ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ
Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ (1909) ΕΩΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ (1913)

ΕΝΟΤΗΤΑ 29. Οι βαλκανικοί πόλεμοι (1912-1913)


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Ενότητα 21. Το κρητικό ζήτημα (1821-1905)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Ενότητα 22. Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Ενότητα 29: Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912 – 1913)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Ενότητα 30: Η Ελλάδα και τα Βαλκάνια μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους

Ενιαία διδασκαλία των ενοτήτων με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) Το Κρητικό ζήτημα (ορισμός), σ. 64

β) Τα νέα κράτη-έθνη των Βαλκανίων (απλή αναφορά, με τον χάρτη της σ. 66), ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να αντιληφθούν την ανάδυση των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων των βαλκανικών κρατών.

γ) Μακεδονικό Ζήτημα και αγώνας, σσ. 67-68

δ) Κίνημα των Νεοτούρκων, σ. 68

ε) Αίτια των Βαλκανικών Πολέμων, σ. 85

στ) Συμμαχίες-αντίπαλοι στις δύο φάσεις των Βαλκανικών πολέμων, σσ. 85, 86

ζ) Γεγονότα (απλή αναφορά/σχεδιάγραμμα), σσ. 85-86

η) Αποτελέσματα Συνθήκης Βουκουρεστίου, προοπτικές Νέων Χωρών – εξωτερική πολιτική, σ. 87-88.

Λέξεις κλειδιά: Κρητικό ζήτημα, Μακεδονικό ζήτημα, κομιτατζήδες, κίνημα Νεοτούρκων, Συνθήκη Βουκουρεστίου, απελευθέρωση Θεσσαλονίκης, νέα σύνορα Ελλάδος, Νέες Χώρες.

Υποστηρικτικό υλικό:

-Διαδραστική εφαρμογή με πηγές και βίντεο από το Πανόραμα του 20ού αι. ΕΡΤ, (02.07΄) «Ο μακεδονικός αγώνας», Φωτόδενδρο: εδώ

-Διαδραστικός χάρτης «Βαλκανικοί πόλεμοι: οι διεκδικήσεις και τα οφέλη των βαλκανικών κρατών», Φωτόδενδρο: εδώ

-Ο ελληνικός στρατός μπαίνει στη Θεσσαλονίκη, Το Πανόραμα του 20ού αι., ΕΡΤ, βίντεο 01:17΄: εδώ

«Η συνθήκη του Βουκουρεστίου», Το Πανόραμα του 20ού αι., βίντεο 00:51΄: εδώ

-Πηγή 2, σ. 86 του σχ. βιβλίου, προκειμένου να αναδειχθεί ο ρόλος του Ελ. Βενιζέλου στους Βαλκανικούς πολέμους

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Ανάδειξη των διαστάσεων του μακεδονικού αγώνα μέσα από τον σχολιασμό των πηγών 1α και 1β, σ. 67 του σχολ. βιβλίου.

-Άσκηση/δραστηριότητα 1, σ. 86 του σχολ. βιβλίου.

-Άσκηση/δραστηριότητα 1 και 3, σ. 88 του σχολ. βιβλίου.

 2 ώρες 



ερ Τα αίτια

Τα έθνη της Βαλκανικής Τα έθνη της Βαλκανικής πολεμούν κατά της οθωμανικής αυτοκρατορίας (Ιστορία του Νεότερου και Σύγχρονου κόσμου, Γ Λυκείου)
εικ. Α΄Βαλκανικός Πόλεμος (ΙΜΕ)

 Λίγο καιρό μετά την επικράτηση των Νεοτούρκων (βλέπε ενότητα 22) έγινε φανερό ότι κύριος στόχος τους ήταν ο πλήρης εκτουρκισμός του οθωμανικού κράτους, πράγμα που σήμαινε διώξεις σε βάρος των αλλοεθνών πληθυσμών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η πολιτική αυτή αναζωπύρωνε τα εθνικά αισθήματα των γειτονικών βαλκανικών λαών (Έλληνες, Βούλγαροι, Σέρβοι) που επιδίωκαν όχι μόνο την προστασία των ομοεθνών τους που διέμεναν στο οθωμανικό κράτος αλλά και την ενσωμάτωση των οθωμανικών εδαφών στα οποία αυτοί κατοικούσαν.

