Γ λυκείου Αρχαία, Θουδυδίδης, Περικλέους επιτάφιος, 41

Η Αθήνα σχολείο της Ελλάδας

[2.41.1] « Ξυνελών τε λέγω τήν τε πᾶσαν πόλιν τῆς Ἑλλάδος παίδευσιν εἶναι καὶ καθ’ ἕκαστον δοκεῖν ἄν μοι τὸν αὐτὸν ἄνδρα παρ’ ἡμῶν ἐπὶ πλεῖστ’ ἂν εἴδη καὶ μετὰ χαρίτων μάλιστ’ ἂν εὐτραπέλως τὸ σῶμα αὔταρκες παρέχεσθαι.

[2.41.1] Συνοψίζοντας λέω ότι η πόλη μας σε όλες τις εκδηλώσεις της είναι σχολείο της Ελλάδας και ατομικά ο καθένας από μας μου φαίνεται ότι θα μπορούσε να παρουσιάσει τον εαυτό του αυτοδύναμο σε πάρα πολλές δραστηριότητες με χάρη και επιδεξιότητα.

[2.41.2] καὶ ὡς οὐ λόγων ἐν τῷ παρόντι κόμπος τάδε μᾶλλον ἢ ἔργων ἐστὶν ἀλήθεια, αὐτὴ ἡ δύναμις τῆς πόλεως, ἣν ἀπὸ τῶνδε τῶν τρόπων ἐκτησάμεθα, σημαίνει.

[2.41.2] Και ότι αυτά δεν είναι καυχησιές για την περίσταση, αλλά η πραγματική αλήθεια, το φανερώνει η ίδια η δύναμη της πόλης, που την αποκτήσαμε μ' αυτούς τους τρόπους ζωής.

[2.41.3] μόνη γὰρ τῶν νῦν ἀκοῆς κρείσσων ἐς πεῖραν ἔρχεται, καὶ μόνη οὔτε τῷ πολεμίῳ ἐπελθόντι ἀγανάκτησιν ἔχει ὑφ’ οἵων κακοπαθεῖ οὔτε τῷ ὑπηκόῳ κατάμεμψιν ὡς οὐχ ὑπ’ ἀξίων ἄρχεται.

[2.41.3] Γιατί είναι η μόνη από τις τωρινές (πόλεις) που βγαίνει από τη δοκιμασία ανώτερη απ' τη φήμη της και η μόνη που δε δίνει ούτε στον εχθρό, που τις επιτίθεται, το δικαίωμα να αγανακτήσει από τι εχθρούς νικιέται, ούτε στους συμμάχους, ότι τους εξουσιάζουν ανάξιοι, να παραπονεθούν.

[2.41.4] μετὰ μεγάλων δὲ σημείων καὶ οὐ δή τοι ἀμάρτυρόν γε τὴν δύναμιν παρασχόμενοι τοῖς τε νῦν καὶ τοῖς ἔπειτα θαυμασθησόμεθα, καὶ οὐδὲν προσδεόμενοι οὔτε Ὁμήρου ἐπαινέτου οὔτε ὅστις ἔπεσι μὲν τὸ αὐτίκα τέρψει, τῶν δ’ ἔργων τὴν ὑπόνοιαν ἡ ἀλήθεια βλάψει, ἀλλὰ πᾶσαν μὲν θάλασσαν καὶ γῆν ἐσβατὸν τῇ ἡμετέρᾳ τόλμῃ καταναγκάσαντες γενέσθαι, πανταχοῦ δὲ μνημεῖα κακῶν τε κἀγαθῶν ἀίδια ξυγκατοικίσαντες.

[2.41.4] Αφού παρουσιάσαμε τη δύναμη μας με απτές αποδείξεις και βέβαια όχι χωρίς μάρτυρες, θα προκαλούμε τον θαυμασμό στους σύγχρονους και τους μεταγενέστερους, χωρίς να έχουμε ανάγκη ούτε από Όμηρο για να μας επαινέσει, ούτε από άλλον που με τα λόγια του θα δώσει μια πρόσκαιρη χαρά, όμως την ιδέα που θα σχηματιστεί για τα έργα μας (αργότερα) θα την ζημιώσει η πραγματική αλήθεια (και θα προκαλούμε θαυμασμό) γιατί αναγκάσαμε κάθε θάλασσα και στεριά να γίνει πέρασμα στην τόλμη μας και παντού ιδρύσαμε αιώνια μνημεία και για τις συμφορές και για τις νίκες μας. μας.

