Σελίδες
1ος Βαλκανικός Πόλεμος 2ος Βαλκανικός Πόλεμος Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος Μικρασιατική Εκστρατεία (1919) Μικρασιατική Εκστρατεία (1920-1921) Μικρασιατική Καταστροφή Θάνατος της Ιωνίας - Γενοκτονία
english Megale Idea Pontos Real Turkey Photos of greek holocaust Christian Genocide Anatolia-Mikra Asia Byzantine Empire
Παραμονές του Μεγάλου Πολέμου
Μετά τήν Συνθήκη του Βουκουρεστίου η Ελλάδα διπλασιάστηκε σέ έκταση (108.706 τετραγωνικά χιλιόμετρα) καί σέ πληθυσμό (4.363.000 κάτοικοι),
έχαιρε εσωτερικής ενότητος, οδηγείτο σέ μία λαμπρή οικονομική ανάπτυξη καί τό ηθικό του λαού ήταν ανεβασμένο.
Τό 1914, η Αθήνα διέθετε 700 συνδρομητές
τηλεφώνου, ο Πειραιάς 250 καί η Πάτρα 225. Τό σιδηροδρομικό δίκτυο κάλυπτε 1.600 χιλιόμετρα καί τόν Ιανουάριο του 1914 η ελληνική κυβέρνηση υπέγραψε
σύμβαση μέ γαλλική εταιρία γιά τήν επέκταση της γραμμής πρός βορρά. Η ελληνική εμπορική ναυτιλία βρισκόταν σέ ακμή, ήταν πλέον ατμοπλοϊκή καί
υπολογίζοταν διεθνώς. Τό 1915 η εμπορική ναυτιλία αυξήθηκε κατά 90% καί έφτασε τά 433 πλοία μέ μεγαλύτερο τό υπερωκεάνιο "Μακεδονία",
εκτοπίσματος 17.000 τόννων. Σοβαρά βήματα είχαν σημειωθεί καί στόν τομέα της κοινωνικής
νομοθεσίας, υπό τήν πίεση απεργιών, μέ αποτέλεσμα νά θεσπισθεί τό οκτάωρο εργασίας, νά καθιερωθεί η Κυριακή ως αργία καί νά ληφθούν μέτρα γιά τήν
πρόληψη των εργατικών ατυχημάτων.
Στό διεθνή χώρο υπήρχε ο έντονος ανταγωνισμός των Μεγάλων Δυνάμεων μέ αποτέλεσμα η Ευρώπη νά έχει διαιρεθεί σέ δύο μεγάλα στρατόπεδα: Στήν
Συνεννόηση (Entente) όπου συμμετείχε η Αγγλία, η Γαλλία καί η Ρωσία καί στη συμμαχία των Κεντρικών Δυνάμεων όπου συμμετείχε η
Γερμανία, η Αυστροουγγαρία καί η Ιταλία.
Οι Μεγάλες Δυνάμεις αναζητούσαν απεγνωσμένα συμμάχους μεταξύ των μικροτέρων κρατών μέ τή Γερμανία νά προσεταιρίζεται τή Βουλγαρία καί τήν Τουρκία
καί τήν Αντάντ νά πιέζει τήν Ελλάδα καί τήν Σερβία. Η Αγγλία μεσορανούσε διεθνώς έχοντας αμέτρητες αποικίες σέ όλες τίς ηπείρους. Η Γερμανία διεκδικούσε
τό δικό της μερίδιο στίς υποανάπτυκτες χώρες, στόν ορυκτό τους πλούτο αλλά καί στά πετρέλαια της Ανατολής. Ακολουθεί απόσπασμα από τόν βιβλίο
Ambassador Morgenthau's Story
στό οποίο διαφαίνονται οι βλέψεις της Γερμανίας:
"Germany would demand harbours and coaling stations everywhere. At that time, judging from Wangenheim's statements, Germany was not looking so much for new territory as for great commercial advantages. She was determined to be the great merchant nation, and for this she must have free harbours, the Bagdad railroad, and extensive rights in South America and Africa. Wangenheim said that Germany did not desire any more territory in which the populations did not speak German, for they had had all of that kind of trouble they wanted in Alsace-Lorraine, Poland, and other non-German countries.
Germany was building the Bagdad railroad across the Mesopotamian desert. This was an essential detail in the achievement of the great new German Empire, extending from Hamburg to the Persian Gulf.
"I remember attending a lecture by a well-known German professor," an Armenian tells me. "His main point was that throughout their history the Turks had made a great mistake in being too merciful toward the non-Turkish population. The only way to insure the prosperity of the empire, according to this speaker, was to act without any sentimentality toward all the subject nationalities and races in Turkey who did not fall in with the plans of the Turks."
If for this reason we now maintain the existence of the Turkish state, we do it in our own self-interest, because what we have in mind is our great future William II has chosen. He has become the friend of the Sultan, because he is thinking of a greater, independent Germany.
Where did the Turks get this idea? I have already described how, in 1914, just before the European War, the Government moved not far from 100,000 Greeks from their age-long homes along the Asiatic littoral to certain islands in the Aegean. I have also said that Admiral Usedom, one of the big German naval experts in Turkey, told me that the Germans had suggested this deportation to the Turks.
The danger for Turkey in the Armenian question is one of extinction. For this reason she resorts to an act of a barbarous Asiatic state; she has destroyed the Armenians to such an extent that they will not be able to manifest themselves as a political force for a considerable period. A horrible act, certainly, an act of political despair, shameful in its details, but still a piece of political history, in the Asiatic manner... In spite of the displeasure which the German Christian feels at these accomplished facts, he has nothing to do except quietly to heal the wounds so far as he can, and then to let matters take their course. For a long time our policy in the Orient has been determined: we belong to the group that protects Turkey.."
Από τήν αφήγηση του Αμερικάνου πρέσβη στήν Κωνσταντινούπολη διαφαίνεται ότι ένας από τούς λόγους της έκρηξης του Μεγάλου Πολέμου,
όπως λεγόταν τότε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, ήταν η προσπάθεια της Γερμανίας νά σπάσει τή μονοκρατορία της Βρετανίας σέ παγκόσμιο επίπεδο. Καί
γιά νά γίνει αυτό ο Γερμανός αυτοκράτορας Γουλιέλμος Β' θέλησε νά βάλει κάτω από τόν έλεγχο της χώρας του τή Μέση Ανατολή καί φυσικά τήν Τουρκία, αφού
από εκεί θά περνούσε ο σιδηρόδρομος πού ονειρεύοταν πώς θά συνέδεε τό Βερολίνο μέ τή Βαγδάτη καί κατ' επέκταση τή Γερμανία με τά πετρέλαια της περιοχής.
Τό ημερολόγιο του πρεσβευτή των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής βασίζεται στίς μαρτυρίες Γερμανών αξιωματούχων οι οποίοι ομολογούν ότι ενέπνευσαν
τούς Νεότουρκους πού βρίσκονταν στήν εξουσία νά απαλλαγούν μιά γιά πάντα από τίς ενοχλητικές μειονότητες των Αρμενίων καί των Ελλήνων οι οποίες ήταν μέ τό μέρος
των Αγγλογάλλων καί αποτελούσαν τροχοπέδη στά σχέδια της Γερμανίας νά ελέγξει τήν Τουρκία.
Ο Ελληνας πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος επεδίωκε πάσει θυσία η Ελλάδα νά σταθεί στό πλευρό της Αντάντ καί κυρίως στό πλευρό της Μεγάλης Βρετανίας, τήν
οποία θεωρούσε παγκόσμια δύναμη καί από τή συμμαχία αυτή προσδοκούσε οφέλη καί ανταλλάγματα τά οποία έφταναν μέχρι τήν Κωνσταντινούπολη καί τήν Μικρά Ασία.
Αρα ανήκε στή φιλοπόλεμη μερίδα η οποία υποστήριζε τήν έξοδο
της Ελλάδας στόν πόλεμο ως σύμμαχος της Τριπλής Συνεννοήσεως (Entente). Ο βασιλίας Κωνσταντίνος, γαμπρός επ' αδελφή του Γερμανού Κάιζερ Γουλιέλμου, εξ αιτίας της συγγενικής του σχέσης,
ανήκε στή φιλειρηνική μερίδα καί υποστήριζε τήν ουδετερότητα της χώρας σέ περίπτωση διένεξης των Μεγάλων Δυνάμεων.
Ήδη σε επιστολή του προς τον Κάιζερ ο βασιλιάς είχε γράψει ότι ήταν αδύνατο γιά τήν Ελλάδα νά πολεμήσει στό πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων διότι ο πανίσχυρος
αγγλικός στόλος θά εξουδετέρωνε μέ μεγάλη ευκολία μία ναυτική χώρα όπως ήταν η Ελλάδα καί θά της κατέστρεφε άμεσα τό ισχυρό της όπλο πού ήταν ο στόλος της.
Η μοίρα έφερε τήν πατρίδα μας σέ μία φοβερή εσωτερική σύγκρουση, βενιζελικοί εναντίον βασιλικών, μία σύγκρουση η οποία θά έφερνε τήν Ελλάδα στό χείλος του
εμφυλίου πολέμου, θά επιφύλασσε δυσάρεστες συνέπειες για την τύχη του ελληνικού λαού καί θά οδηγούσε τούς Ρωμιούς της Μικράς Ασίας στήν εξόντωση καί τόν αφανισμό.
Έκρηξις του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου
Στα αίτια του Μεγάλου Πολέμου πού είχαν δημιουργηθεί μέσα από τον ανταγωνισμό των οικονομικών συμφερόντων των ευρωπαϊκών χωρών, περιλαμβάνεται καί η εχθρική
συμπεριφορά της Αυστρίας εναντίον της Σερβίας τήν οποία ήθελε αποκομμένη από τή θάλασσα. Σέ αυτή τήν πολιτική της είχε σάν σύμμαχο καί τήν Ιταλία,
η οποία δέν ήθελε ισχυρή βαλκανική δύναμη ούτε τήν Σερβία αλλά ούτε καί τήν Ελλάδα. Εκείνο που περίμεναν όλοι ήταν να
υπάρξει και η αφορμή. Αυτή δόθηκε την 28η Ιουνίου 1914 στο Σεράγεβο με τή δολοφονία του αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου, διαδόχου του Αυστροουγγρικού
θρόνου καί φανατικού πολέμιου της Σερβίας, από ένα Σέρβο εθνικιστή. Έτσι, άναψε η θρυαλλίδα του πολέμου. Ήταν θέμα ημερών να αρχίσει το στάδιο των συγκρούσεων.
Στις 28 Ιουλίου 1914, η Βιέννη κήρυξε τον πόλεμο στή Σερβία.
Στις 31 Ιουλίου δημοσιεύτηκε διάταγμα του τσάρου Νικολάου Β' που καλούσε τους Ρώσους σε γενική επιστράτευση ενώ τα μεσάνυχτα της ίδιας ημέρας η γερμανική
κυβέρνηση με τελεσίγραφό της ζητούσε από την τσαρική κυβέρνηση να πάρει πίσω την εν λόγω απόφασή της. Η άρνηση της ρωσικής πλευράς είχε ως αποτέλεσμα, το
βράδυ της 1ης Αυγούστου του 1914, η Γερμανία να κηρύξει τον πόλεμο στη Ρωσική Αυτοκρατορία καί προστάτιδα της Σερβίας. Στις 3 Αυγούστου η Γερμανία κήρυξε,
επίσης, τον πόλεμο στη Γαλλία καί τό Βέλγιο και την επομένη η Αγγλία κήρυξε τον πόλεμο στη Γερμανία.
Τα επόμενα χρόνια προστέθηκαν και τα
βαλκανικά κράτη, ο πόλεμος έγινε παγκόσμιος καί θά έμενε στήν ιστορία μέ τό όνομα ο Μεγάλος Πόλεμος (Great War) ή ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος.
Αξιοσημείωτο είναι ότι τελικά η Γερμανία έφερε όλο τό βάρος των πολεμικών επιχειρήσεων μέ τήν Ιταλία τελικά νά παραμένει ουδέτερη καί στό τέλος νά πηγαίνει με
τό μέρος της Αντάντ.
Σύγκρουση Βενιζέλου Κωνσταντίνου - Εθνικός Διχασμός
Ο Βενιζέλος είχε τήν αντίληψη ότι ο Ευρωπαϊκός πόλεμος παρείχε στήν Ελλάδα εξαιρετική ευκαιρία γιά διεύρυνση των συνόρων της κυρίως πρός Ανατολάς. Ηταν
θιασώτης της Μεγάλης Ιδέας καί, κατά άλλους, εθνικιστής αφού πίστευε στήν απελευθέρωση όλων των εδαφών τά οποία τελούσαν υπό ξενική κατοχή. Μήν λησμονούμε ότι
τον αγώνα εναντίον της Τουρκίας μέχρι καί τήν απελευθέρωση καί της τελευταίας σπιθαμής ελληνικού εδάφους, τόν διακύρηξε μεταξύ άλλων και ο Ρήγας Βελεστινλής
(Φεραίος) καί αυτή η ιδέα ενέπνευσε σύσσωμο τό ελληνικό έθνος κατά τήν διάρκεια του 19ου αιώνα. Ο Ρήγας έβλεπε την Νέα Χάρτα να περιλαμβάνη ολόκληρη τη Χερσόνησο
του Αίμου και τη Μικρά Ασία καί στή συνέχεια να στολίζεται με τα ονόματα των αρχαίων πόλεων.
Ως τεχνικός όρος ή σύστημα πολιτικής πρακτικής, η "Μεγάλη Ιδέα" θεωρείται ότι δημιουργήθηκε γιά πρώτη φορά στην αγόρευση του Ιωάννη Κωλέττη
ενώπιον της Εθνοσυνελεύσεως την 14η Ιανουαρίου 1844, στή συζήτηση του άρθρου 3 του Συντάγματος πού αφορούσε τον ορισμό του Έλληνα πολίτη.
Ο Παύλος Καρολίδης δίνει τόν ακόλουθο ορισμό γιά τή "Μεγάλη Ιδέα": "Είναι η απελευθέρωσις σύμπαντος του Ελληνισμού, η ανάκτησις του Βυζαντίου και της Αγίας
Σοφίας και η αναστήλωσις του θρόνου των Παλαιολόγων". Ακολουθεί περιγραφή του Καρολίδη γιά τόν μέγιστο θιασώτη της Μεγάλης Ιδέας:
"Ο Βενιζέλος, καίπερ δικαίως υπερήφανος διά τήν συνθήκην του Βουκουρεστίου, δέν ήτο κατά βάθος ικανοποιημένος εξ' αυτής ουδ' εθεώρει ότι διά ταύτης διηυθετήθησαν οριστικώς τά βαλκανικά καί τά της Ανατολής εν γένει πράγματα, αλλ' ότι απλώς εγένετο τό πρώτον σταθερόν βήμα μιάς έστω καί μακροχρονίου ανακωχής, η οποία, κατ' αυτόν θά προητοίμαζε βραδύτερον τήν οριστικήν λύσιν του ανατολικού ζητήματος, ήτοι ή τήν οριστικήν διάλυσιν της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ή τήν επιβολήν εις αυτήν ισοπολιτείας διά πάντας αδιακρίτως τούς οικούντας εν αυτή λαούς.
