Ο Οινέας υπάγεται στη μυθολογία της Αιτωλίας. Αυτή συνοπτικά περιλαμβάνει ιστορίες για τον γενάρχη Αιτωλό, για τους γιους του Καλυδώνα και Πλευρώνα, για τις μεταξύ τους σχέσεις, φιλικές ή εχθρικές, καθώς και των ομώνυμων πόλεων που υπήρξαν ιδρυτές· για τον απόγονό τους Οινέα, που ανακάλυψε το κρασί, τη γυναίκα του Αλθαία και τον γιο τους Μελέαγρο, που ξεχώρισε στο κυνήγι του Καλυδώνιου Κάπρου, όπως και η Αταλάντη και άλλα παλικάρια, για τον θάνατο του νέου όχι στο κυνήγι αλλά από παρέμβαση της μητέρας του, για τη φονική διαμάχη ανάμεσα σε Πλευρώνιους και Καλυδώνιους· τέλος, για τον γιο του Οινέα, τον Τυδέα, έναν από τους επτά επί Θήβας, που παντρεύτηκε την κόρη του βασιλιά του Άργους και από την οποία απέκτησε τον Διομήδη, πορθητή της Θήβας και της Τροίας.
1η εκδοχή
Ορισμένες παραδόσεις θέλουν τον βασιλιά της Καλυδώνας Οινέα απόγονο του Δευκαλίωνα. Η σειρά της διαδοχής μέχρι τον Οινέα έχει ως εξής: Γιος του Δευκαλίωνα, και αδελφός του Πρόνοου και του Μαραθώνα, ήταν ο Ορεσθέας, ο βασιλιάς της Αιτωλίας. Μία από τις σκύλες του γέννησε ένα κομμάτι ξύλου. Ο Ορεσθέας έβαλε να το χώσουν στη γη και από εκεί φύτρωσε την άνοιξη ένα κλήμα με μεγάλα σταφύλια. Μπροστά στο θαύμα ο Ορεσθέας ονόμασε τον γιο του Φύτιο (από το ρήμα
φύω), ενώ, σύμφωνα με μια εκδοχή, οι ντόπιοι, ο Λοκροί, πήραν την ονομασία τους από τους όζους [τα κλαδιά] του ξύλου αυτού –Οζόλες Λοκροί (Παυσ.
10.38.1
). Αυτός ο Φύτιος ονόμασε τον γιο του Οινέα από τη λέξη
οἴνα με την οποία οι παλιοί Έλληνες ονόμαζαν το αμπέλι. Από τον Οινέα γεννήθηκε ο Αιτωλός. (Αθήν.
2.35b)
2η εκδοχή
Συνηθέστερα ο Οινέας θεωρείται απόγονος του Ενδυμίωνα και της Προνόης, τρισέγγονος του επώνυμου ήρωα της Αιτωλίας Αιτωλού, δισέγγονος του Πλευρώνα, εγγονός του Αγήνορα, γιος του Πορθάονα ή Πορθέα και της Ευρύτης, κόρης του Ιπποδάμαντα. Αδέλφια του ήταν ο Άγριος, ο Αλκάθοος, ο Μέλανας, ο Λευκωπέας και η Στερόπη ( από αυτήν και τον Αχελώο λένε ότι γεννήθηκαν οι Σειρήνες).
