4-3. Η Σπάρτη

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (800-479 π.Χ.)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

3. Η ΣΠΑΡΤΗ

3. Η Σπάρτη

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Οι κοινωνικές τάξεις, σ.48

Τα πολιτειακά όργανα, σ. 48

Η εκπαίδευση των Σπαρτιατών, σ. 48

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης ώστε να γίνουν αντιληπτά τα όρια της πόλης- κράτους «Σπάρτη»: εδώ

-«Κοινωνική οργάνωση αρχαίας Σπάρτης», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο: εδώ

-«Πολιτειακή οργάνωση της Σπάρτης», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο: εδώ (όπου περιλαμβάνεται πηγή για την πολιτειακή οργάνωση)

-Πηγές του σχ. βιβλίου ώστε να αναδειχτούν βασικά στοιχεία της σπαρτιατικής ζωής

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Ερώτηση 1, σ. 49 του βιβλίου

-Αναζητήστε το νόημα των λέξεων-εκφράσεων: λακωνισμός, «δουλεύω σαν είλωτας», «περνώ σπαρτιάτικα».

2 ώρες

Ειδικοί διδακτικοί στόχοι:

Οι μαθητές επιδιώκεται:

• Να γνωρίσουν τις συνθήκες που οδήγησαν τη σπαρτιατική κοινωνία στην πολιτική της απομόνωσης.

• Να γνωρίσουν και να εξηγήσουν την κοινωνική διαστρωμάτωση του κράτος.

• Να αξιολογήσουν τον παραδοσιακό χαρακτήρα του σπαρτιατικού πολιτεύματος μέσω των πολιτειακών θεσμών.

• Να συσχετίσουν το εκπαιδευτικό σύστημα με τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες

Προετοιμασία:

Η απάντηση στην άσκηση εμπέδωσης, σχετικά με την αριστοκρατία, την ολιγαρχία και την τυραννία ουσιαστικά προοικονομεί την παρουσίαση του νέου μαθήματος.

Προσπέλαση:

Ο χάρτης θα αισθητοποιήσει τον χώρο του κράτος της Σπάρτης. Ο μεγάλος αριθμός των ειλώτων υπήρξε ο εν δυνάμει εχθρός των Σπαρτιατών. Ο φόβος μα επανάστασης, πάντοτε υπαρκτός, αποτελεί καίρια επισήμανση, η οποία μπορεί, ως ένα σημείο, να εξηγήσει τον τρόπο ζωής και το πολίτευμα των Σπαρτιατών. Οι Σπαρτιάτες, αναγκασμένοι να κρατούν υπόδουλους τους είλωτες, ουσιαστικά υποτάχθηκαν και οι ίδιοι σε αυτή την ανάγκη.

Οι Σπαρτιάτες μπορούσαν να ζουν χωρίς να εργάζονται, διότι τα απαραίτητα για την επιβίωση τα παρείχαν οι είλωτες. Η οικονομική αυτή ανεξαρτησία εξασφάλιζε την ιδιότητα του Σπαρτιάτη και τους έδινε τη δυνατότητα να ασχολούνται με την πολιτική και τις πολεμικές τέχνες. Όσοι από τους Δωριείς δεν κατοικούσαν στη Σπάρτη, αλλά έμεναν σε μικρές αγροτικές πόλεις, ονομάστηκαν περίοικοι. Δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα και ήταν συνήθως μικρογαιοκτήμονες.

Ο θεσμός της βασιλείας παρέμεινε σταθερός στη Σπάρτη. Το παλιό συμβούλιο των γερόντων διατηρήθηκε ως γερουσία. Τα μέλη της ήταν συνήθως αρχηγοί των μεγάλων οικογενειών της πόλης. Η Απέλλα ήταν λαϊκή συνέλευση, στην οποία οι αποφάσεις λαμβάνονταν διά βοής. Η Σπάρτη δεν έδινε την εντύπωση πόλης, λόγω του γεγονός ότι ήταν ατείχιστη.

