ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ

Καταγωγή – Παιδικά χρόνια

Ο Νεοπτόλεμος είναι γιος του Αχιλλέα και της Δηιδάμειας, κόρης του βασιλιά της Σκύρου Λυκομήδη, βασιλιά των Δολόπων. Λεγόταν και Πύρρος είτε επειδή ήταν κοκκινομάλλης σαν τον πατέρα του είτε επειδή η σύλληψή του έγινε την εποχή που η Θέτιδα είχε κρύψει τον Αχιλλέα ανάμεσα στις κόρες του Λυκομήδη και τότε είχε το όνομα Πύρρα, δηλαδή κοκκινομάλλα. Αλλά και Νεοπτόλεμος λεγόταν είτε επειδή ο Αχιλλέας είχε αρχίσει να πολεμάει από πολύ νέος γίγνεται αὐτοῖς Νεοπτόλεμος ὀνομασθεὶς τοῦτο διὰ νεότητα τοῦ Ἀχιλλέως, καθ' ἣν ἐς τὸ πολεμεῖν ὥρμησεν (Φλάβιος Φιλόστρ. Σοφ., Ηρωικός 0638: 004 ¹), είτε επειδή ο ίδιος έφτασε στην Τροία για να πολεμήσει στο τέλος του πολέμου, οπότε ήταν ένας νέος πολεμιστής. Ο Όμηρος αναφέρει τον γιο του Αχιλλέα με το όνομα Νεοπτόλεμος (Τ 327).

Από κάποιους συγγραφείς έχει αναφερθεί και η εκδοχή, που όμως αμφισβητείται, ότι ο Νεοπτόλεμος - Πύρρος ήταν γιος του Αχιλλέα και της Ιφιγένειας και ότι μετά τη θυσία της Ιφιγένειας τον πήρε ο Αχιλλέας μαζί του και στη Σκύρο τον παρέδωσε στη Δηιδάμεια (Δούρις, FGH, απ. 3d· Τζέτζης, Σχόλια στον Λυκόφρονα 183, 323). Το βέβαιο είναι ότι ο Νεοπτόλεμος μεγάλωσε στη Σκύρο πλάι στον παππού του Λυκομήδη.