[2.41.5] περὶ τοιαύτης οὖν πόλεως οἵδε τε γενναίως δικαιοῦντες μὴ ἀφαιρεθῆναι αὐτὴν μαχόμενοι ἐτελεύτησαν, καὶ τῶν λειπομένων πάντα τινὰ εἰκὸς ἐθέλειν ὑπὲρ αὐτῆς κάμνειν.

[2.41.5] Για μια τέτοια λοιπόν πόλη αυτοί εδώ, αφού πολέμησαν γενναία, βρήκαν τον θάνατο πιστεύοντας πως ήταν καθήκον τους να μη χαθεί αυτή, και είναι φυσικό ο καθένας απ' αυτούς που μένουν στη ζωή να μοχθεί με προθυμία, για χάρη της.

Μετάφραση Στάθης Παπακωνσταντίνου

Σύρε τον πίνακα, για να δεις και τις υπόλοιπες στήλες. Είναι προτιμότερο να γυρίσεις πλάγια τη συσκευή σου.

	Μετάφραση Ά. Βλάχου	Μετάφραση Ε. Βενιζέλου	Μετάφραση Ε. Λαμπρίδη
[2.41.1] «Ξυνελών τε λέγω τήν τε πᾶσαν πόλιν τῆς Ἑλλάδος παίδευσιν εἶναι καὶ καθ᾽ ἕκαστον δοκεῖν ἄν μοι τὸν αὐτὸν ἄνδρα παρ᾽ ἡμῶν ἐπὶ πλεῖστ᾽ ἂν εἴδη καὶ μετὰ χαρίτων μάλιστ᾽ ἂν εὐτραπέλως τὸ σῶμα αὔταρκες παρέχεσθαι.	[2.41.1] »Μὲ μιὰ λέξη, τολμῶ νὰ τὸ πῶ, ἡ Ἀθήνα εἶναι ὁ δάσκαλος τῶν Ἑλλήνων καὶ νομίζω πὼς ὁ κάθε μας πολίτης θὰ μποροῦσε, μὲ τὴν μεγαλύτερη εὐκολὶα καὶ χάρη, πολλὰ καὶ ἄξια ἔργα νὰ κάνη σὲ πολλὲς ἐκδηλώσεις τῆς ζωῆς.	[2.41.1] »Συγκεφαλαιώνων λοιπόν, λέγω ότι και το σύνολον της πόλεως είναι γενικόν της Ελλάδος σχολείον, και καθείς από τους συμπολίτας μας μου φαίνεται ως να συγκεντρώνη εις την προσωπικότητά του την ικανότητα να προσαρμόζεται εις τας ποικιλωτάτας εκφάνσεις της δραστηριότητος με την μεγαλητέραν ευστροφίαν και χάριν.	[2.41.1] »Και μ' ένα λόγο, υποστηρίζω πως σ' όλες της τις εκδηλώσεις και απ' όλες μαζί τις πλευρές αποτελεί η πολιτεία μας παράδειγμα και μόρφωση για την Ελλάδα και πως και ο κάθε της πολίτης χωριστά μου φαίνεται πως μπορεί να παρουσιάσει συγχρόνως τις περισσότερες χάρες και με μεγαλύτερη ευστροφία να δείξει στη ζωή του αυτάρκεια με τις πιο διάφορες μορφές της ενέργειάς του.
[2.41.2] καὶ ὡς οὐ λόγων ἐν τῷ παρόντι κόμπος τάδε μᾶλλον ἢ ἔργων ἐστὶν ἀλήθεια, αὐτὴ ἡ δύναμις τῆς πόλεως, ἣν ἀπὸ τῶνδε τῶν τρόπων ἐκτησάμεθα, σημαίνει.	[2.41.2] Ὅτι αὐτὸ ποὺ λέω δὲν εἶναι ρητορικὸς κομπασμός, ἀλλὰ ἡ ἀλήθεια ἡ πραγματική, τὸ δείχνει ἡ δύναμη τῆς πολιτείας	[2.41.2] Και ότι τούτο δεν είναι κομπορρημοσύνη, επιβαλλομένη από την παρούσαν ευκαιρίαν, αλλά η πραγματική αλήθεια, αποδεικνύει ακριβώς η δύναμις της πόλεως, την οποίαν τα προτερήματά μας αυτά μας επροσπόρισαν.	[2.41.2] Και πως αυτά που λέω δεν είναι παινέματα με λόγια για τη σημερινή περίσταση, παρά αλήθεια που βγαίνει από τα πράματα, το αποδείχνει η ίδια η δύναμη της πολιτείας μας, που την αποχτήσαμε με τους τρόπους που εξήγησα.
