115 116 E Δ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ


116

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ

Ίαμβοι και ανάπαιστοι

Τα ποιήματα ανήκουν στην ποιητική συλλογή Ίαμβοι και ανάπαιστοι (αριθμοί 28, 37), που εκδόθηκε το 1897. Χαρακτηριστικά στοιχεία τους είναι τα δύο είδη μέτρου που χρησιμοποιεί ο ποιητής, το μεγαλόπνοο ύφος και η σύνθεση της αρχαίας με τη σύγχρονη παράδοση.


Με πελέκι αστραπόμορφον
η αλύπητη Επιστήμη
χτυπάει και σπάει το Είδωλο
και το ρίχνει συντρίμμι.

Κι ύστερα γίνετ' είδωλον
εκείνη μες στην πλάση
ξαναγεννώντας άθελα
ό,τι ήρθε να χαλάσει.

Κι έτσι αλυσίδες γύρω μας
παντού, σκοτάδια θεία.
Κάθε Αιτία, μυστήριο·
κάθε Αλήθεια, θρησκεία.

Η γη μας γη των άφθαρτων
αερικών* και ειδώλων,
πασίχαρος* και υπέρτατος
θεός μας είν' ο Απόλλων.

Στα εντάφια λευκά σάβανα
γυρτός ο Εσταυρωμένος
είν' ολόμορφος Άδωνις*
ροδοπεριχυμένος.

Η αρχαία ψυχή ζει μέσα μας
αθέλητα κρυμμένη·
ο Μέγας Παν* δεν πέθανεν,
όχι· ο Παν δεν πεθαίνει!

 

Κ. Παλαμάς, Άπαντα, τόμ.1, Μπίρης

Παράλληλα Κείμενα
Κ.Π. Καβάφης «Ιωνικόν» (ανάγνωση) [πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού] Κ.Π. Καβάφης «Ιωνικόν» (ανάγνωση) [πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού]
Αγγ. Σικελιανός ,«Στ' ΄Οσιου Λουκά το μοναστήρι» [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄Λυκείου] Αγγ. Σικελιανός ,«Στ' ΄Οσιου Λουκά το μοναστήρι» [Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄Λυκείου]
Πολιτισμός 1897-1922 [πηγή: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού] Πολιτισμός 1897-1922 [πηγή: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού]


Λεξιλόγιο
*αερικά: ξωτικά *πασίχαρος: ολόχαρος *Άδωνις: νέος με εξαιρετική ομορφιά *Παν: μυθικός τραγόμορφος θεός

 


116

ΕΡΓΑΣΙΕΣ

  • Εξετάστε τη μετρική των δύο ποιημάτων και να τη συνδυάσετε με τον τίτλο της ποιητικής συλλογής.
  • Ποια σημασία αποδίδει ο ποιητής στην επιστήμη και στο είδωλο (αρ. 28);
  • Με ποιον τρόπο σχετίζονται τα στοιχεία της αρχαίας και της χριστιανικής παράδοσης (αρ. 37);
  • Στην τελευταία στροφή υπάρχει μια ιδιαίτερη εκφραστική ένταση. Πού πιστεύετε ότι αποσκοπεί (αρ. 37);
  • Τι συμβολίζουν ο Απόλλωνας, ο Άδωνις, ο Μέγας Παν και ποιος είναι ο ρόλος τους στο ποίημα (αρ. 37);


ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

  • Αναζητήστε αναπαραστάσεις των θεών που αναφέρονται στο ποίημα σε φωτογραφίες αγγείων και αγαλμάτων και, αν είναι δυνατόν, επισκεφθείτε ένα αρχαιολογικό μουσείο.

 

Κωνσταντίνος Παρθένης, Χορός


Κωνσταντίνος Παρθένης, Χορός
Δείτε τον πίνακα σε μεγαλύτερη ανάλυση στην Εθνική Πινακοθήκη


Κωστής Παλαμάς (1859-1943)


Kωστής Παλαμάς

Διάβασε για τη ζωή και το έργο του εδώ. Κατέβασε σύντομο βιογραφικό . Δες και παρακάτω στο Υλικό.