Στην Τροία

Οι Αχαιοί, αποθαρρημένοι μετά τον θάνατο του Αχιλλέα για την έκβαση του πολέμου και την άλωση της Τροίας, αξιοποίησαν την πληροφορία του μάντη Κάλχαντα ότι ο Έλενος, ο αδελφός των νεκρών Έκτορα και Πάρη, με τη μαντική δύναμη που του έδινε ο Απόλλωνας γνώριζε τη μοίρα της Τροίας. Ο Οδυσσέας έστησε ενέδρα και συνέλαβε τον Έλενο. Ο Τρώας μάντης αποκάλυψε ότι για την άλωση της Τροίας ήταν αναγκαία η παρουσία του Νεοπτόλεμου και τα όπλα του Ηρακλή, το τόξο και τα βέλη του, με τα οποία είχε καταλάβει ο ο ήρωας την πόλη τους όταν ζούσε. Τα όπλα είχαν περιέλθει στην κατοχή του Φιλοκτήτη, τον οποίο όμως οι Αχαιοί, ύστερα από παρότρυνση του Οδυσσέα στον Αγαμέμνονα, είχαν εγκαταλείψει στη Λήμνο ήδη από τη στιγμή που έπλεαν προς την Τροία, εξαιτίας μιας πληγής που είχε προκληθεί στον ήρωα από ένα φίδι. Και οι Αχαιοί έστειλαν τον Οδυσσέα αρχικά στη Σκύρο, μαζί με τον παιδαγωγό του Αχιλλέα Φοίνικα και τον Διομήδη, για να φέρουν τον Νεοπτόλεμο, ο οποίος χρειάστηκε να παρακάμψει τις αντιρρήσεις του παππού του μέχρι να μπορέσει να ακολουθήσει όσους είχαν έλθει να τον πάρουν. Πρώτα όμως στάθμευσαν στη Λήμνο, για να βρουν τον Φιλοκτήτη και να τον πείσουν ή να τον εξαναγκάσουν να δώσει τα όπλα και να επιστρέψει στην Τροία. Στη σοφόκλεια εκδοχή ο Νεοπτόλεμος υπήρξε το δόλωμα του Οδυσσέα, για να πειστεί ο Φιλοκτήτης να παραδώσει τον πολύτιμο οπλισμό του Ηρακλή. Στην Τροία ο Οδυσσέας παρέδωσε τα άρματα του Αχιλλέα στον Νεοπτόλεμο και με αυτά ο νέος ανέπτυξε μεγάλη δράση στο πεδίο των μαχών ανανεώνοντας την ορμή και των υπόλοιπων Αχαιών, οι οποίοι είδαν στο πρόσωπο του Νεοπτόλεμου ένα νέο Αχιλλέα. Μεταξύ άλλων κατορθωμάτων, οδυνηρών για τους Τρώες, σκότωσε τον Ευρύπυλο, τον γιο του Τήλεφου –τότε ήταν που επινόησε και τον Πυρρίχιο χορό. Υπήρξε ένας από τους φονικούς επιβάτες του Δούρειου Ίππου και κατά την άλωση της Τροίας ήταν αυτός που σκότωσε τον Πρίαμο, μολονότι είχε καταφύγει ως ικέτης στο βωμό του Ερκείου Διός, ενώ κατά μια εκδοχή την ίδια νύχτα σκότωσε και τον μικρό Αστυάνακτα (Βιργ., Αἰν. ΙΙ. 547). Θύματά του ήταν και ο Έλασος και ο Αστύνοος, ενώ τραυμάτισε τον Αγήνορα, γιο του Αντήνορα και της Θεανώς, ίσως και τον Κόροιβο, γιο του Μύγδωνα. Λέγεται επίσης ότι έπειτα θυσίασε πάνω από τον τάφο του πατέρα του, την Πολυξένη, την κόρη του Πρίαμου και της Εκάβης και ότι από όλες τις επιφανείς Τρωαδίτισσες που συνέλαβαν, του έδωσαν την Ανδρομάχη, τη χήρα του Έκτορα.

Το ταξίδι της επιστροφής και η εγκατάσταση στην Ήπειρο

Στο ταξίδι της επιστροφής συνόδευαν τον Νεοπτόλεμο, εκτός από την Ανδρομάχη, και ο παιδαγωγός του πατέρα του, ο Φοίνικας, καθώς και ο Έλενος, γιος του Πρίαμου, στον οποίο, κατά τον Απολλόδωρο και μόνο, έδωσε αργότερα ως σύζυγο τη μητέρα του Δηιδάμεια, ενώ αναφέρεται ότι μαζί του ήταν ως όμηρος και ο Αινείας (Απολλόδ. Επιτομή 6.13).

Μέσω Θράκης

Μετά την αναχώρηση από την Τροία, οι Αχαιοί έκαναν μια στάση στην Τένεδο. Και ενώ ετοιμάζονταν να συνεχίσουν το ταξίδι της επιστροφής, παρουσιάστηκε στον Νεοπτόλεμο η Θέτιδα, η μητέρα του πατέρα του, και του είπε να παραμείνει εκεί ακόμα δύο μέρες θυσιάζοντας στους θεούς και να επιστρέψει πεζή από την ξηρά. Ο Νεοπτόλεμος υπάκουσε και έτσι απέφυγε τη ναυτική τραγωδία που βρήκε τους υπόλοιπους Αχαιούς και τις οποίες η Θέτιδα, ως θεά, γνώριζε. Ο Σέρβιος, πάλι, στο υπόμνημά του στην Αινειάδα αναφέρει πως υπαίτιος της μαντείας και της συμβουλής ήταν ο Έλενος, ο οποίος τον συνόδευε με τη θέλησή του και στον οποίο ο Νεοπτόλεμος εμπιστεύθηκε την Ανδρομάχη πεθαίνοντας ζητώντας του να την παντρευτεί, και όχι η Θέτιδα όπως μαρτυρείται στους Νόστους. Όπως και να έχει, στη Θράκη ο Νεοπτόλεμος συνάντησε τον Οδυσσέα, πρώτο σταθμό των περιπλανήσεων του ήρωα μετά την Τροία, και εκεί, στη θρακική πόλη Ηιόνα, έθαψε τον Φοίνικα που, εξασθενημένος από το ταξίδι, είχε πεθάνει καθ’ οδόν.

