στ. 225 Δήθεν αδιάφορα, αλλά πολύ εύστοχα, ο Οδυσσέας τοποθετεί στα άκρα του πρώτου στίχου τους δυο αντίμαχους βασιλιάδες, τον Αχιλλέα και τον Αγαμέμνονα (πρβ. Α στ. 7)· στόχος του λόγου του που θα ακολουθήσει είναι να απαλείψει αυτή την απόσταση και να τους συμφιλιώσει.

στ. 228 συμπληρωματικά σχόλια 1: Οι τρεις πρώτοι στίχοι (225-227) αποτελούν τη θετική εισαγωγή του λόγου του Οδυσσέα, έτσι ώστε η αντιθετική έκφραση του στ. 228, «τον νουν όμως...», να προετοιμάσει για κάτι αρνητικό: ο βασιλιάς της Ιθάκης διεκτραγωδεί στη συνέχεια την κρισιμότητα της κατάστασης που έχει δημιουργηθεί στο ελληνικό στρατόπεδο, για να υποστηρίξει στο τέλος ότι μοναδική λύση σωτηρίας είναι η επιστροφή του Αχιλλέα στη μάχη (στ. 231).

στ. 231 Αν δε φορέσεις την πανοπλία σου να βγεις στη μάχη. Αυτή είναι η μοναδική λύση σωτηρίας για τους Αχαιούς.

στ. 232 Οι Τρώες με όλους τους συμμάχους τους, για πρώτη φορά στη δεκάχρονη πολιορκία της πόλης τους, τόλμησαν να στρατοπεδεύσουν νύχτα έξω από τα τείχη της Τροίας (βλ. Περιληπτική αναδιήγηση του Θ).

στ. 232-236 συμπληρωματικά σχόλια 2: Τα λόγια του Οδυσσέα διαγράφουν με ρεαλιστικό τρόπο το σκηνικό μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται η σκηνή της «πρεσβείας»· ο ποιητής, εξάλλου, φρόντισε να εντυπωσιάσει τον ακροατή του, όταν περιέγραφε τις εικόνες αυτές στο τέλος του Θ: το σκοτεινό σκηνικό φωτίζεται μόνο από τις αναρίθμητες φωτιές των εχθρών που λάμπουν σαν τα αστέρια μιας ξάστερης νύχτας. Οι Τρώες για πρώτη φορά στον δεκάχρονο αυτό πόλεμο βρήκαν το θάρρος να στρατοπεδεύσουν στην πεδιάδα· εμψυχωμένοι μάλιστα από τις αστραπές του Δία (βλ. Περιληπτική αναδιήγηση του Θ) περιμένουν με αισιοδοξία τις εξελίξεις της επόμενης μέρας.

στ. 236 καλότυχα σημάδια: ο Δίας, πράγματι, στη διάρκεια της μάχης της προηγούμενης ημέρας (Θ), εμψύχωσε πολλές φορές τους Τρώες με τις αστραπές του, ενώ σκόρπισε τον πανικό στις τάξεις των Αχαιών και τους έτρεψε σε φυγή.

στ. 237 μανιάζω: φρενιάζω, ορμώ με μανία. Η συμπεριφορά του Έκτορα, όπως περιγράφεται από τον Οδυσσέα, περιέχει στοιχεία ύβρης.

στ. 237-243 συμπληρωματικά σχόλια 3: Εναργής περιγραφή της αλαζονείας του Έκτορα. Η συμπεριφορά του προμάχου των Τρώων δίνεται με εκφράσεις που δηλώνουν εύγλωττα την ύβρη· ιδιαίτερα με τη φράση «μεγάλη λύσσα έχει» ο Οδυσσέας παρουσιάζει τον Έκτορα να βρίσκεται υπό την επήρεια της άτης και να βαδίζει προς την καταστροφή του. Ο Οδυσσέας, βέβαια, δε γνωρίζει τις επιθυμίες και τα σχέδια του Έκτορα, όπως τα εκθέτει με λεπτομέρειες στους στ. 240-243· ο ποιητής όμως, θέλοντας να κάνει τον λόγο του πιο πειστικό, του μεταφέρει γνώσεις δικές του, τις οποίες άλλωστε έχει ακούσει κιόλας ο ακροατής (βλ. Περιληπτική αναδιήγηση του Θ).

στ. 240 Η θεά Αυγή. Εδώ εννοεί το ξημέρωμα.

στ. 241 τ’ ακρόπρυμνα: οι άκρες των καραβιών ψηλά στις πρύμνες.

στ. 252 ο πατέρας σου: ο Οδυσσέας έχει ακούσει τις συμβουλές του Πηλέα προς τον γιο του, γιατί μαζί με τον Νέστορα είχαν περιοδεύσει στην Ελλάδα και στρατολογούσαν νέους για την τρωική εκστρατεία.

στ. 252-258 συμπληρωματικά σχόλια 4: Σε άλλο χωρίο της Ιλιάδας (Η 127) μαθαίνουμε ότι ο Οδυσσέας μαζί με τον Νέστορα, κατά τη διάρκεια της περιοδείας τους στην Ελλάδα με στόχο να στρατολογήσουν νέους για την τρωική εκστρατεία, είχαν περάσει και από τη Φθία· αυτό σημαίνει ότι είχε ακούσει ο ίδιος τον Πηλέα να συμβουλεύει τον Αχιλλέα. Όσον αφορά τις συμβουλές του πατέρα προς τον γιο, να επισημάνουμε επίσης τα εξής: α) τα λόγια του Πηλέα εκφράζουν τις απόψεις της ομηρικής εποχής σχετικά με τα όρια των ανθρώπινων δυνατοτήτων· μπορεί η νίκη να οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη θέληση και τη βοήθεια των θεών, αλλά η αξία της αυτοκυριαρχίας και της πραότητας, που εξαρτώνται από τον ίδιο τον άνθρωπο, είναι πολύ μεγάλη. β) Οι συμβουλές του Πηλέα είναι βαθιά ψυχολογημένες· ο πατέρας ξέρει το παιδί του καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον. γ) Τοποθετημένες μάλιστα σ' αυτό το σημείο, ισχυροποιούν την επιχειρηματολογία του Οδυσσέα και αποτελούν όπλο ψυχολογικής πίεσης προς τον Αχιλλέα, ενώ αποκαλύπτουν για μια ακόμη φορά στον ακροατή τον δύσκολο χαρακτήρα του ήρωα.