[2.41.3] μόνη γὰρ τῶν νῦν ἀκοῆς κρείσσων ἐς πεῖραν ἔρχεται, καὶ μόνη οὔτε τῷ πολεμίῳ ἐπελθόντι ἀγανάκτησιν ἔχει ὑφ᾽ οἵων κακοπαθεῖ οὔτε τῷ ὑπηκόῳ κατάμεμψιν ὡς οὐχ ὑπ᾽ ἀξίων ἄρχεται. \	[2.41.3] πού, μόνη ἀπ' ὅλες τὶς ἄλλες πόλεις, εἶναι ἀνώτερη ὰπὸ τὴν φήμη της στὴν ὥρα τῆς δοκιμασίας, ἡ μόνη ποὺ oἱ ἐχθροὶ της, ὅταν τοὺς νικήσωμε δὲν ἀγανακτοῦν ἐπειδὴ κατατροπώθηκαν ἀπό ἀναξίους, ἡ μόνη ποὺ οἱ σύμμαχοί της δὲν μποροῦν νὰ ποῦν ὅτι ἔχουν ἀνάξιο ἀρχηγό.	[2.41.3] Διότι από όλας τας συγχρόνους πόλεις μόνη η πόλις των Αθηνών, όταν τεθή υπό δοκιμασίαν, αποδεικνύεται ανωτέρα της φήμης της, και αυτή μόνη ούτε εις τον ηττώμενον παρέχει αφορμήν αγανακτήσεως, διότι ενικήθη από τοιούτον εχθρόν, ούτε εις τους υπηκόους αφορμήν παραπόνου, ότι κυβερνώνται από αναξίους.	[2.41.3] Γιατί μόνη η δική μας πολιτεία, όταν τη γνωρίσει κανείς από κοντά, φανερώνεται ανώτερη από τη φήμη της, και μόνη αυτή, ούτε στον εχτρό που έρχεται ενάντιά της προκαλεί αγανάχτηση σα να λέει: «κοίτα από τι λογής ανθρώπους παθαίνομε όσα παθαίνομε», ούτε στους υπηκόους δίνει αφορμή να την κατηγορήσουν πως τους εξουσιάζουν ανάξιοι άνθρωποι.
[2.41.4] μετὰ μεγάλων δὲ σημείων καὶ οὐ δή τοι ἀμάρτυρόν γε τὴν δύναμιν παρασχόμενοι τοῖς τε νῦν καὶ τοῖς ἔπειτα θαυμασθησόμεθα, καὶ οὐδὲν προσδεόμενοι οὔτε Ὁμήρου ἐπαινέτου οὔτε ὅστις ἔπεσι μὲν τὸ αὐτίκα τέρψει, τῶν δ᾽ ἔργων τὴν ὑπόνοιαν ἡ ἀλήθεια βλάψει, ἀλλὰ πᾶσαν μὲν θάλασσαν καὶ γῆν ἐσβατὸν τῇ ἡμετέρᾳ τόλμῃ καταναγκάσαντες γενέσθαι, πανταχοῦ δὲ μνημεῖα κακῶν τε κἀγαθῶν ἀίδια ξυγκατοικίσαντες.	[2.41.4] Τὴν δύναμή μας δὲν τὴν ἀποκτήσαμε μὲ ἄσημες, ἀλλὰ μὲ λαμπρὲς πράξεις καὶ γι' αὐτὸ μᾶς θαυμάζουν καὶ θὰ μᾶς θαυμάζουν πάντα, χωρὶς νὰ ἔχωμε ἀνάγκη ἀπὸ ἕναν Ὅμηρο γιὰ νὰ τραγουδήση τὶς πράξεις μας οὔτε ἀπὸ κανέναν ἄλλο ποιητὴ ποὺ θὰ μάγευε προσωρινὰ μὲ τὰ ὡραῖα του λόγια, ἀλλὰ θἀρχόταν ἀργότερα ἡ γνώση τῆς ἀλήθειας νὰ μᾶς ζημιώση. Ἡ τόλμη μας ἀνάγκασε τὴν πᾶσα γῆ καὶ θάλασσα νά μᾶς ἀνοίξουνε τὸ διάβα καὶ παντοῦ ἐστήσαμε μνημεῖα ἀθάνατα γιὰ τὰ καλὰ ἤ τὰ κακὰ ποὺ μᾶς ἔτυχαν.	