◊Παιχνίδια με το νερό◊

Συγγραφέας : Αντωνακοπούλου Στυλιανή

Εισαγωγή

Το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό σενάριο,  με θέμα: «παιχνίδια στο νερό», επιδιώκει να είναι μια καινοτόμος πρόταση διδασκαλίας βασισμένη στις αρχές της διερευνητικής μάθησης και κατ΄επέκταση του επικοδομισμού και της κοινωνικοπολιτισμικής θεωρίας  (Fibonacci Project, 2012).  Παράλληλα ο εκπαιδευτικός της τάξης διεξήγε και μια έρευνα δράσης (http://www.actionresearch.gr) με βασικό στόχο να διαπιστώσει πως η διερευνητική διαδικασία ενεργοποιεί το ενδιαφέρον και τις μαθησιακές δεξιότητες των παιδιών και πως αυτά αντιλαμβάνονται τις αλλαγές στον τρόπο μάθησής τους.  Σε όλη την εκπαιδευτική διαδικασία ακολουθείται το μοτίβο : θέτω στόχο, εφαρμόζω, αξιολογώ, αναπροσαρμόζω, συμπεραίνω (Ραβάνης, 1999). Η προσπάθεια διεξαγωγής έρευνας δράσης είναι η πρώτη των εκπαιδευτικών και στηρίχθηκε πολύ περισσότερο στην εκπαιδευτικής τους πείρα τους και στην δυναμική της ομάδας παρά στην βιβλιογραφική έρευνα και στην κατοχή πανεπιστημιακού επιπέδου γνώσεων.

Στάδια διδασκαλίας

Αρχικά επιδιώκεται η διαμόρφωση κατάλληλου συναισθηματικού κλίματος, έπεται η διερεύνηση και η καταγραφή της προϋπάρχουσας γνώσης, των ιδεών, των αντιλήψεων και των αναπαραστάσεων των μαθητών (all4learning.daidalos.). Δίνεται σημασία στις παρανοήσεις και τα λάθη που κάνουν οι μαθητές στο εν λόγω γνωστικό αντικείμενο καθώς και οι γνωστικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Οι μαθητές, μέσα στα πλαίσια της ομαδοσυνεργατικής εργασίας, και με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού προσπαθούν να διαπιστώσουν τις παρανοήσεις αυτές και να τις μετασχηματίσουν σε διδακτικές καταστάσεις οικοδόμησης της νέας γνώσης (Ματσαγγούρας Η. 1998). Επιζητείται η αξιολόγηση (διαμορφωτική κυρίως) των δράσεων τόσο από τους μαθητές όσο και από τον εκπαιδευτικό, ώστε να εκτιμηθεί η κατάκτηση των γνώσεων σε επίπεδο ομάδας αλλά και ατομικό και η αποτελεσματικότητα των δραστηριοτήτων ως προς τον βασικό στόχο (www.sails-project.eu). Η μεταγνώση είναι σημαντικό ζητούμενο, καθώς συνδέει τη σχολική δραστηριότητα, με το κοινωνικοπολιτισμικό  γίγνεσθαι του μαθητή και επιτυγχάνει τη συνειδητοποίηση, από μέρους του, της ουσίας του τρόπου που μαθαίνει (Προγραμμα Σπουδων Νηπιαγωγείο 2011). Σύμφωνα με τον Flavell (1979)  μεταγνώση ορίζεται «η συνειδητοποίηση και η γνώση της γνωστικής αντίληψης», ενώ σύμφωνα με τον Woolfolk (1988) η μεταγνώση είναι η διαδικασία κατά την οποία ελέγχεται η διαδικασία της αποκτούμενης πληροφορίας. (International Conference New Perspectives in Science Education 2014)

Ανάπτυξη διδασκαλίας – Σύντομη περιγραφή

Πιο συγκεκριμένα, ζητήθηκε από τους μαθητές με αφορμή μια κούκλα –εξωγήινο (η οποία δεν γνωρίζει τίποτα για το νερό, καθώς στον πλανήτη  της δεν υπάρχει αυτό το στοιχείο), να διατυπώσουν τις απόψεις, ιδέες και γνώσεις τους σχετικά με το νερό : «Που το βρίσκουμε», «τι το κάνουμε» και «τι κάνει»  Ακολούθησε καταγραφή των ιδεών ώστε να μπορούν οι μαθητές να ανατρέχουν σε αυτό κάθε φορά που μάθαιναν κάτι νέο ή τροποποιούσαν μια πρότερη ιδέα τους. Η συζήτηση αυτή έθεσε και το πλαίσιο της δράσης που ενδιαφέρει τους μαθητές και αυτό ήταν τα παιχνίδια που μπορούμε να κάνουμε με το νερό.

