Κοιτώντας την Αθήνα, Τζων Φώουλς, Λογοτεχνία, Α' Γυμνασίου

Τζων Φώουλς

Κοιτώντας την Αθήνα

Το κείμενο προέρχεται από το μυθιστόρημα O Μάγος του διάσημου Άγγλου συγγραφέα Τζων Φώουλς. Η υπόθεσή του έχει βιογραφική αφετηρία και αναφέρεται στο πραγματικό γεγονός της εγκατάστασης του συγγραφέα στο νησί Σπέτσες (στο μυθιστόρημα αναφέρεται με το όνομα Φράξος), προκειμένου να εργαστεί ως καθηγητής της αγγλικής στην Αναργύρειο Σχολή (1951). Στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο αφηγητής περιγράφει τις εντυπώσεις και τα συναισθήματα που του γέννησε η εικόνα της Αθήνας όταν την αντίκρισε για πρώτη φορά ψηλά από τον Yμηττό.

Oδυσσέας Φωκάς, Yμηττός
Δείτε τον πίνακα σε μεγαλύτερη ανάλυση στην Εθνική Πινακοθήκη

Τέσσερις μέρες αργότερα στεκόμουν στον Yμηττό κοιτώντας κάτω το τεράστιο σύμπλεγμα Αθήνας και Πειραιά, πόλεις και προάστια, σπίτια πεταμένα σαν εκατομμύρια ζάρια πάνω στην αττική πεδιάδα. Στον νότο απλωνόταν τον καθαρό γαλανό της θάλασσας στο τέλος του καλοκαιριού, χλωμά νησιά στο χρώμα της ελαφρόπετρας, και πέρα από αυτά, τα γαλήνια βουνά της Πελοποννήσου πάνω από τον ορίζοντα σε μια υπέροχη ακινητοποιημένη συνέχεια γης και νερού. Γαλήνια, υπέροχη, μεγαλειώδης, δοκίμασα επίθετα λιγότερο χρησιμοποιημένα, όμως καθετί άλλο έμοιαζε λιγότερο βαρυσήμαντο. Μπορούσα να δω ογδόντα μίλια μακριά και όλα ήταν αγνά, όλα ευγενικά, φωτεινά, απέραντα, όλα όπως ήταν πάντα.

Ήταν σαν ένα ταξίδι στο διάστημα. Στεκόμουν πάνω στον Άρη, βουτηγμένος ως τα γόνατα στο θυμάρι, κάτω από έναν ουρανό που έμοιαζε να μην έχει γνωρίσει ποτέ σκόνη ή σύννεφο. Κοίταξα τα χλωμά λονδρέζικα χέρια μου. Ακόμα κι αυτά έμοιαζαν αλλαγμένα, εμετικά ξένα, αντικείμενα που θα έπρεπε να είχα απορρίψει από καιρό.

Όταν αυτό το απόλυτο μεσογειακό φως έπεσε πάνω στον γύρω μου κόσμο, μπόρεσα να δω πως ήταν υπέροχα όμορφο· όταν όμως με άγγιξε, ένιωσα πως ήταν εχθρικό. Έμοιαζε να διαβρώνει, όχι να εξαγνίζει. Ήταν σαν να βρισκόμουν στην αρχή μιας ανάκρισης κάτω από προβολείς, ήδη μπορούσα να δω το τραπέζι με τα λουριά από το άνοιγμα της πόρτας, ήδη ο παλιός εαυτός μου ήξερε πως δε θα αντιστεκόταν. Λίγο ο τρόμος, το ξεγύμνωμα

124

Γεώργιος Χατζόπουλος, Τοπίο Αττικής
Δείτε τον πίνακα σε μεγαλύτερη ανάλυση στην Εθνική Πινακοθήκη

έως την ουσία του έρωτα, γιατί ένιωθα ολοκληρωτικά και για πάντα ερωτευμένος με το ελληνικό τοπίο από τη στιγμή που έφτασα. Όμως με τον έρωτα ήρθε και ένα αντιφατικό, σχεδόν εκνευριστικό συναίσθημα, καθώς ένιωθα την ανικανότητα και την κατωτερότητα, σαν να ήταν η Ελλάδα μια γυναίκα τόσο προκλητική σεξουαλικά που έπρεπε να την ερωτευτώ σωματικά και απελπισμένα, και την ίδια στιγμή τόσο ήρεμα αριστοκρατική που θα ήμουν ανίκανος να την πλησιάσω.