1ος γάμος
Ο Οινέας παντρεύτηκε την Αλθαία, κόρη του πρώτου του ξαδέλφου Θέστιου και αδελφή της Λήδας. Μαζί απέκτησαν έξι παιδιά, τέσσερα αγόρια, τον Τοξέα, τον Θυρέα, τον Κλύμενο και τον Μελέαγρο, και δύο κορίτσια, τη Γόργη και τη Δηιάνειρα. Ενίοτε προστίθενται και δύο ακόμη κόρες, η Ευρυμήδη και η Μελανίππη. [Εικ. 1, 2, 3] Τον Τοξέα τον σκότωσε με τα ίδια του τα χέρια, γιατί πήδησε πάνω από μια τάφρο που συνιστούσε τη φραγή του αμπελιού, κάτι που υποδήλωνε τη διάθεσή του να κατακτήσει αυτό που είχε υπερπηδήσει [1]. Τη μια του κόρη, τη Γόργη, την παντρεύτηκε ο Ανδραίμονας, και τη Δηιάνειρα, που θύμιζε πολεμίστρια Αμαζόνα, ο Ηρακλής που πάλεψε με τον Αχελώο για να την αποκτήσει. [Εικ. 4, 5, 6, 7, 8] Για αυτή τη δεύτερη κόρη λεγόταν ότι η Αλθαία την απέκτησε από τον Διόνυσο που είδε την κόρη και την ερωτεύτηκε, όπως ακριβώς την αδελφή της Λήδα την ερωτεύτηκε ο Δίας και από αυτόν απέκτησε, παιδιά, την Ελένη και έναν από τους Διόσκουρους. Και ο Οινέας, που κατάλαβε τα περί έρωτος, παραχώρησε τη γυναίκα του στον θεό, τη δάνεισε, και δέχτηκε ως αντάλλαγμα μια ρίζα αμπέλι και τη διδαχή από τον θεό πώς να το καλλιεργεί και για τη χρήση του. [2] [Εικ. 9] Άλλη εκδοχή θέλει ένας από τους βοσκούς του, ο Ορίστας ή ο Στάφυλος, να παρατηρεί έναν τράγο του κοπαδιού να απομακρύνεται από τα άλλα ζώα και να τρώει τους καρπούς ενός άγνωστου σε αυτόν φυτού. Ο βοσκός μάζεψε μερικούς, έστυψε τον χυμό τους, ο ίδιος ή ο βασιλιάς, και τον ανακάτεψε με νερό του ποταμού Αχελώου, που υπήρξε επίδοξος μνηστήρας της Δηιάνειρας και αντίπαλος του Ηρακλή. Ο Οινέας ονόμασε το υγρό αυτό κράμα με όνομα που έβγαινε από το δικό του: Οἰνέας - οἶνος.
Ως πατέρας της Δηιάνειρας παίζει κάποιο ρόλο και στον μυθικό κύκλο του Ηρακλή. Φιλοξένησε τον γαμπρό του Ηρακλή, όταν εκείνος ολοκλήρωσε τον κύκλο των άθλων τους. Εκείνος, πάνω σε συμπόσιο χτύπησε με τη γροθιά του τον γιο του Αρχιτέλη Εύνομο, συγγενή του Οινέα, την ώρα που του έριχνε νερό για να πλυθεί —ο νεαρός έκανε το λάθος να ρίξει στα χέρια του Ηρακλή το νερό που ήταν για τα πόδια. Αλλά ο πατέρας του παιδιού, επειδή ο φόνος έγινε χωρίς πρόθεση, τον συγχώρεσε, ο Ηρακλής όμως θέλησε να υποστεί την ποινή της εξορίας, κατά τα καθιερωμένα, και αποφάσισε να τραβήξει προς τον Κήυκα στην Τραχίνα.
Εκτός από τη Δηιάνειρα, και ο Μελέαγρος λεγόταν ότι μπορεί
να ήταν παιδί του θεού Άρη, ή και δικό του. Σε όποιον κι αν ανήκε η πατρότητα, ο
Μελέαγρος πέθανε, και σε αυτό συνέβαλαν μερικώς και οι δυο γονείς, εκούσια ή
ακούσια. Όταν ο Μελέαγρος ήταν επτά ημερών παρουσιάστηκαν οι Μοίρες και είπαν
πως θα πέθαινε τη στιγμή ο δαυλός που έκαιε πάνω στην εστία θα καιγόταν εντελώς.
Έντρομη η Αλθαία τράβηξε αμέσως τον μισοκαμένο δαυλό και τον έκρυψε σε λάρνακα.