•     Τα παιδιά ελεύθερα ενασχολήθηκαν με το νερό, αφού πρώτα αποφάσισαν, εργαζόμενα σε ομάδες των 4-5 ατόμων, ποια θα ήταν τα υλικά που θα χρησιμοποιήσουν .
• Η δραστηριότητα αυτή έδωσε την ευκαιρία σε όλα τα παιδιά να δουλέψουν ομαδικά και να δημιουργήσουν κοινές εμπειρίες σχετικά με το παιχνίδι στο νερό. Επίσης αποτέλεσε τη βάση για να αποφασίσουν ποια θα είναι η συνέχιση της δράσης τους. Αποφάσισαν λοιπόν να φτιάξουν καραβάκια.
• Τα παιδιά επέλεξαν υλικά που βρίσκουν καθημερινά μέσα στην τάξη τους π.χ. τουβλάκια, μπουκάλια, κυπελάκια, καπάκια, καλαμάκια, αυτοκινητάκια, πανιά κτλ.

Εφάρμοσαν τις ιδέες τους κάνοντας συνεχώς διαμορφωτικές αξιολογήσεις  και προσαρμογές όπως προέκυπταν κατά τον πειραματισμό τους με τα υλικά. Αξιολόγησαν τα αποτελέσματα μέσω του ελέγχου της επίπλευσης ή όχι των κατασκευών τους. Στο πλαίσιο της έρευνας δράσης που διεξήγε ο εκπαιδευτικός κρατούσε αρχείο παρατηρήσεων, φωτογραφίες και καταγραφή των διαλόγων που ανέπτυσσαν τα παιδιά. Το αρχειακό αυτό υλικό χρησιμοποιήθηκε στην ολομέλεια  ως εργαλείο για περαιτέρω αναστοχασμό και επαναπροσδιορισμό της δράσης. Τα παιδιά καλούνταν να αιτιολογήσουν τόσο το φυσικό φαινόμενο που παρατηρούσαν όσο και τη λήψη των αποφάσεων που λάμβαναν κατά τη διάρκεια του πειραματισμού.

1. Η σε βάθος χρόνου ενασχόληση των παιδιών με το θέμα αλλά και η τήρηση του ενδιαφέροντός τους βοήθησε τα παιδιά να συνειδητοποιήσουν ότι αρχική πειραματική διαδικασία που ακολουθούσαν δεν στηρίζονταν σε σταθερά και επιστημονικά δεδομένα και ότι οι εξηγήσεις, που κάθε φόρα έδιναν, δεν ίσχυαν καθολικά.
2. Συνειδητοποίησαν ότι για να μπορέσουν να καταλήξουν σε καθολικά συμπεράσματα θα πρέπει να είναι πιο συγκεκριμένα ως προς τους στόχους τους και τον τρόπο που παρατηρούν και δρουν. Αντί λοιπόν να «παίζουν» απλά με τα υλικά θα πρέπει να οργανώσουν τις δράσεις τους και να συνεργαστούν, ακόμα και μέσω τις κατανομής των εργασιών και των ρόλων.
3. Έτσι μόνο θα μπορέσουν να λύσουν τους προβληματισμούς τους και να καταλήξουν σε ξεκάθαρα αποτελέσματα, κοινώς αποδεκτά, χωρίς αμφιβολίες.