Στη Φθία

Το φυσικό για τον Νεοπτόλεμο θα ήταν να κατευθυνθεί στη Φθία, τη χώρα του πατέρα του και του παππού του Πηλέα. Και πράγματι, σύμφωνα με την ομηρική παράδοση, εκεί πήγε και εγκαταστάθηκε με τη γυναίκα του Ερμιόνη, την κόρη του Μενέλαου και της ωραίας Ελένης.

Στην Ήπειρο

Άλλες παραδόσεις φέρνουν τον Νεοπτόλεμο στην Ήπειρο αλλά και εδώ οι απόψεις ποικίλλουν για τα αίτια.

Σύμφωνα με μιαν εκδοχή, ο Πηλέας είχε χάσει το βασίλειό του στη Φθία την εποχή που ο Αχιλλέας πολεμούσε στην Τροία και ότι εκεί πλέον βασίλευαν οι γιοι του βασιλιά της Ιωλκού Άκαστου, ο Άρχανδρος και ο Αρχιτέλης, οπότε ο Νεοπτόλεμος έπρεπε να αποκτήσει πρώτα ένα βασίλειο για τον εαυτό του, και γι’ αυτό κατευθύνθηκε προς την Ήπειρο. Σε αυτή την εκδοχή, ο Πηλέας, γέρος, ταλαιπωρημένος και μόνος πεθαίνει εξόριστος σε ξένο σπίτι στο νησί Ίκος (σημερινή Αλόννησος), όπου τον έριξε τρικυμία στο ταξίδι προς τη Σκύρο, όπου ήλπιζε ότι θα συναντήσει και θα γνωρίσει τον εγγονό του. Το βασίλειο του παππού του το ανέκτησε ο Νεοπτόλεμος, αφού πρώτα νίκησε τους καταπατητές. (Καλλίμαχος, Αίτια 178.24)

Άλλοι λένε ότι ο Νεοπτόλεμος, θέλοντας πρώτα να αποκτήσει ένα βασίλειο, κατευθύνθηκε πρώτα προς την Ήπειρο, όπου νίκησε τους λαούς που κατοικούσαν βόρεια του όρους Τόμαρου και βασίλευσε σε αυτούς, έχοντας στο πλάι του τη χήρα του Έκτορα Ανδρομάχη –του είχε δοθεί λάφυρο μετά την άλωση της Τροίας. Εκείνη του γέννησε ένα γιο, τον Μολοσσό, από τον οποίο ονομάστηκε η χώρα Μολοσσία. Τότε μόνο κατευθύνθηκε προς τη Φθία, όπου και συνάντησε για πρώτη φορά τον παππού του από την πλευρά του πατέρα του.

Στην παραλλαγή του o Πίνδαρος παραδίδει τα εξής:

Έτσ᾽ ήρθε στης γης της πλατύστηθης
το μεγάλ᾽ Ομφαλό και στο έδαφος είναι θαμμένος
της Πυθώς ο Νεοπτόλεμος,
αφού πήρε του Πριάμου την πόλη,
που γι’ αυτήν τόσα τράβηξαν οι Ελληνες·
γιατί γυρνώντας εκείθε, απ’ τη Σκύρο ξενέρισε
κι αφού πλανηθήκαν στη θάλασσα
στην Εφύρα ξεπέσανε τέλος.

Στη Μολοσσία βασίλευσε λίγον καιρό [επωδ. β]
—μα η γενιά του για πάντα
το αξίωμα κράτησε αυτό—
(Πίνδ. Ν. 7.36-40, μετ. Ι. Γρυπάρης)

Σύμφωνα με άλλη παράδοση, ο Νεοπτόλεμος έκλεψε στην Ήπειρο μια δισεγγονή του Ηρακλή, τη Λεώνασσα, που του έκανε οκτώ παιδιά. Όλοι μαζί εγκαταστάθηκαν στη χώρα και έγιναν οι πρόγονοι των Ηπειρωτών.