Η παρατήρηση της προτομής του πολεμιστή μπορεί να αποτελέσει αφετηρία συζήτησης για τα ιδανικά της πόλης. Ο προβληματισμός θα συμβάλει στην κατανόηση πολλών στοιχείων της σπαρτιατικής ιδιομορφίας.

Η αγωγή των κοριτσιών, ανάλογη με αυτή των αγοριών, κατανοείται καλύτερα με τη γνωστή φράση: «ή ταν ή επί τας». Ενισχυτικά της άποψης αποτελούν η εικόνα της νεαρής Σπαρτιάτισσας και το κείμενο για τη Γοργώ.

Εμπέδωση:

Ο διδάσκων ως άσκηση για το σπίτι μπορεί να δώσει το εμβατήριο του Τυρταίου, αφού προηγουμένως παράσχει στοιχεία στα παιδιά για να το μετατρέψουν στην αττική διάλεκτο. Το ενδιαφέρον να επικεντρωθεί στο περιεχόμενο. Ύστερα να κληθούν τα παιδιά να απαντήσουν στο ερώτημα αν ο Σπαρτιάτης και ο Αθηναίος είχαν γλωσσικές δυσκολίες σε μια συζήτηση μεταξύ τους.

χρονολόγιο
776| 721| 632| 594| 550| 527| 525| 510| 509| 508| 499| 495| 494| 492| 490| 481| 480| 479| 478| 476| 467| 461| 454| 449| 446| 432| 431| 430| 429| 428| 425| 422| 421| 415| 413| 407| 406| 405| 404| 403| 401| 394| 385| 382| 379| 378| 371| 365| 362| 359| 338| 337| 336| 334| 333| 332| 331| 326| 324| 323|

Χάρτης του κράτους της Σπάρτης

Οι Δωριείς που κατευθύνθηκαν προς τα νότια της Πελοποννήσου κατέλαβαν τη Λακωνική και ίδρυσαν ένα ισχυρό κράτος με κέντρο τη Σπάρτη.

(Δες στον χάρτη την περιοχή της Σπάρτης)

Η εξάπλωση της Σπάρτης(Χάρτης, Αρχαϊκοί χρόνοι, Αρχαιολογικό Μουσείο Τεγέας)
Χρονολόγιο-ιστοριογραμμή Αρχαίας Σπάρτης
Η ίδρυση της πόλης-κράτους της Σπάρτης

Αργότερα, σε μια προσπάθεια να διευρύνουν την επικράτειά τους, ήλθαν σε σύγκρουση με τους Μεσσήνιους, τους οποίους τελικά υπέταξαν ύστερα από μακροχρόνιους πολέμους (8ος-7ος αιώνας π.Χ.). Ισχυρός αντίπαλος της Σπάρτης, με τον οποίο συγκρούστηκε πολεμικά ήταν και το Άργος. Μετά τους πολέμους αυτούς η ζωή στη Σπάρτη άλλαξε. Το εμπόριο με τις άλλες περιοχές σταμάτησε και οι σχέσεις περιορίστηκαν. Σιγά-σιγά η πόλη της Σπάρτης «κλείστηκε» στον εαυτό της και πήρε τη μορφή στρατοπέδου.

Κοινωνικές τάξεις

ΕΤΟΙΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΧΗ

Ἄγετ’, ὦ Σπάρτας εὐάνδρω
κῶροι πατέρων πολιατᾶν,
λαιᾶ μὲν ἴτυν προβάλεσθε,
δόρυ δ' εὐτόλμως ἄνσχεσθε
μή φειδόμενοι τᾶς ζωᾶς˙
οὐ γάρ πάτριον τᾷ Σπάρτᾳ.

Εμπρός, παιδιά, πατέρων πολιτών της
ηρωικής Σπάρτης,
προβάλετε την ασπίδα με το αριστερό χέρι,
κρατήστε το δόρυ θαρραλέα,
χωρίς να υπολογίζετε τη ζωή σας˙
δεν είναι πατροπαράδοτο στη Σπάρτη.

Τυρταίος

Στην εσωτερική ζωή του κράτους πλήρη δικαιώματα είχαν οι Σπαρτιάτες, στους οποίους είχε μοιραστεί η γη. Κύριες απασχολήσεις τους ήταν τα πολιτικά πράγματα και η πολεμική τέχνη.