Κανένα από τα βιβλία που είχα διαβάσει δεν εξηγούσε αυτή την καταχθόνια-μαγευτική, την ιδιότητα της Κίρκης που έχει η Ελλάδα, την ιδιότητα που την κάνει μοναδική. Στην Αγγλία ζούμε σε μια μουγγή, ήρεμη, εξοικειωμένη σχέση με ό,τι απομένει από το φυσικό μας τοπίο και το απαλό βόρειο φως του, στην Ελλάδα το φως και το τοπίο είναι τόσο ωραία, τόσο ζωντανά, τόσο έντονα, τόσο άγρια, που η σχέση είναι αμέσως αγάπη-μίσος, μια σχέση πάθους. Μου πήρε αρκετούς μήνες ώσπου να το καταλάβω και πολλά χρόνια ώσπου να το αποδεχτώ.

Αργότερα εκείνη την ημέρα στεκόμουν στο παράθυρο του ξενοδοχείου όπου με είχε στείλει ο βαριεστημένος νέος που με παρέλαβε στο Βρετανικό Συμβούλιο. Είχα μόλις γράψει ένα γράμμα στην Άλισον, μα ήδη μου φαινόταν απόμακρη, όχι σε απόσταση, όχι σε χρόνο, αλλά σε μια διάσταση που δεν είχε όνομα. Πραγματικότητα, ίσως. Κοίταζα κάτω την πλατεία Συντάγματος, το κεντρικό σημείο συνάντησης της Αθήνας, πάνω από τους κόμπους από διαβάτες, λευκά πουκάμισα, σκούρα γυαλιά, γυμνά ηλιοκαμένα μπράτσα. Ένα συριστικό μουρμουρητό ανέβαινε από τα πλήθη που κάθονταν στα τραπεζάκια των καφενείων. Έκανε τόση ζέστη όση σε μια ζεστή εγγλέζικη μέρα του Ιουλίου, και ο ουρανός ήταν ακόμα τέλεια καθαρός. Σκύβοντας έξω και κοιτώντας ανατολικά μπορούσα να δω τον Yμηττό, όπου είχα σταθεί σήμερα το πρωί, με την πλαγιά του που έβλεπε τη δύση του ήλιου να έχει ένα έντονο ανοικτό ροζ-βιολετί, σαν κυκλάμινο.

Προς την άλλη κατεύθυνση, πάνω από τις ακατάστατες στέγες, απλωνόταν η μαύρη ογκώδης σιλουέτα της Ακρόπολης. Έμοιαζε πάρα πολύ με ό,τι είχα φανταστεί για να είναι αληθινή. Όμως ένιωθα εξίσου ικανοποιημένος και αναμενόμενα αποπροσανατολισμένος, τόσο χαρούμενα και άγρυπνα μόνος όσο η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων.

Τζ. Φώουλς, O Μάγος, μτφρ. Φαίδων Ταμβακάκης, Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Παράλληλα Κείμενα
Ν.-Α. Ασλάνογλου, «Αθήνα» [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β΄ Γυμνασίου]