Μια ακόμη παράδοση θέλει τον Νεοπτόλεμο, αφού είχε αποβιβαστεί στη Θεσσαλία, να καίει τα πλοία του ύστερα από συμβουλή της γιαγιάς του Θέτιδας. Στη συνέχεια, εκπληρώνοντας χρησμό του Έλενου να σταθεί εκεί όπου θα έβρισκε σπίτια με σιδερένια θεμέλια, ξύλινους τοίχους και οροφές από μαλλί, κατέλαβε την Ήπειρο και εγκαταστάθηκε εκεί, γιατί οι ντόπιοι στη λίμνη Παμβώτιδα, κοντά στου Βουθρωτό, κατοικούσαν σε σκηνές που έμοιαζαν με την περιγραφή του Έλενου, δηλαδή σε καλύβες με μπηγμένα κοντάρια στο λασπερό έδαφος της λίμνης και απλωμένες επάνω τις χλαίνες τους. Εκεί βασίλευσε και απέκτησε από διάφορες γυναίκες παιδιά. Την εποχή της βασιλείας του λέγεται πως κλήθηκε να δικάσει τον Οδυσσέα μετά τον φόνο των μνηστήρων και ότι ήταν αυτός που τον τιμώρησε με εξορία. (Απολλόδ., Επιτομή 40)

Τέλος, μια μυθιστορηματική εκδοχή για το πώς ο Νεοπτόλεμος επανέκτησε το βασίλειο του παππού του δίνει ο Δίκτης ο Κρητικός στην Εφημερίδα του Τρωικού πολέμου και την οποία παραθέτουμε ολόκληρη στη μετάφραση του Γ. Γιατρομανωλάκη:

7. [...] ο Νεοπτόλεμος επισκεύαζε στη χώρα των Μολοσσών τα καράβια του που είχαν καταστραφεί από τις τρικυμίες. Εδώ πήρε την πληροφορία ότι στη Θεσσαλία ο Άκαστος είχε διώξει από το βασίλειό του τον Πηλέα. Θέλοντας λοιπόν να εκδικηθεί τις αδικίες που είχαν γίνει στον παππού του, έστειλε αμέσως στη Θεσσαλία τον Χρύσιππο και τον Άρατο, δύο πιστότατους και ολότελα άγνωστους άντρες στα μέρη εκείνα, για να πληροφορηθούν την κατάσταση. Αυτοί έμαθαν από τον Άσσανδρο, έναν ακόλουθο του Πηλέα, όλα όσα είχαν συμβεί και όλες τις προδοσίες που είχε διαπράξει ο Άκαστος. Ο ίδιος ο Ασσανδρος είχε γλιτώσει από τη βία του τυράννου και ήταν πολύ έμπιστος στον Πηλέα και δεμένος με τον βασιλικό οίκο. Γνώριζε λοιπόν από πρώτο χέρι πώς έγινε ο γάμος του Πηλέα με τη Θέτιδα την κόρη του Χείρωνα και τον αφηγήθηκε (ανάμεσα στα άλλα) στον Χρύσιππο και στον Άρατο.
Ότι δηλαδή τον καιρό που έγινε ο γάμος εκείνος πολλοί βασιλείς είχαν προσκληθεί από παντού στο παλάτι του Χείρωνα. Στη διάρκεια του συμποσίου όλοι τους εγκωμίασαν τη νιόνυμφη Θέτιδα και με πολλούς επαίνους ωσάν θέα την ετίμησαν. Τον Χείρωνα, τον πατέρα της, αποκαλούσαν Νηρέα και την ίδια Νηρηίδα. Και αν κάποιος από τους βασιλιάδες που συμμετείχαν στο συμπόσιο ξεχώριζε στο χορό και στους σκοπούς των τραγουδιών, τον ονόμαζαν Απόλλωνα ή Βάκχο. Και στις περισσότερες γυναίκες είχαν δώσει τα ονόματα των Μουσών. Έτσι από τα χρόνια εκείνα αυτό το συμπόσιο πήρε το όνομα Συμπόσιο των θεών.
8. Όταν ο Χρύσιππος και ο Άρατος έμαθαν αυτά που ήθελαν να μάθουν, γύρισαν στον βασιλέα Νεοπτόλεμο, όπου του ανέφεραν τα πάντα καταλεπτώς. Εκείνος, μολονότι η θάλασσα ήταν αντίθετη και πολλοί άνθρωποι της περιοχής τον εμπόδιζαν να φύγει, αναγκασμένος από τα πράγματα εξόπλισε τον στόλο και ύστερα επιβιβάστηκε και ο ίδιος. Ταλαιπωρήθηκε όμως πάρα πολύ μέσα στην άγρια καταιγίδα και στην τρικυμία και τελικά η θάλασσα τον έσπρωξε στις ακτές της Σηπιάδας (έτσι πήρε το όνομά της η περιοχή από την αγριότητα των βράχων) όπου έχασε όλα σχεδόν τα καράβια του. Ο ίδιος και όσοι ταξίδευαν μαζί του γλίτωσαν με δυσκολία. Εκεί βρήκε τον παππού του τον Πηλέα που κρυβόταν μέσα σε ένα μυστικό και σκοτεινό σπήλαιο έχοντας σωθεί από τα χέρια και την προδοσία του Ακάστου. Από μεγάλη αγάπη για τον εγγονό του ο γέρος συνήθιζε πάντα να παρατηρεί όσους έπλεαν εκεί, μήπως έρθει και εκείνος με τους δικούς του.
Όταν ο Νεοπτόλεμος έμαθε όσα συνέβησαν στο σπίτι του και στην περιουσία του, άρχισε να σχεδιάζει τον τρόπο με τον οποίο θα έπρεπε να επιτεθεί εναντίον των εχθρών του. Τότε όμως πληροφορήθηκε τυχαία ότι οι γιοι του Άκαστου, ο Μενάλιππος και ο Πλεισθένης, σκόπευαν να έρθουν στο μέρος εκείνο να κυνηγήσουν. Άλλαξε λοιπόν την ενδυμασία του κάνοντας πως είναι από την Ιωλκό και όταν εμφανίστηκε στους νέους τους ανέφερε τα ευχάριστα νέα του δικού του δήθεν θανάτου. Ενώθηκε τότε μαζί τους στο κυνήγι και όταν είδε τον Μενάλιππο να ξεκόβει από τους άλλους, τον ακολούθησε και τον σκότωσε. Το ίδιο έκανε ύστερα από λίγο και με τον αδελφό του. Όταν ένας πιστός δούλος ονόματι Κινύρας ήρθε να αναζητήσει τους νέους, πιάστηκε από τον Νεοπτόλεμο και αιχμάλωτος όπως ήταν του είπε ότι πρόκειται να έρθει εκεί ο Άκαστος. Και ύστερα ο Νεοπτόλεμος τον σκότωσε.
9. Ντύθηκε τότε ο Νεοπτόλεμος ρούχα φρυγικά σαν να ήταν ο γιος του Πριάμου Μέστορας, που αιχμάλωτος είχε φτάσει στα μέρη εκείνα με τον Πύρρο. Έτσι ήρθε στον Άκαστο ωσάν να ήταν ο Μέστορας, και του ανέφερε ότι ο Νεοπτόλεμος βρίσκεται στο σπήλαιο όπου κοιμάται καταπονημένος από το ναυάγιο. Ταράχτηκε με αυτά τα νέα ο Άκαστος, όμως επιθυμώντας να συλλάβει τον μισητότατο εχθρό του έσπευσε προς το σπήλαιο. Όμως η Θέτις, που είχε φτάσει στα μέρη εκείνα αναζητώντας τον Πηλέα, έμαθε τα γενόμενα και τον σταμάτησε ακριβώς στην είσοδο. Εκεί του απαρίθμησε όσα είχε διαπράξει εναντίον του σπιτιού του Αχιλλέα με τόσο άδικο τρόπο και τον μάλωσε με αυστηρότητα. Τελικά μεσολάβησε και τον γλίτωσε από τα χέρια του Νεοπτόλεμου επειδή έπεισε τον εγγονό της να μην πάρει άλλη εκδίκηση και χύσει και άλλο αίμα για πράγματα που έγιναν στο παρελθόν. Έτσι όταν ο Άκαστος είδε πως σώθηκε τόσο ανέλπιστα, παρέδωσε στον Νεοπτόλεμο επιτόπου και με τη θέλησή του ολόκληρο το βασίλειο. Εκείνος έχοντας την απόλυτη εξουσία ήρθε στο βασίλειο του μαζί με τον παππού του, τη Θέτιδα και με όσους είχαν παλέψει μαζί του. Εκεί έγινε δεκτός με φιλοφροσύνη και ευχαρίστηση από όλους τους πολίτες και από όσους έμεναν ολόγυρα στην πόλη και βρίσκονταν υπό την εξουσία του. Την αγάπη αυτή ο ίδιος δικαίωσε πολύ σύντομα.
10. Όλα όσα μνημόνευσα σχετικά με τον Νεοπτόλεμο, τα έμαθα από τον ίδιο, όταν με προσκάλεσε κοντά του, την εποχή που έπαιρνε γυναίκα του την κόρη του Μενέλαου Ερμιόνη.

