ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Κυριολεξία και Μεταφορά


 

 

Πρόσεξε τα παρακάτω παραδείγματα:

1α. Ο Γιώργος αγόρασε ένα χρυσό δαχτυλίδι.

1β. Ο Γιώργος είναι χρυσό παιδί.

 

Στο παραπάνω παράδειγμα χρησιμοποιείται και στις δύο προτάσεις η λέξη χρυσό. Όμως, σε κάθε πρόταση η λέξη χρυσό έχει διαφορετική σημασία.

Στο παράδειγμα 1α δηλώνει από τι υλικό είναι κατασκευασμένο το δαχτυλίδι. Η λέξη δίνεται με την κυριολεκτική σημασία της.

Στο παράδειγμα 1β δηλώνει μια ιδιότητα για το παιδί. Η λέξη δίνεται με τη μεταφορική σημασία της.

Έτσι, στο παράδειγμα 1β ο Γιώργος δεν είναι κατασκευασμένος από χρυσό, αλλά όπως ο χρυσός έχει μεγάλη αξία έτσι και ο Γιώργος έχει μεγάλη αξία εξαιτίας του καλού χαρακτήρα του.

 

Κυριολεξία ή κυριολεκτική σημασία μιας λέξης σημαίνει ότι η λέξη χρησιμοποιείται με την αρχική σημασία της.

Μεταφορά ή μεταφορική σημασία μιας λέξης σημαίνει ότι η λέξη δε χρησιμοποιείται με την αρχική σημασία της αλλά η ιδιότητα ή το χαρακτηριστικό της λέξης αποδίδεται (μεταφέρεται) σε κάποια άλλη λέξη.

 

Πρόσεξε και το επόμενο παράδειγμα:

2. Ο Πέτρος έχει στήθος μάρμαρο και καρδιά πατάτα.

 

Οι λέξεις μάρμαρο και πατάτα χρησιμοποιούνται με τη μεταφορική τους σημασία. Αν χρησιμοποιόντουσαν με την κυριολεκτική σημασία τους, τότε ο Πέτρος θα είχε στήθος φτιαγμένο από μάρμαρο και αντί για καρδιά θα είχε μια πατάτα!


 

Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται, ιδίως στους ιδιωτικούς τηλεοπτικούς σταθμούς αλλά και στις διαφημίσεις, με λάθος τρόπο η μεταφορά και η κυριολεξία· έτσι ακούμε τις φράσεις:

Πίνεις το νερό και κυριολεκτικά μαγεύεσαι.

Ο ομιλητής λέγοντας «κυριολεκτικά μαγεύεσαι» μας δίνει να καταλάβουμε ότι αν πιούμε το νερό θα μας μαγέψει κάποια μάγισσα. Όμως δεν ήθελε να πει κάτι τέτοιο. Απλώς ήθελε να πει ότι το νερό είναι πολύ καλό. Αντί λοιπόν να πει απλά και όμορφα «Πίνεις το νερό και μαγεύεσαι» και να καταλάβουμε όλοι ότι χρησιμοποιεί το ρήμα «μαγεύεσαι» με τη μεταφορική του σημασία, πρόσθεσε τη λέξη «κυριολεκτικά» νομίζοντας ότι μας βοηθάει.

 

Ας δούμε μιαν άλλη φράση:

Ήταν τόσο αστείο που κυριολεκτικά πέθανα από τα γέλια.

Κι εδώ ο ομιλητής κάνει το ίδιο λάθος. Προσθέτοντας τη λέξη «κυριολεκτικά» μας δίνει να καταλάβουμε ότι πραγματικά πέθανε! Προφανώς δεν ήθελε να πει κάτι τέτοιο!

Ή ακόμα:

Ο Μενέλαος κάπνιζε τόσο πολύ που επιτέλους έκοψε το τσιγάρο κυριολεκτικά.

Αν ο Μενέλαος έκοβε το τσιγάρο κυριολεκτικά, τότε θα το είχε κόψει σε κομμάτια. Όμως, ο ομιλητής εννοούσε ότι ο Μενέλαος σταμάτσε το κάπνισμα.

 

Ασκήσεις

Άσκηση στην μεταφορά και την κυριολεξία

Άσκηση στην μεταφορά και την κυριολεξία

 

 



Βιβλιογραφία

 

bullet

Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β' Γ' Γυμνασίου, Σωφρόνης Χατζησαββίδης - Αθανασία Χατζησαββίδου, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α, 2011

bullet

Νεοελληνική Γραμματική, Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ΟΕΣΒ, Αθήνα, 1941

bullet

Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας, David Holton - Peter Mackridge - Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton, Πατάκης, Αθήνα, 1999

bullet

Γραμματική της Νέας Ελληνικής, Χρ. Κλαίρης - Γ. Μπαμπινιώτης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2005

bullet

Γραμματική Ε, Στ Δημοτικού, Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton - Μιχ. Γεωργιαφέντης - Γεώργιος Κοτζόγλου - Μαργαρίτα Λουκά, ΟΕΔΒ, Αθήνα

bullet

Δικτυακή έκδοση του Λεξικού Κοινής Νεοελληνικής, εδώ

bullet

Μεγάλο Ηλεκτρονικό Λεξικό Νεοελληνικής Γλώσσας Πατάκη εδώ