στ. 254-256 Ήρα: τη νίκη ο ήρωας την κερδίζει με τη βοήθεια των θεών· γι’ αυτό πρέπει να αποφεύγει την έπαρση, που οδηγεί στην ύβρη.

στ. 257 κακότροπο: που οδηγεί σε κακές πράξεις.

στ. 261-299 συμπληρωματικά σχόλια 5: Στην απαρίθμηση των δώρων αξίζει να επισημάνουμε: α) Στην αξιολογική κλίμακα των δώρων που θα δοθούν άμεσα (στ. 277) η Βρισηίδα τοποθετείται στο τέλος και αφιερώνονται σ' αυτήν τέσσερις ολόκληροι στίχοι (στ. 273-276)· τονίζεται έτσι η σημαντικότητά της και η αξία της επιστροφής της, αφού αυτή ήταν η αιτία του θυμού του ήρωα. β) Ο όρκος του Αγαμέμνονα (στ. 274-276) υπονοεί ότι ο αρχιστράτηγος είχε αντιληφθεί το λάθος του από την πρώτη στιγμή, γι' αυτό άλλωστε απέφυγε να αγγίξει την κόρη· ο εγωισμός του ωστόσο δεν του επέτρεπε να επανορθώσει. γ) Εκτός από τα δώρα που θα δοθούν άμεσα, ο Αγαμέμνονας υπόσχεται και άλλα για το μέλλον (στ. 277-299): αυτά θα δοθούν όμως σε δυο δόσεις· μετά την άλωση της Τροίας (277¬282) και μετά την επιστροφή στην πατρίδα (283-299) και εξαρτώνται από αστάθμητους παράγοντες και από τη θέληση των θεών.

στ. 264 τρίποδες: καζάνι με τρία πόδια, ώστε να τοποθετείται πάνω στη φωτιά για ζέσταμα νερού ή για άλλες οικιακές εργασίες.

τάλαντο: μονάδα βάρους· το ομηρικό τάλαντο είχε ωοειδές σχήμα και δεν γνωρίζουμε την ακριβή αξία του.

στ. 265 λέβητας: οικιακό μαγειρικό σκεύος· καζάνι, λεβέτι.

στ. 271 Λέσβο: Οι Έλληνες αρχηγοί, κατά τη διάρκεια της δεκάχρονης πολιορκίας της Τροίας, έκαναν επιδρομές στις γύρω περιοχές (πρβλ.Ζ 413-426 και σχολ. στ.Α 126)· ο Αχιλλέας είχε στο ενεργητικό του είκοσι τρεις τέτοιες εκστρατείες ( βλ. στ. 328-329). διάλεξε: Ο Αγαμέμνονας, ως αρχηγός του στρατού, είχε το δικαίωμα να διαλέξει πρώτος ένα μέρος από τα λάφυρα. (πρβλ. στ.330 κ.εξ.).

στ. 283 Άργος: η Αργολίδα, όπου και το βασίλειο του Αγαμέμνονα.

στ. 291-295 εφτά καλοκατοίκητες πόλεις: Οι επτά πόλεις που υπόσχεται ο Αγαμέμνονας ως προίκα στον Αχιλλέα βρίσκονται στη Λακωνία και στη Μεσσηνία, στην επικράτεια δηλαδή του Μενέλαου και του Νέστορα. Μ’ αυτό ίσως ο ποιητής υπονοεί ότι ο βασιλιάς των Μυκηνών είχε μεγαλύτερη εξουσία από τους άλλους ηγεμόνες.

στ. 300-306 συμπληρωματικά σχόλια 6: Ο Οδυσσέας με τον λόγο του αποδεικνύεται γνώστης της τέχνης της πειθούς και της ανθρώπινης ψυχολογίας· αλλά κυρίως ως γνώστης του ηρωικού κώδικα αξιών, του οποίου ιδανικό πρότυπο ήταν ο Αχιλλέας, αφήνει για το τέλος το δέλεαρ της δόξας και της τιμής. Ο Πηλείδης θα χρειαστεί πολλή δύναμη για να μείνει ασυγκίνητος μπροστά σ' αυτήν την προσφορά. Κι όμως: «Σε τούτη την όμορφα συνθεμένη ρήση, που ζωγραφίζει εναργείς ρητορικές εικόνες της νίκης του Έκτορος και των συμβουλών του Πηλέως την ώρα του αποχωρισμού, ο Οδυσσεύς προσέφερε στον Αχιλλέα να κερδίσει δόξα και έξοχα δώρα και του υπέδειξε ότι οφείλει να ελέγξει την οργή του· δεν πρόφερε όμως ούτε μια λέξη κατάκρισης για τον Αγαμέμνονα ή για την ομολογία του ότι το λάθος ήταν δικό του (στ. 115 κ.εξξ.), ούτε μια λέξη υποστήριξης ή συμπάθειας για τον Αχιλλέα εκ μέρους των άλλων πολεμάρχων, ούτε μια λέξη σχετικά με την αγανάκτησή τους για την προσβολή που υπέστη εκείνος.»

στ. 225-306 συμπληρωματικά σχόλια 6α: Ο Οδυσσέας στον λόγο του: α) Τονίζει την κρισιμότητα της κατάστασης του στρατού και τους δικαιολογημένους φόβους. β) Επισημαίνει ότι ο Ζευς ενθαρρύνει τους Τρώες με καλούς οιωνούς (στ. 236). γ) Υποστηρίζει ότι ο Έκτορας έχει καταληφθεί από μανία πολεμική και περιμένει να ξημερώσει η ημέρα, για να κάψει τα πλοία και να σκοτώσει τους Αχαιούς (στ. 237-243). δ) Υπογραμμίζει ότι θα είναι πια αργά, αν τώρα δεν σπεύσει ο Αχιλλέας να βοηθήσει τους Αχαιούς (στ. 250). ε)Επικαλείται τις συμβουλές του Πηλέα, όταν έστελνε τον γιο του στον πόλεμο, να είναι μετριοπαθής στον θυμό του (στ. 256). στ) Απαριθμεί τα πολλά και εξαίρετα δώρα που θα δώσει ο Αγαμέμνονας στον Πηλείδη, αν αυτός αφήσει τον θυμό του και έρθει να βοηθήσει τους Αχαιούς. ζ) Τέλος, πολύ ψυχολογημένα λέει στον Αχιλλέα ότι, αν μισεί τον Αγαμέμνονα και περιφρονεί τα δώρα του, ας λυπηθεί τους Αχαιούς, που κινδυνεύουν και που θα τον τιμήσουν ως θεό (στ. 302) και, ως επιστέγασμα όλων των επιχειρημάτων, επιφέρει το δελεαστικότατο επιχείρημα ότι τώρα είναι ευκαιρία να σκοτώσει τον Έκτορα, που βρίσκεται μακριά από τα κάστρα της Τροίας, και να κερδίσει άμετρη δόξα. Βλ. και Καλογεράς Β.Α., Αισθητική., σελ. 301-302.