Τό συμπέρασμά του δέ τούτο εξήγε κυρίως εξ' αυτής ταύτης της εσωτερικής καταστάσεως της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, η οποία λόγω της ετερογενής απαρχής αυτής συστάσεως καί της θεοκρατικής υποστάσεως της εστερείτο των βάσεων αναγεννήσεως καί συγχρονισμού, αδυνατούσα νά ανταγωνισθή τά περιβάλλοντα σφριγώντα νεαρά κράτη. Πρός τούτο συνετέλουν καί άλλοι λόγοι καθαρώς βιολογικοί εις βάρος της τουρκικής φυλής, εκδηλούμενοι εν αυτή τή καθόλου ιδιοσυγκρασία καί νοοτροπία του λαού αυτού, όστις εις πλείστας περιστάσεις, οσάκις τω εδόθει ευκαιρία αναβαπτίσεώς του προς οιανδήποτε κατεύθυνσιν εξελίξεως, παρέμεινεν αδιάφορος νωχελής καί απλούς θεατής...
Προετίμησεν ούτω, τήν ανάγκην φιλοτιμίαν ποιουμένη αλλά καί υποχρεουμένη εκ της γεωγραφικής αυτής θέσεως νά ταχθή παρά τό πλευρόν των Δυτικών Δυνάμεων, αίτινες είχον καί ίδιον συμφέρον σπουδαίον, επωφελούμεναι ευκαιρίαν κατάλληλον, νά αποκαταστήσωσι τόν ελληνισμόν εν όλη αυτού τή εκτάσει καί δυνάμει, αναδεικνύουσαι ούτω αυτόν εις παράγοντα ισχυρόν, φίλον δέ καί σύμμαχον. Ούτω ο Ελευθέριος Βενιζέλος αντιληφθείς τήν κατάστασιν ήλπιζε κατά τήν υπογραφήν της οριστικής ευρωπαϊκής ειρήνης πιθανήν επιδίκασιν της Κωνσταντινουπόλεως εις τήν Ελλάδα, ή τουλάχιστον ουδετεροποίησιν αυτής μέ ελληνικόν χαρακτήρα, απόφασιν τήν οποίαν καί η Γερμανία αυτή θά υπεστήριζεν εκ των υστέρων ως δύναμις αντισλαυΐκή."
Στόν αντίποδα των θέσεων του Βενιζέλου βρίσκονταν τά Ανάκτορα, τό Γενικό Επιτελείο καί ιδιαίτερα ο Ιωάννης Μεταξάς, αλλά καί στελέχη της πολιτικής σκηνής όπως ήταν
ο Υπουργός Εξωτερικών Γεώργιος Στρέιτ, ο Δημήτριος Γούναρης καί άλλοι. Επηρεασμένοι από τό κύρος καί τή δύναμη της Γερμανίας, ήλπιζαν νά δούν τήν Ελλάδα νά
ευθυγραμμίζεται μέ τήν πολιτική των Κεντρικών Αυτοκρατοριών.
Οι επιθετικές προθέσεις της Αυστροουγγαρίας σέ βάρος της Σερβίας, υποτίθεται ότι προέβλεπαν τήν στρατιωτική στήριξη της τελευταίας από τήν Ελλάδα, σύμφωνα μέ τήν
ελληνοσερβική συνθήκη του 1913. Η Ελλάς όμως ακολουθώντας πολιτική στενά καθορισμένη από τοπικούς παράγοντες, δέν θέλησε νά εμπλακεί σέ πόλεμο
μέ μία Μεγάλη Δύναμη καί δεσμεύτηκε νά εισέλθη σέ πόλεμο, μόνο σέ περίπτωση επίθεσης της Βουλγαρίας κατά της Σερβίας.
Οι γερμανόφιλοι κύκλοι υιοθέτησαν μία διαρκή ουδετερότητα, μία μετριοπάθεια καί καμμία δυναμική ευθυγράμμιση μέ τήν πολιτική των Δυνάμεων της Συνεννοήσεως.
Η Τουρκία τάχθηκε στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων από τον Αύγουστο του 1914 όταν υπέγραψε μυστική συνθήκη αμυντικής και επιθετικής συμμαχίας με τη
Γερμανία. Το Σεπτέμβριο του ιδίου έτους προχώρησε σε επιστράτευση και τον Οκτώβριο ανέλαβε πολεμική δράση ερχόμενη σε στρατιωτική σύγκρουση με τη Ρωσία
στο αρμενικό μέτωπο. Η παρέμβαση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στό πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων ενίσχυσε τόν φιλοσυμμαχικό προσανατολισμό του
Βενιζέλου. Η Ελλάδα μπορούσε νά αντλήσει οφέλη από ένα πιθανό διαμελισμό της Τουρκίας. Η πολιτική κρίση πού ακολούθησε οδήγησε τό Βενιζέλο σέ παραίτηση,
η οποία ανακοινώθηκε μέ τήν παρακάτω επιστολή:
"Ο Ελευθέριος Βενιζέλος πρός τήν Α.Μ. τόν βασιλέα εις Τατόϊον.
Μεγαλειότατε,
... σπεύδω δε διά της παρούσης νά παρακαλέσω τήν Υμετέρα Μεγαλειότητα ίνα αποδεχθή τήν παραίτησή μου όπως αποκατασταθή η απαραίτητος πλήρης αρμονία μεταξύ Στέματος καί υπευθύνου κυβερνήσεως εις στιγμάς τόσον κρισίμους διά τό έθνος.
.... τό νά δηλώμεν ότι εν ουδεμιά περιπτώσει, είμεθα διατεθειμένοι νά πολεμήσωμεν τήν Τουρκίαν πρίν ή αύτη μας επιτεθή τούτο αντίκειται προφανώς εις τά καλώς εννοούμενα συμφέροντα του έθνους.
Διότι δέν πρέπει νά πλανώμεθα. Η Τουρκία διεξάγει από πολλού καθ' ημών πόλεμον ακήρυκτον. Αφού ηρνήθη ν' αναγνωρίση τήν περί των νήσων απόφασιν των Δυνάμεων, ήρχισε καί συνεχίζει έτι διωγμόν κατά του ελληνικού στοιχείου εν Τουρκία, ούτινος αγριώτερον ουδένα άλλον υπέστη ο Ελληνισμός. Διακόσιαι πεντήκοντα χιλιάδες ομογενών εξεδιώχθησαν ήδη εκ Τουρκίας, ενώ αι περιουσίαι των, η συνολική αξία δέν ημπορεί νά υπολογισθή ελάσσων των 500 εκατομμυρίων δραχμών, ουσιαστικώς εδημεύθησαν.
Ουδέ δύναται νά υπάρχη η ελαχίστη αμφιβολία ότι μέ τήν θρασύτητα τήν οποίαν φυσικώς εμπνέει εις τήν Τουρκίαν η ολόψυχος αυτής υποστήριξις υπό της Γερμανίας, αύριον θά συνεχίση τόν κατά του ελληνικού στοιχείου διωγμόν εις ευρυτέραν κλίμακα, εκδιώκουσα τόν εις εκατομμύρια όλα ανερχόμενον ομογενή πληθυσμόν της αυτοκρατορίας καί δημεύουσα τήν εις δισεκατομμύρια ανερχομένην περιουσία του. Καί εφ' όσον παρουσιάζεται η άποψις διεξαγωγής πολέμου κατά της Τουρκίας μετά πολλών καί ισχυρών συμμάχων θά απορρίψωμεν τήν ευκαιρίαν ταύτην διά νά ευρεθώμεν εις τήν ανάγκην νά διεξαγάγομεν τόν πόλεμον τούτον μόνοι άνευ συμμάχων καί άνευ φίλων;
Αρνούμενοι κατ' αρχήν καί υφ' οιασδήποτε προϋποθέσεις τήν σύμπραξιν μας εις τόν πόλεμον κατά της Τουρκίας, δέν αποφεύγομεν τόν πόλεμον, αλλά αναβάλομεν απλώς αυτόν. Καί δέν τόν αναβάλομεν κάν επί πολύ. Η Τουρκία είναι προφανές ότι δέν θά θελήση νά αποστρατευτή πρίν ή λύση καί τούς μεθ' ημών λογαριασμούς της. Ούτω δέ η εκλογή ημών είναι εντελώς περιορισμένη εις τούτο: Αν θά προτιμήσωμεν νά διεξαγάγωμεν τόν πόλεμον μόνοι κατά της Τουρκίας, ότε καί νικώντες μόνον τάς νήσους δυνάμεθα νά ασφαλίσωμεν, αλλ' ουδαμώς καί τήν τύχη του εν Τουρκία ελληνισμού, όστις μάλιστα καί αγριώτερον θά εξοντωθή μετά τήν τυχόν νίκην μας, ή αν θά προσπαθήσωμεν τόν πόλεμον τούτον νά διεξαγάγωμεν εν συμμαχία τριών Μεγάλων Δυνάμεων, ότε ού μόνον τήν παλινόστησιν των εκδιωχθέντων δυνάμεθα νά επιτύχωμεν, αλλά καί τήν αποτελεσματικήν προστασίαν του ομογενούς εν Τουρκία στοιχείου διά της εν τω μέλλοντι υποστηρίξεως αυτού υπό των τριών Μεγάλων Δυνάμεων."
Η παραίτηση του Βενιζέλου δέν έγινε δεκτή από τό Στέμμα καί οι τριβές συνεχίστηκαν μέ μεγαλύτερη ένταση.
Η ανάμιξη της Βρετανίας στον πόλεμο, ενθάρρυνε τον Βενιζέλο στην άποψή του υπέρ της εξόδου της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό της Entente.
Η βασική του πολιτική καθοριζόταν από την πεποίθησή του, ότι άσχετα από την έκβαση του πολέμου στην κεντρική Ευρώπη, η Βρετανία θα παρέμεινε κυρίαρχη στην
Εγγύς Ανατολή. Γι΄ αυτό οι τύχες της Ελλάδας ήταν συνδεδεμένες με τις Δυτικές Δυνάμεις και ιδιαίτερα με τη Βρετανία.
Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος αντίθετα, θεωρούσε την άσκηση της εξωτερικής πολιτικής, ως αποκλειστικό προνόμιο του στέμματος και πίστευε στο αήττητο του γερμανικού
στρατού. Ο επίσης γερμανόφιλος Γεώργιος Στρέιτ παραιτήθηκε από τήν κυβέρνηση Βενιζέλου στίς 5 Αυγούστου, τήν ίδια μέρα πού πρόσφερε ο έλληνας πρωθυπουργός
στούς Συμμάχους στρατιωτική συνεργασία. Υπήρξε σχέδιο κοινής ελληνοβρετανικής δράσης κατά της Τουρκίας στά Δαρδανέλια καί τή χερσόνησο της Καλλίπολης.
Ο Βενιζέλος υποστήριζε ένθερμα τίς προτεινόμενες συνομιλίες, αλλά πάλι Κωνσταντίνος καί Μεταξάς, ο τελευταίος ως διευθυντής επιχειρήσεων του
Γενικού Επιτελείου, διαφώνησαν ούτως ώστε νά μην μπορεί η χώρα νά χαράξη εξωτερική πολιτική.
Εμπόδιο στήν ελληνοβρετανική συνεργασία αυτή ήταν καί η Ρωσία, η οποία διεκδικούσε τήν Κωνσταντινούπολη καί μάλιστα ο Τσάρος έγραψε επιστολή πρός τόν Κωνσταντίνο απειλώντας
τόν νά μήν στείλει ελληνικό στρατό γιατί αυτός θά ερχόταν αντιμέτωπος μέ τόν ρωσικό στρατό. Πιέσεις λοιπόν δεχόταν η μικρή Ελλάς, από τή Ρωσία, τήν Βρετανία,
την Γαλλία, τήν Αυστρία καί όχι μόνο. Αξίζει νά μνημονεύσουμε καί επιστολή του Κάιζερ πρός τόν
Βενιζέλο μέ τήν οποία τόν προέτρεπε γιά συνεργασία μέ τή Γερμανία καί επίθεση κατά της Σερβίας, καί είναι τοίς πάσι γνωστή η απάντησις του Βενιζέλου:
"η Ελλάς είναι πολύ μικρόν κράτος διά νά πράξη τόσον μεγάλην ατιμίαν." Λίγα χρόνια αργότερα όμως, οι Σύμμαχοί μας θά έκαναν τέτοια ατιμία καί τό 1922
θά συνεργάζονταν μέ τήν αντίπαλό τους στόν Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο Τουρκία, γιά τήν συντριβή της συμμάχου τους σέ αυτόν τόν πόλεμο, Ελλάδος.
βενιζελικοί - βασιλικοί
Οταν έφθασε στήν Αθήνα η είδηση γιά τή Συμμαχική επίθεση στά Δαρδανέλλια στίς 6 Φεβρουαρίου 1915 η εσωτερική κρίση αναζωπυρώθηκε.
Ο Βενιζέλος ήταν πεπεισμένος ότι οι Συμμαχικές επιχειρήσεις είχαν στόχο όχι μόνο τήν συντριβή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας αλλά καί τήν παρεμπόδιση της
κυριαρχίας της Ρωσίας στήν Εγγυς Ανατολή. Πίστευε ότι τήν κατάσταση αυτή θά μπορούσε νά εκμεταλλευθεί η Ελλάδα πρός όφελός της επειδή η Βρετανία
ήταν διατεθειμένη νά προωθήσει τήν επέκταση της Ελλάδος στή Μικρά Ασία. Καθιστώντας τό Αιγαίο ελληνική λίμνη καί διαθέτοντας μία φιλική Ελλάδα,
οικονομικώς εξαρτημένη από αυτήν, η Αγγλία ενίσχυε τή θέση της στήν Ανατολική Μεσόγειο. Πάλι ήταν ο βασιλιάς καί ο Μεταξάς αυτοί πού αντιτάχθηκαν σθεναρά
στά σχέδια του Βενιζέλου, ο οποίος είχε καί τήν στήριξη μέρους του πολιτικού κόσμου (Γεώργιος Θεοτόκης, Δημήτριος Ράλλης, Κυριακούλης Μαυρομιχάλης),
αλλά καί την στήριξη της πλειοψηφίας του ελληνικού λαού.
Στά Δαρδανέλλια όμως, οι τουρκικές δυνάμεις υπό τήν εποπτεία του Γερμανού στρατηγού Λίμαν φόν Σάνδερς καί μέ τά πυροβόλα όπλα των
γερμανικών πολεμικών "Γκαίμπεν" καί "Μπρεσλάου",
κατετρόπωσαν τίς βρετανικές δυνάμεις. Στή μάχη της Καλλίπολης διέπρεψε καί ένας νέος Τούρκος στρατιωτικός ονόματι Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος έμελλε λίγα
χρόνια αργότερα νά σώσει τό τουρκικό κράτος από τήν καταστροφή.