Γάμοι – Απόγονοι

Ο Νεοπτόλεμος απέκτησε από την Ανδρομάχη ένα γιο, τον Μολοσσό, από τον οποίο ξεκίνησε το γένος των Αιακιδών, των ιστορικών βασιλιάδων της Ηπείρου και, από τη μεριά της μητέρας του, ο Μέγας Αλέξανδρος. Λέγεται επίσης ότι η Ανδρομάχη του έδωσε, εκτός από τον Μολοσσό, και άλλα παιδιά, τον Μεγαπένθη, τον Πύρρο, τον Αιακίδη, την Τρωάδα, τον Πρόξενο και τον Αμφίαλο. Κατά τον Παυσανία η Ανδρομάχη γέννησε, εκτός από τον Μολοσσό, τον Πύελο και τον Πέργαμο και μετά τον θάνατο του Νεοπτόλεμου την παντρεύτηκε ο Έλενος, αδελφός του πρώτου άνδρα της, ο οποίος παρέλαβε τον θρόνο της Ηπείρου και όρισε διάδοχο του τον Μολοσσό (1.11.1).

Ως σύζυγοί του αναφέρονται και η Ερμιόνη, κόρη του Μενελάου και της ωραίας Ελένης, την οποία λέγεται πως του την έταξε ο Μενέλαος στην Τροία, χωρίς να ξέρει ότι στο μεταξύ ο Τυνδάρεος στη Σπάρτη την είχε παντρέψει με τον εξάδελφό της Ορέστη. Για να μην αθετήσει τον λόγο του, χώρισε την κόρη του από τον ανιψιό του και την έδωσε στον Νεοπτόελεμο. Και ενώ οι περισσότεροι συγγραφείς θεωρούν την Ερμιόνη άτεκνη, άλλοι πιστεύουν ότι δικός της γιος ήταν ο Μολοσσός και άλλοι ότι από τον Νεοπτόλεμο απέκτησε τον Αγχίαλο, τον Φθίο, τον Πηλέα ή Πίελο και τον Αγέλαο.

Σύζυγός του ήταν και η Λεώνασσα, κόρη του Κλεοδαίου, εγγονή του Ύλλου και δισέγγονη του Ηρακλή, από την οποία απέκτησε τον Άργο, τον Πάνδαρο, τον Γένοο, τον Δωριέα, τον Πέργαμο, τον Ευρύλοχο, τη Δανάη.

Ως γιος του αναφέρεται και ο Εθνέστης, από τον οποίο ονομάστηκαν οι Εθνέστες της Θεσσαλίας.

Θάνατος - Ταφή

Ο Νεοπτόλεμος σκοτώθηκε στους Δελφούς και μάλιστα στο ναό του Απόλλωνα, του θεού που συνέβαλε στον θάνατο του Αχιλλέα και που μίσησε τον Νεοπτόλεμο, όπως βέβαια και όλους τους Αχαιούς, χωρίς ωστόσο να μπορέσει να αποτρέψει την άλωση της Τροίας από τον Νεοπτόλεμο. Ίσως να τον τιμώρησε και για το ανοσιούργημα που διέπραξε να σκοτώσει τον Πρίαμο στον βωμό του Έρκειου Δία. Γι’ αυτό όταν πάθαινε κάποιος ό,τι είχε κάνει σε άλλον το αποκαλούσαν ανταμοιβή του Νεοπτόλεμου, Νεοπτολέμειον τίσιν.