στ. 308 κ.εξ. συμπληρωματικά σχόλια 7: «Στα συντριπτικά αυτά επιχειρήματα του Οδυσσέα ο Αχιλλέας αντιτάσσει: α) Ότι δεν έχει ενδιαφέρον να πολεμάει κανείς και να μην αναγνωρίζεται η αξία του. β) Ότι ο πόλεμος αυτός γίνεται για τον Αγαμέμνονα και την Ελένη, ενώ αυτού του έχουν αφαιρέσει τη Βρισηίδα. γ) Ας προστατεύσει τον Αγαμέμνονα το τείχος που έχτισε και η τάφρος. δ) Ότι τα δώρα του Αγαμέμνονα είναι μισητά και ότι ούτε την κόρη του θέλει (στ. 389). ε) Το να σκοτώσει τον Έκτορα και να κυριεύσει την Τροία είναι βέβαια μεγάλη δόξα, αλλά αυτή τη δόξα θα την πληρώσει, σύμφωνα με ένα χρησμό, με τον γρήγορο θάνατό του.» (Καλογερά Β.Α., Αισθητική..., σελ. 302)

στ. 309-313 συμπληρωματικά σχόλια 8: Τονίζεται εδώ η ευθύτητα του χαρακτήρα και η ειλικρίνεια του Αχιλλέα, καθώς επίσης και η αποστροφή του προς την υποκρισία· το επιχείρημα της ειλικρίνειας θα του επιτρέψει να τα πει όλα «έξω απ' τα δόντια». Η ρητή διαβεβαίωσή του ότι δε θα υποχωρήσει από τις θέσεις του, τοποθετημένη εμφατικά στην αρχή της ρήσης του (στ. 310), προδικάζει την αποτυχία της «πρεσβείας»· ο λόγος του, ωστόσο, θα είναι μακροσκελής, όχι μόνο για να στηρίξει ο ήρωας με επιχειρήματα την ανυποχώρητη στάση του, αλλά και για να αφήσει την πίκρα του να εκφραστεί. Η αιτιολογική πρότασή του στ. 312 μαζί με την έκφραση-υπερβολή, που δηλώνει μίσος στον ύψιστο βαθμό («μισητός, όσο του Άδη οι πύλες») αποκαλύπτουν την ταραγμένη ψυχολογική του κατάσταση. Τα λόγια αυτά, που επαινούν την ειλικρίνεια και καταδικάζουν το αντίθετο ήθος, αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα τη στιγμή που λέγονται στον Οδυσσέα (βλ. παρακάτω, Κείμενα από τη βιβλιογραφία, αρ. 1 και 2).

στ. 316-322 συμπληρωματικά σχόλια 9: Ο Αχιλλέας συσχετίζει την προσφορά ενός γενναίου πολεμιστή με την ηθική, κυρίως, αμοιβή του, την τιμή, και συμπεραίνει ότι δεν αξίζει να πολεμάει κανείς, γιατί και ο γενναίος και ο δειλός αμείβονται το ίδιο στη ζωή, ενώ και η μοίρα του θανάτου είναι κοινή και για τους δυο. Τη γενική αυτή διαπίστωση την τεκμηριώνει με προσωπικά παραδείγματα. Η αντίθεση της προσφοράς με την ανταπόδοση τονίζεται με μια παραστατικότατη παραβολή (στ. 323 κ.εξ.), που εξαίρει τη συμβολή του ήρωα στον πόλεμο, αλλά υποβιβάζει όλους τους άλλους Αχαιούς και όχι μόνο τον Αγαμέμνονα. Για τη σκέψη που διατυπώνεται στο στ. 327, βλ. παραπάνω σχόλ. Α 148 κ.εξ.

στ. 349 έχτισε τείχος κι άνοιξε φαρδύ, μακρύ χαντάκι: Ο Αχιλλέας ειρωνεύεται την ανέγερση του τείχους ως αντιστάθμισμα της δικής του δύναμης, που προστάτευε τους Αχαιούς από τις επιθέσεις των Τρώων. Προφητεύει μάλιστα ότι το τείχος δε θα σταθεί ικανό να αναχαιτίσει την ορμή του Έκτορα, την οποία μόνο ο ίδιος μπορούσε να θέσει υπό έλεγχο (στ.355).

στ. 349. συμπληρωματικά σχόλια 10: Σίγουρα τα λόγια αυτά λέγονται με αρκετή δόση πικρής ειρωνείας. Το τείχος (βλ. περίληψη Η 316-482) κατασκευάστηκε, επειδή λείπει ο Αχιλλέας. Η Ελ. Κακριδή σημειώνει σ' αυτό το χωρίο: «Μέσα από τα λόγια τον προβάλλει ο μεγάλος αντίμαχος, ο Έκτορας: τόσα χρόνια μόνο ο Αχιλλέας μπορούσε να τον συγκρατήσει. Αυτό που ήθελε ο Αχιλλέας έχει γίνει. Οι Αχαιοί βρίσκονται σε δύσκολη θέση, ο Έκτορας φρενιάζει. Η Φθία σημαίνει για τον Αχιλλέα τη ζωή, τη ζωή του Αχιλλέα. Τα αγαθά του Αγαμέμνονα και της Τροίας τον θάνατο. Πιο κάτω (στ. 406-409) η διαπίστωση θα γενικευτεί. [...] Να νιώθει τάχα ικανοποιημένος; Τι περιμένει; Ο ποιητής τον βάζει να προχωρεί ένα βήμα ακόμα: Αύριο φεύγω! [...]