Στήν Καλλίπολη, ναυάγησε καί τό σχέδιο του Βενιζέλου γιά εκπόρθηση του Ελλησπόντου καί περαιτέρω προώθηση πρός τό Βόσπορο.
Ο ίδιος παραιτήθηκε καί ήρθε στό πολιτικό προσκήνιο ένας πολιτικός από τήν Πάτρα, ο Δημήτριος Γούναρης, που σχημάτισε κυβέρνηση στίς 7 Μαρτίου 1915.
Στα μέσα Μαΐου οι Σύμμαχοι έστρεψαν τις διαπραγματεύσεις προς τη Σόφια, όπου έτρεφαν την ελπίδα ότι η Βουλγαρία θά μπορούσε
να τούς στηρίξει στον πόλεμο, αν της προσέφεραν ικανοποιητικά ανταλλάγματα. Ταυτόχρονα πληροφόρησαν τόν Γούναρη, ότι αν η Ελλάδα έμενε ουδέτερη, οι Σύμμαχοι ήταν
έτοιμοι να προσφέρουν στη Βουλγαρία τις καλές τους υπηρεσίες για την απόκτηση της Καβάλας, της Δράμας και των Σερρών. Οπως φαίνεται αυτές οι αρχικές πιέσεις
δεν επηρέασαν την κατάσταση στην Αθήνα. Μέχρι τότε, ο Γούναρης χειριζότανε και τα εξωτερικά και τα εσωτερικά προβλήματα της χώρας με πολύ μεγάλη αδεξιότητα,
γιατί ο βασιλιάς έπαιρνε όλες τις σοβαρές αποφάσεις κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας του. Η αρρώστια του βασιλιά και η τότε κατάσταση στα Βαλκάνια
υποβοηθούσε την στάση ουδετερότητας της κυβέρνησης.
Ολα όμως άλλαξαν, όταν στό τέλος Μαΐου οι σύμμαχοι πρόσφεραν στη Βουλγαρία, ασφαλώς για την άμεση παρέμβαση εναντίον της Τουρκίας, την Ανατολική Θράκη,
μέρος της Σερβικής Μακεδονίας και την υποστήριξη τους για την εκχώρηση της Καβάλας υπό τον όρο ότι η Ελλάδα θα αποζημιωνόταν στην Μικρά Ασία. Η Αθήνα
διαμαρτυρήθηκε τότε πολύ έντονα. Οι συμμαχικές προσφορές σε βάρος της Ελλάδας έδωσαν στον αντιβενιζελικό τύπο και στη γερμανική προπαγάνδα τα όπλα ακριβώς που χρειαζόταν.
O Γούναρης γιά νά πλήξει τό κύρος του Βενιζέλου διέρευσε στόν τύπο επιστολή του Βενιζέλου, μέ τήν οποία ο τελευταίος προκειμένου νά εισέλθει στόν πόλεμο
στό πλευρό της Αντάντ, θυσίαζε ελληνικά εδάφη στή Μακεδονία, πρός όφελος της Βουλγαρίας. Ο Βενιζέλος, ο οποίος παραθέριζε στίς Σπέτσες, όταν πληροφορήθηκε τό γεγονός, έσπευσε στήν Αθήνα, διαμαρτυρήθηκε
μέ επιστολή στόν βασιλιά καί δημοσίευσε μέ τή σειρά του ολόκληρα τά υπομνήματα πού τού είχε υποβάλλει καί στά οποία διαφαίνεται η
τόλμη, η διορατικότητα καί τό όραμα γιά
τό έθνος, του μεγαλύτερου πολιτικού της νεωτέρας Ιστορίας της Ελλάδος. Καί ήταν μεγάλος ο Βενιζέλος όχι μόνο γιατί πίστευε στήν δύναμη του Ελληνισμού καί στήν
Μεγάλη Ιδέα αλλά καί γιατί πρόβλεψε μέ απόλυτη ακρίβεια τό μέλλον του τόπου καί τίς πολιτικές εξελίξεις. Παραθέτω αποσπάσματα από τά υπομνήματα πού είχε υποβάλλει,
στίς αρχές του 1915, πρός τό βασιλέα:
"Μεγαλειότατε,
...
Καθ' ήν στιγμήν ανοίγονται πρό ημών αι απόψεις πραγματοποιήσεως των εν Μικρά Ασία εθνικών βλέψεων, θυσίαι τινές εν τώ Αίμω δύνανται νά γίνωσιν όπως ασφαλισθή η επιτυχία τοιαύτης μεγαλοπράγμονος εθνικής πολιτικής.... δέν θά εδίσταζα, όσον οδυνηρά καί αν είναι η εγχείρησις, νά συμβουλεύσω τήν θυσίαν της Καβάλλας, όπως διασωθή ο εν Τουρκία Ελληνισμός καί ασφαλισθή η δημιουργίαν αληθούς Μεγάλης Ελλάδος, περιλαμβανούσης πάσας σχεδόν τάς χώρας εις τάς οποίας ο Ελληνισμός έδρασε κατά τήν μακραιώνα αυτού ιστορίαν...
... νικώσαι η Αυστρία καί η Γερμανία θά ηδύναντο νά επιβάλωση τάς αυτάς εν Αίμω μεταβολάς, ως ανωτέρω εξέθηκα, ως ενδεχομένας συνεπείας της κατασυντρίψεως της Σερβίας πλήν τό ότι διά της νίκης αυτών ο ανεξάρτητος βίος παντών των μικρών κρατών θά υποστή πλήγμα ανεπανόρθωτον καί πλήν τής αμέσου ζημίας, ήν θά υφιστάμεθα ημείς διά της απώλειας των νήσων... θά επήρχετο ασφαλής καί ταχύς ο όλεθρος του εν Τουρκία Ελληνισμού.
Η Τουρκία εξερχομένη άτρωτος εκ του πολέμου, όν απετόλμησε κατά τριών Μεγάλων Δυνάμεων, καί αποθρασυνομένη εκ του αισθήματος της ασφαλείας, όπερ θά της παρέχη η μετά της Γερμανίας συμμαχία, ήτις προφανώς θά διατηρηθή καί εν τώ μέλλοντι, ως εξυπηρετούσα τάς γερμανικάς βλέψεις, θά συμπληρώση άνευ αναβολής καί συστηματικώς τό έργον της καταστροφής του εν Τουρκία Ελληνισμού, αποδιώκουσα άνευ προσχημάτων πλέον καί αγεληδόν τούς πληθυσμούς τούτους καί δημεύουσα τάς περιουσίας των. Εις τό έργον τούτο όχι μόνον δέν θά εύρη αντίστασιν τινά εκ μέρους της Γερμανίας, αλλά καί θά ενισχυθή υπό ταύτης, όπως απαλλαχθή από έναν ανταπαιτητήν η εποφθαλμιωμένη υπ' αυτής διά τό μέλλον Μικρά Ασία. Η αθρόα δέ διώξις των εν Τουρκία βιούντων εκατομμυρίων Ρωμιών δέν θά καταστρέψη μόνον τούτους, αλλά κινδυνεύει νά παρασύρη εις οικονομικόν ναυάγιον καί όλην τήν Ελλάδαν.
Ένεκα των λόγων τούτων, συμπεραίνων, κρίνω απολύτως επιβεβλημένην τήν από τούς ανωτέρω όρους μετοχήν ημών εις τόν αγώνα. Αύτη, ως καί αρχικώς είπον, εγκλείει βεβαίως καί σοβαρούς κινδύνους. Απέναντι δέ των κινδύνων, εις ούς θά εκτεθώμεν μετέχοντες του πολέμου υπάρχει η προσπάθεια, προσδοκία βάσιμος, ως ελπίζω, του νά σώσωμεν τό μέγα μέρος του εν Τουρκία Ελληνισμού, καί νά δημιουργήσωμεν μίαν μεγάλην καί ισχυράν Ελλάδα.
...
Η παραχώρησις της Καβάλλας είναι βεβαίως θυσία οδυνηροτάτη, αισθάνομαι δέ αίσθημα βαθυτάτου ψυχικού άλγους εισηγούμενος αυτήν. Αλλά δέν διστάζω νά τήν προτείνω ευθύς ως λάβω υπ' όψιν τίνα εθνικά ανταλλάγματα πρόκειται νά εξασφαλισθώσι διά της θυσίας ταύτης. Εχω τό αίσθημα ότι αι παραχωρήσεις εν Μικρά Ασία, ως εισηγητής εγένετο ο σέρ Έδουαρδ Γκρέϋ, δύνανται, αν μάλιστα υποβληθώμεν εις θυσίας πρός τήν Βουλγαρίαν, νά λάβωσιν έκτασις τοιαύτην, ώστε εις τήν εκ των νικηφόρων πολέμων προελθούσαν διπλήν Ελλάδα νά προστεθή άλλη μία εξ ίσου μεγάλη καί όχι βέβαια ολιγώτερον πλούσια Ελλάς...
Η επιφάνεια της χώρας πού ζητώμεν υπερβαίνει τά 125.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα ενώ τό παραχωρηθησόμενον παρ' ημών τμήμα (Καβάλα, Δράμα) δέν έχει επιφάνεια μεγαλυτέραν των 2.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων.
Τοιαύτη ευκαιρία, οία η σήμερον εμφανιζομένη, είναι δύσκολον καί όλως απίθανον νά παρουσιασθή καί πάλιν εις τόν Ελληνισμόν όπως καταρτίση άρτιαν τήν εθνικήν αυτού υπόστασιν. Εάν δέν μετάσχωμεν του πολέμου, οιαδήποτε καί αν είνε η έκβασις αυτού, χάνεται δι' ημάς οριστικώς, ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας. Εάν δέ νικήση η Γερμανία μετά της Τουρκίας, όχι μόνον αι εκδιωχθείσαι ήδη εκ Μικράς Ασίας 200.000 Ελλήνων δέν θά έχωσιν ελπίδα τινά επιστροφής εις τάς εστίας των, αλλά καί ο αριθμός των εκδιωχθησομένων εισέτι δύναται νά λάβη τρομακτικάς διαστάσεις.
Πώς είναι δυνατόν ούτως εχόντων των πραγμάτων νά αφήσωμεν νά παρέλθη η υπό της Θείας Προνοίας παρεχομένη ημίν ευκαρία όπως πραγματοποιήσωμεν τά τολμηρότερα ημών εθνικά ιδεώδη; Οπως δημιουργήσομεν Ελλάδα περιλαμβάνουσαν πάσας τάς χώρας, εν αίς εκράτησεν ο Ελληνισμός κατά τόν μακρότατον αυτού ιστορικόν βίον;
Της Υμετέρας Μεγαλειότητος ευπειθέστατος θεράπων
Ελευθέριος Βενιζέλος"
Η ειρωνεία είναι ότι σήμερον εν έτει 2009, τό μειοδοτικό κόμμα πού λέγεται ΠΑΣΟΚ, μέ ηγέτη του έναν υπαλληλίσκο των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών καί
πειθήνιο όργανο της Αγκυρας, υποστηρίζει ότι ...προέρχεται από τό κόμμα των Φιλελευθέρων τό οποίο μέ ηγέτη του έναν πατριώτη καί εθνικιστή πολιτικό,
προσπάθησε νά αναβιώσει τήν ελληνική αυτοκρατορία του Βυζαντίου, μέ μία σειρά από απελευθερωτικούς πολέμους, οι οποίοι εκτός των άλλων είχαν ως σκοπό
καί τήν σωτηρία των Ρωμιών της Μικράς Ασίας, στούς οποίους οι κεμαλικοί είχαν ξεκινήσει τό κτηνώδες σχέδιο της γενοκτονίας τους.
Τό προδοτικό κόμμα πού λέγεται ΠΑΣΟΚ (Σχέδιο Ανάν, Ιμια, Οτσαλάν, Νταβός, Μαδρίτη, Ελσίνκι, S300, Θράκη, Μακεδονικό) πού παραχώρησε έδαφος καί κυριαρχία
στό Αιγαίο, στή Θράκη καί στήν Κύπρο έχει τό θράσος νά αυτοθεωρείται πολιτικός συνεχιστής του μεγάλου Βενιζέλου.
Ενώ σήμερα ο Γιωργάκης Παπανδρέου δηλώνει ότι "είναι καλύτερα νά παραχωρήσουμε μερικά στρέμματα γής γιά νά κοιμόμαστε ήσυχοι τό βράδυ",
τό 1915, ο Ελευθέριος Βενιζέλος δήλωνε ότι "τά πολεμικά πλοία δέν κατασκευάζονται διά νά τίθενται εντός προθήκης".
Ενώ σήμερα ο ηγέτης του ΠΑΣΟΚ καταθέτει στεφάνι στόν σφαγέα της Ρωμιοσύνης της Μικράς Ασίας, ο τότε ηγέτης του κόμματος των Φιλελευθέρων μαχόταν
γιά τήν σωτηρία αυτής της Ρωμιοσύνης, ενώ σήμερα πολιτικοί καί δημοσιογράφοι αγωνίζονται γιά μιά Ελλάδα ταπεινωμένη καί ανίσχυρη, ο μεγάλος
Ελευθέριος Βενιζέλος αγωνίζονταν γιά μία Μεγάλη Ελλάδα "περιλαμβάνουσαν πάσας τάς χώρας, εν αίς εκράτησεν ο Ελληνισμός κατά τόν μακρότατον αυτού
ιστορικόν βίον", ενώ σήμερα οι σκώληκες της πολιτικής πετούν τό Βυζάντιο στά σκουπίδια τότε, ο αετός της πολιτικής Βενιζέλος αγωνίζονταν γιά τήν αναβίωση
του δικέφαλου αετού της Ελληνικής Αυτοκρατορίας καί τήν απελευθέρωση της Κωνσταντινούπολης.
Στίς 31 Μαΐου 1915, ο Βενιζέλος πήρε σαφή εντολή από τόν ελληνικό λαό, κερδίζοντας μέ τό κόμμα των Φιλελευθέρων 189 έδρες, ενώ τά υπόλοιπα κόμματα πήραν
127 έδρες. Στή νέα κυβέρνηση Βενιζέλου συμμετείχαν οι Κωνσταντίνος Ρεκτιβάν (Δικαιοσύνης), Ιωάννης Τσιριμώκος (Παιδείας καί Εκκλησιαστικών),
Εμμανουήλ Ρεπούλης (Οικονομικών), Ανδρέας Μιχαλακόπουλος (Εθνικής Οικονομίας), Παναγιώτης Δαγκλής (Στρατιωτικών) καί
Γεώργιος Καφαντάρης (Εσωτερικών).