Κοινωνική οργάνωση της Σπάρτης

Με το εμπόριο ασχολήθηκαν οι περίοικοι, αυτοί δηλαδή που κατοικούσαν σε οικισμούς γύρω από τη Σπάρτη. Οι παλιοί κάτοικοι έγιναν δούλοι (είλωτες) με την υποχρέωση να καλλιεργούν τη γη και να παραδίδουν ένα μέρος της παραγωγής στους ιδιοκτήτες του κτήματος. Ο φόβος μιας επανάστασης των δούλων ήταν πάντοτε υπαρκτός και ταλάνιζε τους Σπαρτιάτες.

Πολιτειακή οργάνωση της Σπάρτης

Πολιτειακοί θεσμοί

Το πολίτευμα της Σπάρτης, σύμφωνα με την παράδοση, ήταν έργο του μεγάλου νομοθέτη Λυκούργου. Η πόλη είχε δύο βασιλείς˙ το γεγονός αυτό προέκυψε, σύμφωνα με μία άποψη, ως ανάγκη, από τη γέννηση κάποτε δίδυμων διαδόχων.
Οι βασιλείς δεν είχαν πολλές αρμοδιότητες. Ήταν θρησκευτικοί και στρατιωτικοί αρχηγοί.
Την ουσιαστική εξουσία στην πόλη είχαν οι πέντε έφοροι, υπεύθυνοι για την άμυνα και τις εξωτερικές σχέσεις του κράτους.
Η γερουσία ήταν ένα συμβούλιο από 28 άτομα που είχαν ηλικία άνω των εξήντα ετών. Κύριο έργο είχε να προετοιμάζει τα θέματα που υποβάλλονταν για έγκριση στην Απέλλα.
Στη λαϊκή αυτή συνέλευση συμμετείχαν όλοι οι Σπαρτιάτες που είχαν συμπληρώσει το τριακοστό έτος της ηλικίας τους.ς τους.

Αγωγή νέων

Σπαρτιάτης πολεμιστής (480 π.Χ.), ο οποίος πιστεύεται ότι εικονίζει τον Λεωνίδα (Σπάρτη, Αρχαιολογικό Μουσείο).

Ο τρόπος με τον οποίο είχε οργανωθεί η ζωή στη Σπάρτη επηρέασε και την αγωγή των νέων. Τα παιδιά από την ηλικία των επτά ετών τα αναλάμβανε η πόλη. Ζούσαν όλα μαζί σε ομάδες, όπου μάθαιναν να υπομένουν τη σκληρή ζωή και τις κακουχίες. Διδάσκονταν ανάγνωση, γραφή, μουσική και χορό. Με ανάλογο τρόπο εκπαιδεύονταν και τα κορίτσια, τα οποία συμμετείχαν ελεύθερα σε πολλές εκδηλώσεις της πόλης. Έπρεπε και αυτά να αποκτήσουν δυνατό σώμα και να διαπλάσουν ηθικό χαρακτήρα. Έτσι θα μπορούσαν στο μέλλον να γίνουν άξιες μητέρες.

Αξίες και νόμοι στην αρχαία Σπάρτη Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας)

Για πολλά χρόνια η ζωή στη Σπάρτη συνεχίστηκε χωρίς σημαντικές αλλαγές και διαφοροποιήσεις. Οι Σπαρτιάτες, ανδρείοι και υπερήφανοι, άφησαν ένα υπόδειγμα γενναιότητας, μοναδικό στον κόσμο.