Ο Αχιλλέας δεν πρόκειται να φύγει. Να πούμε πως όλα τελείωναν εδώ, δε θα υπήρχε ολόκληρο το δεύτερο μέρος της Ιλιάδας πως, αν ο Αχιλλέας ξεθύμωνε με τα δώρα και ξαναγύριζε στη μάχη, θα ήταν ένας απλός επικός ήρωας σαν τον Μελέαγρο για παράδειγμα, πως η εμμονή του Αχιλλέα που τον μεταβάλλει από μια στιγμή και πέρα σε τραγικό ήρωα που προκαλεί ο ίδιος χωρίς να το ξέρει, τον θάνατο του Πάτροκλου και έμμεσα και τον δικό του, όλα αυτά είναι σωστά, όμως δε φτάνουν.

Την αντίφαση ανάμεσα σ' αυτό που απειλεί πως θα κάνει ο Αχιλλέας και σ' αυτό που κάνει πρέπει να την ερμηνεύσουμε και μέσα από την ίδια την ψυχολογία του: ο ήρωας παλεύει με τον εαυτό του. Είναι αλήθεια πως θέλει να φύγει, μια αντίρροπη όμως δύναμη τον εμποδίζει, δεν αφήνει κανείς εύκολα τον κόσμο του, κι ο κόσμος του Αχιλλέα είναι ο κόσμος του πολέμου. Για τον διχασμό αυτό ο ποιητής δε μας λέει τίποτα: όλα αυτά βγαίνουν από το δεδομένο ότι παραμένει στην Τροία.

Πάρα πολύ φυσικά το όραμα της Φθίας του φέρνει στη σκέψη τα αγαθά που άφηνε εκεί πέρα, όταν έφτανε στην Τροία, αυθόρμητη η αντίδραση: "τι ήθελα κι ερχόμουνα", για να περάσει σ' αυτά που θα πάρει μαζί του, αποτέλεσμα της πολεμικής του δραστηριότητας όλα αυτά τα χρόνια και στο μοναδικό που του λείπει, αυτό που του πήρε αυθαίρετα ο Αγαμέμνονας. Εδώ η ευθύνη βαραίνει ολόκληρη τον Αγαμέμνονα: "ο Αγαμέμνονας μου το 'χει αρπάξει"... Αυτό που ζητά τώρα ο Αχιλλέας είναι να ξεμπροστιαστεί ο Αγαμέμνονας μπροστά σε ολόκληρο τον αχαϊκό στρατό, γοργά όμως περνά η σκέψη του από την επιθυμία, να αποκαλυφθεί η αδιαντροπιά του, για να μην μπορεί να ξεγελάσει άλλον, στον προσωπικό του καημό: με γέλασε, με αδίκησε. Η πικρή εμπειρία οδηγεί στην τελεσίδικη απόφαση: άλλη φορά δε με γελά! [...] Ο ποιητής βάζει τον Αχιλλέα να χρησιμοποιεί το σχήμα της υπερβολής για να υπογραμμιστεί πόσο κατηγορηματικός είναι στην άρνησή του ο ήρωας: όλα τα καλά του κόσμου να μου έδινε, εγώ δεν τα θέλω, αν δε μου πληρώσει πρώτα...! Εδώ ο λόγος είναι πάλι για την άδικη προσβολή. Τα λόγια του Αχιλλέα αφήνουν να φανεί πως περιμένει κι άλλη ξεπληρωμή. Λες και η αλλαγή στην τύχη του πολέμου και η ταπείνωση του Αγαμέμνονα δεν είναι ξεπληρωμή ή τουλάχιστον αρκετή ξεπληρωμή. Με το σχήμα της υπερβολής (στ. 385-386) υπογραμμίζεται και η κατηγορηματική άρνηση του Αχιλλέα να πάρει γυναίκα του την κόρη του Αγαμέμνονα. Δεν την παίρνω, ακόμα και αν έχει όλα τα χαρίσματα του κόσμου. Μέσα από τα λόγια του Αχιλλέα με τη διπλή υπερβολή που περιέχουν, προβάλλει και πάλι το ιδανικό της εποχής για τη γυναίκα: όμορφη και χρυσοχέρα (βλ. Α113 εξ.). Λογικά, τα λόγια αυτά του Αχιλλέα δένουν με την αιτιολογική πρόταση: "Τι εμένα, αν γύρω... εκείνος". Τα λόγια που μεσολαβούν (στ. 392-393) είναι πιο πολύ ειρωνεία παρά αιτιολόγηση της άρνησής του. Από το όραμα μιας ευτυχισμένης ζωής δίπλα σε ένα αγαπημένο ταίρι η σκέψη του Αχιλλέα περνά εύκολα στην υπέρτατη αξία της ζωής, της δικής του πρώτα (στ. 401-405), και της ζωής του ανθρώπου γενικά (στ. 406-409). Ο ποιητής στους στίχους 402 εξ. βρίσκει την ευκαιρία να προβάλει μπροστά στα μάτια μας το όραμα της ευτυχισμένης άλλοτε Τροίας (πβ. Χ 147-156).» (Κακριδή Ε.Ι., Η διδασκαλία..., σελ. 221-223)

στ. 353 δρυς: είδος βελανιδιάς. Πρόκειται για την ιερή δρυ (φηγό) του Δία.

στ. 366 όσες στον κλήρο μου 'τυχαν: το μερίδιο που έπαιρνε κάθε ηγεμόνας από τη λεία.

στ. 381 Ορχομενού: πρόκειται για τον Ορχομενό της Βοιωτίας, που γνώρισε ιδιαίτερη ακμή τη μυκηναϊκή εποχή.

Αιγύπτιας Θήβας: η πρωτεύουσα της Άνω Αιγύπτου.

στ. 387 προσβολή: Μόνο τα υλικά δώρα δεν ικανοποιούν τον ήρωα. Στη συνέχεια της συζήτησης ο Αχιλλέας θα δηλώσει στον Αίαντα ότι θα ξαναμπεί στη μάχη, όταν ο Έκτορας φτάσει μέχρι τα καράβια των Μυρμιδόνων. Από αυτό φαίνεται ότι ο Αγαμέμνονας θα του «πληρώσει ολόκληρον το μέγ’ αδίκημά του», αν ταπεινωθεί ολοκληρωτικά μπροστά του.

