χρονολόγιο
Δες κι εδώ
Δυναστείες και αυτοκράτορες
Δυναστεία των Μακεδόνων (Μακεδονική δυναστεία)
Βασίλειος Α' ο Μακεδών (867-886) 
Λέων ΣΤ' ο Σοφός (886-912)
Αλέξανδρος (912-913)
Κωνσταντίνος Ζ' ο Πορφυρογέννητος (913-959)
Ρωμανός Α' Λεκαπηνός (920-944)
Ρωμανός Β' (959-963)
Νικηφόρος Β' Φωκάς (963-969)
Ιωάννης Α' Τσιμισκής (969-976)
Βασίλειος Β' (976-1025)
Κωνσταντίνος Η' (1025-1028)
Ζωή (1028-1050)
Ρωμανός Γ' ο Αργυρός (1028-1034)
Μιχαήλ Δ' ο Παφλαγών (1034-1041)
Μιχαήλ Ε' ο Καλαφάτης (1041-1042)
Κωνσταντίνος Θ' ο Μονομάχος (1042-1055)
Θεοδώρα (1042 & 1055-1056 )
Μιχαήλ ΣΤ' Βρίγγας (Στρατιωτικός) (1056-1057) εκτός δυναστείας
Δυναστεία των Κομνηνών
Ισαάκιος Α' Κομνηνός (1057-1059)
Δυναστεία των Δουκών
Κωνσταντίνος Ι' Δούκας (1059-1067)
Ρωμανός Δ' Διογένης (1068-1071)
Μιχαήλ Ζ' Δούκας (Παραπινάκης) (1067-1068 & 1071-1078)
Νικηφόρος Γ' Βοτανειάτης (1078-1081)
Δυναστεία των Κομνηνών
Αλέξιος Α' Κομνηνός (1081-1118)
Ιωάννης Β' Κομνηνός o Καλός (1118-1143)
Μανουήλ Α' Κομνηνός ο Μέγας (1143-1180)
Αλέξιος B' Κομνηνός (1180-1183)
Ανδρόνικος Α' Κομνηνός (1183-1185)
Όροι – κλειδιά της ενότητας
Αποστρατιωτικοποίηση, μισθοφόροι, φόροι, πολιτική αστάθεια, κρίση, μάχη Ματζικέρτ, πτώση του Μπάρι.
α. Η εσωτερική κρίση
Όταν πέθανε ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β' (1025), το Βυζάντιο είχε θριαμβεύσει στα πεδία των μαχών και είχε εξελιχθεί σε παγκόσμια δύναμη με ευρύτατο διεθνή ρόλο.
Ωστόσο, σύντομα παρουσιάστηκαν σύννεφα στον ορίζοντα. Η ψευδαίσθηση ότι είχε εξασφαλιστεί αδιατάρακτη και διαρκής ειρήνη οδήγησε τη βυζαντινή κυβέρνηση σε μέτρα αποστρατιωτικοποίησης:
● Παραμέλησε τον στόλο, που χαρακτηρίζεται από μια σύγχρονη πηγή ως η «δόξα της Ρωμανίας»,
● διέλυσε σταδιακά τα θέματα και τους θεματικούς στρατούς,
● αντικατέστησε την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία μ' ένα φόρο που χρησιμοποιήθηκε για τη στρατολογία ξένων μισθοφόρων και
● χρησιμοποίησε πολλούς ξένους σε ανώτερες θέσεις.
Στο επίπεδο της κοινωνίας η επιβολή νέων φόρων από μια αυταρχική κεντρική κυβέρνηση οδήγησε σε ταραχές και εξεγέρσεις των επαρχιακών αγροτικών πληθυσμών.
Κοντά στα οικονομικά προβλήματα, στις ταραχές και τις συγκρούσεις, η πολιτική αστάθεια που εκδηλώθηκε γύρω στα 1060 ενίσχυσε την αίσθηση ότι η αυτοκρατορία είχε περιέλθει σε γενικευμένη κρίση.
β. Οι στρατιωτικές αποτυχίες
Την ίδια περίοδο νέοι εχθροί άρχισαν να απειλούν την εδαφική ακεραιότητα του κράτους. Στην Ανατολή, εμφανίστηκαν οι Σελτζούκοι, τουρκικό φύλο που στη μάχη του Ματζικέρτ, κοντά στη λίμνη Βαν της Αρμενίας (1071), συνέτριψε τα μισθοφορικά στρατεύματα του Βυζαντίου. Η έλλειψη οπλισμού, πειθαρχίας και ηθικού ήταν οι κυριότεροι παράγοντες της ήττας.