[2.41.4] Με το να δώσωμεν δε καταφανείς αποδείξεις της δυνάμεώς μας, της οποίας άλλως τε τόσοι τωόντι υπάρχουν αψευδείς μάρτυρες, θα είμεθα αντικείμενον θαυμασμού και δια τους συγχρόνους και δια τους μεταγενεστέρους, χωρίς καν να έχωμεν ανάγκην ούτε Ομήρου, δια να ψάλη τους επαίνους μας, ούτε άλλου ποιητού, ο οποίος δια των στίχων του ημπορεί να τέρψη προς στιγμήν, αλλά του οποίου η φαντασιώδης παράστασις των γεγονότων θα διαψευσθή από την αλήθειαν των πραγμάτων, αφού εξηναγκάσαμεν κάθε θάλασσαν και κάθε γην ν' ανοιχθή εις την ημετέραν τόλμην, και εγκατεσπείραμεν παντού αιώνια μνημεία ανδραγαθιών εναντίον εχθρών και υπέρ φίλων.	[2.41.4] Κι επειδή φανερώνομε τη δύναμή μας με τρανά σημάδια, έτσι ώστε πολλοί μπορούν να τη μαρτυρήσουν, μας θαυμάζουν οι σύγχρονοί μας, και θα μας θαυμάζουν οι μελλούμενες γενιές, χωρίς να 'χομε ανάγκη ούτε κανένας Όμηρος να μας υμνήσει, ούτε κανένας άλλος, που οι στίχοι του θα ευχαριστήσουν όσους τους ακούν εκείνη την ώρα, αλλά που η αλήθεια θα καταστρέψει την ιδέα που δίνει για τις πράξεις· μας αλλά με την παλληκαριά μας αναγκάσαμε κάθε χώρα και κάθε θάλασσα ν' ανοίξουνε στο πέρασμά μας κι αφήσαμε παντού μνημεία αιώνια τόσο του καλού όσο και του κακού που μπορούμε να κάνομε.
[2.41.5] περὶ τοιαύτης οὖν πόλεως οἵδε τε γενναίως δικαιοῦντες μὴ ἀφαιρεθῆναι αὐτὴν μαχόμενοι ἐτελεύτησαν, καὶ τῶν λειπομένων πάντα τινὰ εἰκὸς ἐθέλειν ὑπὲρ αὐτῆς κάμνειν.	[2.41.5] Γιὰ μιὰ τέτοια πατρίδα καὶ γιὰ νὰ μὴν τοὺς τὴν στερήσουν, οἱ γενναῖοι αὐτοὶ σκοτώθηκαν στὴ μάχη, καὶ, ὅσοι ζοῦμε, φυσικὸ εἶναι νὰ εἴμαστε ἕτοιμοι νὰ ὑποστοῦμε ὁ,τιδήποτε γιὰ χάρη της.	[2.41.5] Υπέρ τοιαύτης λοιπόν πόλεως μαχόμενοι έπεσαν οι προκείμενοι νεκροί, διότι έκριναν μεγαλοφρόνως καθήκον των να μη επιτρέψουν να τους αφαιρεθή αυτή, και καθείς από ημάς τους επιζώντας είναι πρόθυμος φυσικά να υποφέρη τα πάντα προς χάριν της.	[2.41.5] Για τέτοια λοιπόν πολιτεία σκοτώθηκαν τούτοι–εδώ οι τιμημένοι νεκροί, παλληκαρίσια διεκδικώντας στη μάχη την αξίωση να μην τους την πάρουν άλλοι, και φυσικό είναι όσοι απομένουνε ζωντανοί να είναι πρόθυμοι να υποφέρουν τα πάντα γι' αυτήν.