στ. 387: συμπληρωματικά σχόλια 11: Αυτός ο στίχος είναι ο μόνος σ' όλη τη μακροσκελή απάντηση του Αχιλλέα που επιτρέπει μια μικρή ελπίδα υποχώρησης. Αν και ο ήρωας έχει δηλώσει επανειλημμένα την πρόθεση του να μείνει αμετακίνητος στη θέση του και μάλιστα να αναχωρήσει αύριο κιόλας για τη Φθία, η διατύπωση αυτή υπονοεί ότι θα μπορούσε με κάποιον τρόπο ο Αγαμέμνονας «τη βαριά του προσβολή ακέραιη μου πληρώσει» και ο Αχιλλέας να επιστρέψει στη μάχη. Στη συνέχεια της συζήτησης με τον Φοίνικα και τον Αίαντα ο Αχιλλέας θα φανεί πιο υποχωρητικός. Αυτό γίνεται κυρίως στους στ. Ι 649-655, όπου η σκέψη για αναχώρηση στην πατρίδα εγκαταλείπεται και ο ήρωας δηλώνει ότι θα μπει στη μάχη, όταν ο Έκτορας φτάσει μέχρι τα καράβια των Μυρμιδόνων. Είναι ολοφάνερο ότι ο Αχιλλέας θέλει την ολοκληρωτική ταπείνωση και τον απόλυτο εξευτελισμό του Αγαμέμνονα — τότε μόνο ο αρχιστράτηγος θα του έχει «τη βαριά του προσβολή ακέραιη».

στ. 390 τη γλαυκόματη Αθηνά: η Αθηνά (Εργάνη Αθηνά) ήταν η θεά που δίδασκε και προστάτευε τις τέχνες, ιδιαίτερα τις γυναικείες (π.χ. την υφαντική).

στ. 398-400 συμπληρωματικά σχόλια 12: Η πίκρα του Αχιλλέα είναι τόσο μεγάλη που τον αναγκάζει να υποστηρίξει ιδέες και αντιλήψεις, οι οποίες δεν ταιριάζουν με τον χαρακτήρα του ούτε είναι δυνατόν να τις πιστεύει. Πώς είναι δυνατόν ο κυριότερος εκπρόσωπος του ομηρικού ηρωικού ιδανικού να προτιμάει την απόλεμη ζωή ενός φιλήσυχου οικογενειάρχη; Τι νόημα μπορεί να έχει γι' αυτόν μια μακροχρόνια ζωή, όταν αυτή είναι στερημένη από δόξα και τιμή; Και όμως αυτήν υποστηρίζει ότι θα επιλέξει, και μάλιστα τη συστήνει και στους άλλους (στ. 398-417).

στ. 404 Πυθώνα: ο ναός του Απόλλωνα στους Δελφούς. Το μαντείο ήταν φημισμένο για τα πλούσια αφιερώματα των πιστών.

στ. 410-416 συμπληρωματικά σχόλια 13: Ο Οδυσσέας του θύμισε τα λόγια του πατέρα του (στ. 254-258)· ο Αχιλλέας θα αναφέρει ως απάντηση τον χρησμό της μητέρας του, σύμφωνα με τον οποίο είχε τη δυνατότητα να επιλέξει είτε τον θάνατο κάτω από τα τείχη της Τροίας, που θα συνοδευόταν όμως από τιμή και δόξα αιώνια, γιατί θα είχε σκοτώσει τον πρώτο πολέμαρχο της Τροίας, προετοιμάζοντας έτσι ουσιαστικά την πτώση της πόλης, είτε την επιστροφή στην πατρίδα με αντάλλαγμα μια ήσυχη και μακροχρόνια αλλά άδοξη ζωή. Είναι φανερό ότι ο ποιητής χρησιμοποιεί το θέμα της μοίρας του Αχιλλέα ανάλογα με τις ανάγκες κάθε σκηνής (πρβ. Α στ. 415-416, όπου δεν υπάρχει δυνατότητα επιλογής).

στ. 412 αν γυρίσω στο σπίτι μου: Σύμφωνα με την προφητεία που αναφέρει εδώ ο ήρωας, έχει τη δυνατότητα να διαλέξει ανάμεσα στον ένδοξο πρόωρο θάνατο και την πολύπονη αλλά άδοξη ζωή. Ποιος άλλος μυθικός ήρωας έπρεπε να διαλέξει ανάμεσα στον άδοξο δρόμο των υλικών αγαθών και το δύσβατο μονοπάτι της δόξας και των κακουχιών;

1. Οι καυχησιολογίες του Έκτορα

«[...] και τρεις εβρόντηξε ο βαθύγνωμος ο Δίας από την Ίδα,
σημάδι για τους Τρώες, πως χάριζε σ' αυτούς τη νίκη ακέρια.
Φώναξε τότε ο μέγας Έχτορας στους Τρώες γκαρδιώνοντάς τους:
"Λυκιώτες και Δάρδανοι αντρόψυχοι και Τρώες, ακούστε με όλοι!
Άντρες σταθείτε, ορθή κρατάτε τη της αντριγιάς τη φλόγα!
Τώρα το ξέρω πως εσύγκλινε τον Κρόνον ο γιος και δίνει
νίκη σε με και δόξα αθάνατη, και πίκρες στους Αργίτες.
Οι ανέμυαλοι! Που πήραν κι έχτισαν το καστροτείχι ετούτο,
κούφιο και τιποτένιο, ανήμπορο τη λύσσα μας να κόψει·
τι το σκαφτό χαντάκι τ' άτια μας μεμιάς θα το πηδήξουν.
Μα όντας εγώ μπρος στα καράβια τους τα βαθουλά πια φτάσω,
την καταλύτρα ας μην ξεχάσουμε φωτιά την ώρα εκείνη·
θέλω να κάψω τα πλεούμενα κι αυτούς να τους σκοτώσω,
τους Δαναούς, πλάι στα καράβια τους, μες στον καπνό πνιγμένους».

(Ιλιάδα, Θ 170-183, μτφρ. Ν. Καζαντζάκης - Ι.Θ. Κακριδής, ΟΕΔΒ 1983)

2. Της Λιογέννητης (απόσπασμα, στ. 41-51)

«Για πείτε του τον Κωσταντή, του μοσκαναθρεμμένου,
δε θέλω τον, δε χρήζω τον, δεν καταδέχομαί τον.
Σαν έρθει η μάνα μ' απ' τη γης κι ο κύρης μ' απ' τον Άδη,
τα δυο μ' αδέλφια τα καλά από τον Κάτω Κόσμο,
να σπείρουνε τη θάλασσα σιτάρι να καρπίσει,
χρυσάγανο, χρυσόσταχο και χρυσοκονδυλάτο,
και με τ' αργυροδρέπανα να μπουν να το θερίσουν,
κι εις τον αφρό της θάλασσας να κάνουμε τ' αλώνι,
μηδέ και τ' άχυρο βραχεί, μηδέ και το σιτάρι,
μηδέ την πάχνη τ' αλωνιού αέρας να την πάρει,
τότε κι εγώ τον Κωνσταντή θα τονε πάρω γι' άντρα».

