ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Ενότητα 21. Το κρητικό ζήτημα (1821-1905)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Ενότητα 22. Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Ενότητα 29: Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912 – 1913)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Ενότητα 30: Η Ελλάδα και τα Βαλκάνια μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους

Ενιαία διδασκαλία των ενοτήτων με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) Το Κρητικό ζήτημα (ορισμός), σ. 64

β) Τα νέα κράτη-έθνη των Βαλκανίων (απλή αναφορά, με τον χάρτη της σ. 66), ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να αντιληφθούν την ανάδυση των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων των βαλκανικών κρατών.

γ) Μακεδονικό Ζήτημα και αγώνας, σσ. 67-68

δ) Κίνημα των Νεοτούρκων, σ. 68

ε) Αίτια των Βαλκανικών Πολέμων, σ. 85

στ) Συμμαχίες-αντίπαλοι στις δύο φάσεις των Βαλκανικών πολέμων, σσ. 85, 86

ζ) Γεγονότα (απλή αναφορά/σχεδιάγραμμα), σσ. 85-86

η) Αποτελέσματα Συνθήκης Βουκουρεστίου, προοπτικές Νέων Χωρών – εξωτερική πολιτική, σ. 87-88.

Λέξεις κλειδιά: Κρητικό ζήτημα, Μακεδονικό ζήτημα, κομιτατζήδες, κίνημα Νεοτούρκων, Συνθήκη Βουκουρεστίου, απελευθέρωση Θεσσαλονίκης, νέα σύνορα Ελλάδος, Νέες Χώρες.

Υποστηρικτικό υλικό:

-Διαδραστική εφαρμογή με πηγές και βίντεο από το Πανόραμα του 20^ού αι. ΕΡΤ, (02.07΄) «Ο μακεδονικός αγώνας», Φωτόδενδρο: εδώ

-Διαδραστικός χάρτης «Βαλκανικοί πόλεμοι: οι διεκδικήσεις και τα οφέλη των βαλκανικών κρατών», Φωτόδενδρο: εδώ

-Ο ελληνικός στρατός μπαίνει στη Θεσσαλονίκη, Το Πανόραμα του 20^ού αι., ΕΡΤ, βίντεο 01:17΄: εδώ

«Η συνθήκη του Βουκουρεστίου», Το Πανόραμα του 20^ού αι., βίντεο 00:51΄: εδώ

-Πηγή 2, σ. 86 του σχ. βιβλίου, προκειμένου να αναδειχθεί ο ρόλος του Ελ. Βενιζέλου στους Βαλκανικούς πολέμους

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Ανάδειξη των διαστάσεων του μακεδονικού αγώνα μέσα από τον σχολιασμό των πηγών 1α και 1β, σ. 67 του σχολ. βιβλίου.

-Άσκηση/δραστηριότητα 1, σ. 86 του σχολ. βιβλίου.

-Άσκηση/δραστηριότητα 1 και 3, σ. 88 του σχολ. βιβλίου.

 2 ώρες 

 

I. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Ειδικοί διδακτικοί στόχοι

Οι μαθήτριες και οι μαθητές επιδιώκεται:

Να κατανοήσουν όλους εκείνους τους παράγοντες που οδήγησαν, κατά τη διάρκεια του 19^ου αιώνα, στην εκδήλωση των εθνικών επιδιώξεων όλων των βαλκανικών λαών.

Να καταλάβουν τι ήταν το μακεδονικό ζήτημα και να παρακολουθήσουν την εξέλιξή του από την εκδήλωσή του έως τις αρχές του 20^ού αιώνα.

Να μελετήσουν το κίνημα των Νεοτούρκων ως εκδήλωση των τουρκικών εθνικών επιδιώξεων και να κατανοήσουν τη σημασία του για τους άλλους λαούς των Βαλκανίων.

 

Κύριες διδακτικές επισημάνσεις

Σχολιασμός γραπτών πηγών

1α και 1β. Οι δύο πηγές καλό θα ήταν να μελετηθούν παράλληλα.

Η πηγή 1α αναφέρεται στον ελληνοβουλγαρικό ανταγωνισμό για τον έλεγχο της εκπαίδευσης στην υπό οθωμανική διοίκηση Μακεδονία.

Η πηγή 1β αφορά μια διάσταση του μακεδονικού ζητήματος που συνήθως υποτιμάται: τον οικονομικό ανταγωνισμό Ελλήνων και Βουλγάρων.

2. Η ίδρυση της ελληνικής Οργάνωσης Κωνσταντινουπόλεως βασίστηκε στην εκτίμηση, λανθασμένη όπως αποδείχτηκε, ορισμένων Ελλήνων ότι ήταν δυνατός ο έλεγχος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας «από τα μέσα». (Καλό θα ήταν να φωτοτυπηθεί και να μοιραστεί στους μαθητές το σχετικό κείμενο που υπάρχει στο πρόσθετο υποστηρικτικό υλικό.)