Πιο συγκεκριμένα διαπίστωσαν ότι ο χρόνος είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει την επίπλευση των αντικειμένων, ειδικά όταν αυτά είναι υλικά που απορροφούν το νερό. Έτσι, ενώ αρχικά ένα π.χ. καραβάκι με σφουγγάρια και χάρτινα ρολά επέπλεε, με την πάροδο του χρόνου βούλιαζε. Επίσης συνειδητοποίησαν ότι η θέση ενός αντικειμένου και η αλλαγή της κατάστασης του επηρεάζει την επίπλευση του, π.χ ένα πλαστικό κυπελάκι επιπλέει όρθιο, αν όμως το γείρουμε θα γεμίσει με νερό και θα βουλιάξει.

Η διευρενητική διαδικασία, η ομοδοσυνεργατική διδασκαλία και η ενίσχυση της δημιουργικής ακόμα και εναλλακτικής σκέψης των παιδιών τα βοήθησε να φτάσουν μόνα τους σε διατύπωση κάποιων νόμων που διέπουν την επίπλευση των αντικειμένων. Η συστηματική παρατήρηση και επανάληψη των «πειραμάτων» τους τα βοήθησε να ανακαλύψουν τη σχέση βάρους και επίπλευσης, υλικού και επίπλευσης, χρόνου και επίπλευσης και ταυτόχρονα ήταν ικανά να εξηγήσουν τις διαπιστώσεις τους. Ενθαρρυντικό είναι ότι μέσω την ανατροφοδότησης, του αναστοχασμού και της διαμορφωτικής αξιολόγησης, που με τρόπο φυσικό και ανεμπόδιστα τελούνταν, τα παιδιά προσπάθησαν να εφαρμόσουν και να συνδέσουν τις εμπειρίες και τις νέες γνώσεις τους και σε άλλες δραστηριότητες π.χ. όταν ασχολήθηκαν με τον πάγο έλεγξαν την επίπλευσή του.

Σημειώνουμε ότι τα συμπεράσματα αυτά αφορούν το σύνολο της ομάδας των μαθητών. Φυσικά όμως το κάθε παιδί, σε ατομικό επίπεδο, άλλαξε τον τρόπο μάθησής του στο βαθμό που ο δικός του ρυθμός, οι δικές του ικανότητες και δεξιότητες το επέτρεπαν. Υπήρξαν παιδιά που παρουσίασαν μεγαλύτερο βαθμό βελτίωσης της γνωστικής και αντιληπτικής τους ικανότητας και άλλα μικρότερο.

Μεθοδολογία της έρευνας

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο έχει εδραιωθεί η χρήση της παιδαγωγικής προσέγγισης της διευρευνητικής μάθησης στη διδασκαλία των Φυσικών επιστημών. Πολλές χώρες την έχουν ενστερνιστεί και ενσωματώσει στο εκπαιδευτικό τους σύστημα. Θέλοντας να δώσουμε έναν σύντομο ορισμό της θα λέγαμε ότι είναι «η συνειδητή διαδικασία διάγνωσης προβλημάτων, κριτικής θεώρησης πειραμάτων και διάκριση εναλλακτικών λύσεων, σχεδιασμού ερευνών, διερεύνησης εικασιών, αναζήτησης πληροφοριών, κατασκευή μοντέλων, συζήτησης με «ομοίους» (peers), και διατύπωσης συνεκτικών επιχειρημάτων» (2^ο Συνέδριο Ένταξη και χρήση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία 2011). Με βάση τόσο μια ικανοποιητική μελέτη της βιβλιογραφία και περισσότερο της δικτυογραφίας σχετικά με τη διερευνητική μάθηση, όσο και τις διδακτικές μας εμπειρίες, προσπαθήσαμε να σχεδιάσουμε και να εφαρμόσουμε μέσα στην τάξη ένα καινοτόμο διδακτικό σενάριο σχετικά με το φυσικό στοιχείο του νερού.

Επιπλέον έγινε μια προσπάθεια να εφαρμόσουμε την Έρευνας δράσης ως μια εκπαιδευτική διαδικασία ανάπτυξης (www.actionresearch.gr) κατά την οποία τέθηκαν  δύο βασικοί στόχοι-ερωτήματα : πώς δηλαδή η διερευνητική διαδικασία ενεργοποιεί το ενδιαφέρον και τις μαθησιακές δεξιότητες των παιδιών και πώς αυτά αντιλαμβάνονται τις αλλαγές στον τρόπο μάθησής τους.