Η οργάνωση της πολιτικής και κοινωνικής ζωής στη Σπάρτη κατά την αρχαϊκή εποχή (Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας)

ΛΑΚΩΝΙΣΜΟΣ

Οι Σπαρτιάτες μάθαιναν τα παιδιά τους να αποφεύγουν τη φλυαρία και να μιλούν σύντομα και περιεκτικά. Η διατύπωση μιας φράσης με λίγες λέξεις και έξυπνο περιεχόμενο ονομάστηκε λακωνισμός. Αλλά και ο ίδιος ο Λυκούργος μιλούσε βραχυλογικά και αποφθεγματικά. Βγάζουμε αυτό το συμπέρασμα με βάση τα λόγια του που έχουν σωθεί. Κάποτε σε κάποιον που τον ρώτησε γιατί όρισε να γίνονται τόσο μικρές και φθηνές θυσίες είπε: «Για να μην πάψουμε ποτέ να τιμάμε τον θεό». Λένε μάλιστα ότι, όταν οι συμπολίτες του τον ρώτησαν: «Πώς θα μπορούσαμε να αποκρούσουμε μιαν εχθρική έφοδο;» είπε: «Αν μένετε φτωχοί κι αν δεν επιθυμείτε ο ένας να είναι ανώτερος από τον άλλο».

Πλούταρχος, Λυκούργος, 19.

ΤΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕ Η ΓΟΡΓΩ

Αλλά και τα σώματα των γυναικών έπρεπε να καταπονηθούν με το τρέξιμο, την πάλη, τη ρίψη δίσκων και ακοντίων, έτσι που να γεννιούνται παιδιά από γερά σώματα... Λένε μάλιστα ότι η Γοργώ, η γυναίκα του Λεωνίδα, όταν κάποια ξένη της είπε: «Μονάχα στη Σπάρτη εσείς οι γυναίκες εξουσιάζετε τους άνδρες», εκείνη της απάντησε: «Γιατί εμείς γεννάμε άνδρες».

Πλούταρχος, Λυκούργος 14.

Η ΖΩΗ ΣΤΗ ΣΠΑΡΤΗ

Χάλκινο αγαλμάτιο που παριστάνει Σπαρτιάτισσα αθλήτρια. (Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο).

Η Σπάρτη λοιπόν ήταν ένα στρατόπεδο, όπου ύψιστο αντικειμενικό σκοπό της ζωής του είχε ο καθένας, να είναι σε κάθε στιγμή έτοιμος να πολεμήσει με τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα για την πόλη του. Ο σκοπός κάθε νόμου, ο έσχατος λόγος όλου του συστήματος κοινωνικής διατάξεως ήταν να διαμορφώσει καλούς στρατιώτες. Η χλιδή στην ιδιωτική ζωή απαγορευόταν αυστηρά˙ η σπαρτιατική λιτότητα έγινε παροιμιώδης. Ο επιμέρους άνθρωπος, απορροφημένος ολότελα μέσα στο κράτος, δεν είχε καθόλου δική του ατομική ζωή˙ δεν είχε να λύσει προβλήματα της δικής του ανθρώπινης υπάρξεως. Η Σπάρτη δεν ήταν τόπος για διανοουμένους ή φίλους της θεωρίας˙ το χρέος όλο του ανθρώπου και το υπέρτατο ιδεώδες της ζωής του Σπαρτιάτη περιέχονταν μέσα στους νόμους της πόλης του.

J.B. Bury-Russell Meiggs, Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος, Εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1978, σ. 149

Σπάρτη, ιστορία και Πολιτισμός, 1ο μέρος, Εκπαιδευτική Τηλεόραση, διάρκεια 18.36, Αρχείο ΕΡΤ
Σπάρτη, ιστορία και Πολιτισμός, 3ο μέρος, Εκπαιδευτική Τηλεόραση, διάρκεια 18.34, Αρχείο ΕΡΤ

Ερωτήσεις-Δραστηριότητες

1. Ποιος ο σκοπός της αγωγής των αγοριών και των κοριτσιών στη Σπάρτη; Πώς συνδέεται ο σκοπός αυτός με τον χαρακτήρα του σπαρτιατικού κράτους;
2. «Δουλεύει σαν είλωτας». Τι σημαίνει η φράση αυτή που και σήμερα ακούμε να λέγεται; Εξηγήστε το περιεχόμενό της με βάση τις γνώσεις σας.
3. Τι ήταν ο «λακωνισμός»; (Συμβουλευθείτε το σχετικό παράθεμα). Τι σημαίνει και πώς εξηγείται η φράση «περνάμε σπαρτιάτικα»;

Επαναληπτική άσκηση της ενότητας (σε 2 μέρη)