Τα πράγματα περιπλέκονταν λόγω και της ανάμειξης των Δυνάμεων. Η Γερμανία είχε διεισδύσει οικονομικά στην Οθωμανική αυτοκρατορία, ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα. Η Ιταλία, έχοντας και αυτή οικονομικά κίνητρα, επιτέθηκε, τον Σεπτέμβριο του 1911, εναντίον της Λιβύης (οθωμανική κτήση), ενώ κατέλαβε τα υπό οθωμανική διοίκηση Δωδεκάνησα (Μάιος 1912). Επιπλέον, η Αυστροουγγαρία, η οποία είχε αναλάβει από το 1878 τη διοίκηση της οθωμανικής επαρχίας της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, προχώρησε, το 1908, σε πλήρη προσάρτηση αυτής της περιοχής. Όλα αυτά έπλητταν συμφέροντα των άλλων Δυνάμεων (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) και αποκάλυπταν τις αδυναμίες της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

στατιστική Τα Βαλκάνια το 1879 Τα Βαλκάνια το 1910 Πριν από την έναρξη των Βαλκανικών πολέμων

Προς τη σύγκρουση – Οι βαλκανικές συμμαχίες

ταινία Βαλκανική Συμμαχία. Απόσπασμα από το ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ «Πανόραμα του Αιώνα».
Βαλκανικοί πόλεμοι - Οι σύμμαχοι (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)
Οι σύμμαχοι του Α΄ Βαλκανικού πολέμου (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)

ερ Ο Βενιζέλος ακολουθούσε, αρχικά, πολιτική κατευναστική απέναντι στις νεοτουρκικές προκλήσεις, εκτιμώντας ότι η Ελλάδα δεν ήταν επαρκώς προετοιμασμένη για πόλεμο. Καθώς, όμως, την άνοιξη του 1911 έκρινε ότι μια πολεμική σύγκρουση δεν ήταν μακριά, υιοθέτησε την τακτική της βαλκανικής συνεννόησης. Στο πλαίσιο αυτό, υπογράφτηκαν, την άνοιξη του 1912, συνθήκες συμμαχίας ανάμεσα στη Σερβία, τη Βουλγαρία, την Ελλάδα και το Μαυροβούνιο.

1. Η κήρυξη του Α΄ βαλκανικού πολέμου: Το διάγγελμα του Γεώργιου

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΛΑΟΝ ΜΟY
Αι ιεραί υποχρεώσεις προς την φιλτάτην πατρίδα, προς τους υποδούλους αδελφούς μας και προς την ανθρωπότητα επιβάλλουσιν εις το κράτος, μετά την αποτυχίαν των ειρηνικών προσπαθειών του προς επίτευξιν και εξασφάλισιν των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των υπό τον τουρκικόν ζυγόν Χριστιανών, όπως διά των όπλων θέσει τέρμα εις την δυστυχίαν την οποίαν ούτοι υφίστανται από τόσων αιώνων.
Η Ελλάς πάνοπλος μετά των συμμάχων αυτής, εμπνεομένων υπό των αυτών αισθημάτων και συνδεομένων διά κοινών υποχρεώσεων, αναλαμβάνει τον ιερόν αγώνα του δικαίου και της ελευθερίας των καταδυναστευομένων λαών της Ανατολής. [...]
Η Ελλάς, μετά των αδελφών συμμάχων κρατών, θα επιδιώξη πάση θυσία τον ιερόν αυτόν σκοπόν, επικαλούμενοι δε την αρωγήν του Yψίστου εν των δικαιοτάτω τούτω αγώνι του πολιτισμού, ανακράζομεν Ζήτω η Ελλάς, Ζήτω το Έθνος.
Αθήναι, 5 Οκτωβρίου 1912
Ο βασιλεύς Γεώργιος Το υπουργικόν Συμβούλιον
Πηγή: Η Αθήνα των βαλκανικών πολέμων, 1912-1913, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων, ΕΛΙΑ, Αθήνα 1993, σ. 20.