Η πολεμική επανήλθε λόγω των αντίθετων τάσεων καί εκδηλώθηκε συνταγματική κρίση ανάμεσα στο θρόνο και τις υπεύθυνες πολιτικές αρχές για την κατεύθυνση
που έπρεπε να πάρει η εξωτερική πολιτική. Οι πρώτες επαφές του Βενιζέλου με το βασιλιά, μετά την επάνοδό του στην εξουσία, δεν έφεραν κανένα αίσιο αποτέλεσμα.
Ενώ ο Κωνσταντίνος είχε κάνει μυστικές συνεννοήσεις μέ τή Γερμανία νά μήν τηρήσει τίς συμβατικές υποχρεώσεις της Ελλάδας πρός τή Σερβία, ο πρωθυπουργός
της κυβέρνησης Βενιζέλος δέν άφησε αμφιβολία γιά τήν πρόθεσή του νά επέμβει σέ περίπτωση βουλγαρικής επιθέσεως κατά τής Σερβίας, πού φαινόταν επικείμενη.
Τό Σεπτέμβριο η Βουλγαρία κήρυξε επιστράτευση μέ αποτέλεσμα νά σπεύσει ο Βενιζέλος νά ζητήσει τήν έγκριση του βασιλιά γιά τήν άμεση κήρυξη μερικής
επιστρατεύσεως. Κωνσταντίνος καί Γενικό Επιτελείο αντιτάχθηκαν μέ τό επιχείρημα ότι καί η Σερβία όφειλε νά παρατάξει στά σύνορά της μέ τή Βουλγαρία 150.000
άνδρες, σύμφωνα μέ τή συνθήκη, τούς οποίους όμως δέν διέθετε. Ο Βενιζέλος παρέκαμψε τό επιχείρημα, προτείνοντας νά συμπληρωθεί τό έλλειμμα μέ αποστολή
150.000 ανδρών από τούς Συμμάχους στά Βαλκάνια. Ο βασιλιάς απροετοίμαστος έδωσε τήν συγκατάθεσή του καί πρίν προλάβει να αλλάξει γνώμη, ο Βενιζέλος είχε
υποβάλει τήν πρότασή του στίς δυνάμεις της Αντάντ. Νέες τριβές οδήγησαν τόν Βενιζέλο σέ παραίτηση
Ο σχηματισμός της κυβερνήσεως ανατέθηκε, τόν Οκτώβριο του 1915 στόν Αλέξανδρο Ζαΐμη καί συμμετείχαν σέ αυτήν οι Δημήτριος Ράλλης, Γεώργιος Θεοτόκης,
Δημήτριος Γούναρης καί ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης. Η απόβαση των πρώτων αγγλογαλλικών στρατιωτικών μονάδων στη Θεσσαλονίκη είχε αρχίσει λίγες ώρες
πριν από την παραίτηση του Βενιζέλου. Ενόψει της επικείμενης βουλγαρικής επιθέσεως κατά της Σερβίας, η φιλοβασιλική κυβέρνηση υιοθέτησε τήν άποψη ότι
η ελληνοσερβική συνθήκη είχε καθαρά βαλκανικό χαρακτήρα καί δέν προέβλεπε πόλεμο σέ περίπτωση εμπλοκής καί κάποιας Μεγάλης Δύναμης, όπως ήταν η Αυστρία,
εν προκειμένω.
Ενώ οι Αυστρογερμανικές δυνάμεις εξαπέλυσαν επίθεση κατά της Σερβίας σέ συνδυασμό μέ τήν Βουλγαρία, η βασιλική κυβέρνηση αρνήθηκε νά συμμετάσχει στόν
πόλεμο, απορρίπτοντας καί τήν υπόσχεση της Βρετανίας γιά παραχώρηση της Κύπρου καί της Θράκης, σέ περίπτωση στρατιωτικής βοήθειας της Ελλάδος πρός τήν
Σερβία. Μέχρι νά πειστούν Ρουμανία καί Ελλάδα νά ενισχύσουν στρατιωτικά τήν Σερβία, η τελευταία είχε ήδη συντριβεί από τίς υπέρτερες δυνάμεις του βουλγαρικού στρατού,
ο οποίος είχε διεισδύσει βαθιά στό έδαφός της.
Στίς 25 Οκτωβρίου ορκίστηκε νέα κυβέρνηση μέ πρωθυπουργό καί υπουργό εξωτερικών τόν Στέφανο Σκουλούδη. Ο Σκουλούδης αποδείχθηκε καί αυτός κατώτερος
των περιστάσεων, αφού προορισμός του ήταν νά εκτελεί μάλλον παρά νά διαμορφώνει τήν πολιτική (ποιούς μας θυμίζει αυτό άραγε;). Αλλά καί σέ αυτή τήν περιορισμένη
αποστολή του ο Σκουλούδης απέτυχε οικτρά. Κάτω από τήν υπαγόρευση του Κωνσταντίνου (βλέπε Γερμανία), η κυβέρνηση πληροφόρησε τού πρεσβευτές της Αντάντ, ότι θά προχωρούσε
σέ αφοπλισμό των δυνάμεών τους διότι θά κινδύνευε νά παραβιασθεί η ουδετερότητα της Ελλάδος. Η αδέξια αυτή πράξη βασιλιά καί πρωθυπουργού, εξόργισε σέ
αφάνταστο βαθμό τούς Συμμάχους, οι οποίοι απείλησαν ότι θά προβούν σέ σκληρά μέτρα γιά νά αντιμετωπίσουν πιθανές περιπλοκές μέ τήν Ελλάδα.
Παράλληλα ο αντιβενιζελικός τύπος εκμεταλλεύθηκε τήν απόβαση των Συμμάχων στήν Θεσσαλονίκη καί προσπάθησε νά στρέψει τήν κοινή γνώμη κατά του
Βενιζέλου. Οι Σύμμαχοι τώρα είχαν αποθρασυνθεί, μεταχειρίζονταν τήν Ελλάδα σάν προτεκτοράτο, ενώ η Βρετανία επέβαλε περιορισμούς στήν εισαγωγή βασικών ειδών
όπως ήταν ο άνθρακας. Η Θεσσαλονίκη αποτελούσε βάση των συμμαχικών στρατευμάτων καί τόν πρώτο λόγο τόν είχε ο Γάλλος
αρχιστράτηγος Μωρίς Σαράϊγ (Maurice Sarrail) ως ανώτατος διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων στην Θεσσαλονίκη.
Οι Αγγλογάλλοι μέ εκβιαστικές ενέργειες πού ταπείνωναν τά κυριαρχικά μας δικαιώματα απαιτούσαν νά τούς βοηθήσουμε στρατιωτικά. Λίγα χρόνια αργότερα θά
ατένιζαν αδιάφορα τά πτώματα παιδιών καί γυναικών στόν κόλπο της Σμύρνης. Αυτοί ήταν καί είναι οι Αγγλοι καί οι Γάλλοι.
Τον Δεκέμβριο του 1915, οι Σύμμαχοι κατέλαβαν τήν Κέρκυρα γιά νά συγκεντρώσουν τά υπολλείματα του σερβικού στρατού, τό οχυρό του Καραμπουρνού γιά νά ελέγχουν
τόν κόλπο της Θεσσαλονίκης καί κατέστρεψαν τή γέφυρα του Δεμίρ Ισσάρ (Σιδηροκάστρου). Στίς νέες εκλογές της 6ης Δεκεμβρίου 1915 τό κόμμα των Φιλελευθέρων
του Βενιζέλου απείχε καί αντ' αυτού οι οπαδοί του στή Θεσσαλονίκη Αλέξανδρος Ζάννας, Περικλής Αργυρόπουλος καί Παμίκος Ζαμβρακάκης οργάνωσαν τήν
Επιτροπή Εθνικής Αμύνης. Στό μεταξύ στό Δυτικό Μέτωπο, η μάχη του Βερντέν πού ξεκίνησε στίς 8 Φεβρουαρίου 1916, συνέτεινε σέ ύφεση του μακεδονικού μετώπου
μέχρι τόν Μάϊο του 1916, οπότε η Βουλγαρία κατέλαβε το οχυρό Ρούπελ.
Ο Βενιζέλος θεώρησε τήν κατάληψη του Ρούπελ απαρχή της καταστροφής της ανατολικής Μακεδονίας καί ήταν πλέον πεπεισμένος ότι ήρθε η ώρα της δράσης. Στό
μεταξύ η Θεσσαλονίκη τελούσε υπό γαλλικό στρατιωτικό νόμο, αποκλείστηκαν τα ελληνικά παράλια από τόν συμμαχικό στόλο καί εκτός άλλων οι "Συμμαχοί μας"
απαιτούσαν τήν ... αποστράτευση του ελληνικού στρατού καί τήν αντικατάσταση της κυβέρνησης Σκουλούδη. Οπως ήταν φυσικό αυτές οι απαξιωτικές ενέργειες
κατάφεραν ισχυρό πλήγμα στή δημοτικότητα του Βενιζέλου καί δυσαρέστησαν πολύ τόν ελληνικό λαό. (Δέν πρέπει νά ξεχνούμε ότι τελούμε υπό καθεστώς
ημι-αυτονομίας η οποία ισχύει από τό 1830 καί εντεύθεν καί η πολιτική μας υπαγορεύεται από τίς Προστάτιδες δυνάμεις, όπως λεγόταν
εκείνα τά χρόνια. Καί τότε καί τώρα οι πολιτικοί ηγετίσκοι μας ήταν καί είναι μαριονέτες στά χέρια των Μεγάλων Δυνάμεων της Δύσης).
Τό κίνημα της Θεσσαλονίκης
Κατόπιν των απαράδεκτων επεμβάσεων των Συμμάχων, ο Σκουλούδης παραιτήθηκε στίς 6 Ιουνίου 1916 καί ανέλαβε πρωθυπουργός ο
Αλέξανδρος Ζαΐμης μέ υπουργούς
τούς Αντώνιο Μομφερράτο, Γεώργιο Ράλλη, Φωκίωνα Νέγρη, Ιωάννη Δαμιανό, Κωνσταντίνο Λιδωρίκη καί Πέτρο Καλλιγά. Η κατάσταση όμως ήταν ρευστή
καί η ένταση μεταξύ βενιζελικών καί βασιλικών είχε φτάσει στό κορύφωμά της.
Τέτοιες ήταν οι διαθέσεις της εποχής, ώστε ο Μεταξάς και ο Γερμανός στρατιωτικός ακόλουθος συζητούσαν ακόμα και το ενδεχόμενο εξόντωσης του Βενιζέλου.
Μία γερμανική επίθεση εναντίον της Θεσσαλονίκης θά αποτελούσε τή μόνη αποτελεσματική αντίδραση. Αυτή τήν λύση εύχοταν ο Κωνσταντίνος, αλλά η αποτυχία των
Γερμανών στό Βερντέν δέν προέβλεπε επιτυχία των όπλων τους στή Μακεδονία.
Καί όμως, έξαφνα στά μέσα του καλοκαιριού, Γερμανοβούλγαροι επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά μέ αποτέλεσμα η ανατολική Μακεδονία νά περιέλθει στήν κατοχή
των Βουλγάρων οι οποίοι άρχισαν αμέσως συστηματικό διωγμό του ελληνικού πληθυσμού της περιοχής.
Στις 16 Αυγούστου 1916, μέ πρωτοβουλία της Εθνικής Αμυνας, ξέσπασε στη Θεσσαλονίκη βενιζελικό κίνημα το οποίο κατάφερε να επικρατήσει
με τις γαλλικές λόγχες. Στή συνέχεια, οι Γάλλοι ζήτησαν τόν έλεγχο των λιμανιών, τηλεγράφων, σταθμών ασυρμάτων καί σιδηροδρόμων καθιστώντας τήν κυβέρνηση ανίσχυρη καί
οδηγώντας σέ παραίτηση τον Ζαΐμη.
Στίς 29 Αυγούστου η Καβάλα παραδόθηκε στους Βούλγαρους. Η κατάσταση στήν Ανατολική Μακεδονία είχε ως το τέλος Αυγούστου,
χειροτερεύσει. Τα περισσότερα ελληνικά φυλάκια προς βορρά της Καβάλας, είχαν ήδη περικυκλωθεί από τις βουλγαρικές δυνάμεις.
Ο διοικητής του Δ' Σώματος Στρατού συνταγματάρχης Χατζόπουλος είχε διαταγές από την Αθήνα να μην αντισταθεί σε προσπάθεια των
Βουλγάρων να καταλάβουν θέσεις γύρω από την πόλη ούτε είχε άλλωστε αρκετές δυνάμεις για να αντισταθεί σε βουλγαρική επίθεση. Έτσι όταν δέχθηκε
τελεσίγραφο από τόν εχθρό να παραδώσει την πόλη και τις δυνάμεις του, δεν είχε άλλη επιλογή παρά να παραδοθεί ή να προσχωρήσει στην
Εθνική Αμυνα. Ο Χατζόπουλος διάλεξε το πρώτο. Ένα μεγάλο μέρος της 6ης μεραρχίας, κάτω από τον συνταγματάρχη Χριστοδούλου ήταν έτοιμο να προσχωρήσει
στο κίνημα της Θεσσαλονίκης, αλλά ο Χατζόπουλος απαγόρευσε στις δυνάμεις του να προσχωρήσουν.
Μόνο 3500 άνδρες, με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Χριστοδούλου, κατάφεραν να διαφύγουν στη Θάσο και να ενωθούν με το κίνημα της Εθνικής Αμυνας, το
υπόλοιπο του 4ου σώματος, 400 αξιωματικοί και 6.000 άνδρες, παραδόθηκαν στους Γερμανοβουλγάρους. Πέτυχε όμως ο Χατζόπουλος να μην παραμείνουν
αιχμάλωτοι των Βουλγάρων, αλλά να τεθούν υπό περιορισμό στο Goerlitz της Γερμανίας, ως το τέλος του πολέμου. Η κατάληψη της Καβάλας και πάνω από όλα η
αιχμαλωσία των ελληνικών δυνάμεων συγκλόνισε την Αθήνα. Η Αθήνα ζήτησε από το Βερολίνο να επιτρέψει την επάνοδο των ανδρών του 4ου σώματος, αλλά οι
ενέργειες αυτές ήταν πια ενέργειες απελπισίας. Δυστυχώς μεταξύ των 312 στρατιωτών που πέθαναν κατά την αιχμαλωσία ήταν και ο Συνταγματάρχης Ιωάννης Χατζόπουλος.
Η τραγική τύχη της Ανατολικής Μακεδονίας και των ελληνικών δυνάμεων ήταν καθαρά αποτέλεσμα της πολιτικής του Κωνσταντίνου καί του Μεταξά.
Η ώρα της επανάστασης είχε έρθει. Στίς 13 Σεπτεμβρίου 1916, ο Βενιζέλος πήγε στήν Κρήτη μαζί μέ 100 συνεργάτες του καί ανακοίνωσε τόν σχηματισμό
προσωρινής κυβερνήσεως μέ επικεφαλής τόν ίδιο, τό ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη καί τόν στρατηγό Παναγιώτη Δαγκλή.
