1-1-1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη

Η αυτοκρατορία στα χρόνια του Μ. Κωνσταντίνου

001

Πηγή: byzantium.gr

Δυναστεία του Κωνσταντίνου
Κωνσταντίνος Α' (306-337)
Κωνστάντιος Β' (337-361)
Ιουλιανός (361-363)
Ιοβιανός (363-364)

1.Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Μέτρα του Κωνσταντίνου Α΄ για την ανόρθωση του κράτους, σ. 7

Ίδρυση και φυσιογνωμία της Κωνσταντινούπολης, σ. 7-8

Η θρησκευτική πολιτική του Κωνσταντίνου, σ. 8-9

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης του Ρωμαϊκού Κράτους ώστε να συγκριθεί η θέση της Κωνσταντινούπολης με αυτή της Ρώμης και να αναδειχθούν τα πλεονεκτήματα της πρώτης σε σχέση με τον νέο προσανατολισμό του κράτους.

-Τοπογραφικός χάρτης της Κωνσταντινούπολης και πηγή σ. 7 του βιβλίου, προκειμένου να αναδειχθεί ο πολεοδομικός και αρχιτεκτονικός χαρακτήρας της Κωνσταντινούπολης.

Για σχετικό υλικό βλ:

«Βυζαντινή περίοδος», Ελληνική ιστορία στο διαδίκτυο, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού: εδώ

-Πηγές των σχ. βιβλίων της Α΄ Γυμνασίου («Διάταγμα Μεδιολάνων» σ. 147) και της Β΄ Γυμνασίου («Θρησκευτική στάση του Κωνσταντίνου» σ. 9) προκειμένου να κατανοηθεί και να σχολιαστεί η θρησκευτική πολιτική του Μ. Κωνσταντίνου.

Συμπληρωματικά:

- Πηγή: «Χρηματικές παροχές στις εκκλησίες από τον Mεγάλο Kωνσταντίνο»: εδώ

-Πηγή: «Μια παράδοση για την κτίση της Κωνσταντινούπολης»: εδώ

Προτεινόμενη Δραστηριότητα:

-Ερώτηση 2, σ. 9 του βιβλίου.

2 ώρες

Διδακτικοί στόχοι

1. Να κατανοήσουν οι μαθητές τη σημασία και τους λόγους ίδρυσης της Κωνσταντινούπολης.

2. Να αντιληφθούν τη σημασία της θρησκευτικής πολιτικής του Μεγάλου Κωνσταντίνου.

Επισημάνσεις για την πορεία της διδασκαλίας

Προκαταρκτικά θα διατεθούν λίγα λεπτά για την εξήγηση των όρων Βυζάντιο και Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Περαιτέρω θα παρουσιαστούν τα χρονικά όρια και οι περίοδοι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και η σχέση της με τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Τέλος οι μαθητές πρέπει να σχηματίσουν στοιχειώδη παράσταση για τον γεωγραφικό χώρο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας βάσει του παρατιθέμενου ιστορικού χάρτη.

Οι μαθητές εντοπίζουν στον χάρτη τη θέση της Ρώμης και της Κων/λης. Έτσι ο χάρτης διευκολύνει τη μετάβαση από τις παλαιές γνώσεις των μαθητών για τη Ρώμη και την αυτοκρατορία της στο νέο γνωστικό υλικό για το Βυζάντιο και την αυτοκρατορία του (αφόρμηση διδασκαλίας).

Ο πρώτος διδακτικά στόχος είναι να εμβαθύνουν οι μαθητές στους παράγοντες και τη σημασία της ίδρυσης της Κωνσταντινούπολης στη θέση του αρχαίου Βυζαντίου. Ο διάλογος μπορεί να συνδυαστεί με τη μελέτη αποσπασμάτων και της εικόνας της συνοικίας του Γαλατά.

Λεπτομέρειες για την οικοδόμηση της Κωνσταντινούπολης παρέχει το απόσπασμα από το Χρονικό του Νέστορος Ισκεντέρη. Η τελευταία παράγραφος του αποσπάσματος έχει στενή σχέση με την εικόνα που ακολουθεί.

Ακρογωνιαίο λίθο της θρησκευτικής πολιτικής του Κωνσταντίνου αποτελεί η συμφωνία του με τον Λικίνιο για ανεξιθρησκία που σήμαινε και τη νομιμοποίηση του Χριστιανισμού (313) και προκάλεσε μια σειρά μέτρων υπέρ των Χριστιανών (μετά το 324) που κατέστησαν τον Χριστιανισμό ευνοούμενη θρησκεία της αυτοκρατορικής εξουσίας (δεύτερος διδακτικός στόχoς).

Στο πλαίσιο της πρώτης ενότητας οι μαθητές μπορούν να ενημερωθούν στοιχειωδώς για τις έννοιες: ιστορική πηγή, ιστορική σύνθεση, ιστορική αλήθεια, ιστορικό πρόβλημα κ.ά.