1. Ελληνικό ιππικό κατά τους βαλκανικούς πολέμους.
Ελληνικό ιππικό

ερ Ο Α΄ βαλκανικός πόλεμος (Οκτώβριος 1912-Μάιος 1913)

εικ. Α΄Βαλκανικός Πόλεμος (ΙΜΕ)
Βικιπαίδεια Α' Βαλκανικός πόλεμος
Το μέτωπο των Βαλκανικών πολέμων Το μέτωπο των Βαλκανικών πολέμων (ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ, Φωτογραφικό Αρχείο)

Η ένοπλη σύρραξη ξεκίνησε όταν οι Βαλκάνιοι σύμμαχοι απαίτησαν από τον σουλτάνο να σέβεται τα δικαιώματα των χριστιανικών εθνοτήτων που ζούσαν στην Οθωμανική αυτοκρατορία και να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις προς όφελός τους (αρχές Οκτωβρίου 1912). Η απροθυμία του σουλτάνου να συζητήσει τέτοιου είδους ζητήματα στάθηκε η αφορμή του πολέμου. Αμέσως ξεκίνησε η σύγκρουση, που ονομάστηκε Α΄ βαλκανικός πόλεμος.

Ο ελληνικός στρατός, με αρχιστράτηγο τον διάδοχο Κωνσταντίνο, προέλασε στη Μακεδονία καταλαμβάνοντας πολλές περιοχές.
Τα σερβικά στρατεύματα κατέλαβαν τα Σκόπια και το Μοναστήρι και προωθήθηκαν μέχρι το Δυρράχιο της (σημερινής) Αλβανίας. Παράλληλα, βουλγαρικές δυνάμεις έφτασαν σε μικρή απόσταση από την Κωνσταντινούπολη και, αφού κατέλαβαν τη Δ. Θράκη και την Α. Μακεδονία, κατευθύνονταν στη Θεσσαλονίκη.

Αποσπασμάτα από το ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ «Πανόραμα του Αιώνα»:
ταινία Επιτίθεται πρώτο το Μαυροβούνιο.
ταινία Ο πόλεμος (1' 29'')
ταινία Η προέλαση του ελληνικού στρατού (2' 19'')
ταινία Διαφωνίες Βενιζέλου-Κωνσταντίνου (31'')
ταινία Αναμονή, Παρέμβαση Γεωργίου, Καθυστερήσεις Κωνσταντίνου (32'')
ταινία Ο ελληνικός στρατός στη Θεσσαλονίκη, Άφιξη βασιλιά (2' 45'')
ταινία Νίκες των συμμάχων (1' 18'')

85


2. Β. Χατζής, Η ναυμαχία της «Έλλης», 3 Δεκεμβρίου 1912.
Η ναυμαχία αυτή ήταν μία από τις σημαντικότερες ναυτικές συγκρούσεις
των βαλκανικών πολέμων.
Ναυμαχία της Έλλης

Οπτικές πηγές του 20ού αιώνα - Ο στόλος

Μπροστά στο σοβαρό ενδεχόμενο να καταληφθεί η Θεσσαλονίκη από βουλγαρικές δυνάμεις, πράγμα που θα δημιουργούσε εξαιρετικά αρνητικά δεδομένα για την Ελλάδα, ο Βενιζέλος διέταξε τον διάδοχο Κωνσταντίνο να κινηθεί ταχύτατα προς τη Θεσσαλονίκη. Πράγματι, και παρά τις αντιρρήσεις του Κωνσταντίνου, το απόγευμα της 26ης Οκτωβρίου 1912 ελληνικός στρατός έμπαινε στην πόλη. Λίγες μέρες αργότερα έφτασε στη Θεσσαλονίκη και ο βασιλιάς Γεώργιος. Στη συνέχεια και μετά από επίπονη πολιορκία καταλήφθηκαν τα Ιωάννινα (22 Φεβρουαρίου 1913) και εξασφαλίστηκε ο έλεγχος ολόκληρης της Ηπείρου.

Η παράδοση των Ιωαννίνων στον ελληνικό στρατό (1913) (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)

Παράλληλα, ο ελληνικός στόλος, με επικεφαλής τον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, ανάγκασε τον τουρκικό στόλο να κλειστεί στα Στενά και έθεσε υπό τον έλεγχό του τα νησιά του Β. και Α. Αιγαίου (Θάσος, Σαμοθράκη, Λέσβος, Χίος, Λήμνος, Τένεδος, Ίμβρος, Σάμος, Ικαρία).