Στις 26 Σεπτεμβρίου 1916, ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποβιβάστηκε στη Θεσσαλονίκη και ανέλαβε την αρχηγία της Εθνικής Αμύνης σχηματίζοντας προσωρινή κυβέρνηση.
Στις 9 Οκτωβρίου 1916, η προσωρινή κυβέρνηση του Βενιζέλου, με την υποστήριξη της Αντάντ, κήρυξε τον πόλεμο
κατά της Βουλγαρίας και της Γερμανίας. Παράλληλα, συγκροτήθηκε ο Στρατός Εθνικής Αμύνης, αποτελούμενος από τίς Μεραρχίες, Σερρών, Αρχιπελάγους και Κρήτης.
Τό Νοέμβριο του 1916, η Ελλάς βρισκόταν με δύο αντίπαλες κυβερνήσεις, μία στη Θεσσαλονίκη υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο και μία στην Αθήνα υπό την επιρροή του
βασιλιά Κωνσταντίνου. Στίς 3 Νοεμβρίου, οι Αγγλογάλλοι, αξίωσαν την παράδοση τεράστιων ποσοτήτων πολεμικού υλικού από την κυβέρνηση των Αθηνών.
Ο Κωνσταντίνος καί η κυβέρνηση του Σπυρίδωνα Λάμπρου απέρριψαν τό αίτημα, μέ αποτέλεσμα στίς 18 Νοεμβρίου ο Γάλλος ναύαρχος Φουρνιέ (Dartige du Fournet)
νά αποβιβάσει συμμαχικά αγήματα στο Φάληρο καί νά βομβαρδίσει μέ τά πολεμικά του πλοία τμήματα της πόλης κοντά στό Παλάτι.
Ο βομβαρδισμός σταμάτησε το βράδυ, έπειτα από συμφωνία του Κωνσταντίνου με τους πρεσβευτές της Αντάντ. Οι απώλειες σε νεκρούς και τραυματίες ήταν
82 Ελληνες οπλίτες χωρίς νά υπολογίζονται τά θύματα του άμαχου πληθυσμού. Στή συνέχεια οι υποστηρικτές του βασιλιά ξέσπασαν πάνω στούς
πολιτικούς τους αντιπάλους εξαπολύοντας άγριες επιθέσεις κατά βενιζελικών στόχων. Λεηλατήθηκαν σπίτια και καταστήματα,
φονεύθησαν 35 πολίτες καί φυλακίσθηκαν 992 υποστηρικτές του Βενιζέλου. Η αιματοχυσία αυτή θά έμενε στήν ιστορία μέ τό όνομα "Νοεμβριανά".
Εκθρόνιση του Κωνσταντίνου
Τά γεγονότα στήν Αθήνα εξέπληξαν τούς Συμμάχους, οι οποίοι δέν περίμεναν ένοπλη αντίσταση. Οι Γάλλοι πρότειναν τήν εκθρόνιση του Κωνσταντίνου, αλλά βρήκαν
αντίδραση από τήν Βρετανία καί τήν Ιταλία. Η τελευταία διεκδικούσε γιά λογαριασμό της τά νότια παράλια της Μικράς Ασίας, συμπεριλαμβανομένης καί της Σμύρνης, ενώ
χωρίς καμμία προειδοποίηση, η ιταλική κυβέρνηση κήρυξε μονομερώς τήν Αλβανία αυτόνομο κράτος κάτω από ιταλική προστασία.
Οι Σύμμαχοι τελικά, σέ μία προσπάθεια πίεσης του βασιλιά καί επειδή υπήρχε φόβος γιά τήν ασφάλεια των δυνάμεών τους στή Μακεδονία, προχώρησαν σέ αποκλεισμό της
Παλαιάς Ελλάδος ζητώντας από τήν κυβέρνηση των Αθηνών, τήν αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων πρός τήν Πελοπόννησο. Εν τω μεταξύ, ο λαός ταλαιπωρείτο
από τίς ελλείψεις καί ταυτόχρονα αγανακτούσε γιά τήν θρασεία επέμβαση των Γάλλων καί των Αγγλων στά εσωτερικά της χώρας. Υπήρχε φόβος νέου ξεσπάσματος κατά
των βενιζελικών.
Ο Κωνσταντίνος, τελικά υπέκυψε καί παραιτήθηκε, ορίζοντας τόν δευτερότοκο γιό του Αλέξανδρο ως διάδοχό του. Η βασιλική οικογένεια αναχώρησε γιά τήν Ελβετία,
ενώ ο Αλέξανδρος ορκίστηκε στίς 30 Μαΐου 1917, νέος βασιλιάς των Ελλήνων. Ο αποκλεισμός άρθηκε καί ο
ύπατος αρμοστής των Συμμάχων Ζοννάρ (Jonnart) διένειμε όλα
τά αποθέματα σταριού ενώ εγγυήθηκε γιά τήν ασφάλεια όλων των πολιτών, ανεξαιρέτως των πολιτικών τους πεποιθήσεων. Κατ' εξαίρεση, προσωπικότητες της εποχής
πού χαρακτηρίζονταν ως γερμανόφιλοι εξορίστηκαν στό Αιάκειο της Κορσικής, όπου δύο αιώνες πρίν είχαν καταφύγει σάν πρόσφυγες χιλιάδες οικόγενειες Μανιατών,
γιά νά γλυτώσουν από τήν οθωμανική λαίλαπα. Ανάμεσα στούς εξόριστους αντιβενιζελικούς ήταν ο Ίων Δραγούμης, Ιωάννης Μεταξάς, Δημήτριος Γούναρης, Βίκτωρ
Δούσμανης, Σπυρίδων Μερκούρης, Γεώργιος Πεσμαζόγλου καί ο Πέτρος Γιάνναρος.
Στίς 14 Ιουνίου 1917, διορίστηκε εκ νέου κυβέρνηση Βενιζέλου μέ μέλη του υπουργικού συμβουλίου τόν Εμμανουήλ Ρεπούλη, Ιωάννη Τσιριμώκο, Παύλο Κουντουριώτη,
Λεωνίδα Εμπειρίκο, Ανδρέα Μιχαλακόπουλο καί Μιλτιάδη Νεγρεπόντη. Πρώτο μέλημα της νέας κυβερνήσεως, η οποία έμεινε γνωστή ως "Βουλή των Λαζάρων",
ήταν η κήρυξη πολέμου στίς Κεντρικές Δυνάμεις αλλά καί
η εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από βασιλικά στοιχεία, μή εξαιρουμένων καί του αριχεπισκόπου Ελλάδος Θεοκλήτου, ο οποίος είχε συντάξει τό περίφημο
"ανάθεμα" κατά του Βενιζέλου, όταν αυτός βρίσκοταν στην Θεσσαλονίκη. Εκκαθαρίσεις έγιναν καί στό Στρατό μέ ιδιαίτερα αυταρχικό τρόπο, από τόν Υπουργό
Στρατιωτικών Μιχαλακόπουλο καί προσωπάρχη τόν αντισυνταγματάρχη Θεόδωρο Πάγκαλο, οι οποίοι αποστράτευσαν τό 40% του συνόλου των μονίμων
αξιωματικών.
«Δεν τυφλώττω, Κύριοι, προς την εικόνα, η οποία παρίσταται ενώπιόν μου. Ό,τι εφοβούμην, καταλείπων την αρχήν τον Σεπτέμβριον του 1915, ατυχώς συντελέσθη. Η Ελλάς του 1917 δεν ομοιάζει ουδέ πόρρωθεν προς την Ελλάδα του 1915, την οποίαν τους παρεδώσαμεν τότε. ...Η Ελλάς του 1917 ούτε εδαφικώς, ούτε ψυχικώς, ούτε οικονομικώς, ούτε στρατιωτικώς, ούτε πολιτικώς ομοιάζει προς την Ελλάδα του 1915. Και όμως ... η αισιοδοξία μου δεν με απολείπει.
... Το Έθνος γνωρίζει, ότι ουδέποτε υπεσχέθην εις αυτό ανέφικτα πράγματα. Το Έθνος γνωρίζει, ότι ουδέποτε υπήρξα κατώτερος των προς αυτό επαγγελιών μου. Μετέχοντες του παγκοσμίου πολέμου παρά το πλευρόν των δημοκρατικών εθνών ... θα παραδώσωμεν εις τα τέκνα μας Ελλάδα οποίαν την ωνειρεύθησαν αι παρελθούσαι γενεαί, των οποίων δεν ημπορούμεν να δειχθώμεν ανάξιοι κληρονόμοι, και οποίαν την προδιεγράψαμεν ημείς αυτοί διά των προσφάτων θριάμβων του 1912 και 1913»
Η κυβέρνηση Βενιζέλου όμως, προχώρησε σέ άγριες διώξεις εναντίον καί απλών πολιτών. Έτσι, εκατοντάδες
προσκείμενοι στην αντιπολίτευση, δημοσιογράφοι, επιστήμονες, επιχειρηματίες και ιδιώτες, φυλακίστηκαν ή εκτοπίστηκαν στη Θήρα, την Αμοργό, τη Σίκινο,
τη Φολέγανδρο, την Ανάφη, τη Σκύρο. Ανάμεσα σε αυτούς και ο δημοσιογράφος, εκδότης και ιδρυτής της εφημερίδας "Η Καθημερινή",
Γεώργιος Βλάχος, ο οποίος θά πολεμούσε μέ όλα του τά μέσα τήν πολιτική του Βενιζέλου, ιδιαίτερα κατά τή διάρκεια της μικρασιατικής εκστρατείας,
μέ άρθρα πού θά υπονόμευαν τό ηθικό του Ελληνικού Στρατού. Είναι γνωστό τό άρθρο του "Οίκαδε", όπου θεωρώντας σάν σπίτι τήν Αθήνα καί τά πέριξ αυτής,
απαιτούσε
τήν επιστροφή του ελληνικού στρατού καί τήν εγκατάλειψη των μικρασιατών στά νύχια των κεμαλικών. Ελάχιστες προσωπικότητες σάν τόν Βενιζέλο ήξεραν ότι
τό "Οίκαδε" περιλαμβάνει όχι μόνο τήν Αθήνα αλλά καί τήν Μικρά Ασία, καί τήν Ρωμυλία καί τήν Κωνσταντινούπολη.
Η Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 έφερε τήν ανακωχή μεταξύ Ρωσίας καί Γερμανίας αλλά καί τήν απόσυρση των ρωσικών στρατευμάτων από τόν Πόντο,
αφήνοντας οριστικά πλέον τούς δύσμοιρους Ποντίους στά νύχια των Νεότουρκων. Στίς αρχές του 1918, ο Ελληνας πρωθυπουργός εξασφάλισε δύο πολεμικά
δάνεια από τή γαλλική κυβέρνηση ύψους 800 εκατομμυρίων χρυσών φράγκων, ενώ προχώρησε στήν άμεση άρση όλων των περιορισμών της εθνικής κυριαρχίας πού είχαν
επιβληθεί από τήν Τριπλή Συνεννόηση (Αντάντ) αλλά καί από τούς Ιταλούς οι οποίοι είχαν καταλάβει τό προηγούμενο έτος, τή Νότια Ηπειρο. Η επιστράτευση επιταχύνθηκε
τήν άνοιξη του 1918 καί απέδωσε μαζί μέ τούς 56.000 άνδρες των τριών μεραρχιών της Εθνικής Αμύνης, 200.000 επιστρατευμένους καί 60.000 εθελοντές.
Η μάχη του Σκρα
Στίς 4 Απριλίου 1918, ο Αρχιστράτηγος Γκυγιωμά εκτέλεσε ευρείας κλίμακος επιθετικές ενέργειες, μέ σκοπό τήν απαγκίστρωση των εχθρικών δυνάμεων στό
μέτωπο της Μακεδονίας. Τό ελληνικό σώμα υπό τόν Αντιστράτηγο Εμμανουήλ Ζυμβρακάκη, αποτελούνταν από τή Μεραρχία Αρχιπελάγους, υπό τον
Υποστράτηγο Δημήτριο Ιωάννου, η οποία κατείχε τον υποτομέα του χωριού Λιβάδι καί τη Μεραρχία Κρήτης, υπό τον Υποστράτηγο Παναγιώτη Σπηλιάδη,
η οποία κατείχε τον υποτομέα Σκρά. Από τις 5 Απριλίου προωθήθηκε στην πρώτη γραμμή από την περιοχή του Πολυκάστρου όπου βρισκόταν και η Μεραρχία Σερρών, υπό
τον Υποστράτηγο Επαμεινώνδα Ζυμβρακάκη, αποτελούμενη από τα 2ο και 3ο Συντάγματα Σερρών. Στη Μεραρχία αυτή ανατέθηκε ο υποτομέας Αρχαγγέλου,
στο αριστερό της Μεραρχίας Αρχιπελάγους, στην οποία και υπήχθη από τακτικής απόψεως.
Το σχέδιο επιχειρήσεων προέβλεπε επίθεση σε δύο χρόνους. Σέ πρώτο χρόνο θα καταλαμβάνονταν το ύψωμα Σκρά και κατά το δεύτερο χρόνο η γραμμή των υψωμάτων
Τουμουλούς-Σερφ Βολάν. Τήν κύρια επίθεση εναντίον του Σκρά θά αναλάμβανε η Μεραρχία Αρχιπελάγους. H Μεραρχία Σερρών θά κάλυπτε τό δυτικό
πλευρό της Μεραρχίας Αρχιπελάγους καί θά καταλάμβανε τή γραμμή Λαγκαδά - Σαγράδα - Μπλόκ Ροσέ. Η Μεραρχία Κρήτης θά κάλυπτε τό ανατολικό πλευρό της
Μεραρχίας Αρχιπελάγους καί θα ενεργούσε γιά την κατάληψη των υψωμάτων αμέσως βόρεια του χωριού Σκρά
Η επίθεση της Μεραρχίας Αρχιπελάγους θα υποστηριζόταν με 122 συνολικά ελληνικά και συμμαχικά πυροβόλα από τα οποία τα 46 βαριά.
Στις 16 Μαΐου 1918 το συμμαχικό πυροβολικό άρχισε δράση, η οποία συνεχίστηκε και στη διάρκεια της νύχτας με βολές παρενοχλήσεως και καταστροφής των γερμανοβουλγαρικών
θέσεων. Το πρωί της 17ης Μαΐου είχαν ολοκληρωθεί όλες οι προετοιμασίες και τα τμήματα πεζικού είχαν προωθηθεί στη γραμμή εξορμήσεως. Από τις 04.30 το
πυροβολικό άρχισε σφοδρή προπαρασκευή μικρής διάρκειας, ενώ από τις 04.55 εκτόξευσε την προβλεπόμενη, για την προστασία του πεζικού, βολή κινητού φραγμού.