Οι παραδόσεις συμφωνούν για το πού σκοτώθηκε ο Νεοπτόλεμος, όχι όμως για το ποιος και γιατί. Λεγόταν πως ο Νεοπτόλεμος έφτασε στους Δελφούς, για να πάρει μέρος στη γιορτή των Θεοξενίων και επειδή θεώρησε ότι οι υπηρέτες δεν του έδωσαν από τα κρέατα της θυσίας το μερίδιο που εκείνος θεωρούσε πως του άρμοζε, έβαλε τις φωνές. Τότε ο θεός τον χτύπησε με τα βέλη του και ο Νεοπτόλεμος έπεσε νεκρός μέσα στον ναό του, δίπλα στον ομφαλό. Λεγόταν ακόμη πως ο Νεοπτόλεμος είχε πάει στους Δελφούς για να διαρπάσει τα αφιερώματα και ή για να ζητήσει ικανοποίηση από τον Απόλλωνα για τον θάνατο του πατέρα του ή για να ζητήσει χρησμό επειδή ήταν άτεκνος από την Ερμιόνη. Σε αυτές τις εκδοχές η εντολή για τη θανάτωσή του προερχόταν από την Πυθία και αυτός που την εκτέλεσε ονομαζόταν Μαχαιρέας, ο οποίος και τον έθαψε κάτω από την είσοδο του ναού. Εκεί έμεινε ώσπου ήρθε αργότερα ο Μενέλαος, τον ξέθαψε και έφτιαξε τον τάφο του στον περίβολο του ναού. Ως δολοφόνοι του αναφέρονται και ο Μενέλαος, ένας Φιλοξενίδης, καθώς και ο Ορέστης που σύμφωνα με αυτή την παραλλαγή είχε ζηλέψει τον Νεοπτόλεμο επειδή του είχε πάρει την Ερμιόνη. Άλλη εκδοχή θέλει τον Νεοπτόλεμο, βασιλιά των Μολοσσών πια, να πηγαίνει στους Δελφούς, για να προσφέρει μέρος από τα λάφυρα που είχε φέρει μαζί του στον θεό. Έπεσε όμως σε καυγά για τη μοιρασιά των κρεάτων της θυσίας και κάποιος άνθρωπος του μαντείου τον μαχαίρωσε.

Στην εκδοχή του Ευριπίδη, στην τραγωδία Ανδρομάχη (424 π.Χ.), ο Νεοπτόλεμος μετά την άλωση της Τροίας παίρνει ως γέρας, δηλαδή τιμητικό δώρο την Ανδρομάχη, τη φέρνει στη Φθία και αποκτά μαζί της έναν γιο, τον Μολοσσό: Σκλάβα έχω φτάσει στην Ελλάδα, εγώ / η αρχοντοκόρη μιας γενιάς από τις λίγες,/ αφού όταν μοίρασαν τα λάφυρα, με δώσανε / στον νησιώτη Νεοπτόλεμο, / βραβείο ξεχωριστό της αντρειοσύνης του. (Ευρ., Ανδρ. 12-16, μετ. Γ. Γεραλή). Η Ανδρομάχη όμως είναι απλώς παλλακίδα και ο Νεοπτόλεμος χρειάζεται μια νόμιμη νύμφη, την οποία βρίσκει στο πρόσωπο της εξαδέλφης του Ερμιόνης, κόρης του Μενελάου, η οποία όμως παραμένει άτεκνη. Το ταξίδι του Νεοπτόλεμου στους Δελφούς, όπου θα ζητούσε εξιλέωση από τον Απόλλωνα, γιατί είχε μεμφθεί τον θεό για τον θάνατο του πατέρα του Αχιλλέα, αποτέλεσε την ευκαιρία που έψαχνε η Ερμιόνη για να ξεφορτωθεί την Ανδρομάχη με τη βοήθεια του πατέρα της (ό.π. 49-57). Η Ανδρομάχη, δικαιολογημένα φοβισμένη για τη ζωή του παιδιού της και τη δική της, το στέλνει μακριά ενώ η ίδια καταφεύγει ικέτιδα στο ιερό της Θέτιδας, το οποίο αναγκάστηκε να εγκαταλείψει και να παραδοθεί, όταν άνθρωποι του Μενέλαου βρήκαν το παιδί. Η παρέμβαση του γέροντα παππού του Νεοπτόλεμου Πηλέα σώζει τη μάνα και το παιδί, ενώ ο Μενέλαος εγκαταλείπει την κόρη και του και επιστρέφει στη Σπάρτη αφήνοντάς την μόνη να αντιμετωπίσει τον σύζυγό της. Μόνο που τότε εμφανίζεται, ως από μηχανής θεός, ο Ορέστης που την παίρνει μαζί του στη Σπάρτη, αφού πρώτα είχε σχεδιάσει και εκτελέσει τη δολοφονία του Νεοπτόλεμου στους Δελφούς (Ευρ., Ἀνδρ., στ. 1085-1165). Ο Πηλέας θρηνεί για τον εγγονό του και η Θέτιδα τον συμβουλεύει να τον θάψει στους Δελφούς και να στείλει την Ανδρομάχη με το παιδί της στους Μολοσσούς.