Η συνθήκη του Λονδίνου (17 Μαΐου 1913)

ταινία Η συνδιάσκεψη του Λονδίνου (57'')
εικ. Η συνθήκη του Λονδίνου (ΙΜΕ)
Βικιπαίδεια Η συνθήκη του Λονδίνου

Ο Α΄ βαλκανικός πόλεμος τερματίστηκε και τυπικά με την υπογραφή της συνθήκης του Λονδίνου, με την οποία η Οθωμανική αυτοκρατορία υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει σχεδόν όλα τα ευρωπαϊκά - βαλκανικά εδάφη της. Το μέλλον των νησιών του Β. και Α. Αιγαίου, της χερσονήσου του Αγίου Όρους και το καθεστώς της Αλβανίας, θα καθορίζονταν από τις Δυνάμεις. Λίγο αργότερα (29 Ιουλίου 1913) η Αλβανία αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητο κράτος. Τα Δωδεκάνησα παρέμειναν υπό ιταλική κατοχή και διοίκηση.

Η δολοφονία του βασιλιά Γεώργιου

Το κλίμα ευφορίας ήρθε να ταράξει η δολοφονία του βασιλιά Γεώργιου στη Θεσσαλονίκη. Yποστηρίχτηκε, δίχως, ωστόσο, να αποδειχθεί ποτέ, ότι πίσω από αυτή βρισκόταν η Γερμανία, που ήθελε την άνοδο στον θρόνο του γερμανόφιλου διαδόχου Κωνσταντίνου, ο οποίος λίγο αργότερα ανακηρύχθηκε βασιλιάς.

Βαλκάνια

Ο Β΄ βαλκανικός πόλεμος (Ιούνιος-Ιούλιος 1913)

εικ. Β΄Βαλκανικός Πόλεμος (ΙΜΕ)
Βικιπαίδεια Β' Βαλκανικός πόλεμος

Η συνθήκη του Λονδίνου άφησε πολλές εκκρεμότητες. Αυτές αφορούσαν κυρίως τη Μακεδονία, που ελεγχόταν από τον ελληνικό στρατό, αλλά τμήματά της διεκδικούνταν τόσο από τη Βουλγαρία όσο και από τη Σερβία. Σε ατμόσφαιρα καχυποψίας, η Ελλάδα και η Σερβία συμμάχησαν για να αντιμετωπίσουν τις απαιτήσεις της Βουλγαρίας.
Πράγματι, στα μέσα Ιουνίου 1913, ο βουλγαρικός στρατός επιτέθηκε ταυτόχρονα εναντίον τόσο των ελληνικών θέσεων όσο και των σερβικών.

ταινία Συμμαχία Ελλάδας-Σερβίας, Διαφωνία Βενιζέλου-Κωνσταντίνου (1' 11'')
ταινία Επίθεση βουλγαρικού στρατού (46'')
ταινία Μάχες στη Θεσσαλονίκη (1' 4'')
ταινία Σερβική κινητοποίηση (26'')
ταινία Η ελληνική αντεπίθεση (26'')

Ο Β΄ βαλκανικός πόλεμος ήταν πλέον γεγονός. Στη διάρκειά του, ο ελληνικός στρατός κατέλαβε ολόκληρη την Α. Μακεδονία και τη Δ. Θράκη, φτάνοντας ως την Αλεξανδρούπολη. Επιτυχίες σημείωσαν και οι Σέρβοι στη Δ. Μακεδονία. Παράλληλα, οι Ρουμάνοι εισέβαλαν στη Βουλγαρία, φτάνοντας τριάντα χιλιόμετρα από τη Σόφια, ενώ οι Τούρκοι ανακατέλαβαν την Αδριανούπολη στην Α. Θράκη.