Σελτζούκοι Τούρκοι και Μογγόλοι (Ισλαμική τέχνη Μουσείο Μπενάκη)
Με την ίδια ταχύτητα οι σκανδιναβικής καταγωγής Νορμανδοί αφαίρεσαν από το Βυζάντιο τις ιταλικές του κτήσεις. Το 1071 έπεσε στα χέρια τους το τελευταίο βυζαντινό οχυρό της Ιταλίας, η πόλη Μπάρι, στις ακτές της Αδριατικής. Το γεγονός αυτό σήμανε το τέλος της Βυζαντινής Ιταλίας. Επικίνδυνοι αντίπαλοι αποδείχτηκαν και οι Ούγγροι και οι Σέρβοι στα βόρεια σύνορα του κράτους.
Οι Νορμανδοί το 1130 (Χάρτης)
Οι ξένοι και η διοίκηση του κράτους
Στους ξένους, αν δεν κρατάνε από βασιλική γενιά στη χώρα τους, να μην απονέμεις μεγάλους τίτλους ούτε να τους εμπιστεύεσαι μεγάλες εξουσίες. Κάνοντας κάτι τέτοιο, σίγουρα και τον εαυτό σου θα μειώσεις αλλά και τους ρωμαίους άρχοντές σου. Διότι, όταν θα τιμήσεις έναν ξένο που έχει έλθει από ταπεινή γενιά με το αξίωμα του πριμικηρίου ή του στρατηγού, ποια αντάξια στρατηγία θα δώσεις στον Ρωμαίο; Σίγουρα θα τον κάνεις εχθρό.
Αλλά και στη χώρα του, αν ακούσουν ότι αυτός ανέβηκε σε τέτοιους τίτλους, όλοι θα γελάσουν και θα πουν: «Εμείς εδώ δεν τον είχαμε άξιο για τίποτα, κι όταν πήγε στη Ρωμανία κατάφερε να πάρει τέτοιο αξίωμα. Φαίνεται ότι στη Ρωμανία δεν υπάρχει κανένας ικανός άνθρωπος, γι' αυτό ανέβηκε τόσο ψηλά ο δικός μας [....]».
Πολύ συμφέρει τη Ρωμανία, κύριέ μου, να μην τιμά τους ξένους με μεγάλα αξιώματα [...].
Κεκαυμένος, Στρατηγικό, σετ. Δ. Τσουγκαράκης, εκ. Κανάκε, Αθήνα 1996, 250.
Συνολικά τα χρόνια, που μεσολαβούν ανάμεσα στον θάνατο του Βασιλείου Β' και την άνοδο στον θρόνο της δυναστείας των Κομνηνών, αποτελούν μια κρίσιμη και μεταβατική περίοδο, μια φάση στασιμότητας και υποχώρησης της βυζαντινής δύναμης.
Χρυσό νόμισμα του Νικηφόρου Γ' Βοτανειάτη (1078-1081). Αθήνα. Νομισματικό Μουσείο.
53
Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Ζ' Δούκας. Μικρογραφία χειρογράφου
Ο στρατός του Ρωμανού Δ΄ Διογένη, που ηττήθηκε στη μάχη του Ματζικέρτ
Ο αυτοκράτορας ξεκίνησε για την εκστρατεία βιαστικά, με στρατό που δεν άρμοζε σε αυτοκράτορα των Ρωμαίων αλλά ήταν χαρακτηριστικός των καιρών, αφού αποτελούνταν από Βουλγάρους, Όζους και άλλους ξένους που έτυχε να βρίσκονται εκεί, όπως Φράγκους και Βαράγγους. Όλοι αυτοί [...] δεν ήταν παρά λίγοι άντρες τσακισμένοι από τη φτώχεια και το άγχος και άοπλοι [...].
Επειδή για πολλά χρόνια κανένας αυτοκράτορας δεν είχε επιχειρήσει εκστρατεία, οι στρατιώτες ήταν άσχετοι και άχρηστοι και στερημένοι από μισθό και τις συνηθισμένες προμήθειες. Ήταν δειλοί και φυγόμαχοι και φαίνονταν ανίκανοι για οποιαδήποτε γενναία πράξη [...]. Αντίθετα οι στρατιώτες του εχθρού ήταν τολμηροί, επίμονοι, πεπειραμένοι και γενικά κατάλληλοι για πόλεμο.
Κεδρηνός II, 668-669.
Ιωάννης Σκυλίτζης - «Σύνοψις ιστοριών»
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
- Ποια άποψη πρεσβεύει ο στρατηγός Κεκαυμένος για τους ξένους και πού τη στηρίζει;
- Ποια ήταν, σύμφωνα με το παράθεμα, η κατάσταση του βυζαντινού στρατού στις παραμονές της μάχης του Ματζικέρτ;
Πού αποδίδεται από τον χρονογράφο Κεδρηνό. - Να εντοπίσεις τα φαινόμενα που οδήγησαν στην κρίση του 11ου αι., στο επίπεδο της οικονομίας, της κοινωνίας, της πολιτικής και του στρατού.
Δυναστείες και αυτοκράτορες του Βυζαντίου:
Διάβασε για τις περιόδους 1025-1081 , 1081-1204 , 1204-1453