 

Σχολιασμός εικονιστικού υλικού

1. Ο χάρτης θα πρέπει να μελετηθεί προσεκτικά προκειμένου οι μαθήτριες και οι μαθητές να κατανοήσουν ότι το τελευταίο τέταρτο του 19^ου αιώνα ήταν μια εποχή έντασης και σχεδόν συνεχών ανακατατάξεων για τα Βαλκάνια.

3. Οι εξαγγελίες του κινήματος των Νεοτούρκων δημιούργησαν, αρχικά, μεγάλη ευφορία ανάμεσα στις υπόδουλες εθνότητες, που πίστεψαν ότι άρχιζε γι' αυτές μια νέα περίοδος ευημερίας. Σύντομα φάνηκε ότι πράγματι άρχιζε μια νέα περίοδος· αλλά μια νέα περίοδος καταστολής και διώξεων των εθνοτήτων που διέμεναν στην Οθωμανική αυτοκρατορία.

 

Επισημάνσεις για την αντιμετώπιση των ασκήσεων - δραστηριοτήτων

1. Βλέπε παραπάνω, σχόλια για τις πηγές 1α και 1β.

2. Βλέπε παραπάνω, σχόλια για την πηγή 2 και την εικόνα 3.

 

ΙΙ. ΠΡΟΣΘΕΤΟ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

1. Η ίδρυση της Ελλάδας αφυπνίζει τους άλλους βαλκανικούς εθνικισμούς

Ο νέος ελληνικός εθνικισμός ήταν αρκετός για να εξασφαλίσει την ανεξαρτησία της χώρας [...]. Αλλά είχε και το παράδοξο αποτέλεσμα να περιορίσει τον Ελληνισμό στην Ελλάδα, και έτσι να δημιουργήσει ή να εντείνει τον λανθάνοντα εθνικισμό των άλλων βαλκανικών λαών. Όσο το να είναι κανείς Έλληνας αποτελούσε κάτι περισσότερο από το απαραίτητο επαγγελματικό προσόν του εγγράμματου ορθόδοξου χριστιανού των Βαλκανίων, ο εξελληνισμός είχε σημειώσει προόδους. Από τη στιγμή που σήμαινε την πολιτική υποστήριξη για την Ελλάδα, άρχισε να υποχωρεί ακόμη και ανάμεσα στις βαλκανικές εγγράμματες τάξεις. Μ' αυτήν την έννοια η ελληνική ανεξαρτησία ήταν η απαραίτητη προϋπόθεση για την εξέλιξη του εθνικισμού των άλλων βαλκανικών εθνών.

 

E.J. Hobsbawm, Η εποχή των επαναστάσεων, 1789-1848, μτφρ. Μ. Οικονομοπούλου,
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1990, σ. 190.

 

2. Η «Οργάνωσις Κωνσταντινουπόλεως»

Η ήττα του οθωμανικού ancient regime (παλαιό καθεστώς), που επιτελέστηκε με τη νεοτουρκική επανάσταση, αναστάτωσε τις ισορροπίες που είχαν διαμορφωθεί στη Βαλκανική και κλόνισε για άλλη μία φορά τα δεδομένα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Επιπλέον, έφερε και πάλι στην επιφάνεια το ζήτημα του ρόλου των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως προς τον προσανατολισμό του εθνικού ζητήματος. Η εγκαθίδρυση κοινοβουλευτικού πολιτεύματος, οι υποσχέσεις των Νεοτούρκων για ισονομία και συνταγματικότητα δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για τη νόμιμη εκπροσώπηση των χριστιανικών και άλλων εθνοτήτων στο νέου τύπου κράτος.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο δημιουργήθηκε από τον Ίωνα Δραγούμη και τον Σουλιώτη - Νικολαΐδη η «Οργάνωσις Κωνσταντινουπόλεως», η οποία ανέλαβε να παίξει τον ρόλο του συνδέσμου ανάμεσα στο νεοτουρκικό καθεστώς και στο ελλαδικό κράτος. Ο Δραγούμης και ο Σουλιώτης είχαν ενστερνιστεί την άποψη ότι η Αυτοκρατορία έπρεπε να αλωθεί από τα μέσα και ότι φυσικά θα εξελληνιζόταν. Δήλωναν μάλιστα ρητά την περιφρόνησή τους προς το «κρατίδιον», όπως αποκαλούσαν το ελληνικό κράτος. Έθεταν όμως ένα σημαντικό δίλημμα στην εξωτερική πολιτική του «κρατιδίου»: Την επιλογή ανάμεσα στη φιλική εκσυγχρονισμένη και πολλά υποσχόμενη Τουρκία και τη σλαβική φυλή, που «σφετερίστηκε» τη Μακεδονία. Στην κίνηση όμως αυτή δεν δόθηκε καμία συνέχεια, αφού η νεοτουρκική ηγεσία διέλυσε γρήγορα τις αυταπάτες που είχαν δημιουργηθεί στην αρχή δείχνοντας ένα πρόσωπο πολύ σκληρότερο και από αυτό του Σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ.

 

Λ. Λούβη, «Το εθνικό ζήτημα, "σλαβικός κίνδυνος" και ελληνική εξωτερική πολιτική», Ιστορία του νέου ελληνισμού,
Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, τόμ. 5ος , σ. 43-44.