ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΩΔΕΚΑΤΟ Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ Β´ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΕΩΣ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ

ΕΝΟΤΗΤΑ 56. Η Ελλάδα από τη Μεταπολίτευση έως τις αρχές της δεκαετίας του ’80 (1974-1981)


Η ενότητα δεν διδάσκεται


Η Γ’ Ελληνική Δημοκρατία, 1974-2001

Με τη Μεταπολίτευση, δηλαδή την επάνοδο στη δημοκρατία, το 1974, και την ψήφιση δημοκρατικού συντάγματος, το 1975, άνοιξε η μεγαλύτερη περίοδος πολιτικής ομαλότητας της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Αυτή η περίοδος διαρκεί μέχρι σήμερα. Γι’ αυτό ως τομή, προσωρινά, μπορεί να θεωρηθεί το 2001, έτος ένταξης της Ελλάδας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ). Ο τίτλος «Η Γ’ Ελληνική Δημοκρατία» προτιμήθηκε, γιατί κύριο χαρακτηριστικό της περιόδου που διανύουμε, όπως και των περιόδων 1828-1832 και 1924-1935, είναι το δημοκρατικό, με την έννοια του αβασίλευτου, πολίτευμα.

Η Μεταπολίτευση και η κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η αποκατάσταση της Δημοκρατίας Η αποκατάσταση της Δημοκρατίας (Ίδρυμα Βουλής των Ελλήνων)


Καραμανλής Επιστοφή Ανδρέα Παπανδρέου εξόριστοι εξόριστοι εξόριστοι

Άφιξη Καραμανλή, Ορκωμοσία κυβέρνησης εθνικής ενότητας

εικ 1. Άφιξη Καραμανλή, 2. Σύσκεψη πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας, 3. Ορκωμοσία Καραμανλή, 4. Ορκωμοσία πρώτου κλιμακίου κυβέρνησης, 5. Διάγγελμα Καραμανλή, 6. Ορκομωσία πρώτου κλιμακίου κυβέρνησης [Πηγή: Εθνικό Οπτικοακουστικό αρχείο]
1 Η Κύπρος την επαύριο της τουρκικής εισβολής (Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο)

Αμέσως μετά την πτώση της απριλιανής δικτατορίας επέστρεψε από το Παρίσι ο Κ. Καραμανλής και σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας με τη συμμετοχή πολιτικών της ΕΡΕ και της Ένωσης Κέντρου, των δύο μεγαλύτερων κομμάτων της προδικτατορικής περιόδου.

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας απελευθέρωσε, αμέσως, όλους τους πολιτικούς κρατούμενους και φρόντισε να απομακρύνει στελέχη του δικτατορικού καθεστώτος από τις θέσεις τους, προκειμένου να αποκτήσει τον έλεγχο του κράτους και, κυρίως, του στρατού.

1. Ο Καραμανλής επιστρέφει στην Ελλάδα το 1974
Καραμανλής

Επίσης, η νέα κυβέρνηση προσπάθησε να αντιμετωπίσει, με διπλωματικά μέσα, τη σοβαρότατη κρίση που προκλήθηκε από την τουρκική προέλαση στην Κύπρο, δίχως, όμως, αποτέλεσμα, καθώς ο τουρκικός στρατός κατέλαβε τελικά το 37% του κυπριακού εδάφους. Αντιδρώντας στην αδράνεια του ΝΑΤΟ, ο Κ. Καραμανλής αποφάσισε την αποχώρηση της Ελλάδας από το στρατιωτικό του σκέλος.

1. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής απευθύνει διάγγελμα ως πρωθυπουργός της κυβέρνησης εθνικής ενότητας, 25 Ιουλίου 1974 [αποσπάσματα]