Β' Βαλκανικός

2. Ο πρωταγωνιστικός ρόλος του Ελευθέριου Βενιζέλου στις επιτυχίες των βαλκανικών πολέμων

Παρά την καθοριστικής σημασίας συμβολή των ενόπλων δυνάμεων [...] καμία από τις πλευρές της ελληνικής επιτυχίας δεν θα ήταν εξασφαλισμένη, πολλώ δε μάλλον αυτονόητη, χωρίς τη σταθερή πολιτική κατεύθυνση που είχε χαράξει και τους άκρως επιδέξιους διπλωματικούς χειρισμούς που προέκρινε, σε κάθε κρίσιμη καμπή των εξελίξεων, ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Προκειμένου να αποφύγει η χώρα το μοιραίο βήμα που θα μπορούσε να την οδηγήσει από τον θρίαμβο στην καταστροφή –όπως συνέβη στην περίπτωση της Βουλγαρίας–, ο Βενιζέλος χρειάστηκε να δώσει σειρά μαχών [...] τόσο με τον επικεφαλής του «στρατιωτικού κόμματος» (και του μιλιταριστικού αντικοινοβουλευτικού πνεύματος) που δεν ήταν άλλος από τον εξαιρετικά δημοφιλή στους στρατιώτες του διάδοχο Κωνσταντίνο [...], όσο και με την ποικίλων καταβολών και αποχρώσεων εθνικιστική αντιπολίτευση, που έσπευσε να συνταχθεί με τον Αρχηγό του στρατού.

Γ. Γιανουλόπουλος, «Εξωτερική πολιτική», Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, Βιβλιόραμα, Αθήνα 1990, τόμ. Α2, σ. 121-122.

Βαλκανικοί πόλεμοι (ΚΕΓ)
ΓΕΣ Ιστορικό φωτογραφικό υλικό από τους Βαλκανικούς Πολέμους (ΓΕΝΙΚΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΣΤΡΑΤΟΥ)
2 Συλλογή κειμηλίων Βαλκανικών πολέμων (ΙΔΡΥΜΑ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ)
Βενιζέλος Οι Βαλκανικοί πόλεμοι (Στα χρόνια του Βενιζέλου ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ «ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ», προτεινόμενες σ.41-44)

To θωρηκτό Αβέρωφ, Χατζής Βασίλειος, Εθνική Πινακοθήκη, αρ. έργου: Π.3034
Το θωρηκτό Αβέρωφ, στο βάθος, βομβαρδίζει τα τουρκικά πλοία.

86


ΑΣΚΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ


1. Πώς ερμηνεύετε το γεγονός ότι τα βαλκανικά κράτη –ανάμεσα στα οποία υπήρχαν αρκετές και σημαντικές αντιθέ-σεις– στράφηκαν όλα μαζί εναντίον της Οθωμανικής αυτοκρατορίας;

2. Ποιους λόγους επικαλέστηκε ο βασιλιάς Γεώργιος (πηγή 1) προκειμένου να αιτιολογήσει την προσφυγή της Ελλάδας σε πόλεμο εναντίον της Οθωμανικής αυτοκρατορίας;

3. Να μελετήσετε και να σχολιάσετε την πηγή 2.



1. Η διαμάχη Βενιζέλου - Κωνσταντίνου για την κατάληψη της Θεσσαλονίκης

[... ] Ο Βενιζέλος έλεγε προς τον Κωνσταντίνον, σταθμεύοντα εις Κοζάνην: «Αναμένω να μοι γνωρίσετε την περαιτέρω διεύθυνσιν, ην θα ακολουθήση η προέλασις του στρατού Θεσσαλίας. Παρακαλώ μόνον να έχετε υπ' όψιν ότι σπουδαίοι πολιτικοί λόγοι επιβάλλουσι να ευρεθώμεν μίαν ώρα ταχύτερον εις την Θεσσαλονίκην.

(Υπογραφή) υπουργός Στρατιωτικών Βενιζέλος».

[...] Παρ' όλα ταύτα, ο Κωνσταντίνος ειδοποίησε τον Βενιζέλον ότι:

«Ο στρατός δεν θα οδεύση κατά της Θεσσαλονίκης. Εγώ έχω καθήκον να στραφώ κατά του Μοναστηρίου, εκτός αν μου το απαγορεύετε». Και ο πρωθυπουργός απήντησε: «Σας το απαγορεύω!»