Οι ιστορικές πηγές της Βυζαντινής Ιστορίας αποτελούνται από άμεσες και έμμεσες πηγές. Στις άμεσες περιλαμβάνονται τα αυτούσια κατάλοιπα του παρελθόντος (μνημεία, νομίσματα, επιγραφές, σφραγίδες, ανασκαφικά ευρήματα και τα γραπτά κείμενα με πρακτικό σκοπό: νομικά κείμενα, πρακτικά συνόδων, κ.α.). Στις έμμεσες πηγές ανήκουν ιστοριογραφικά και χρονογραφικά έργα, εκκλησιαστικές ιστορίες, βίοι αγίων, γεωγραφικά πονήματα, έργα λογοτεχνίας και ρητορείας.

Με τις ιστορικές πηγές ασχολείται επαγγελματικά ο ιστορικός, ο οποίος τις ερμηνεύει και με τη βοήθεια τους επιχειρεί να ανασυνθέσει το ιστορικό παρελθόν. Ο ειδικός ιστορικός που ασχολείται με τη Βυζαντινή Ιστορία ονομάζεται Βυζαντινολόγος.

Σχολιασμός του υποστηρικτικού υλικού

Το πρώτο παράθεμα είναι απόσπασμα από το υστερομεσαιωνικό Ρωσικό Χρονικό του Νέστορα Ισκεντέρη, το οποίο, ως προς την ίδρυση της Πόλης, αντλεί από προφορικές παραδόσεις και θρύλους.

Το δεύτερο παράθεμα προέρχεται από τη Βυζαντινή Ιστορία του A. A. Vasiliev, έργο αρκετά παλιό αλλά πάντα χρήσιμο. Ο συγγραφέας αξιολογεί τα επιμέρους στοιχεία που συνθέτουν τη θρησκευτική στάση του Κωνσταντίνου Α' και θεωρεί ότι το διαθέσιμο υλικό δεν επιτρέπει το συμπέρασμα ότι η «μεταστροφή» του Κωνσταντίνου στο Χριστιανισμό προήλθε από ειλικρινή θρησκευτική πεποίθηση.

Το εικονογραφικό υλικό της διδακτικής ενότnτας αποτελείται από τρεις εικόνες. Στην πρώτη έχουμε την προσωποποίηση της Κωνσταντινούπολης, ένθρονη με στέμμα - κράνος, και ασπίδα και δόρυ στο αριστερό χέρι, να δείχνει τον γνωστό κίονα από πορφυρίτη, πάνω στον οποίο είχε στηθεί το άγαλμα του Κωνσταντίνου ως Ανίκητου Ήλιου.

Η δεύτερη εικόνα δείχνει τη συνοικία των Συκεών ή Πέραν ή Γαλατά της Πόλης με την προκυμαία και αρκετά εμπορικά πλοία μπροστά της. Οι στίχοι του Παλαμά σχολιάζουν εύστοχα τον κοσμοπολιτισμό και την οικουμενική σημασία της Πόλης του Κωνσταντίνου.

Στην τρίτη εικόνα βλέπουμε αργυρό νόμισμα με προτομή του Κωνσταντίνου. Διακρίνονται το Χριστόγραμμα στο κράνος του (που συσχετίζεται με το όραμα του 312) και η σφαίρα με τον Σταυρό, σύμβολο της Χριστιανικής Ρωμαϊκής Οικουμένης. Το νόμισμα χρονολογείται περίπου στο έτος 315 και δείχνει τις διαθέσεις του Κωνσταντίνου έναντι της νέας θρησκείας στο συγκεκριμένο χρονικό σημείο.

Υποδείξεις για τις απαντήσεις στις ερωτήσεις του βιβλίου

Η θέση της Πόλης ήταν μοναδικά πλεονεκτική και προνομιούχος από γεωγραφική, επικοινωνιακή, γεωπολιτική - στρατηγική και οικονομική άποψη. Βρισκόταν στο σημείο όπου ενώνεται ο Εύξεινος με την Προποντίδα - Μεσόγειο και η Ασία με την Ευρώπη, ήταν πανέμορφη και γεμάτη πλούτη («της το περιβόλι»), η μυθική πόλη του Μεσαίωνα, με την οποία μόνο η Βαγδάτη στην εποχή της ακμής της θα μπορούσε να συγκριθεί, η κατ' εξοχήν Πόλη, η Πόλη των Πόλεων. Γι' αυτό και στο πέρασμα των αιώνων υπήρξε άλλοτε αντικείμενο του πόθου ποικιλώνυμων κατακτητών ("ακρίδες"), που επιχείρησαν να ιδιοποιηθούν τα πλούτη της, και άλλοτε μυθικός προορισμός ταξιδευτών, ναυτικών και εμπόρων ή ανθρώπων του μόχθου ("μελίσσια"), που ταξίδευαν σ' αυτή, για να εξασφαλίσουν μεγάλα κέρδη (πρώτη ερώτηση).