(Ν. Πολίτης, Εκλογή από τα τραγούδια τον ελληνικού λαού, αρ. 74, εκδόσεις «γράμματα», Αθήνα 1991, σελ. 112)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ Ή ΕΡΓΑΣΙΑ

1. Εκτός από την απαρίθμηση των δώρων που υπόσχεται ο Αγαμέμνονας, ποιοι είναι οι άλλοι βασικοί άξονες (κύριες ιδέες) του λόγου του Οδυσσέα; Αφού τους επισημάνετε, να σχηματίσετε με αυτούς ένα γενικό διάγραμμα, το οποίο να αποτυπώνει τη δομή (κατασκευή) του λόγου του βασιλιά της Ιθάκης.

2. Αφού απαριθμήσετε τα δώρα που υπόσχεται ο Αγαμέμνονας, να γράψετε αν νομίζετε ότι αυτά θα μπορούσαν να ικανοποιήσουν τον Αχιλλέα, ώστε να αποβάλει τον θυμό του και να επιστρέψει στη μάχη. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας, λαμβάνοντας υπόψη σας τον χαρακτήρα του Πηλείδη, όπως τον γνωρίσαμε έως εδώ.

3. Θυμηθείτε με ποια λόγια επαινεί τη ρητορική δεινότητα του Οδυσσέα ο Τρώας Αντήνορας (Γ 216-223): ο λόγος που μόλις διαβάσατε (Ι 225-306) δικαιολογεί το εγκώμιο του Αντήνορα ή όχι; Να αιτιολογήσετε την άποψή σας.

4. Λαμβάνοντας υπόψη σας ότι ένας πατέρας γνωρίζει καλά το παιδί του και διαβάζοντας τη συμβουλή που δίνει ο Πηλέας στον Αχιλλέα (στ.Ι 254-258), τι συμπεραίνετε σχετικά με τον χαρακτήρα του ήρωα;

5. Ο Αχιλλέας από την αρχή του λόγου του δηλώνει ότι «ασάλευτη θα μείν' η θέλησίς» του (στ. Ι 310). Αυτή η άρνησή του να υποχωρήσει επαναλαμβάνεται συχνά (λαϊτμοτίβ: επαναλαμβανόμενο μοτίβο) σε όλη την έκταση του λόγου του. Να επισημάνετε τις φράσεις και τους ανάλογους στίχους που εκφράζουν την ανυποχώρητη στάση του ήρωα.

6. Λίγο πριν αποχωρήσει η πρεσβεία από τη σκηνή του Αχιλλέα, ο ήρωας ανυποχώρητος λέει: «Πηγαίνετε και φανερά κηρύξετ' ό,τι λέγω· / ότι απ' το έργον φονικόν θ' απέχω του πολέμου, / ώσπου τον θείον Έκτορα να ιδώ τον Πριαμίδην / στων Μυρμιδόνων τες σκηνές εμπρός και στα καράβια / φονεύοντας τους Αχαιούς και καίοντας τα πλοία» (Ι 649-653, μτφρ. Ι. Πολυλάς. Βλ. και Περιληπτική αναδιήγηση της Ι ραψωδίας). Έχοντας υπόψη σας αυτά τα λόγια του ήρωα, την απάντηση που έδωσε πριν στον Οδυσσέα, αλλά και τη στάση και τις αποφάσεις του κατά τη σύγκρουσή του με τον Αγαμέμνονα (Α 150 κ.εξ.), πιστεύετε ότι ο Αχιλλέας παραμένει το ίδιο ανυποχώρητος ή, παρά τις επαναλαμβανόμενες αρνήσεις του, αφήνει κάποιο μικρό περιθώριο να αλλάξει γνώμη; Να στηρίξετε την απάντησή σας με συγκεκριμένους στίχους του κειμένου.

7. Στον λόγο του Αχιλλέα προβάλλονται αξίες όπως η ειλικρίνεια, η αναγνώριση της ευγνωμοσύνης, η τιμή, η αγάπη για τη γυναίκα-σύντροφο και η δικαιοσύνη. Επίσης, ο ήρωας κφράζεται αλλού με πικρία, αλλού με οργή ή με περιφρόνηση και αλλού με ειρωνεία ή με απαισιόδοξη διάθεση. α) Να επισημάνετε τα αντίστοιχα χωρία και να τα αναλύσετε με λίγα λόγια. β) Λαμβάνοντας υπόψη σας αυτά τα στοιχεία, να ηθογραφήσετε τον Αχιλλέα από τον λόγο του.

8. Ποια προφητεία έχει κάνει η Θέτιδα για το τέλος του γιου της και ποια επιλογή κάνει ο Αχιλλέας στον λόγο του; Νομίζετε ότι ο ήρωας είναι ειλικρινής, όταν προφέρει αυτά τα λόγια; Να δικαιολογήσετε την άποψή σας.

9. Αφού διαβάσετε την περιγραφή της σκηνής όπου ο Έκτορας εκστομίζει τις απειλές του στο Θ (βλ. Παράλληλο κείμενο 1), να επισημάνετε ποια στοιχεία αυτής της σκηνής χρησιμοποιεί ο Οδυσσέας στον λόγο του και να συζητήσετε στην τάξη τι εξυπηρετεί η χρήση αυτών των στοιχείων καθώς και η συνεχής αναφορά του ονόματος του Έκτορα στον λόγο του βασιλιά της Ιθάκης.

Αίας και Αχιλλέας σε παιχνίδι ανάλογο με τα ζάρια (επιφωνήσεις: τέσσερα, τρία).
Μελανόμορφος αμφορέας του Ζωγράφου Εξηκία, περίπου 530 π.Χ. Ρώμη, Μουσείο Βατικανού.