§41

Ξυνελὼν (συναιρέω)· συνοψίζοντας (ενν. το περιεχόμενο των κεφ. 37-40).

Τὴν πᾶσαν πόλιν· την πόλη μας σε όλες τις εκδηλώσεις της.

Παίδευσις· σχολείο.

Ἐπί πλεῖστ' εἴδη· σε πάρα πολλές δραστηριότητες.

Παρέχω τὸ σῶμα αὔταρκες ἐπί τι· παρουσιάζω τον εαυτό μου (το σώμα) αυτοδύναμο για κάτι

Μετὰ χαρίτων· με χάρη

Εὐτραπέλως (εὖ + τρέπομαι, πρβλ. πολύτροπος)· με ευστροφία, με επιδεξιότητα.

Ἔρχεται ἐς πεῖραν ἀκοῆς κρείσσων· (ἐς πεῖραν ἐρχόμενη ἀποδείκνυται...) βγαίνει από τη δοκιμασία ανώτερη από τη φήμη της.

Ἀγανάκτησιν ἔχω τινί· δίνω σε κάποιον το δικαίωμα ν' αγανακτήσει.

Ὑφ' οἵων κακοπαθεῖ· από τι (ανάξιους) εχθρούς νικιέται.

Ὑπήκοοι· οι σύμμαχοι των Αθηναίων.

Πεντηκονταετία [πηγή: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού]

Ἔχει· παρέχει.

Σημεῖα· απτές αποδείξεις.

Οὐ δή τοι· και βέβαια όχι χωρίς.

Προσδέομαί τινος· έχω ανάγκη από...

Τέρψει τὸ αὐτίκα ἔπεσιν· με τα λόγια του θα δώσει μια πρόσκαιρη χαρά.

Τὴν ὑπόνοιαν τῶν ἔργων · την ιδέα που θα σχηματιστεί (αργότερα) για τα έργα μας.

Γενέσθαι ἐσβατόν· να δώσει «γῆν καὶ ὕδωρ», να γίνει πέρασμα μας.

Ξυγκατοικίζω· ιδρύω, στήνω μαζί.

Κακῶν τε κἀγαθῶν· για τις συμφορές και τις νίκες μας.

Ἀίδια· ακατάλυτα, αιώνια.

Δικαιοῦντες μὴ ἀφαιρεθῆναι αὐτήν· πιστεύοντας ότι ήταν καθήκον τους να μη χαθεί αυτή.

Λείπομαι· μένω, μένω στη ζωή.

Ἐθέλειν κάμνειν· με προθυμία να μοχθεί.

§41

1. Στο κεφάλαιο αυτό έχουμε τον απόλυτο ύμνο της Αθήνας: ο Περικλής, αφού ως τώρα υπαινικτικά δήλωνε την υπεροχή της, τώρα το κάνει ξεκάθαρα· ακόμη, όπως θα δούμε στο τέλος του κεφαλαίου, και οι αποτυχίες της πόλης τεκμηριώνουν το μεγαλείο της, όπως αυτό περίγράφηκε στα κεφ. 37-40, ανακεφαλαίωση των οποίων είναι το κεφ. 41.

2. Τῆς Ἑλλάδος παίδευσιν· για την υπεροχή της Αθήνας και το προβάδισμά της στην πνευματική καλλιέργεια, έγινε λόγος και στον Πρωταγόρα, του Πλάτωνα: Ἐγὼ γὰρ Ἀθηναίους, ὥσπερ καὶ οἱ ἄλλοι Ἕλληνες, φημὶ σοφοὺς εἶναι (319b) και: τῆς τε Ἑλλάδος εἰς αὐτὸ τὸ πρυτανεῖον τῆς σοφίας (337d). Βλ. και, παρακάτω, σελ. 78, Παράλληλα χωρία 5α και 5β.

3. Ἐπὶ πλεῖστα εἴδη· στη μονολιθική ικανότητα του Σπαρτιάτη (καλός πολεμιστής και τίποτε άλλο), οι Αθηναίοι αντιπαραθέτουν την πολυδύναμη επάρκειά τους σε διαφορετικούς τομείς δραστηριότητας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ο Σόλων (νομοθέτης, ποιητής, στρατηγός, έμπορος) και ο Ξενοφών (στρατηγός, ιστορικός, φιλόσοφος, κτηματίας, κυνηγός κτλ.). Βλ. και, παρακάτω, σελ. 78, Παράλληλο χωρίο 5γ.