[...] Ο Βενιζέλος βλέπει ότι η Θεσσαλονίκη χάνεται διά την Ελλάδα. Την νύκτα της 24 προς 25 Οκτωβρίου, μετά τας ειδήσεις περί της βουλγαρικής προελάσεως, ο πρωθυπουργός κατελήφθη υπό πραγματικής αγωνίας. Μη δυνάμενος να επηρεάση άλλως τον Διάδοχον, τηλεφωνεί μετά το μεσονύκτιον προς τον βασιλέα Γεώργιο [...] Ο πρωθυπουργός διατάσσει να τον εξυπνήσουν και να του ανακοινώσουν τα επόμενα, με την παράκλησιν όπως τα διαβιβάση εις τον υιόν του, προσθέτων την πατρικήν αυτού φωνήν:

«Σας καθιστώ προσωπικώς υπεύθυνον διά την βραδύτητα με την οποίαν διεξάγετε τας επιχειρήσεις, αι οποίαι κινδυνεύουν να φέρουν τους Βουλγάρους πρώτους εις Θεσσαλονίκην».

[...] Και μετά το μήνυμα τούτο, ο Κωνσταντίνος εξηκολούθησεν ενεργών σύμφωνα προς ό,τι ενόμιζεν ανάγκην της στρατιωτικής καταστάσεως. [... ]

Ο Βενιζέλος εις Αθήνας υπέθετεν ότι το απόγευμα της 25ης ο Ελληνικός στρατός θα κατελάμβανε την Θεσσαλονίκην. Αντί τούτου μανθάνει διαπραγματεύσεις και προθεσμίας. Η ανησυχία του μεταβάλλεται εις απόγνωσιν. Ολόκληρος η πολιτική του καταρρέει. Τα αυριανά σύνορα της Ελλάδος θα μείνουν εντεύθεν του Αξιού. Υπό το κράτος των συναισθημάτων αυτών στέλλει προς τον Κωνσταντίνον την εξής βιαίαν τηλεγραφικήν διαταγήν:

«Αρχηγόν στρατού: Παραγγέλεσθε να αποδεχθήτε την προσφερομένην υμίν παράδοσιν της Θεσσαλονίκης και να εισέλθετε εις ταύτην άνευ χρονοτριβής. Καθιστώ υμάς υπεύθυνον διά πάσαν αναβολήν, έστω και στιγμής.

(Υπογραφή) υπουργός Στρατιωτικών Βενιζέλος».

[... ] Ο Κωνσταντίνος εξουσιοδότησε τους αξιωματικούς του επιτελείου του Δούσμανην και Με-ταξάν να μεταβούν εις Θεσσαλονίκην διά να υπογράψουν τα πρωτόκολλα της παραδόσεως. Αι σχε-τικαί διατυπώσεις έληξαν την 11η νυκτερινήν.

Γ. Βεντήρης, Η Ελλάς του 1910-1920,
Ίκαρος, Αθήνα 1970, τόμ. 1, σ. 119-121.

2. Μια σύγχρονη ερμηνεία του Β' βαλκανικού πολέμου

Το «μακεδονικό» ήταν για τη Βουλγαρία κεντρικό εθνικό και πολιτικό ζήτημα. Οι σλαβικοί πληθυσμοί του μακεδονικού χώρου είχαν σε μεγάλο ποσοστό στραφεί προς τη Βουλγαρία, η οποία στήριζε τις απελευθερωτικές πρωτοβουλίες τους σε σκληρό ανταγωνισμό με τους Έλληνες. Το γεγονός ότι οι τελευταίοι έγιναν στον Α' Βαλκανικό Πόλεμο κύριοι του μεγαλύτερου μέρους της Μακεδονίας και της Θεσσαλονίκης, σε συνδυασμό με την κατάληψη του βόρειου τμήματος από τους Σέρβους, προκάλεσε μείζον πολιτικό πρόβλημα στη Σόφια. Κάτω από την πίεση του «μακεδονικού αλυτρωτισμού» και του διάχυτου αισθήματος αδικίας, η κυβέρνηση της Βουλγαρίας αποφάσισε να επιτεθεί στους χθεσινούς της συμμάχους παρά τις ολοφάνερα δυσμενείς συγκυρίες.

Γ. Μαργαρίτης, «Η εμπόλεμη Ελλάδα»,
Ιστορία του νέου ελληνισμού, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2005, τόμ. 6ος, σ. 70-71.