125

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Διαβάστε προσεκτικά την πρώτη παράγραφο του αποσπάσματος. Από ποια σημεία της αττικής γης περνά η ματιά του αφηγητή, πού σταματά ιδιαίτερα και με ποια επίθετα περιγράφει αυτό που αντικρίζει;
2. Αν και το ελληνικό φως είναι αυτό που κυρίως εντυπωσιάζει τον αφηγητή, ωστόσο το ονομάζει «υπέροχα όμορφο» αλλά και «εχθρικό». Αιτιολογήστε αυτή την αντίφαση.
3. Σε ποια σημεία και με ποιες εκφράσεις συγκρίνεται η Ελλάδα και ο ελληνικός τρόπος ζωής με τον αντίστοιχο αγγλικό;
4. O αφηγητής έχει διαρκώς την αίσθηση ότι βρίσκεται έξω από τον χώρο της πραγματικότητας, σε μια υπερβατική κατάσταση. Μπορείτε να επιβεβαιώσετε αυτή την παρατήρηση αντλώντας στοιχεία από το κείμενο;
Συμπληρωματικές ερωτήσεις
1. Περιγράψτε τα συναισθήματα που νιώθει ο αφηγητής την ώρα που αντικρίζει την Αθήνα από ψηλά και ενώ περιδιαβάζει τους δρόμους της.
2. Ο αφηγητής παρομοιάζει τη γοητεία που ασκεί το ελληνικό τοπίο με την ερωτική έλξη που γεννά μια θελκτική γυναίκα. Βρείτε τα σχετικά χωρία και σχολιάστε τα.
3. Σε ποια σημεία του κειμένου γίνεται αναφορά στην αρχαία ελληνική εποχή και με ποιες εικόνες ή σκέψεις;

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1. Αν ζείτε στην Αττική, οργανώστε μια εκδρομή στον Yμηττό, ώστε να δείτε κι εσείς από ψηλά την Αθήνα και να συγκρίνετε τις εντυπώσεις σας με αυτές του αφηγητή. Αν μένετε μακριά από την Αθήνα, συγκεντρώστε από χάρτες, αεροφωτογραφίες κ.ά. πληροφορίες για την Αττική στα μέσα του 20ού αιώνα και συγκρίνετε την εικόνα που θα σχηματίσετε με τις πληροφορίες που σας δίνει το κείμενο.
2. Yπάρχουν αρκετά τραγούδια που αναφέρονται στην ομορφιά της Αθήνας (π.χ. «Αθήνα, κόρη τ’ ουρανού…») και πολλοί πίνακες που την απεικονίζουν. Βρείτε ανάλογο υλικό και ετοιμάστε ένα αφιέρωμα για την πρωτεύουσα της Ελλάδας. Μπορείτε να το εμπλουτίσετε και με μύθους και παραδόσεις που την αφορούν, από μυθολογίες και βιβλία ιστορικού περιεχομένου που έχουν γραφτεί γι’ αυτήν (π.χ. τα βιβλία του Δημ. Καμπούρογλου, Ιστορία των Αθηνών, Αι παλαιαί Αθήναι κ.ά.).

Τζων Φώουλς (1926-2005)

Τζων Φώουλς

Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό . Δες και παρακάτω στο Υλικό

Θεματικά κέντρα
Ο χώρος και οι άνθρωποι: η σχέση του ανθρώπου με τη φύση, η επιρροή που ασκεί το περιβάλλον στη διάθεση του.
Η Ελλάδα και οι ξένοι: η αντίληψη που σχηματίζουν οι ξένοι επισκέπτες για την Ελλάδα ως φυσικό τοπίο, αλλά και ως αίσθηση ζωής.

Ενδεικτική ερμηνευτική προσέγγιση
Η προσέγγιση του αποσπάσματος μπορεί να ξεκινήσει με ερωτήσεις του τύπου «πώς βλέπει ένας ξένος επισκέπτης την Ελλάδα, τι κυρίως του κάνει εντύπωση, γιατί όλοι συμφωνούν ότι η Ελλάδα είναι μια πολύ όμορφη χώρα;». Η συζήτηση θα οδηγήσει στην περιγραφή του αττικού τοπίου που κάνει ο αφηγητής, ο οποίος θαυμάζει κυρίως το εκτυφλωτικό φως του ήλιου, τις γαλήνιες βουνοπλαγιές, την καθαρότητα του ουρανού, το γαλανό της θάλασσας. Αυτά βέβαια είναι χαρακτηριστικά όλου του μεσογειακού χώρου, αλλά ο ελληνικός ήλιος και η θάλασσα έχουν ξεχωριστή φυσική ομορφιά, την οποία εξάλλου επισημαίνει ο αφηγητής. Είναι φυσικό η συζήτηση να καταλήξει και στη σημερινή εποχή που η πυκνή δόμηση και η ατμοσφαιρική ρύπανση έχουν αλλοιώσει πολύ το αττικό τοπίο το οποίο, παρά ταύτα, εξακολουθούν να το σώζουν το φως και η θάλασσα.