Θουκυδίδης, Ιστορίαι, 2.13.2 – 2.13.9: Η δύναμη της Αθήνας (παράλληλο κείμενο)

4. Ἡ δύναμις τῆς πόλεως· η στρατιωτική και οικονομική δύναμη της Αθήνας, όπως παρέμενε ακόμη σ' όλη της τη μοναδική για αρχαίο ελληνικό κράτος ακμή στην έναρξη του Πελοποννησιακού πολέμου, όπως την περιγράφει στο κεφ. 13 του Β βιβλίου της Ιστορίας του ο Θουκυδίδης. Κυριολεκτικά θαλασσοκράτωρ η Αθήνα, κυριαρχούσε στη Μεσόγειο.

5. Οὐδέν προσδεόμενοι... βλάψει· το ότι ο Όμηρος για τους αρχαίους ήταν ο ασυναγώνιστος ἐπαινέτης της αρετής ανθρώπων και πόλεων το διαπιστώνουμε και από τη γνωστή παράγραφο του Αρριανού: «Καὶ εὐδαιμόνισεν ἄρα, ὡς λόγος, Ἀλέξανδρος Ἀχιλλέα, ὅτι Ὁμήρου κήρυκος ἐς τὴν ἔπειτα μνήμην ἔτυχεν». ('Αλεξάνδρου Ανάβασις, Α 12). Έτσι και εδώ ο Όμηρος αναφέρεται ως πρώτος ανάμεσα στους ομότεχνους (= εγκωμιαστές χωρίς τεκμηρίωση των επαίνων τους), τους Ίωνες λογογράφους, τους οποίους, μαζί με τον Ηρόδοτο, ο Θουκυδίδης (βιβλ. Α 21) αντιπαραθέτει στη δική του αντικειμενική εξιστόρηση των πραγμάτων: «Δεν πιστεύω ότι (τα παλαιότερα) έγιναν όπως τα ύμνησαν οι ποιητές στολίζοντάς τα ώστε να φανούν σπουδαιότερα ούτε όπως τα ιστόρησαν οι λογογράφοι, αποβλέποντας περισσότερο σ' ό,τι σαγηνεύει τον ακροατή και όχι στην αλήθεια».

Θουκυδίδης, Ιστορίαι, 1.20.1: Η αντικειμενική εξιστόρηση του Θουκυδίδη σε αντίθεση με τους ποιητές και λογογράφους (παράλληλο κείμενο)
Λογογράφοι [πηγή: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού]

6. Μνημεῖα κακῶν τε κἀγαθῶν για την υστεροφημία ενός μεγάλου λαού η ανάμνηση μεγαλόπνοων επιχειρήσεων που απέτυχαν έχει την ίδια σημασία με την ανάμνηση των θριάμβων του. Π.χ. το ότι τόλμησε ελληνική πολιτεία να χτυπήσει την περσική δύναμη στη Μέμφη της Αιγύπτου (454 π.Χ.), έστω και αν απέτυχε, δείχνει τη δύναμή της, όσο και ο θρίαμβος του Κίμωνα στις όχθες του Ευρυμέδοντα (408 π.Χ.), στην Παμφυλία της Μ. Ασίας.

Πόλεμοι της Δηλιακής Συμμαχίας [πηγή: Βικιπαίδεια]

7. Περὶ τοιαύτης οὖν πόλεως... Η τελική αυτή περίοδος του κεφαλαίου λειτουργεί τριπλά: i) Ανακεφαλαιώνει το εγκώμιο της πόλης που προηγήθηκε· ii) σημειώνει τη μετάβαση στη δεύτερη ενότητα του κύριου μέρους του λόγου (βλ. κεφ. 36 και σημείωση), τον έπαινο των νεκρών (οἵδε), και, iii) προεξαγγέλλει την παραίνεση στους επιζώντες (πάντα τινὰ τῶν λειπομένων), που θα διατυπώσει στο κεφ. 43.