 

up

 



Η περίοδος 1897-1922 στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμούεικ.
Ιστορικό φωτογραφικό υλικό από τους Βαλκανικούς Πολέμους (ΓΕΝΙΚΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΣΤΡΑΤΟΥ)ΓΕΣ
Συλλογή κειμηλίων Βαλκανικών πολέμων (ΙΔΡΥΜΑ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ) 2
Βαλκανικοί πόλεμοι (Ιστορία και Λογοτεχνία, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας) Πύλη
Οι Βαλκανικοί πόλεμοι (Στα χρόνια του Βενιζέλου ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ «ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ», προτεινόμενες σ.41-44) Βενιζέλος


Πηγή 1. Η κήρυξη του Α΄ βαλκανικού πολέμου: Το διάγγελμα του Γεώργιου

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΛΑΟΝ ΜΟY
Αι ιεραί υποχρεώσεις προς την φιλτάτην πατρίδα, προς τους υποδούλους αδελφούς μας και προς την ανθρωπότητα επιβάλλουσιν εις το κράτος, μετά την αποτυχίαν των ειρηνικών προσπαθειών του προς επίτευξιν και εξασφάλισιν των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των υπό τον τουρκικόν ζυγόν Χριστιανών, όπως διά των όπλων θέσει τέρμα εις την δυστυχίαν την οποίαν ούτοι υφίστανται από τόσων αιώνων.
Η Ελλάς πάνοπλος μετά των συμμάχων αυτής, εμπνεομένων υπό των αυτών αισθημάτων και συνδεομένων διά κοινών υποχρεώσεων, αναλαμβάνει τον ιερόν αγώνα του δικαίου και της ελευθερίας των καταδυναστευομένων λαών της Ανατολής. [...]
Η Ελλάς, μετά των αδελφών συμμάχων κρατών, θα επιδιώξη πάση θυσία τον ιερόν αυτόν σκοπόν, επικαλούμενοι δε την αρωγήν του Yψίστου εν των δικαιοτάτω τούτω αγώνι του πολιτισμού, ανακράζομεν Ζήτω η Ελλάς, Ζήτω το Έθνος.
Αθήναι, 5 Οκτωβρίου 1912
Ο βασιλεύς Γεώργιος Το υπουργικόν Συμβούλιον
Πηγή: Η Αθήνα των βαλκανικών πολέμων, 1912-1913, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων, ΕΛΙΑ, Αθήνα 1993, σ. 20.

Πηγή 2. Ο πρωταγωνιστικός ρόλος του Ελευθέριου Βενιζέλου στις επιτυχίες των βαλκανικών πολέμων

Παρά την καθοριστικής σημασίας συμβολή των ενόπλων δυνάμεων [...] καμία από τις πλευρές της ελληνικής επιτυχίας δεν θα ήταν εξασφαλισμένη, πολλώ δε μάλλον αυτονόητη, χωρίς τη σταθερή πολιτική κατεύθυνση που είχε χαράξει και τους άκρως επιδέξιους διπλωματικούς χειρισμούς που προέκρινε, σε κάθε κρίσιμη καμπή των εξελίξεων, ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Προκειμένου να αποφύγει η χώρα το μοιραίο βήμα που θα μπορούσε να την οδηγήσει από τον θρίαμβο στην καταστροφή –όπως συνέβη στην περίπτωση της Βουλγαρίας–, ο Βενιζέλος χρειάστηκε να δώσει σειρά μαχών [...] τόσο με τον επικεφαλής του «στρατιωτικού κόμματος» (και του μιλιταριστικού αντικοινοβουλευτικού πνεύματος) που δεν ήταν άλλος από τον εξαιρετικά δημοφιλή στους στρατιώτες του διάδοχο Κωνσταντίνο [...], όσο και με την ποικίλων καταβολών και αποχρώσεων εθνικιστική αντιπολίτευση, που έσπευσε να συνταχθεί με τον Αρχηγό του στρατού.
Γ. Γιανουλόπουλος, «Εξωτερική πολιτική», Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, Βιβλιόραμα, Αθήνα 1990, τόμ. Α2, σ. 121-122.