Την ίδια ώρα ακριβώς άρχισε και η εξόρμηση του πεζικού. Το απόκρημνο του εδάφους, η απόσταση που χώριζε τις διαδοχικές γραμμές και η ισχυρή οργάνωση των
εχθρικών θέσεων με ανθεκτικά πολυβολεία και σκέπαστρα επέτειναν τις δυσχέρειες της επιχειρήσεως. Ωστόσο, αυτή εξελίχθηκε σύμφωνα με το σχέδιο. Στο κέντρο η
Μεραρχία Αρχιπελάγους, στην οποία είχε ανατεθεί η κύρια προσπάθεια, επιτέθηκε και με τα τρία συντάγματά της στην πρώτη γραμμή, ακολουθώντας τον κινητό φραγμό
του πυροβολικού.
Τα 5ο Σύνταγμα αριστερά υπό τον Αντισυνταγματάρχη Ευθύμιο Τσιμικάλη, επιτέθηκε προς το ύψωμα Τουμουλούς, καλύπτοντας ταυτόχρονα τη Μεραρχία από
τα δυτικά. Η εξόρμηση του Συντάγματος άρχισε με τα 1ο (Ταγματάρχης Βασίλειος Παπαγιάννης) και 2ο (Λοχαγός Ιωάννης Ντόζης) Τάγματα στην πρώτη γραμμή, ενώ
το 3ο Τάγμα (Ταγματάρχης Κωνσταντίνος Μπάμπαλης) ακολουθούσε ως εφεδρεία. Παρά τη σθεναρή αντίσταση του εχθρού και τη σφοδρότητα των πυρών πυροβολικού
που προκαλούσαν μεγάλες απώλειες, το Σύνταγμα πέτυχε να καταλάβει διαδοχικά τα υψώματα Σκρά και Τουμουλουζ. Αμέσως επακολούθησε ανασυγκρότηση του
Συντάγματος και συγχωνεύθηκαν τα 2ο και 3ο τάγματα, εξαιτίας των απωλειών. Επίσης αποκρούστηκαν πολλές εχθρικές αντεπιθέσεις με σοβαρές μάλιστα απώλειες για τον αντίπαλο.
Το 1ο Σύνταγμα Σερρών στο κέντρο, υπό τον Αντισυνταγματάρχη Γεώργιο Κονδύλη, διέθετε τα 1ο (Ταγματάρχης Γεώργιος Ψάρρας) και 2ο (Λοχαγός Ιωάννης
Σκαλτσογιάννης) Τάγματα του στην πρώτη γραμμή και το 3ο Τάγμα (Ταγματάρχης Θεόδωρος Βαχάρογλου) ως εφεδρεία. Η εξόρμηση άρχισε στις 05.45 κάτω
από σφοδρά πυρά του εχθρού. Οι λόχοι του αριστερά 2ου Τάγματος είχαν σοβαρές απώλειες, όπως και ο λόχος του 3ου Τάγματος που ακολουθούσε. Προκλήθηκε
κάποια σύγχυση, χωρίς όμως αυτό να επιδράσει αποφασιστικά στο ηθικό των αντρών και στην παραπέρα εξέλιξη της μάχης. Με δύο άλματα καταλήφθηκαν οι εχθρικές
θέσεις στα υψώματα Μπαστιόν Ουέστ και στο Μπαστιόν ντι Σέγ, ενώ συνελήφθησαν πολλοί αιχμάλωτοι. Μετά την επιτυχία αυτή εισήλθαν στον αγώνα και το 3ο Τάγμα
και μέχρι τις 07.00 καταλήφτηκε το ύψωμα 1034 (Πιτόν Ντενυντέ) που ήταν και ο τελικός αντικειμενικός σκοπός του Συντάγματος. Οι απώλειες από τα εχθρικά πυρά,
αλλά και από το φίλιο πυροβολικό, λόγω της εισόδου των λόχων πρώτου κλιμακίου του 1ου Τάγματος στο φραγμό του, ήταν σοβαρές. Στη διάρκεια της νύχτας το 2ο
Τάγμα αποσύρθηκε από την πρώτη γραμμή και τη θέση του πήρε το εφεδρικό 3ο Τάγμα
Το 6ο Σύνταγμα δεξιά, υπό τον Αντισυνταγματάρχη Κωνσταντίνο Εξαρχάκη, επιτέθηκε με το 3ο Τάγμα (Ταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας) μπροστά και το 2ο
Τάγμα (Ταγματάρχης Βασίλειος Καρκούρας) ως εφεδρεία, Το 1ο Τάγμα (Ταγματάρχης Νικόλαος Τσιτούρας) είχε αναλάβει το σύνδεσμο ανατολικά με τη Μεραρχία Κρήτης.
Τα τμήματα μέσα σε δεκαπέντε λεπτά της ώρας κατέλαβαν τους πρώτους αντικειμενικούς σκοπούς μέχρι το ύψωμα Ουβραζ Μπλαν, όπου και ανέκοψαν για λίγο την κίνηση
τους. Ο εχθρός δεν πρόφτασε να αντιδράσει και εξοντώθηκε ή παραδόθηκε, ενώ ελάχιστες αντιστάσεις που παρέμειναν περικυκλώθηκαν και εξουδετερώθηκαν.
Μετά την ταχεία ανασύνταξη των τμημάτων τα 1ο και 3ο Τάγματα συνέχισαν την επίθεση, ακολουθούμενα από το 2ο Τάγμα. Παρά την σφοδρότητα του εχθρικού
πυροβολικού, τα ελληνικά τμήματα πέτυχαν μέχρι τις 06.40 να κάμψουν την αντίσταση του αντιπάλου και να καταλάβουν τους τελευταίους αντικειμενικούς τους
σκοπούς, που ήταν τα υψώματα Σερφ Βολάν και Τετ ντε Σιέν. Οι απώλειες της Μεραρχίας Αρχιπελάγους ήταν 338 νεκροί και 1.777 τραυματίες.
Η επιτυχία των ελληνικών στρατευμάτων προκάλεσε μεγάλο ενθουσιασμό σέ ολόκληρη την Ελλάδα καί συνέβαλε στήν εξύψωση του φρονήματος του Ελληνικού Στρατού.
Συνέδριο Ειρήνης των Παρισίων
Η λήξη των εχθροπραξιών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και η ήττα των «Κεντρικών Δυνάμεων», είχε δρομολογήσει στο διεθνές πολιτικό
περιβάλλον κρίσιμες πολιτικο-διπλωματικές διεργασίες με έντονο ελληνικό ενδιαφέρον. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ως πρωθυπουργός της χώρας, αξιοποιώντας την
ελληνική συμμετοχή στο πλευρό των νικητριών δυνάμεων της «Αντάντ», με υπόμνημα που απέστειλε, στις 20 Οκτωβρίου 1918, προς τον πρωθυπουργό της Αγγλίας
Λλόυδ Τζωρτζ, έκανε μια πρώτη νύξη για τις ελληνικές διεκδικήσεις μεταξύ των οποίων περιλαμβανόταν επισήμως και η δηλοποίηση των ελληνικών απαιτήσεων για την περιοχή της Δυτικής Μικράς Ασίας.
Στις 10 Νοεμβρίου 1918, με την ευκαιρία της επανάληψης των εργασιών της Βουλής των Ελλήνων μετά από επτάμηνη
διακοπή, και σε μια πανηγυρική συνεδρίαση αφιερωμένη στη νίκη των συμμάχων της «Αντάντ», ο Ελευθέριος Βενιζέλος δεν άφησε ανεκμετάλλευτη τη δυνατότητα που του
παρείχετο και κατά τη διάρκεια της ομιλίας του αναφέρθηκε στις ελληνικές διεκδικήσεις, αν και βέβαια δεν παρέλειψε να τονίσει τις δυσχέρειες τις οποίες θα
δημιουργούσε
για την Ελλάδα στο Συνέδριο της Ειρήνης η «εγκληματική πολιτική του καταλυθέντος καθεστώτος», αφήνοντας κατ' αυτόν τον τρόπο μία ευθεία αιχμή εναντίον των
πολιτικών του
αντιπάλων. Στις 17 Δεκεμβρίου 1918, ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπέβαλε νέο υπόμνημα, αυτή τη φορά προς τη Διάσκεψη Ειρήνης που είχε ξεκινήσει τις εργασίες της στο
Παρίσι. Στην εισαγωγή του υπομνήματος αυτού, σημείωνε μεταξύ των άλλων και τα ακόλουθα:
«Η πλήρης νίκη των Συμμάχων και εταίρων κρατών παρέχει την ευκαιρίαν του
καθορισμού των πολιτικών συνόρων των ευρωπαϊκών κρατών βάσει ακριβώς ή
τουλάχιστον κατά πλησιεστέραν προσέγγισιν των ορίων των εθνικών μας περιοχών.
Τοιουτοτρόπως θα δημιουργηθή η απαραίτητος βάσις της Κοινωνίας των Εθνών».
Ακολούθως, για να ενισχύσει την επιχειρηματολογία του για τις ελληνικές διεκδικήσεις,
ο Ελευθέριος Βενιζέλος διελάμβανε στο υπόμνημά του στοιχεία με την πληθυσμιακή
κατανομή του ελληνικού Έθνους στις διάφορες περιοχές του κόσμου, αναφέροντας τα εξής:
«1) 4.300.000 κατοικούντες εις την Ελλάδα.
2) 151.000 εις την Βόρειον Ήπειρον και την Αλβανίαν.
3) 731.000 εις την Θράκην και την περιφέρειαν της Κωνσταντινουπόλεως.
4) 43.000 εις την Βουλγαρίαν προ των Βαλκανικών πολέμων.
5) 1.694.000 εις την Μικράν Ασίαν.
6) 102.000 εις την Δωδεκάνησον.
7) 235.000 εις την Κύπρον.
8) 1.000.000 περίπου διεσπαρμένοι. Δηλαδή εις την Αίγυπτον και την υπόλοιπον αφρικανικήν ήπειρον 150.000.
Εις την Βόρειον και Νότιον Αμερικήν 450.000 και εις την μεσημβρινήν Ρωσίαν 400.000. Εν συνόλω το ελληνικόν έθνος αποτελείται από 8.256.000 ψυχάς, εκ των οποίων περισσότερον του 50% διαβιοί εντός των συνόρων της Ελλάδος και το 45% εκτός αυτών.»
Στη συνέχεια της παράθεσης αυτών των στοιχείων, ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατέληγε στο υπόμνημά του αυτό στο «διά ταύτα», αναφέροντας το σύνολο των ελληνικών
διεκδικήσεων, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνοντο η Βόρεια Ήπειρος, η Θράκη, η Δυτική Μικρά Ασία, η Δωδεκάνησος και η Κύπρος, ενώ ειδικότερα για την
Κωνσταντινούπολη ανέφερε
ότι εάν αυτή δεν παραχωρείτο στην Ελλάδα, θα έπρεπε να ανακηρυχθεί διεθνές κράτος, υπό την προστασία της Κοινωνίας Των Εθνών.
Σκοπός του Συνεδρίου Ειρήνης των Παρισίων ήταν ο διακανονισμός των διαφορών καί εκκρεμοτήτων πού είχαν προκύψει μεταξύ ηττημένων καί νικητών καί η υπογραφή
συνθηκών ειρήνης. Η κυριότερη από αυτές τίς συνθήκες, η γερμανική, υπογράφηκε στίς Βερσαλλίες, σέ ένα τραίνο στίς 15 Ιουνίου 1919 καί περιείχε βαρείς καί
ταπεινωτικούς όρους γιά τήν Γερμανία.
Ο Βενιζέλος ως μεγάλος πολιτικός διεκδικούσε τά μέγιστα γιά τόν αλύτρωτο ελληνισμό. Οι πολιτικοί του σήμερα μετά τό ταπεινωτικό
"δέν διεκδικούμε τίποτα" του Ανδρέα Παπανδρέου, υποστηρίζουν τό ακόμα πιό εξευτελιστικό δόγμα
"υποχωρούμε παραχωρούμε" του Σημίτη, του Κωστάκη Καραμανλή καί του Γιωργάκη Παπανδρέου. Για νά επανέλθουμε στό 1918, ο μεγάλος Βενιζέλος,
όντας στό στρατόπεδο των νικητών, όπως τό είχε υπολογίσει διεκδικούσε πρωτίστως τήν ενσωμάτωση της Θράκης στήν Ελλάδα.
Η Θράκη είχε υποφέρει τά πάνδεινα από τούς νεότουρκους, οι οποίοι με τήν ευκαιρία του Α' Παγκοσμίου Πολέμου είχαν προχωρήσει στό αρρωστημένης έμπνευσης
σχέδιό τους, αυτό της γενοκτονίας των Ρωμιών, Αρμενίων καί Ασσυρίων ορθοδόξων χριστιανών.
Οι διωγμοί είχαν αρχίσει από τίς περιφέρειες του Ελλησπόντου καί
της Καλλίπολης καί επεκτάθηκαν στήν Θράκη καί σέ προάστια ακόμα της Κωνσταντινουπόλεως. Η εμπόλεμη κατάσταση πρόσφερε στούς Τούρκους διάφορες
ευλογοφανείς δικαιολογίες γιά τίς αθρόες ελληνικές εκτοπίσεις.
Μετά τήν λήξη του Μεγάλου Πολέμου καί τήν υπογραφής της ανακωχής του Μούδρου, τό Νοέμβριο του 1918, αγγλογαλλικές ναυτικές δυνάμεις, στίς οποίες συμμετείχε καί
μοίρα ελληνικού στόλου, εισήλθαν στήν Κωνσταντινούπολη. Στήν ελληνική μοίρα πού αγκυροβόλησε στήν "Βασιλεύουσα" συμπεριλαμβανόταν καί η ναυαρχίδα
του στόλου "Αβέρωφ", πού έγινε δεκτή μέ ενθουσιασμό καί συγκίνηση από τούς Ρωμιούς της Πόλης, οι οποίοι ονειρεύονταν τό ξύπνημα του Μαρμαρωμένου Βασιλιά
καί τήν συνέχιση της λειτουργίας στήν Αγιά Σοφιά πού είχε
αφήσει στή μέση ο ιερέας πού εξαφανίστηκε μέσα από ένα άνοιγμα, όταν στίς 29 Μαΐου 1453, μπήκαν οι γενίτσαροι του Μεχμέτ καί άρχισαν νά σφάζουν
όσους ζήτησαν καταφύγιο στήν εκκλησία της Αγιάς Σοφιάς.
Καί όμως τήν λειτουργία εκείνη τήν συνέχισε ένας κρητικός ιερέας τόν Ιανουάριο του 1919. Παραθέτω αυτούσια τήν αφήγηση του Αντώνη Ε. Στιβακτάκη, όπως τήν
δημοσίευσε ο ιστότοπος: http://infognomonpolitics.blogspot.com
«Κάποτε μου μίλησε ο παππούς μου για ένα Κρητικό παπά, αληθινό παλικάρι, που το Γενάρη του 1919 λειτούργησε κάτω από τους χιλιόχρονους θόλους της Αγια-Σοφιάς!!