(Άλλες παραδόσεις θέλουν τον δαυλό να είναι κλαδί ελιάς που η Αλθαία έφερε στον
κόσμο μαζί με τον γιο της.) Ο Μελέαγρος μεγάλωσε και έγινε άνδρας άτρωτος και
γενναίος, όμως πέθανε με τον προκαθορισμένο τρόπο κάτω από τις εξής συνθήκες:
Την εποχή της συγκομιδής ο Οινέας πρόσφερε τους πρώτους και καλύτερους καρπούς
σε όλους τους θεούς, όμως λησμόνησε την
Άρτεμη [3]. [Εικ.
10,
11] Η θεά οργίστηκε
και ξαμόλησε έναν τεράστιο και δυνατό κάπρο, που δεν άφηνε τους ανθρώπους να
σπείρουν τη γη και σκότωνε τα κοπάδια και όσους συναπαντούσε. Εναντίον αυτού του
κάπρου ο Οινέας κάλεσε τους πιο γενναίους άνδρες απ’ όλη την Ελλάδα, ο αριθμός
των οποίων ποικίλει από δεκαπέντε μέχρι τριάντα πέντε, και υποσχέθηκε να δώσει
το δέρμα του ζώου σ’ αυτόν που θα το σκότωνε. Όταν οι κυνηγοί συγκεντρώθηκαν
στην Καλυδώνα, ανάμεσά τους και η Αταλάντη, κόρη του Σχοινέα από την Αρκαδία, ο
Οινέας τους φιλοξένησε για εννιά μέρες –τη δέκατη θα έβγαιναν στο κυνήγι. Η
αντίδραση των αδελφών της Αλθαίας στη συμμετοχή μιας γυναίκας προκάλεσε την οργή
του Μελέαγρου, που σκότωσε τους θείους του, και στη συνέχεια της Αλθαίας που,
γεμάτη θλίψη για τον θάνατο των αδελφών της και θυμωμένη με τον γιο της, άναψε
πάλι τον δαυλό, και εκείνος πέθανε. [Εικ.
12,
13,
14,
15,
16,
17,
18,
19,
20,
21,
22,
23,
24,
25,
26,
27,
28,
29] Η παλαιότερη επική παράδοση αποδίδει τον
θάνατο του Μελέαγρου όχι στον καμένο δαυλό αλλά στην κατάρα της μάνας που την
ξεστόμισε, όταν ο γιος της σκότωσε τους αδελφούς της στον πόλεμο ανάμεσα σε
Κουρήτες και Αιτωλούς για τη δορά του ζώου. Επηρεασμένος ο νέος από την κατάρα
αποτραβήχτηκε από τη μάχη, με αποτέλεσμα η μάχη να γείρει προς το μέρος των
Κουρήτων. Οι Αιτωλοί προσέπεσαν ικέτες στο σπίτι του, πρώτα οι πιο σπουδαίοι
ιερείς, ύστερα ο γέροντας Οινέας, τα αδέλφια του, η μητέρα του Αλθαία, οι φίλοι
του. Υποχώρησε μόνο όταν άρχισε να καίγεται η πόλη και οι Κουρήτες ήταν έτοιμοι
να κάψουν και το δικό του σπίτι. (Ιλ. Ο
529-599
)
2ος γάμος
Όταν πέθανε η Αλθαία, ο Οινέας παντρεύτηκε την Περίβοια, κόρη του Ιππόνοου. Αυτός που έγραψε τη Θηβαΐδα, λέει ο Απολλόδωρος, αναφέρει γι’ αυτήν ότι την κέρδισε ως λάφυρο ο Οινέας, όταν πολέμησε εναντίον της Ωλένου και νίκησε· ο Ησίοδος όμως αναφέρει ότι ο πατέρας της Ιππόνοος την έστειλε από την Ώλενο της Αχαΐας [4] στον Οινέα, που ήταν σε μακρινό μέρος της Ελλάδας, με την εντολή να τη σκοτώσει, επειδή είχε αποπλανηθεί από τον Ιππόστρατο, τον γιο του Αμαρυγκέα· ή από τον θεό Άρη. Υπάρχουν και κάποιοι άλλοι που λένε ότι ήταν ο Οινέας που παρέσυρε την κόρη και ότι πατέρας της, μόλις το αντιλήφθηκε, την έστειλε έγκυο σε αυτόν. Και αυτή χάρισε ένα γιο στον Οινέα, τον Τυδέα. Ο Πείσανδρος όμως λέει ότι ο Τυδέας ήταν γιος του Οινέα από την κόρη του τη Γόργη· γιατί, κατά το θέλημα του Δία, ο Οινέας ερωτεύτηκε την ίδια του την κόρη, λέει ο Απολλόδωρος.