Εκτός από το φυσικό, εντύπωση προκαλεί στον αφηγητή και το ανθρωπογενές περιβάλλον της Αττικής, με το πολύβουο πλήθος που πηγαινοέρχεται, που κάθεται στα υπαίθρια καφενεία και απολαμβάνει το φως. Μέσα σ' αυτό το αρμονικό περιβάλλον θαυμάζει και την Ακρόπολη, το αιώνιο σύμβολο της αρμονίας. Δύο σημεία, τέλος, τα οποία πρέπει να προσεχτούν είναι η σύγκριση της Ελλάδας με τη σαγηνευτική γυναικεία μορφή και η σύγκριση του ελληνικού τρόπου ζωής με τον αγγλικό.

Ως προς τους αφηγηματικούς τρόπους, το κείμενο αναπτύσσεται με αφήγηση και περιγραφή. Η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη και ο αφηγητής είναι δραματοποιημένος (παίρνει μέρος στα δρώμενα). Ο διδάσκων μπορεί να επισημάνει ότι ο αφηγητής, προκειμένου να περιγράψει την Αθήνα και τα συναισθήματα του, χρησιμοποιεί λογοτεχνικούς ήρωες, δηλαδή την Κίρκη από την Οδύσσεια και την Αλίκη από το γνωστό βιβλίο του Λούις Κάρρολ. (Αυτό το φαινόμενο, να πλέκονται δηλαδή μέσα σε ένα κείμενο στοιχεία από ένα άλλο, ονομάζεται διακειμενικότητα και υπεισέρχεται λειτουργικά τόσο κατά τη δημιουργία όσο και κατά την ερμηνεία των λογοτεχνικών κειμένων.) Επιπλέον, αξίζει να τονιστεί ότι ο αφηγητής έχει σχηματίσει από τα διαβάσματά του μια εικόνα της Αθήνας, την οποία τώρα συγκρίνει και επιβεβαιώνει με αυτό που βλέπει.

Τζων Φώουλς
Βιβλιοnet
Βικιπαίδεια

Οδυσσέας Φωκάς, βιογραφία και έργα
στην Εθνική Πινακοθήκη
στο Τελόγλειο Ίδρυμα Τεχνών, Α.Π.Θ.
στη ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΛΑΡΙΣΑΣ ΜΟΥΣΕΙΟ Γ.Ι. ΚΑΤΣΙΓΡΑ
στο ΝΙΚΙΑΣ
στο paleta art
στο art net

Γεώργιος Χατζόπουλος, βιογραφία και έργα
στην Εθνική Πινακοθήκη
στη ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΛΑΡΙΣΑΣ ΜΟΥΣΕΙΟ Γ.Ι. ΚΑΤΣΙΓΡΑ
στο ΝΙΚΙΑΣ
στο paleta art ,
στο art net

Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.

Ήρωες

Οι ήρωες του κειμένου είναι:

Τόπος

Τα γεγονότα του κειμένου διαδραματίζονται:

Χρόνος

Τα γεγονότα του κειμένου γίνονται/έγιναν:

Γλώσσα

Η γλώσσα του κειμένου είναι:

Αφήγηση

Η αφήγηση γίνεται:

Ο αφηγητής

Ο αφηγητής είναι ομοδιηγητικός/ετεροδιηγητικός, γιατί:

Ενότητες

Το κείμενο μπορεί να χωριστεί στις εξής ενότητες:

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