H Κυβέρνησις, […] έχει πρώτον και υπέρτατον χρέος να αντιμετωπίση όλους τους εξωτερικούς κινδύνους, που επεσωρεύθησαν από τα πρόσφατα, δραματικά γεγονότα. Tην ώραν αυτήν η σκέψις μου στρέφεται πρωτίστως προς την δοκιμαζομένην Mεγαλόνησον, της οποίας την ανεξαρτησίαν και ακεραιότητα θα προασπίσωμεν δι’ όλων μας των δυνάμεων [.. ].
[…] Όταν, […] θα έχη αντιμετωπισθή το εθνικόν θέμα, που συνταράσσει ολόκληρον τον Eλληνισμόν, η Κυβέρνησις […] θα ασχοληθή με τα πιεστικώτερα προβλήματα του τόπου. Kαι το κυριώτερον εξ’ αυτών είναι η ταχεία χάραξις της διαδικασίας που θα οδηγήση στην θεμελίωσιν μιας πραγματικής και προοδευτικής δημοκρατίας, στο πλαίσιο της οποίας θα έχουν θέσιν όλοι οι Έλληνες.
Eις την ζωήν όλων των εθνών υπάρχουν στιγμαί που επιβάλλουν έξαρσιν ηθικήν και εθνικήν. Eίναι αι στιγμαί εκείναι κατά τας οποίας ένας λαός απογοητευμένος από το πρόσφατον και το απώτερον παρελθόν αναζητεί με αγωνία τον δρόμον του. Kαι τας στιγμάς αυτάς ακριβώς ζη σήμερον η χώρα μας. […]
Πηγή: Κ. Σβολόπουλος (επιμ.), Κωνσταντίνος Καραμανλής, Αρχείο. Γεγονότα και έγγραφα, Ίδρυμα Κ. Καραμανλής – Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1997, τόμ. 8, σελ. 29-30.

157



2. Πολίτες περιμένουν στο λιμάνι της Ραφήνας την
επιστροφή των εξορίστων από το στρατόπεδο
της Γυάρου, που έκλεισε στις 24 Ιουλίου 1974.

ραφήνα

2. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και η ομαλή μετάβαση της Ελλάδας στη δημοκρατία

Η Ελλάδα κατάφερε όχι απλώς να αντεπεξέλθει στις δυσκολίες, αλλά, σε λιγότερο από ένα χρόνο, και αναίμακτα, να αποκτήσει ένα νέο Σύνταγμα, να υποβάλει αίτηση για ένταξη στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, και στα επόμενα χρόνια να κατοχυρώσει τους δημοκρατικούς θεσμούς, να διαχειριστεί την εξωτερική κρίση και να γίνει πλήρες μέλος της ενοποιούμενης Ευρώπης. Παρά το γεγονός ότι από δυνάμεις της αντιπολίτευσης εκφράστηκαν επιφυλάξεις ως προς την έκταση της πολιτικής αλλαγής, από άλλες πλευρές η διαδικασία αυτή χαρακτηρίστηκε ως το «ελληνικό θαύμα», ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της σύγχρονης ιστορίας της χώρας, που συγκέντρωσε τον θαυμασμό της παγκόσμιας κοινής γνώμης και σε μεγάλο βαθμό αποδόθηκε στην πράγματι καταλυτική πολιτική παρουσία του Κωνσταντίνου Καραμανλή.
Ευ. Χατζηβασιλείου, «Η σύσταση και εδραίωση του δημοκρατικού πολιτεύματος, 1974-1981», Ιστορία του ελληνικού έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τ. ΙΣΤ´, σ. 294-295.


3. Πολίτες πανηγυρίζουν τη νίκη της
Δημοκρατίας, στο δημοψήφισμα του 1974.

εικ

4. Μεγάλη συγκέντρωση της Νέας Δημοκρατίας στη Θεσσαλονίκη, λίγο πριν τις εκλογές του 1974, με ομιλητή τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.
θεσσαλονίκη


Η πλήρης αποκατάσταση της δημοκρατικής νομιμότητας απαιτούσε τη διεξαγωγή εκλογών και δημοψηφίσματος, με το οποίο ο λαός θα αποφάσιζε για τη μορφή του πολιτεύματος, καθώς και τη σύνταξη νέου συντάγματος. 

Βουλευτικές εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974 Βουλευτικές εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974 (Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο)
Τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης Τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης (ΚΕΓ)
Η μεταπολίτευση Η μεταπολίτευση, Η σύγχρονη Ελλάδα, 1945-2000 (ΙΜΕ)

Στο πλαίσιο αυτό, ιδρύθηκαν δύο νέα κόμματα, η Νέα Δημοκρατία (ΝΔ), με ηγέτη τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, και το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑΣΟΚ), με ηγέτη τον Ανδρέα Παπανδρέου, γιο του Γ. Παπανδρέου, ενώ επανεμφανίστηκε η προδικτατορική Ένωση Κέντρου, με ηγέτη τον Γεώργιο Μαύρο. Επίσης, νομιμοποιήθηκε το ΚΚΕ, που ήταν εκτός νόμου από το 1947.