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ - ΣΧΕΔΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

1.Στην ομηρική ποίηση και στο δημοτικό μας τραγούδι χρησιμοποιείται συχνά ο εκφραστικός τρόπος των «αδυνάτων», ο οποίος δηλώνει με έμφαση και παραστατικότητα ότι δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί κάτι. Συνήθως ο ποιητής βάζει τον ήρωα να παραλληλίζει αυτό που ο ίδιος δε θέλει να γίνει με κάτι που αντίκειται στους φυσικούς νόμους. α) Να βρείτε σε ποια σημεία του λόγου του Αχιλλέα χρησιμοποιείται αυτός ο εκφραστικός τρόπος και τι πετυχαίνει μ' αυτόν ο ποιητής. β) Να αναζητήσετε στον όρκο του Αχιλλέα (Α 235 κ.εξ.), και στα Παράλληλα κείμενα (σελ. 31-32 και 97) το θέμα των «αδυνάτων». γ) Να αναζητήσετε το μοτίβο των «αδυνάτων» σε παραδόσεις ή δημοτικά τραγούδια της ιδιαίτερης πατρίδας σας και να εξετάσετε αν παίζει τον ίδιο ρόλο στην ομηρική ποίηση και στη νεότερη παράδοσή μας. [Ενδεικτικές Έννοιες Διαθεματικής προσέγγισης: Παράδοση, Νόμος, Μοτίβο, Μορφή, Δομή]

Το Δημοτικό τραγούδι [πηγή: Ιστορία Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γυμνασίου
Του γιοφυριού της Άρτας

2.Το κεντρικό τμήμα του λόγου του Οδυσσέα είναι μια αναφορά των δώρων που υπόσχεται ο Αγαμέμνονας στον Αχιλλέα για να επιστρέψει στη μάχη. Η ανταλλαγή δώρων στην ομηρική κοινωνία ήταν συνηθισμένη και επρόκειτο κυρίως για: δώρα φιλοξενίας (ξεινήια), γαμήλια δώρα (έδνα) και δώρα για αποζημίωση (άποινα). α) Σε ποια/ποιες κατηγορίες μπορούν να ενταχθούν τα δώρα που υπόσχεται ο Αγαμέμνονας και γιατί; β) Αφού χωριστείτε σε ομάδες, να αναζητήσετε άλλες περιπτώσεις ανταλλαγής δώρων στην Ιλιάδα, να τις εντάξετε σε κάποια από τις παραπάνω κατηγορίες και να προσπαθήσετε να εξηγήσετε ποιες κοινωνικές συνθήκες της εποχής απαιτούσαν τέτοιες πρακτικές στις κοινωνικές σχέσεις. Σήμερα η ανταλλαγή δώρων διατηρεί στοιχεία εκείνης της εποχής ή όχι; Να δικαιολογήσετε τις απόψεις σας. [Ενδεικτικές Έννοιες Διαθεματικής προσέγγισης: Πολιτισμός, Κοινωνικές σχέσεις, Ανταπόδοση, Διαπολιτισμικότητα]

1. Το ήθος του Οδυσσέα στο I

«Οι μόνες σκιές που πέφτουν μέσα στην Ιλιάδα πάνω στο πρόσωπο του Οδυσσέα προέρχονται από την αντανάκλαση των λόγων του Αχιλλέα στη σκηνή της πρεσβείας. Εκεί (Ι 308-313) ο θυμωμένος ακόμη ήρωας απαντά στην έκκληση του Οδυσσέα για συμφιλίωση με μια γλώσσα εξαιρετικά ωμή. Οι στίχοι αυτοί και ειδικά το δίστιχο 312-313 δεν αφορούν άμεσα και προσωπικά τον Οδυσσέα· ο Αχιλλέας τονίζει με έμφαση τη δική του ευθύτητα και ειλικρίνεια, διαχωρίζοντας το ήθος του από ένα αντίπαλο ήθος, που του είναι ξένο και μισητό. Το γεγονός όμως ότι τα λόγια αυτά ανοίγουν ειδικά την απάντηση του Αχιλλέα στον Οδυσσέα (και όχι λ.χ. την απάντησή του στον Αίαντα ή τον Φοίνικα), μας δίνει το δικαίωμα να υποθέσουμε ότι το δίστιχο 312-313 "Ότι μου είναι μισητός, όσο του Άδ' οι πύλες, / κείνος που κρύβει άλλο στον νουν και άλλο στο χείλος έχει." δεν αποτελεί μόνο μια γενική γνώμη του Αχιλλέα, αλλά υποκρύπτει και έναν έμμεσο υπαινιγμό για τον συνομιλητή του. Οπωσδήποτε, για τον ακροατή που ξέρει την παραδοσιακή πανουργία του Οδυσσέα, οι στίχοι αυτοί δεν ακούγονται ουδέτερα και άσχετα· γιατί ο τύπος, που άλλα έχει στον νου του και άλλα λέει, είναι σε τελευταία ανάλυση συγγενικός προς τον τύπο του Οδυσσέα, και στην περίπτωση αυτή το έχθος του Αχιλλέα προς τον τύπο αυτό στοιχειοθετεί μιαν αντίδραση ομόλογη προς εκείνη που δηλώνει η δοτική ανδράσιν ηδέ γυναιξίν πλάι στο οδυσσάμενος της ραψωδίας τ στην Οδύσσεια.»

(Μαρωνίτης Δ.Ν.. Αναζήτηση και νόστος..., σελ. 179-180)