Τον γνώριζε καλά, γιατί ήταν στρατιωτικός ιερέας στη Μεραρχία που ανήκε και ο ίδιος, στη Μεραρχία εκείνη που αργότερα συμμετείχε στη Μικρασιατική Εκστρατεία κι έφτασε ως τις πύλες της Αγκυρας, ήπιε νερό από το Σαγγάριο!... Όμως αλίμονο! αυτό το δροσερό νερό μετατράπηκε λίγο αργότερα σε καυτό πύρινο ποτάμι πόνου και οδύνης, που έκαψε τις καρδιές όλων των Ελλήνων. Στα λόγια του παππού μου δεν έδωσα τότε μεγάλη σημασία. Μου φάνηκε αυτό που μου 'λεγε απίθανο, το θεώρησα σαν ένα παραλήρημα, απομεινάρι εκείνου του αβάσταχτου, του αφάνταστου πόνου που ένιωθε ο παππούς μου, όταν αναθυμόταν τα περασμένα, όταν άκουγε τις λέξεις Ιωνία, Σμύρνη, Πέργαμος, Αϊβαλί, Τραπεζούντα, Κερασούντα, Σαγγάριος, Εσκί Σεχήρ, Αφιόν Καραχισάρ, Πόλη, Αγια Σοφιά!! Οι λέξεις αυτές είχαν πάρει στο νου και στην καρδιά του παππού μου τη θέση ό,τι πιο ιερού και πιο νοσταλγικού είχε σ' αυτή τη ζωή, ακόμη πιο ιερού και από τα ίδια τα παιδιά του, τα εγγόνια του, την ίδια του τη ζωή!
Δεκάδες φορές τον αντίκρισα με τα παιδικά μου μάτια να κλαίει - πολλές φορές ξεσπούσε σε γοερούς λυτρωτικούς λυγμούς - προσφέροντας αυτά τα άγια ονόματα, που ταυτίζονται με τη διαχρονική ιστορική πορεία και παρουσία του Γένους μας πάνω στη γη. Τότε δεν καταλάβαινα τίποτε ή σχεδόν τίποτε. Μονάχα μια ακαθόριστη απορία κυριαρχούσε στην ψυχή μου απ' αυτή την ξεχωριστή στάση του παππού μου. Λίγο αργότερα κατάλαβα την καθοριστική επίδραση αυτών των δακρύων, αυτών των λυγμών στην δική μου ψυχή. Την καταλαβαίνω τώρα, θα την αισθάνομαι πάντα να κυριαρχεί σ' όλο το είναι μου.
Ο παππούς μου βέβαια είχε δίκιο, όταν έλεγε πως τον Ιανουάριο του 1919 λειτουργήθηκε η Αγια-Σοφιά! Πρωταγωνιστής αυτού του συγκλονιστικού γεγονότος της εθνικής μας ζωής, το οποίο δυστυχώς αγνοούν πολλοί Έλληνες, ήταν ένα αληθινό παλικάρι, ένα βλαστάρι της λεβεντογέννας Κρήτης της οποίας τα ανδρεία παιδιά έδωσαν πάντα το μεγάλο παρόν σ' όλους τους αγώνες του Γένους, από τα πανάρχαια χρόνια (Ιδομενέας, Νέαρχος κ.α.) ως τις μέρες μας (Μακεδονικός Αγώνας, Δρίσκο της Ηπείρου κ.α.) Αναφερόμαστε στον παπα-Λευτέρη Νουφράκη από τις Αλώνες Ρεθύμνου, ο οποίος υπηρετούσε ως στρατιωτικός ιερέας στη Β' Ελληνική Μεραρχία, μια από τις δύο Μεραρχίες που συμμετείχαν στις αρχές του 1919 στο "συμμαχικό" εκστρατευτικό σώμα στην Ουκρανία. Η Μεραρχία αυτή στο δρόμο προς την Ουκρανία στάθμευσε για λίγο στην Κωνσταντινούπολη, την Πόλη των ονείρων του ελληνικού λαού, η οποία βρισκόταν τότε υπό "συμμαχική επικυριαρχία", ύστερα από το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.
Μια ομάδα Ελλήνων αξιωματικών με επικεφαλής το γενναίο κρητικό και μαζί του τον ταξίαρχο Φραντζή, τον Ταγματάρχη Λιαρομάτη, το Λοχαγό Σταματίου και τον Υπολοχαγό Νικολάου αγνάντευαν από το πλοίο την πόλη και την Αγια-Σοφιά, κρύβοντας βαθιά μέσα στην καρδιά τους το μεγάλο μυστικό τους, τη μεγάλη απόφαση που είχαν πάρει το περασμένο βράδυ, ύστερα από πρόταση και έντονη επιμονή του λιονταρόψυχου Κρητικού παπα-Λευτέρη Νουφράκη. Να βγουν δηλαδή στην πόλη και να λειτουργήσουν στην Αγια-Σοφιά.
Όλοι τους ήταν διστακτικοί, όταν άκουσαν τον παπα - Λευτέρη να τους προτείνει το μεγάλο εγχείρημα. Ήξεραν ότι τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα.
Η Αγια-Σοφιά, ήταν ακόμη τζαμί, σίγουρα κάποιοι φύλακες θα ήταν εκεί, κάποιοι άλλοι θα πήγαιναν για προσευχή, δεν ήταν δύσκολο από τη μια στιγμή στην άλλη να γεμίσει η εκκλησία. Ύστερα ήταν και οι ανώτεροί τους που δεν θα έβλεπαν με καλό μάτι αυτή την ενέργεια, η οποία σίγουρα θα προκαλούσε θύελλα αντιδράσεων από τους "συμμάχους" για την "Προκλητικότητα" της. Ίσως μάλιστα να δημιουργείτο και διπλωματικό επεισόδιο που θα έφερνε σε δύσκολη θέση την Ελληνική κυβέρνηση και τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο. Όμως ο παπα-Λευτέρης έχει πάρει την απόφασή του, ήταν αποφασιστικός και κατηγορηματικός.
- Αν δεν έρθετε εσείς, θα πάω μοναχός μου! Μόνο ένα ψάλτη θέλω. Εσύ, Κωνσταντίνε (Λιαρομάτη), θα μου κάνεις τον ψάλτη; - Εντάξει, παππούλη, του απάντησε ο Ταγματάρχης, που πήρε και αυτός την ίδια απόφαση, κι όλα πια είχαν μπει στο δρόμο τους. Τελικά, μαζί τους πήγαν και οι άλλοι.
Το πλοίο που μετέφερε τη Μεραρχία είχε αγκυροβολήσει στ' ανοιχτά, γι αυτό επιβιβάστηκαν σε μια βάρκα στην οποία κωπηλατούσε ένας Ρωμιός της Πόλης και σε λίγο αποβιβάστηκαν στην προκυμαία. Ο Κοσμάς, ο ντόπιος βαρκάρης, έδεσε τη βάρκα και τους οδήγησε από το συντομότερο δρόμο στην Αγια-Σοφιά. Η πόρτα ήταν ανοιχτή λες και τους περίμενε. Ο Τούρκος φύλακας κάτι πήγε να πει στη γλώσσα του, όμως τον καθήλωσε στη θέση του και τον άφησε άφωνο ένα άγριο κι αποφασιστικό βλέμμα του Ταξίαρχου Φραντζή. Όλοι μπήκαν μέσα σε ευλάβεια και προχώρησαν κάνοντας το σταυρό τους. Ο παπα-Λευτέρης ψιθύρισε με μεγάλη συγκίνηση: "Εισελεύσομαι εις τον οίκον σου, προσκυνήσω προς Ναόν Αγίον σου εν φόβω...".
Προχωρεί γρήγορα, δεν χρονοτριβεί. Εντοπίζει το χώρο στον οποίο βρισκόταν το Ιερό και η Αγία Τράπεζα. Βρίσκει ένα τραπεζάκι, το τοποθετεί σ' αυτή τη θέση, ανοίγει την τσάντα του, βγάζει όλα τα απαραίτητα για τη Θεία λειτουργία, βάζει το πετραχήλι του και αρχίζει - Ευλογημένη η Βασιλεία του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. - Αμήν, αποκρίνεται ο Ταγματάρχης Λιαρομάτης και η Θεία Λειτουργία στην Αγια-Σοφιά έχει αρχίσει. Μακάρι να μας αξιώσει ο Θεός να την ολοκληρώσουμε, σκέφτονται όλοι, και σταυροκοπιούνται με κατάνυξη. Οι αξιωματικοί μοιάζουν να τα 'χουν χαμένα, όλα έγιναν τόσο ξαφνικά και φαίνονται απίστευτα.
Η Θεία Λειτουργία προχωρεί κανονικά. Η Αγια-Σοφιά ύστερα από 466 ολόκληρα χρόνια ξαναλειτουργείται!! Ο παπα-Λευτέρης συνεχίζει. Όλα γίνονται ιεροπρεπώς, σύμφωνα με το τυπικό της Εκκλησίας. Ακούγονται τα "ειρηνικά", το "Κύριε ελέησον", "ο Μονογενής Υιός και Λόγος του Θεού...", που γράφτηκε από τον ίδιο τον Ιουστινιανό με την προσταγή και την φροντίδα του οποίου χτίστηκε και η Αγια - Σοφιά. Ακολουθεί η Μικρή Είσοδος, το "Τη Υπερμάχω Στρατηγώ...", ο Απόστολος από τον Ταξίαρχο Φραντζή και το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα από τον παπα-Λευτέρη. Χρέη νεωκόρου εκτελεί ο Υπολοχαγός Νικολάου.
Στο μεταξύ η Αγια-Σοφιά αρχίζει να γεμίζει με Τούρκους. Ο παπα-Νουφράκης δεν πτοείται και συνεχίζει. Οι άλλοι κοιτάζουν σαστισμένοι πότε τον ατρόμητο παπά και πότε τους Τούρκους που μέχρι εκείνη τη στιγμή παρακολουθούν σιωπηλοί μη μπορώντας ίσως να πιστέψουν στα μάτια τους, γιατί αυτό που γινόταν εκείνη την ώρα μέσα στην Αγια-Σοφιά, ήταν πραγματικά κάτι το απίστευτο. Μετά το Ευαγγέλιο ακολουθεί το Χερουβικό από τον Ταγματάρχη Λιαρομάτη, ενώ ο παπα-Λευτέρης τοποθετεί το αντιμήνσιο πάνω στο τραπεζάκι, για να κάνει την Προσκομιδή. Οι Τούρκοι συνεχώς πληθαίνουν. Οι ώρες είναι δύσκολες, αλλά και ανεπανάληπτες, επικές. Ο παπα-Νουφράκης συνεχίζει. Βγάζει από την τσάντα ένα μικρό Αγιο Ποτήριο, ένα δισκάριο, ένα μαχαιράκι, ένα μικρό πρόσφορο κι ένα μικρό μπουκαλάκι με νάμα. Με ιερή συγκίνηση και κατάνυξη κάνει την προσκομιδή, ενώ ο Λιαρομάτης συνεχίζει να ψάλει το Χερουβικό. Όταν ολοκλήρωσε την Προσκομιδή, στρέφεται στον Υπολοχαγό Νικολάου, του λέει ν' ανάψει το κερί για να ακολουθήσει η Μεγάλη Είσοδος. Ο νεαρός Υπολοχαγός προχωρεί μπροστά με το αναμμένο κερί και ακολουθεί ο παπάς βροντοφωνάζοντας: "Πάααντων ημών μνησθείη Κύριος ο Θεός..."
Στη συνέχεια ακολουθούν οι "Αιτήσεις" και το "Πιστεύω", το οποίο είπε ο Φρατζής .Στο μεταξύ η Αγια-Σοφιά, έχει γεμίσει με Τούρκους κι ανάμεσά τους υπάρχουν και πολλοί Έλληνες της Πόλης, που βρέθηκαν εκεί αυτή την ώρα και παρακολουθούν με συγκίνηση τη λειτουργία, χωρίς να τολμούν να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματά τους "δια τον φόβον των Ιουδαίων" δηλαδή των Τούρκων. Μόνο κάποιες στιγμές δεν μπορούν να συγκρατήσουν τα δάκρυα που τρέχουν από τους οφθαλμούς τους και για να μην προδοθούν φροντίζουν και τα σκουπίζουν πριν γίνουν "πύρινο" ποτάμι και τότε ποιός θα μπορούσε να τα συγκρατήσει.
Η Λειτουργία στο μεταξύ φτάνει στο ιερότερο σημείο της, την Αναφορά. Ο παπα-Λευτέρης με πάλλουσα από τη συγκίνηση φωνή λέει: "Τα σα εκ των Σω, Σοι προσφέρομεν κατά πάντα και δια πάντα". Όλοι οι αξιωματικοί γονατίζουν και η φωνή του Ταγματάρχη Λιαρομάτη ακούγεται να ψέλνει το "Σε υμνούμεν, Σε ευλογούμεν, Σοι ευχαριστούμεν Κύριε και δεόμεθά Σου ο Θεός ημών"., Σε λίγη ώρα η αναίμακτη θυσία του κυρίου μας έχει τελειώσει στην Αγια-Σοφιά, ύστερα από 466 ολόκληρα χρόνια!! Ακολουθεί το "Αξιον Εστί", το "Πάτερ ημών"... το "Μετά φόβου Θεού πίστεως και αγάπης προσέλθετε" και όλοι οι αξιωματικοί πλησιάζουν και κοινωνούν τα Αχραντα Μυστήρια. Ο παπα-Λευτέρης λέει γρήγορα τις ευχές και ενώ ο Λιαρομάτης ψέλνει το "Ειη το όνομα Κυρίου ευλογημένον..." καταλύει το υπόλοιπον της Θείας Κοινωνίας και απευθυνόμενος στον Υπολοχαγό Νικολάου του λέει: "Μάζεψέ τα γρήγορα όλα και βάλτα μέσα στην τσάντα". Υστερα κάνει την Απόλυση!
Η Θεία Λειτουργία στην Αγια-Σοφιά, έχει ολοκληρωθεί. Ένα όνειρο δεκάδων γενεών Ελλήνων έχει γίνει πραγματικότητα. Ο παπα-Νουφράκης και οι τέσσερις αξιωματικοί είναι έτοιμοι να αποχωρήσουν και να επιστρέψουν στο πλοίο. Η Εκκλησία όμως είναι γεμάτη Τούρκους, οι οποίοι έχουν αρχίσει να γίνονται άγριοι, επιθετικοί συνειδητοποιώντας τι ακριβώς είχε συμβεί. Η ζωή τους κινδυνεύει άμεσα. Όμως δε διστάζουν, πλησιάζει ο ένας τον άλλο, γίνονται "ένα σώμα", μια γροθιά και προχωρούν προς την έξοδο.
Οι Τούρκοι είναι έτοιμοι να τους επιτεθούν, όταν ένας Τούρκος αξιωματούχος παρουσιάζεται με την ακολουθία του και τους λέει: "Ντουρούν χέμεν.. (Αφήστε τους να περάσουν). Το είπε με μίσος. Θα ήθελε να βάψει τα χέρια του στο αίμα τους, όμως εκείνη τη στιγμή έτσι έπρεπε να γίνει, αυτό επέβαλαν τα συμφέροντα της πατρίδας του, δεν ήταν χρήσιμο γι αυτούς να σκοτώσουν τώρα πέντε Ρωμιούς αξιωματικούς μέσα στην Αγια-Σοφιά.