Ο Τυδέας, που έγινε γενναίος άνδρας, εξορίστηκε για ένα φόνο που διέπραξε. Σκότωσε τον αδελφό του Ωλενία ή τον αδελφό του πατέρα του, τον Αλκάθοο ή τα ξαδέλφια του από τον άλλο αδελφό του πατέρα του, του Μέλανα, γιατί είχαν βάλει κακό στο νου τους για τον Οινέα. Και καθώς ο Άγριος, άλλος αδελφός και αυτός, τον κυνηγούσε για να τον τιμωρήσει, αυτός κατέφυγε εξόριστος στο Άργος, στον Άδραστο, όπου παντρεύτηκε την κόρη του Δηιπύλη και απέκτησε μαζί της τον Διομήδη. Εκστράτευσε εναντίον των Θηβών στο πλευρό του Άδραστου, γιατί, σύμφωνα με το σχέδιο, μετά την κατάληψη της Θήβας, οι στρατοί θα κινούνταν και προς την Καλυδώνα, ώστε και εκείνος να γίνει βασιλιάς στον τόπο του· όμως τραυματίστηκε από τον Μελάνιππο και πέθανε. Στη συνέχεια, τα παιδιά του Άγριου, ο Θερσίτης, ο Ογχηστός, ο Πρόθοος, ο Κελεύτωρας, ο Λυκωπέας, ο Μελάνιππος, αφαίρεσαν την εξουσία από τον θείο τους Οινέα και την παραχώρησαν στον πατέρα τους, και τον Οινέα τον έκλεισαν στη φυλακή και τον κακοποιούσαν. Αργότερα, όμως, ο Διομήδης, μαζί με τον Αλκμέωνα, έφτασε κρυφά στο Άργος και σκότωσε τα παιδιά του Άγριου, εκτός από τον Ογχηστό και τον Θερσίτη (γιατί αυτοί πρόλαβαν και το ’σκασαν για την Πελοπόννησο)· όσο για την εξουσία, επειδή πια ο Οινέας ήταν σε προχωρημένη ηλικία, την παρέδωσε στον Ανδραίμονα, τον άνδρα της Γόργης και γαμπρό του Οινέα, ενώ τον ίδιο τον οδήγησε στην Πελοπόννησο. Όμως τα παιδιά του Άγριου που είχαν διαφύγει, έστησαν ενέδρα κοντά στο σπίτι του Τήλεφου στην Αρκαδία και σκότωσαν τον γέροντα. Ο Διομήδης μετέφερε τη σωρό στο Άργος και τον έθαψε στην πόλη που ονομάστηκε Οινόη από εκείνον. Το θλιβερό τέλος του Οινέα ενέπνευσε τον Ευριπίδη να γράψει την ομώνυμη τραγωδία, αλλά και τον Σοφοκλή και τον Φιλοκλή και τον Χαιρήμονα, δραματικό ποιητή του 4ου αι. π.Χ. [Εικ. 30, 31]
Ο Παυσανίας σημειώνει ότι όσο ο Οινέας βρισκόταν στην Πελοπόννησο απέκτησε από μια παλλακίδα την κόρη Μοθώνη.
Σχετικά λήμματα
ΑΡΤΕΜΗ
,
ΑΤΑΛΑΝΤΗ,
ΑΧΕΛΩΟΣ,
ΔΗΙΑΝΕΙΡΑ,
ΕΛΕΝΗ,
ΗΡΑΚΛΗΣ