονα και τον μετέφερε στις σκηνές, κάτι που δεν διέφυγε της προσοχής του Αχιλλέα που παρακολουθούσε από μακριά. Έστειλε, μάλιστα, τον Πάτροκλο να μάθει ποιος ήταν ο τραυματίας και ο Νέστορας βρήκε την ευκαιρία να παρουσιάσει στον Πάτροκλο την κρισιμότητα της κατάστασης ζητώντας του να μεταπείσει τον Αχιλλέα να γυρίσει στη μάχη ή να οδηγήσει ο ίδιος τους Μυρμιδόνες στη μάχη, φορώντας την πανοπλία του Αχιλλέα (Ιλ., Λ 506 κ.ε.).
Παραδίδεται πως έλαβε ως δώρο από τον Αχιλλέα ένα ποτήρι, φιάλη, κατά τους αγώνες στη μνήμη του Πατρόκλου. Όμως περισσότερος λόγος γίνεται για το κύπελλό του με το ποίο έπινε στην Τροία, η Νεστορὶς ή φιάλη Ἄρεως, το οποίο περιγράφτηκε από τον Όμηρο και απασχόλησε καλλιτέχνες και συγγραφείς για το σχήμα και τη διακόσμησή του. [Εικ. 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14]
Ο Νέστορας και ο άλλος του ο γιος, ο Θρασυμήδης, επέστρεψαν στην πατρίδα τους μετά το τέλος του πολέμου και έζησαν ευτυχισμένοι. Κατά τον Στράβωνα (10.5.6) ο Νέστορας, επιστρέφοντας, σταμάτησε στην Κέα όπου ίδρυσε ναό της Νεδουσίας Αθηνάς. Στην Πύλο τους επισκέφθηκε ο Τηλέμαχος για να ρωτήσει για την τύχη του πατέρα του. Ο Νέστορας ετοίμασε θυσία προς τιμή της Αθηνάς· σε αυτήν πήραν μέρος οι γιοι του, εκτός από τον Αντίλοχο που είχε σκοτωθεί στην Τροία, η γυναίκα του, οι κόρες του και οι νύφες του. Ακόμη κι εκεί, σε αυτή τη θρησκευτική τελετή, οι γιοι του έδειξαν την αντρειοσύνη τους, ενώ φάνηκε και ο ρόλος των γυναικών σε αυτήν. (Όμ.,
Οδ. γ
411-469)
Για τον θάνατο του Νέστορα δεν υπάρχουν πληροφορίες. Ο Παυσανίας μνημονεύει απεικόνισή του στο έργο του Πολυγνώτου στους Δελφούς και ανδριάντα του στην Ολυμπία και αναφέρει ότι ο τάφος του ήταν μέσα στην πόλη της Πύλου.
Σχετικά λήμματα
ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑΣ
,
ΑΛΦΕΙΟΣ,
ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ,
ΑΡΤΕΜΗ,
ΓΗΡΥΟΝΗΣ,
ΕΛΕΝΗ,
ΗΡΑΚΛΗΣ,
ΜΕΜΝΟΝΑΣ,
ΜΕΝΕΛΑΟΣ,
ΝΗΛΕΑΣ,
ΝΙΟΒΗ,
ΠΑΡΗΣ,
ΠΑΤΡΟΚΛΟΣ,
ΠΕΡΙΚΛΥΜΕΝΟΣ