Δεν ξεχνά ότι στ' ανοιχτά της Πόλης βρίσκονται δύο ετοιμοπόλεμες Ελληνικές Μεραρχίες κι ακόμη ότι η Κωνσταντινούπολη βρίσκεται ουσιαστικά υπό την επικυριαρχία των νικητών του Α' Παγκοσμίου Πολέμου στους οποίους βέβαια δεν συμπεριλαμβάνονται οι Τούρκοι. Στο άκουσμα αυτών των λόγων οι Τούρκοι υποχωρούν. Ο παπα-Νουφράκης και οι άλλοι αξιωματικοί βγαίνουν από την Αγια-Σοφιά και κατευθυνόμενοι προς την προκυμαία, όπου τους περιμένει η βάρκα. Ένας μεγαλόσωμος Τούρκος τους ακολουθεί, σηκώνει ένα ξύλο και ορμά για να χτυπήσει τον παπα-Νουφράκη. Διαισθάνεται, ξέρει ότι αυτός ο παπάς είναι ο εμπνευστής, ο δημιουργός αυτού του γεγονότος.
Ο ηρωικός παπάς σκύβει για να προφυλαχθεί, αλλά ο Τούρκος καταφέρνει και τον χτυπά στον ώμο. Λυγίζει το σώμα του από τον αβάσταχτο πόνο, όμως μαζεύει τις δυνάμεις του, ανασηκώνεται και συνεχίζει να προχωρεί. Στο μεταξύ ο Ταγματάρχης Λιαρομάτης και ο Λοχαγός Σταματίου αφοπλίζουν τον Τούρκο, που είναι έτοιμος για να δώσει το πιο δυνατό κι ίσως το τελειωτικό χτύπημα στον παπά.
Ήδη, πλησιάζουν στη βάρκα. Μπαίνουν όλοι μέσα. Ο Κοσμάς μαζεύει τα σχοινιά και αρχίζει γρήγορα να κωπηλατεί. Σε λίγο βρίσκονται πάνω στο ελληνικό πολεμικό πλοίο ασφαλείς και θριαμβευτές. Βέβαια ακολούθησε διπλωματικό επεισόδιο και οι "σύμμαχοι" διαμαρτυρήθηκαν έντονα στον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος αναγκάστηκε να επιπλήξει τον παπα-Λευτέρη Νουφράκη. Όμως κρυφά επικοινώνησε μαζί του και "τον επαίνεσε και συνεχάρη τον πατριώτη ιερέα, που έστω και για λίγη ώρα ζωντάνεψε μέσα στην Αγια-Σοφιά τα πιο ιερά όνειρα του Έθνους μας".
Αυτό ήταν σε γενικές γραμμές το ιστορικό της Θείας Λειτουργίας που έγινε ύστερα από 466 χρόνια στην Αγια-Σοφιά από τον ηρωικό παπα - Λευτέρη Νουφράκη. Σίγουρα οι περισσότεροι Νεοέλληνες το αγνοούμε. Το όνομα του λιονταρόψυχου Κρητικού δε λέει τίποτε στο νου και στην καρδιά μας. Κι όμως αυτός ο απλός παπάς από τις Αλώνες Ρεθύμνου σήκωσε πάνω στους ώμους του και ζωντάνεψε, έστω και για λίγο, ένα από τα πιο επικά, πιο ιερά, πιο άγια όνειρα του Γένους. Όσο κι αν έψαξα δε βρήκα πουθενά τίποτε που να θυμίζει στους Νεοέλληνες τον ηρωικό παπά και την παράτολμη ηρωική πράξη του. Δεν υπάρχει καμία προτομή του στο χωριό του, στην πόλη του Ρεθύμνου, στον περίβολο της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης ή σε κάποια πλατεία της πρωτεύουσας της Ελλάδας. Κανένας δρόμος, έστω και ο πιο ασήμαντος, δε φέρει το επικό όνομά του. Καμία αναφορά δε γίνεται στη ζωή και στη δράση του στα πλαίσια της τοπικής ή της εθνικής μας ιστορίας. Τίποτε απ' όλα δεν έχει γίνει! Όχι γι αυτόν.
Αυτός το χρέος του το έκαμε χωρίς να αποβλέπει σε κανενός είδους ανταπόδοση. Αλλά για μας, για μας που έχουμε ανάγκη από τέτοια ηρωικά πρότυπα, από ισχυρά στηρίγματα, για να, μπορέσουμε να κρατήσουμε και να διασώσουμε ό,τι είναι δυνατόν από την ταυτότητά μας, από τα ιδανικά του γένους μας, από την ίδια την ψυχή μας.
Σήμερα μάλιστα που φριχτή "νέα τάξη" πραγμάτων καταδυναστεύει και απειλεί τη ζωή μας, σήμερα που κινδυνεύουμε να χάσουμε την ταυτότητά μας μέσα στο μεγάλο χωνευτήρι λαών και πολιτισμών, που λέγεται "Ευρωπαϊκή Ένωση", σήμερα που οι Λουδοβίκοι της διεθνούς σκηνής και πραγματικότητας δεν κρατάνε πια ούτε τα στοιχειώδη προσχήματα, αλλά "υπερασπίζονται" τα ανθρώπινα δικαιώματα όπου, όποτε και αν τους συμφέρει και τα καταπατούν βάναυσα και ανεπαίσχυντα, όταν η υπεράσπισή τους έρχεται σε αντίθεση με τις επιδιώξεις τους, είναι ανάγκη επιτακτική να προβάλλονται εθνικές μορφές σαν τον παπα-Λευτέρη Νουφράκη και παράτολμες ηρωικές πράξεις σαν τη Λειτουργία που τέλεσε στην Αγια-Σοφιά το Γενάρη του 1919.
Είναι ανάγκη αυτές οι μορφές να υψώνονται ως σύμβολα γνήσιου και άδολου πατριωτισμού, αληθινού αγώνα κι αυτοθυσίας.Γιατί τότε και μόνο τότε μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα αντέξουμε ως Έθνος στις συμπληγάδες της σύγχρονης ζοφερής "νέας αταξίας" που επικρατεί στη διεθνή σκηνή χωρίς να σέβεται τίποτε καταπατώντας κάθε έννοια δικαίου, καθετί που είναι αντίθετο με τα συμφέροντά της και τις επιδιώξεις της. Τότε σίγουρα θα εξακολουθήσουμε να υπάρχουμε και να αγωνιζόμαστε με ηρωισμό και αυτοθυσία για την αλληλεγγύη, τη συναδέλφωση και την ειρηνική συμβίωση όλων ανεξαιρέτως των λαών της γης, γιατί όλοι έχουν αναμφισβήτητα τα ίδια δικαιώματα στη ζωή και στην απολαβή των αγαθών, τα οποία τόσο πλούσια σκόρπισε σ' αυτή τη γη το χέρι του Δημιουργού.»
Από τίς Συμμαχικές κυβερνήσεις μόνο η ελληνική πέτυχε νά εγκαθιδρύσει στρατιωτική αποστολή στήν Πόλη μας. Ομάδα από Κρητικούς του τμήματος ελληνικής χωροφυλακής μεταφέρθηκε στό Φανάρι σάν φρουρά του Πατριαρχείου. Τό Μάρτιο του 1919 ο αρχιστράτηγος Λεωνίδας Παρασκευόπουλος επισκέφθηκε επίσημα τήν Κωνσταντινούπολη. Ιστορική γιά τή Ρωμιοσύνη υπήρξε η ημέρα της εισόδου του στήν Αγία Σοφία καί στό Πατριαρχείο. Στίς 18 Οκτωβρίου 1919 η 9η ελληνική μεραρχία υπό τόν υποστράτηγο Λεοναρδόπουλο κατέλαβε τήν Ξάνθη, ενώ τή διοίκηση της Θράκης ανέλαβαν οι Γάλλοι από κοινού μέ τούς Ελληνες.
«Μεγάλη τη αληθεία ήτο η ημέρα καθ' ήν στρατός χριστιανικός ευρωπαϊκός μετά στρατού ελληνικού εισήλαυνεν εις τήν πόλιν των Κωνσταντίνων, καί ο Λεωνίδας Παρασκευόπουλος μεταβαίνων εις τό Οικουμενικόν Πατριαρχείον μετά του επιτελείου αυτού ελάμβανε τάς ευλογίας του Οικουμενικού Πατριάρχου παρά τήν πύλην, εξ ης απηγχονίσθη ο Γρηγόριος Ε', αναφωνών "Ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου".
Ευλόγως δέ ο ελληνικός λαός πανταχού μέν της Τουρκίας, ιδίως δέ εν Κωνσταντινουπόλει, υπό αφάτου κατεχόμενος ενθουσιασμού εξύμνει καί υπερύμνει τά γενόμενα. Ύψου δέν καί υπερύψου τόν Βενιζέλον ως οδηγήσαντα τήν Ελλάδα διά της πολιτικής αυτού εις νίκας καί τρόπαια καί εις φαινόμενην ανάκτησιν της Βασιλευούσης των πόλεων...
Πάντως ήτο θλιβερώτατον εξ εθνικής υπερτέρας απόψεως ότι ο στρατός ο ελληνικός, ο εισελάσας εις τήν πόλιν των ονείρων του ελληνικού έθνους ήγετο υπό Γάλλου αρχιστατήγου ελαύνοντος αυτόν εις τό Βυζάντιον. Οπόσον τό θέαμα τούτο θά ήτο ουχί απλώς συγκινητικώτερον αλλά καί ηθικώς καί πνευματικώς καί στρατιωτικώς καί πολιτικώς μεγαλοπρεπέστερον καί κατανυκτικώτερον αν του στρατού ηγείτο ως στρατηλάτης αυτός ο των ελληνικών ονείρων βασιλεύς Κωνσταντίνος... » Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος
Για να ενισχύσει ακόμη περισσότερο τη διαπραγματευτική δυνατότητα των ελληνικών θέσεων, ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποφάσισε τη συμμετοχή της Ελλάδας στις
πολεμικές επιχειρήσεις της Ουκρανίας, που βρίσκονταν τότε σε πλήρη εξέλιξη και η έκβασή τους αποτελούσε έναν από τους μεγαλύτερους πονοκεφάλους
των δυνάμεων της Συνεννοήσεως και ιδιαίτερα της Γαλλίας, που επεδείκνυε μεγάλο ενδιαφέρον για την τελική κατάληξή τους.
Συγκεκριμένα, σε εκείνη την κρίσιμη μεταβατική φάση μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου
Πολέμου, οι σύμμαχοι λόγω της χαοτικής εσωτερικής κατάστασης που επικρατούσε ακόμη στη μετεπαναστατική Ρωσία, είχαν κατορθώσει χωρίς ιδιαίτερες αντιστάσεις από την πλευρά
της, να πετύχουν την προώθηση της ανεξαρτητοποίησης της Φινλανδίας, της Εσθονίας, της Λιθουανίας, της Λετονίας και της Πολωνίας, καθώς και την προσάρτηση της
περιοχής της Βεσσαραβίας στη Ρουμανία. Τα πράγματα, όμως, εμφάνιζαν μεγαλύτερες δυσκολίες στην περίπτωση της Ουκρανίας, που και εκείνη επεδίωκε να κατακτήσει
την ανεξαρτησία της, καθώς επί του ζητήματος αυτού το νέο μπολσεβικικό καθεστώς της Ρωσίας, παρά τα εσωτερικά προβλήματα που αντιμετώπιζε, δεν έδειχνε
διατεθειμένο να υποχωρήσει, στηρίζοντας με όσες δυνάμεις διέθετε την προσπάθεια για την παραμονή της εύφορης αυτής περιοχής στη δική του σφαίρα επιρροής.
Μπροστά σε αυτή την αντίδραση της μπολσεβικικής, πια, Ρωσίας, οι αγωνιζόμενες για την ανεξαρτησία της Ουκρανίας δυνάμεις, υπό τον Ρώσο στρατηγό Ντενίκιν, ζήτησαν
την υποστήριξη των δυνάμεων της Δύσης καί κυρίως της Γαλλίας. Ο Γάλλος πρωθυπουργός Ζωρζ Κλεμανσώ, αποτάνθηκε στον Ελευθέριο Βενιζέλο καί
αυτός έκανε δεκτό το αίτημά του για τη συμμετοχή ελληνικών στρατευμάτων στις επιχειρήσεις της Ουκρανίας.
Ο Βενιζέλος, θεωρώντας ότι η ανταπόκριση στην πρόσκληση αυτή, που εδώ
θα πρέπει να σημειωθεί ότι από την πλευρά του Γάλλου πρωθυπουργού είχε περισσότερο τον
χαρακτήρα αξίωσης και λιγότερο αιτήματος, θα ενίσχυε τη διεθνή θέση της Ελλάδας σε
εκείνο το ευαίσθητο στάδιο των διπλωματικών διαπραγματεύσεων στη Διάσκεψη για την
Ειρήνη. Κατόπιν αυτού, μετά την αποβίβαση της γαλλικής
στρατιωτικής δύναμης στην Οδησσό, στις 5 Δεκεμβρίου 1918, λίγες ημέρες μετά στις 2
Ιανουαρίου 1919, άρχισαν να φτάνουν στην περιοχή οι πρώτες ελληνικές δυνάμεις υπό την
ηγεσία του υποστράτηγου Κωνσταντίνου Νίδερ. Οι ελληνικές δυνάμεις παρέμειναν εκεί έως και τα μέσα
Μαρτίου του 1919, διαπρέποντας με τις επιδόσεις τους στο θέατρο των επιχειρήσεων, οπότε
και αναγκάστηκαν προ της υπεροχής των δυνάμεων των μπολσεβίκων να αποχωρήσουν καί νά επιστρέψουν στη χώρα.
Βιβλιογραφία
Ambassador Morgenthau's Story 1918
Μεγάλη Αμερικανική Εγκυκλοπαίδεια 1971
The Blight of Asia - GEORGE HORTON 1926
Μαύρη Βίβλος (1914-1918) - Οικουμενικό Πατριαρχείο
Το νούμερο 31328 - Ηλίας Βενέζης
1922 Μαύρη Βίβλος - Γιάννης Καψής 1992
Χαμένες Πατρίδες - Γιάννης Καψής 1992
Τοπάλ Οσμάν - Λαμψίδης Γεώργιος, 1969
Χρονικόν Μεγάλης Τραγωδίας - Χρήστος Αγγελομάτης
Η Ελλάς εν Μικρά Ασία - Ξενοφών Στρατηγός 1925
Ιστορία του Ελληνικού Εθνους - Παπαρρηγόπουλου, Καρολίδη
Ιστορία του Ελληνικού Εθνους - Εκδοτική Αθηνών