Η αὐτάρκεια, που επίμονα αποδίδει στην Aθήνα ο Περικλής, διακρίνεται σε αυτάρκεια που αφορά στην πόλη συνολικά και αυτάρκεια που αφορά στον κάθε Αθηναίο πολίτη ατομικά. Ποια η αμοιβαία σχέση τους;
Αφού μελετηθεί υφολογικά η φράση: οὔτε τῷ πολεμίῳ... ὡς οὐχ ὑπ' ἀξίων ἄρχεται, να δειχτεί η τέλεια συντακτική αντιστοιχία ανάμεσα στα δύο μέλη της (α. οὔτε... κακοπαθεῖ β. οὔτε... ἄρχεται).
θαυμασθησόμεθα· αυτή η πρόβλεψη του Περικλή για την υστεροφημία της πόλης του δικαιώθηκε από τον τρόπο με τον οποίο οι επόμενες γενεές, κι ως σήμερα, αντίκρισαν την Αθήνα του «χρυσού αιώνα»; Ποια αποδεικτικά στοιχεία μπορείτε να προσκομίσετε τόσο για τις παλιότερες εποχές, όσο και για τη σημερινή ελληνική και παγκόσμια πραγματικότητα;
Παρουσιάζοντας αυτή την ασύγκριτη και ιδανική εικόνα της αθηναϊκής πολιτείας, είναι αναμενόμενο ο Περικλής να ωραιοποιεί υπερβολικά την πραγματικότητα. Μπορούν να επισημανθούν τα σημεία, όπου η υπερβολή είναι πιο αισθητή;

α)

Τόσο πολύ ξεπέρασε η πόλη μας όλους τους άλλους στην πνευματική ανάπτυξη και στην τέχνη του λόγου, ώστε οι δικοί της μαθητές έγιναν δάσκαλοι στους άλλους· το όνομα πάλι Έλληνες το έκανε να μη συμβολίζει πια την καταγωγή, αλλά την καλλιέργεια του πνεύματος, και Έλληνες να ονομάζονται πιο πολύ όσοι δέχτηκαν τον τρόπο της δικιάς μας αγωγής και μόρφωσης παρά αυτοί που έχουν την ίδια με εμάς καταγωγή.

(Ισοκράτης, Πανηγυρικός, 50. Μετ. Στ. Μπαζάκου)

β)

Ω λιόλαμπρη και μενεξεδοστεφανωμένη και χίλιοτραγουδημένη Αθήνα, κάστρο της Ελλάδας, θεόπνευστη πολιτεία!

(Πίνδαρος, Διθυράμβων 5)

γ)

Λακεδαιμόνιοι, δεν συλλογιστήκατε ποτέ ως τώρα ποιοι είναι αυτοί οι Αθηναίοι με τους οποίους θ' αναμετρηθείτε και πόσο από σας και σ' όλα διαφέρουν. Αυτοί είναι νεωτεριστές, ικανοί και γρήγορα να συλλάβουν ένα σχέδιο και γρήγορα να πραγματοποιήσουν αυτά που αποφάσισαν... αποτολμούν πάνω από τη δύναμή τους και διακινδυνεύουν αντίθετα απ' τις υπαγορεύσεις της λογικής και στις δυσκολίες είναι αισιόδοξοι... είναι αποφασιστικοί... και ταξιδευτές· γιατί νομίζουν πως με την αποδημία μπορεί ν' αποκτήσουν κάτι... Όταν νικούν τραβούν μπροστά όσο γίνεται περισσότερο, ενώ όταν νικιούνται υποχωρούν όσο γίνεται λιγότερο. Εκείνοι και τα σώματά τους, σαν να 'ταν ολότελα ξένα, τα θυσιάζουν για το καλό της πόλης, αλλά και το πνεύμα τους, που το θεωρούν εντελώς δικό τους, το βάζουν στην υπηρεσία της. Κι αν, όσα συλλάβουνε με τον νου τους, δεν τα πραγματοποιήσουν, νομίζουν ότι έχασαν δικά τους, αν όμως όσα επιδίωξαν τ' αποχτήσουν, θαρρούνε ότι πέτυχαν λίγα σε σύγκριση μ' όσα πρόκειται να κάμουν αν, τέλος, αποπειραθούνε κάτι κι αποτύχουν, με καινούργιες ελπίδες αναπληρώνουν την έλλειψη· γιατί σ' αυτούς μονάχα συμβαίνει η ελπίδα της απόχτησης εκείνων που έχουν βάλει στον νου τους κι η απόχτηση να είναι ίδια, επειδή επιχειρούν γρήγορα τα όσα αποφασίσουν.

(Θουκυδίδης Βιβλίο I. 70. Μετάφραση Δ. Γεωργοπαπαδάκου)

Το μεγαλείο της Αθήνας: α) Άποψη της Ακρόπολης των Αθηνών

Το μεγαλείο της Αθήνας: β) Ο Παρθενώνας από ΒΔ.
Για περισσότερες εικόνες εδώ