Πρόκειται για δύο αυτοτελή ποιήματα τα οποία πρέπει να εξεταστούν ως τμήμα της ευρύτερης ποιητικής σύνθεσης Ίαμβοι και ανάπαιστοι (1897). Τα στοιχεία που αξίζει να προσεχτούν περισσότερο είναι η μορφή και η συμβολική γλώσσα των ποιημάτων. Η μορφή των ποιημάτων με τον συνδυασμό δύο μετρικών ειδών αναδεικνύει τη μετρική σοφία του Παλαμά. Τα ποιήματά του, όπως παρατηρεί ο Μ. Μερακλής, «μικρά ή μεγάλα, τραγούδια ή πλατιές επικολυρικές συνθέσεις, είναι από τα πιο στέρεα, τα πιο άρτια χτισμένα μνημεία έμμετρου νεοελληνικού λόγου». Πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα η συμβολική γλώσσα του ποιητή, η οποία γίνεται καταφανής μέσα από τη χρήση των συμβόλων της Επιστήμης και του Ειδώλου, συμβόλων που μέσα στο κείμενο γράφονται, όχι τυχαία, με κεφαλαία γράμματα.

Α. Στο πρώτο ποίημα κυριαρχούν τα σύμβολα της Επιστήμης και του Ειδώλου και ο ποιητής περιγράφει τη σύγκρουση μεταξύ τους. Η Επιστήμη, υπέρμαχος της λογικής και της αλήθειας, έρχεται σε σύγκρουση ή, ακόμα καλύτερα, είναι αυτή που υποτάσσει την παγανιστική και πιο ενστικτώδη σύλληψη του Ειδώλου. Όμως, η κυριαρχία της πρώτης πάνω στο άλογο του Ειδώλου δημιουργεί μια νέα κατάσταση πραγμάτων, δίνει λύσεις αλλά φέρνει και νέα προβλήματα. Ο κριτικός Αντρέας Καραντώνης γράφει χαρακτηριστικά για το ποίημα αυτό: «Με εναλλασσόμενα είδωλα ζει μυστικά ο άνθρωπος ―σ' αυτά στηρίζει την κρυφή του ελπίδα, κι είναι σε θέση και τη Λογική ακόμη να την κάνει θρησκεία του, όπως την έκανε ο Σπινόζα. Κι αυτή την πρώτη "θεοποίηση" της Επιστήμης, την είδε ο Παλαμάς, νόησε το βαθύτερο νόημά της, το μεταφυσικό, και το απεικόνισε έντονα κι επιγραμματικά σ' ένα από τα πιο χαρακτηριστικά τραγούδια των Ιάμβων και αναπαίστων του. Η θέση που γίνεται τολμηρή ποίηση στους στίχους αυτούς με το επιβλητικά κοφτό και περιεκτικά αποφθεγματικό ύφος τους είναι, νομίζουμε, αμετάβλητη. Επικυρώνεται από τη νέα θέση που πάει να πάρει η Επιστήμη στην εποχή μας ―θέση θρησκείας δίχως θεό, με αντικείμενο τη Γνώση και λειτουργό τον άνθρωπο». Και ο Αιμίλιος Χουρμούζιος επισημαίνει: «Αυτή η ψυχρή μορφή της Επιστήμης είναι αντιπαθητική για την παλαμική σκέψη. Δεν της αρκεί ο τετράγωνος θετικισμός. Αναζητεί κάτι πέρ' από τα πορίσματα της επιστήμης, αναζητεί το μεταφυσικό όνειρο... Κάτι ανάλογο μας είπε ο Παλαμάς, είκοσι χρόνια αργότερα με τους Χαιρετισμούς της Ηλιογέννητης: Ξέρω πως η θετική επιστήμη μπορεί κάπως να με μυήσει σ' αυτό που λέμε αλήθεια, όταν με τα λόγια δε θέλουμε να παίζουμε. Και πάλι έρχεται τ' όνειρο το μεταφυσικό με την αξίωση να μου βαθύνει απειροστά τους ορίζοντες. Η φαντασία μου ταυτόχρονα και αράδ' αράδα θερμαίνεται και από τα υλιστικά και από τα υπερβατικά φιλοσοφήματα».