Πάντως ο Παυσανίας βεβαιώνει ότι ο τάφος του Νεοπτόλεμου βρισκόταν λίγο έξω από τον ναό του Απόλλωνα και εξηγεί μάλιστα ότι οι αρμόδιοι των Δελφών θεωρούσαν τον Νεοπτόλεμο εχθρό ως το 279-278 π.Χ., όταν επέδραμαν οι Γαλάτες στους Δελφούς. Και μεταξύ άλλων νεκρών παρουσιάστηκε στους βαρβάρους και ο Νεοπτόλεμος με τη μορφή φοβερής ύπαρξης για να τους τρομάξει και να τους διώξει. Από τότε άλλαξαν πλέον στάση και τιμώντας τον ως ήρωα τελούσαν ετήσιο εξαγιασμό του τάφου του. Αλλά και με μιαν άλλη εκδοχή μετατρέπεται από εχθρό του Απόλλωνα σε φύλακα του ναού του· γιατί μια παράδοση ήθελε έναν απόγονο του Αιακού να βρίσκεται μόνιμα στον περίβολο του ναού και να επιστατεί στα Θεοξένια.

Οι διάφορες εκδοχές του θανάτου του Νεοπτόλεμου, όπου σε μία περίπτωση εμφανίζεται βίαιος και ανόσιος (θάνατος Πριάμου), σε άλλη μικροπρεπής (καυγάς για μια μερίδα κρέας!), άλλοτε θύμα (εκδοχή του Ευριπίδη) και δέκτης της βιαιότητας του Απόλλωνα οφείλονται και σε πολιτικές και ιδεολογικές παραμέτρους· όπως για παράδειγμα στη δυσαρέσκεια των Αιγινητών να παρουσιάζεται ένας δικός τους ήρωας, απόγονος του ιδρυτή τους Αιακού, ως ιερόσυλος· ή στη δυσαρέσκεια του μαντείου να παρουσιάζεται ο θεός τους τόσο εχθρικός απέναντι σε δύο αγαπητούς στους Έλληνες ήρωες, τον Αχιλλέα και τον Νεοπτόλεμο· ή στην αντιπαλότητα των Αθηναίων προς τους Σπαρτιάτες (εκδοχή του Ευριπίδη).

Σχετικά λήμματα

ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑΣ, ΑΙΑΚΟΣ, ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ , ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ, ΑΧΙΛΛΕΑΣ, ΔΗΙΔΑΜΕΙΑ, ΕΚΤΟΡΑΣ, ΕΛΕΝΗ, ΕΛΕΝΟΣ, ΚΑΛΧΑΣ, ΚΑΣΣΑΝΔΡΑ , ΛΥΚΟΜΗΔΗΣ, ΜΕΝΕΛΑΟΣ, ΠΑΡΗΣ, ΠΟΛΥΞΕΝΗ , ΤΗΛΕΦΟΣ, ΦΙΛΟΚΤΗΤΗΣ,

Αρχαία ελληνική μυθολογία