2. Η απάντηση του Αχιλλέα

«Η ρήση του Οδυσσέως ήταν καλό παράδειγμα επιδέξιας ρητορείας. Αντιθέτως, η απόκριση του Αχιλλέως είναι μια εκτενής και φρενήρης συναισθηματική έκρηξη, με πολλές δυνατές ρητορικές ερωτήσεις αλλά δίχως κανένα από τα παραδείγματα που κανονικά χρησιμεύουν για την επιμήκυνση του λόγου, ο οποίος πρέπει να έχει μέγεθος εντυπωσιακό. Ολοένα επανέρχεται στο συντριπτικό γεγονός της ατίμωσής του. Ξεκινά με τρόπο πολύ επίσημο. Σε μια μακριά σειρά από στίχους με ισχυρές παύσεις στο τέλος του καθενός τους, που εκφωνούνται ίσως με τη βραδύτητα και τις διακοπές που χαρακτηρίζουν την άκρα αυτοσυγκράτηση, εξηγεί προσεκτικά πως πρέπει να πει ακριβώς ό,τι σκέφτεται, πως απεχθάνεται την απάτη. Στο Α τούτη η καθάρια σκέψη και η ευθύτητα στην έκφραση οδήγησε τη διένεξη με τον Αγαμέμνονα σε κρίσιμο σημείο, προτού μπορέσουν να επέμβουν ψυχραιμότεροι χαρακτήρες, όπως ο Νέστωρ. Εδώ φυσικά υποκρύπτεται και ο υπαινιγμός ότι ο Αγαμέμνων επιχειρεί να τον εξαπατήσει και ότι ο Οδυσσεύς δεν είπε όλα όσα είχε μες στον νου του. (Το ακροατήριο και ο ποιητής μπορεί να σκέφτονται τον ψεύτη Οδυσσέα της Οδύσσειας.) Εξηγεί την κατάσταση έτσι όπως την βλέπει, εξακολουθώντας να μιλεί με προτάσεις αργές, με παύσεις στο τέλος κάθε στίχου και με συχνά αφοριστικό χαρακτήρα. Καμία τιμή δεν του αποδόθηκε σε αντάλλαγμα για τις σκληρές πολεμικές δοκιμασίες που υπέστη, και ο θάνατος έρχεται απαράλλαχτα και στον γενναίο και στον δειλό (316-322)·  τι νόημα έχει λοιπόν να περνάει κανείς όλες αυτές τις κακουχίες για λογαριασμό της συζύγου ενός άλλου; Γίνεται ακόμη πιο συγκεκριμένος: εκπόρθησε είκοσι τρεις πόλεις, έφερε τα λάφυρα στον Αγαμέμνονα (ο οποίος είχε παραμείνει στην ασφάλεια της σκηνής του), και ο Αγαμέμνων παραχώρησε ένα μικρό μέρος από αυτά, αλλά κράτησε τα πιο πολλά για τον εαυτό του. Και το χειρότερο απ' όλα στην περίπτωση του Αχιλλέως, και μόνο σ' αυτήν, ακόμη και τούτο το μικρό βραβείο, η τιμητική διάκριση, του αφαιρέθηκε με τρόπο αρπακτικό — και δεν επρόκειτο απλώς για κάποιο πολύτιμο αντικείμενο, αλλά για μια γυναίκα πολυαγαπημένη. Η μανιασμένη αγανάκτησή του ξεσπάει εδώ σε μια σειρά από σύντομες, σφοδρές ρητορικές ερωτήσεις που απλώνονται με διασκελισμό πέρα από το τέλος του στίχου και σταματούν μετά την πρώτη λέξη του επόμενου (στ. 336-341). Πουθενά αλλού στον Όμηρο δεν υπάρχει κάτι σαν κι αυτό.»

(Edwards M.W., σελ. 304-305)

3. Η ανταλλαγή δώρων στον Όμηρο

«Πολλές είναι οι μορφές υπό τις οποίες τα ομηρικά δώρα σφυρηλατούν δεσμούς μεταξύ των αυτόνομων, ως επί το πλείστον, ατόμων και οίκων. Από αυτές θα περιγράψω εν συντομία, παραθέτοντας χαρακτηριστικά παραδείγματα, μόνο τρεις: δώρα φιλοξενίας (ξεινήια), γαμήλια δώρα (έδνα) και δώρα για αποζημίωση (άποινα). Τα ξεινήια είναι αντικείμενα που δίνονται ή ανταλλάσσονται με σκοπό τη δημιουργία ή την επιβεβαίωση του φιλικού δεσμού ανάμεσα σε μέλη διαφορετικών κοινοτήτων. [...] Ο Έκτωρ και ο Αίας τελειώνουν τη μονομαχία τους με ανταλλαγή δώρων, ώστε να δημιουργήσουν (προσωρινή) σχέση φιλίας (Ιλ. Η 302 φιλότης). Έχουμε ήδη αναφέρει την περίπτωση του Διομήδη και του Λύκιου Γλαύκου. [...] Παράλληλα με τη δύναμή της να ενώνει μέλη αντίπαλων στρατευμάτων (έναν Έλληνα και ένα Λύκιο), η ξενία μπορεί επίσης να επιβάλλει υποχρέωση για βοήθεια (π.χ. Ιλ. Ρ 150), πράγμα που μπορεί (με δεδομένη ιδιαιτέρως την απουσία πολιτικών οργανισμών) να έχει πολιτική σημασία. [...] Δεύτερον, ο γάμος αποτελεί ευκαιρία για προσφορά δώρων, τα οποία στον Όμηρο λέγονται έδνα. Τα ομηρικά έδνα συνήθως τα προσφέρει ο γαμπρός στον πατέρα της νύφης, αλλά μερικές φορές ισχύει και το αντίστροφο. Την πιο ελκυστική ερμηνεία αυτής της αντίφασης την έχει δώσει ο Finley, ο οποίος υποστηρίζει ότι ανάμεσα στα έδνα και στα ξεινήια υπάρχει ακριβής αντιστοιχία: "στη μια περίπτωση πρόκειται για δώρα που συνοδεύουν την ξενία, ενώ στην άλλη τον γάμο· η ίδια λέξη μπορεί να χρησιμοποιηθεί ανεξάρτητα από το ποιος ήταν ο αποστολέας και ποιος ο αποδέκτης των δώρων". [...] Στον Όμηρο, οι δεσμοί που δημιουργούνται με τον γάμο μπορούν, όπως και η ξενία, να στηρίξουν απαίτηση για πολεμική βοήθεια. [...] Ο Αγαμέμνων επιχειρεί να συμφιλιωθεί με τον Αχιλλέα προσφέροντάς του όχι μόνο δώρα, αλλά και την υπόσχεση να του δώσει, αν οι Έλληνες γυρίσουν από την Τροία, μίαν από τις κόρες του για γυναίκα (ανάεδνον, δηλ. χωρίς να ζητήσει έδνα σε αντάλλαγμα), καθώς και εφτά οχυρωμένες πολιτείες (Ιλ. 1120-61, 261-99). [...] Τώρα όμως τα δώρα είναι άποινα (120), αποζημίωση για προκληθείσα βλάβη, όπως η πληρωμή (τιμή, ποινή) που πρέπει να καταβάλουν οι Τρώες (αν ο Μενέλαος κερδίσει τη μονομαχία με τον Πάρη) παράλληλα με την επιστροφή της Ελένης και των αντικειμένων που της ανήκουν (Ιλ. Γ 285-291) ή όπως η ποινή που, καθώς μαθαίνουμε, γινόταν κατά κανόνα δεκτή ως αποζημίωση για τον φόνο αδελφού ή γιου (Ι 633).»

(Seaford R., Ανταπόδοση..., σελ. 46-50)