Β. Το δεύτερο ποίημα κινείται σε διαφορετικό κλίμα και ύφος και αναδεικνύει τη σχέση του Παλαμά με τα σύμβολα και τη φιλοσοφία της αρχαιότητας, μια σχέση δημιουργική και όχι στατική. Για το ποίημα αυτό και τα σύμβολά του γράφει ο Νίκος Βέης: «Την επιβίωση της αρχαίας ειδωλολατρικής ψυχής μέσα στον χριστιανικό νεοελληνικό κόσμο και την αθάνατη λατρεία του παντοτινού ωραίου τραγούδησε ο Ποιητής πάνω σ' Απολλώνια και Πανικά μοτίβα. Ο Αρκαδικός θεός Παν, η λατρεία του οποίου απ' τον στρατηγό Μιλτιάδη, έπειτα από τη νίκη του Μαραθώνα, καθιερώθηκε και στην Αττική, για να ταυτιστεί βραδύτερα στους Ελληνιστικούς χρόνους με το Παν. Ο Παν δεν είναι πλέον ―καθώς θέλει ο Ποιητής― θεός των ποιμένων και των ποιμνίων, αλλά φωτογέννητη και φωτεινή θεία ύπαρξη. [...] Ό,τι λείψανα της συμβολικής λατρείας του Άδωνη και σήμερα σώζονται στην Ήπειρο, τα 'ξερε καλά ο Ποιητής από μιλήματα με τον Ν. Γ. Πολίτη και τη μελέτη του Δ. Σάρρου (Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος,τ. Λ', 1987, σ. 348-351). Ο Άδωνης ήταν προσωποποιία της βλάστησης που χάνεται και πάλι ξαναγεννιέται· [...] Λένε μερικοί μελετητές πως οι θλιβερές μέρες των γιορτών του Άδωνη κρατούσαν ολόκληρη βδομάδα και μας θυμίζουν τη Μεγάλη Βδομάδα τη δική μας, των χριστιανών! Μα σαν περνούσε το ταχτό πένθος για τον θάνατο του Άδωνη, άρχιζαν χαρές και πανηγύρια για την ανάσταση του Πανώριου θεού (κάτι σαν τη δική μας Λαμπρή)». Για τη σχέση του Άδωνη και του Εσταυρωμένου Χριστού μπορεί ο φιλόλογος να χρησιμοποιήσει παράλληλα και τις δύο πρώτες στροφές από το ποίημα του Άγγελου Σικελιανού «Στου Όσιου Λουκά το μοναστήρι». Επίσης για τον στίχο «Ο Μέγας Παν δεν πέθανε!» μπορεί να ανατρέξει στον Πλούταρχο: «Περί των εκλελοιπότων χρηστηρίων» 17 [Ηθικά 419. Α-Ε].

Ο Παλαμάς, μέσα από μια σύνθεση των χριστιανικών με τα αρχαία στοιχεία, αναδεικνύει τη διαχρονικότητα των ιδεών και της ελληνικής παράδοσης, που μετουσιώνονται σε συστατικά στοιχεία της ελληνικής ψυχής. Αυτή η συνέχεια μέσα στους αιώνες προσδίδει στο ποιητικό ύφος πανηγυρική διάθεση, πνεύμα αισιοδοξίας και σιγουριάς. Έχει ενδιαφέρον, μετά την ολοκλήρωση της διδασκαλίας, οι μαθητές να διαβάσουν το «Ιωνικόν» του Καβάφη και να επισημάνουν την επιβίωση της ελληνικής αρχαιότητας ως βασική έννοια στην οποία εστιάζει ο Καβάφης.