Κυβερνήσεις Νέας Δημοκρατίας, 1974-1981

Οι εκλογές του 1974 ανέδειξαν νικήτρια τη Νέα Δημοκρατία, η οποία με επικεφαλής τον Κ. Καραμανλή συγκέντρωσε το υψηλότερο εκλογικό ποσοστό της μεταπολεμικής εποχής (54,37%). Η κυβέρνηση Καραμανλή εστίασε την προσοχή της κυρίως στην οικοδόμηση μιας νέας, δημοκρατικής νομιμότητας, καθώς και στην εδραίωση του ευρωπαϊκού προσανατολισμού της χώρας.

Στις 8 Δεκεμβρίου 1974 έγινε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο ελληνικός λαός αποφάσισε, με ποσοστό 69,2%, την κατάργηση της μοναρχίας. Έτσι, λύθηκε –για πρώτη φορά κατά τρόπο μη αμφισβητήσιμο– ένα από τα προβλήματα που είχαν ταλανίσει την ελληνική κοινωνία πολλές φορές κατά τον 20ό αιώνα.

158



5. Στιγμιότυπο από τη δίκη των δικτατόρων.
δίκη

δίκη

Καραμανλής-σύνταγμαΜε την ψήφιση νέου συντάγματος (7 Ιουνίου 1975), θεσπίστηκε το πολίτευμα της προεδρευόμενης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, που ισχύει και σήμερα στη χώρα μας.

Παράλληλα, οι πρωτεργάτες της δικτατορίας οδηγήθηκαν σε δίκη και οι κορυφαίοι ανάμεσα σ’ αυτούς καταδικάστηκαν σε θάνατο, επειδή, καταλύοντας τη δημοκρατία, διέπραξαν έγκλημα εσχάτης προδοσίας, δηλαδή πρόδωσαν την πατρίδα. Ωστόσο, η ποινή τους μετατράπηκε σε ισόβια, καθώς κρίθηκε ότι δεν ήταν αναγκαία η εκτέλεσή τους.

Επίσης, από τη νέα κυβέρνηση πραγματοποιήθηκαν:
– η επίσημη ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ (υπογράφτηκε στις 28 Μαΐου 1979 και άρχισε να ισχύει από την 1η Ιανουαρίου 1981), καθώς ο Κ. Καραμανλής εκτιμούσε ότι η κίνηση αυτή ήταν ένας ακόμη τρόπος για να σταθεροποιηθούν οι δημοκρατικοί θεσμοί και ότι αυτό θα εξυπηρετούσε μακροπρόθεσμα την ασφάλεια της χώρας
– η επανένταξη της Ελλάδας στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ (1980)
– εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, η οποία, μεταξύ άλλων, αύξησε τη βασική υποχρεωτική εκπαίδευση από έξι σε εννιά χρόνια
– η αναγνώριση της δημοτικής ως γλώσσας της εκπαίδευσης και ως επίσημης γλώσσας του κράτους.

Τέλος, οι κυβερνήσεις Καραμανλή χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν, ιδίως κατά την περίοδο 1974-1977, σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Πολλά από αυτά ήταν επιπτώσεις της μεγάλης διεθνούς πετρελαϊκής κρίσης του 1974 (ξαφνική αύξηση των διεθνών τιμών του πετρελαίου), ενώ άλλα είχαν κληροδοτηθεί από τη δικτατορία. Παρά τα κυβερνητικά μέτρα, που βελτίωσαν κάπως την κατάσταση, δεν ξεπεράστηκε η κρίση, που οφειλόταν, σε μεγάλο βαθμό, στην αρνητική διεθνή συγκυρία. Παράλληλα, οι κυβερνήσεις Καραμανλή πήραν μέτρα αναδιοργάνωσης της οικονομίας και ενίσχυσης των υποδομών της χώρας.

Πριν ολοκληρωθεί η δεύτερη τετραετία διακυβέρνησής του, ο Κ. Καραμανλής αποφάσισε να παραιτηθεί και να διεκδικήσει την εκλογή του στη θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας, όπου και εκλέχθηκε (5 Μαΐου 1980).

ταινία Η ομιλία του Κωνσταντίνου Καραμανλή στο Ζάππειο κατά τη διάρκεια της υπογραφής ένταξης της Ελλάδας στην Ε.Ο.Κ. (σημερινή Ε.Ε.)