 


Κωστής Παλαμάς
Ιστορία Νεοελληνικής Λογοτεχνίας δεσμός
Βικιπαίδεια Κωστής Παλαμάς [πηγή: Βικιπαίδεια]
βιογραφία, ποιητικό έργο, συμφραστικός πίνακας στις Ψηφίδες: Παλαμάς,
ΕΚΕΒΙ Παλαμάς, ΕΚΕΒΙ
Οδύσσεια, Υπ. Παιδείας Κύπρου, σύντομο βιογραφικό Παλαμάς, Κύπρος
Σελίδα του Ν. Σαραντάκου, Πλούσιο υλικό Παλαμάς, Κύπρος
Μελοποιημένα ποιήματα στο stixoi.info Παλαμάς, stixoi
Ποιήματα στο nektarios.gr Παλαμάς, stixoi
Αναγνώσεις ποιημάτων στο Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού Παλαμάς, ΣΝΕΛ
Ίαμβοι και Ανάπαιστοι: Παλαμάς
ΤΑΙΝΙΕΣ
εκπομπή ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ, Η ΚΗΔΕΙΑ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΕΡΤ
εκπομπή ΕΠΟΧΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ Παλαμάς, Εποχές και συγγραφείς

Κωνσταντίνος Παρθένης:
στην Εθνική Πινακοθήκη ΑΚΡΙΘΑΚΗΣ, ε.π.
στο Τελόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ. Παρθένης
στη ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΛΑΡΙΣΑΣ ΜΟΥΣΕΙΟ Γ.Ι. ΚΑΤΣΙΓΡΑ Παρθένης
στο paleta art Παρθένης, Παρθένης,
στο artnet Παρθένης
στο ΝΙΚΙΑΣ Παρθένης
στο Google Art & Culture Παρθένης, Google
στο wiki art Παρθένης, wiki

 

Για τα λογοτεχνικά ρεύματα - κινήματα δείτε εδώ

 

Μπορείτε να γράψετε τις απαντήσεις σας και να τις εκτυπώσετε ή να τις σώσετε σε αρχείο pdf.

 

Ποιο είναι το ποιητικό υποκείμενο, ο αφηγητής;

Το ποιητικό υποκείμενο είναι...

 

Σε ποιον απευθύνεται;

Απευθύνεται...

 

Σε ποιο πρόσωπο και αριθμό βρίσκονται τα ρήματα του ποιήματος, π.χ. γ' ενικό

Τα ρήματα βρίσκονται...

 

Ποιος είναι ο χώρος;

Ο χώρος του ποιήματος είναι...

 

Ποιος είναι ο χρόνος;

Ο χρόνος του ποιήματος είναι...

 

Ποιες είναι οι εικόνες του ποιήματος;

Οι εικόνες του ποιήματος είναι...

 

Από πού αντλεί τις εικόνες του ο ποιητής; (π.χ. φύση)

Ο ποιητής αντλεί τις εικόνες του...

 

Ποιους εκφραστικούς τρόπους χρησιμοποιεί ο ποιητής; (π.χ. σχήματα λόγου, χρήση επιθέτων)

Οι εκφραστικοί τρόποι είναι οι εξής...

 

Πώς χρησιμοποιεί τη στίξη;

Ο ποιητής....

 

Ποια είναι η γλώσσα; (π.χ. κοινή, λόγια, κοινή με λόγια στοιχεία κλπ.)

Το ποίημα είναι γραμμένο σε...

 

Το ποίημα έχει ομοιοκαταληξία κι αν ναι τι είδους; (π.χ. ζευγαρωτή, πλεκτή, σταυρωτή κλπ.)

Η ομοιοκαταληξία είναι....

 

Ποια συναισθήματα σου προκαλεί;

Τα συναισθήματα...

 

pano