3. H ομιλία του Κωνσταντίνου Kαραμανλή κατά την τελετή υπογραφής της συνθήκης προσχωρήσεως της Eλλάδας στην EOK, 28 Μαΐου 1979 [αποσπάσματα]

[…] H Ευρωπαϊκή Ένωση θα σταθεί αποφασιστικός παράγοντας της ειρήνης στον κόσμο. […] Θα σταθεροποιήσει και […] θα διασώσει τους δημοκρατικούς μας θεσμούς που διέρχονται σήμερα αναμφισβήτητη κρίση.
[…] Mε την ενοποίηση εξ’ άλλου, θα διασωθεί και εν συνεχεία θα προαχθεί ο ευρωπαϊκός πολιτισμός. Aλλά εξίσου θεμελιώδης για την επιβίωση της Eυρώπης είναι η σταδιακή οικονομική της ενοποίηση […].
Πηγή: Κ. Σβολόπουλος (επιμ.), Κ. Καραμανλής, Αρχείο. Γεγονότα και έγγραφα, Ίδρυμα Κ. Καραμανλής - Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1997, τόμ. 11, σελ. 144, 146. Επίσημη τελετή

6. Η υπογραφή της συνθήκης Προσχώρησης της Ελλάδας στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, στις 28 Μαΐου 1979.
εικόνα 5

159


ΑΣΚΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ


1. Αφού διαβάσετε την πηγή 1, να καταγράψετε σε σύντομο κείμενο τα κύρια ζητήματα που είχε να αντιμετωπίσει, σύμφωνα με τον Κ. Καραμανλή, η Ελληνική Δημοκρατία αμέσως μετά την πτώση της επτάχρονης δικτατορίας.

2. Αφού μελετήσετε τις εικόνες 2, 3 και 4, να παρουσιάσετε τις επιλογές της κυβέρνησης εθνικής ενότητας, καθώς και των κυβερνήσεων Καραμανλή (1974-1980) που συνέβαλαν στην αντιμετώπιση των ζητημάτων που παρουσιάζονται στην πηγή 1.

3. Να συγκεντρώσετε στοιχεία για το πολιτειακό δημοψήφισμα του 1974 και να αποτιμήσετε τη σημασία του.


1. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής απευθύνει διάγγελμα ως πρωθυπουργός της κυβέρνησης εθνικής ενότητας, 25 Ιουλίου 1974 [αποσπάσματα]

H Κυβέρνησις, […] έχει πρώτον και υπέρτατον χρέος να αντιμετωπίση όλους τους εξωτερικούς κινδύνους, που επεσωρεύθησαν από τα πρόσφατα, δραματικά γεγονότα. Tην ώραν αυτήν η σκέψις μου στρέφεται πρωτίστως προς την δοκιμαζομένην Mεγαλόνησον, της οποίας την ανεξαρτησίαν και ακεραιότητα θα προασπίσωμεν δι’ όλων μας των δυνάμεων [.. ].
[…] Όταν, […] θα έχη αντιμετωπισθή το εθνικόν θέμα, που συνταράσσει ολόκληρον τον Eλληνισμόν, η Κυβέρνησις […] θα ασχοληθή με τα πιεστικώτερα προβλήματα του τόπου. Kαι το κυριώτερον εξ’ αυτών είναι η ταχεία χάραξις της διαδικασίας που θα οδηγήση στην θεμελίωσιν μιας πραγματικής και προοδευτικής δημοκρατίας, στο πλαίσιο της οποίας θα έχουν θέσιν όλοι οι Έλληνες.
Eις την ζωήν όλων των εθνών υπάρχουν στιγμαί που επιβάλλουν έξαρσιν ηθικήν και εθνικήν. Eίναι αι στιγμαί εκείναι κατά τας οποίας ένας λαός απογοητευμένος από το πρόσφατον και το απώτερον παρελθόν αναζητεί με αγωνία τον δρόμον του. Kαι τας στιγμάς αυτάς ακριβώς ζη σήμερον η χώρα μας. […]
Πηγή: Κ. Σβολόπουλος (επιμ.), Κωνσταντίνος Καραμανλής, Αρχείο. Γεγονότα και έγγραφα, Ίδρυμα Κ. Καραμανλής – Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1997, τόμ. 8, σελ. 29-30.

2. Πολίτες περιμένουν στο λιμάνι της Ραφήνας την
επιστροφή των εξορίστων από το στρατόπεδο
της Γυάρου, που έκλεισε στις 24 Ιουλίου 1974.
ραφήνα

3. Πολίτες πανηγυρίζουν τη νίκη της
Δημοκρατίας, στο δημοψήφισμα του 1974.
εικ

4. Μεγάλη συγκέντρωση της Νέας Δημοκρατίας στη Θεσσαλονίκη, λίγο πριν τις εκλογές του 1974, με ομιλητή τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.
θεσσαλονίκη