Το κτίριο της Συγκλήτου (Senatus) ο Ιππόδρομος, τα Fora, οι στοές, οι Επτά Λόφοι του οικισμένου χώρου και γενικά το ρυμοτομικό σχέδιο, θύμιζαν ότι η Νέα Ρώμη ήταν κληρονόμος και συνεχιστής των παραδόσεων της Παλιάς. Αντίθετα οι χριστιανικοί ναοί θύμιζαν το νέο στοιχείο, τον Χριστιανισμό, που συντέθηκε με τις ρωμαϊκές πολιτικές παραδόσεις και τον ελληνικό πολιτισμό για να δώσουν το ιστορικό φαινόμενο Βυζάντιο. Ο κίονας με τον ανδριάντα του Κωνσταντίνου Α' ως «ανίκητου Ήλιου» παραπέμπει στον ιδρυτή της Πόλης (δεύτερη ερώτηση).

Ο συγκρητισμός της Ύστερης Αρχαιότητας άφησε τη σφραγίδα του στη θρησκευτική στάση του Κωνσταντίνου. Ο αυτοκράτορας έφερε τον ρωμαϊκό ιερατικό τίτλο Ανώτατος Αρχιερέας (pontifex maximus) και παριστανόταν ως Avίκnτoς Ήλιος, ο οποίος συνδύαζε χαρακτηριστικά του Απόλλωvos και του περσικού θεού Μίθρα (τρίτη ερώτηση).

χρονολόγιο Δες κι εδώ

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | || | | | | | | | | | | | | | | | | | | || | | | | | | | | | | | |

Όροι – κλειδιά της ενότητας
Ίδρυση Κωνσταντινούπολης, Χρυσό νόμισμα, Χριστόγραμμα, Διάταγμα των Μεδιολάνων, Οικουμενική σύνοδος της Νίκαιας.

Το Βυζάντιο συνδέει την ύπαρξή του με το έργο του ρωμαίου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Α΄. Ο μεγάλος αυτός ηγέτης, για να ανορθώσει το κράτος που κλονιζόταν, πήρε τα ακόλουθα μέτρα:
• Ίδρυσε ένα νέο διοικητικό κέντρο στην Ανατολή, την Κωνσταντινούπολη.
• Αναγνώρισε το δικαίωμα άσκησης της χριστιανικής λατρείας.
• Καθιέρωσε στη διοίκηση τη διάκριση της πολιτικής από τη στρατιωτική εξουσία.
• Έκοψε και έθεσε σε κυκλοφορία ένα πολύ σταθερό χρυσό νόμισμα.

Χρυσό βυζαντινό νόμισμα (Άρθρα, περιοδικό «Αρχαιολογία και Τέχνες»)

α. Ίδρυση της Κωνσταντινούπολης

Όταν ο Κωνσταντίνος νίκησε τον Λικίνιο, αύγουστο του ανατολικού τμήματος του κράτους, και έμεινε μονοκράτορας (324), αποφάσισε να ιδρύσει ένα νέο διοικητικό κέντρο στη θέση του αρχαίου Βυζαντίου, πόλης που είχε μοναδική γεωπολιτική θέση, αφού βρισκόταν στο σταυροδρόμι της Ασίας και της Ευρώπης, του Ευξείνου Πόντου και της Μεσογείου, και μεγάλη εμπορική σημασία.

Κωνσταντινούπολη - Ρώμη: «Μέγας Κωνσταντίνος» (Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων)

Η απόφαση αυτή υπαγορεύτηκε από τους ακόλουθους κυρίως λόγους:
1ον Η Ανατολή διέθετε, σε αντίθεση με τη Δύση, ακμαίο πληθυσμό και οικονομία.
2ον Οι Χριστιανοί, στους οποίους ο Κωνσταντίνος Α' στηρίχτηκε πολιτικά, ήταν πολυπληθέστεροι στην Ανατολή.
3ον Οι μεγάλες πόλεις της Ανατολής υπέφεραν από θρησκευτικές συγκρούσεις
4ον Από το Βυζάντιο μπορούσε να αποκρούσει ευκολότερα τους Γότθους (στο Δούναβη) και τους Πέρσες (στον Ευφράτη).

Ο αυτοκράτορας ανοικοδόμησε το Βυζάντιο σύμφωνα με το ρυμοτομικό σχέδιο της Ρώμης. Προίκισε την πόλη με νέα τείχη, επιβλητικές λεωφόρους και το φόρουμ (πλατεία) του Κωνσταντίνου. Τη στόλισε με λαμπρά έργα τέχνης, το Ιερόν Παλάτιον, το κτίριο της Συγκλήτου και άλλα δημόσια κτίρια: εκκλησίες, λουτρά και δεξαμενές.

Κτίρια της βυζαντινής Κωνσταντινούπολης (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)

Η οικοδόμηση της Κωνσταντινούπολης

Ο Κωνσταντίνος έχτισε ένα μεγάλο ανάκτορο και έναν θαυμάσιο Ιππόδρομο και έστησε δυο στοές, δηλαδή σκεπαστούς δρόμους, για το εμπόριο.
Ονόμασε την πόλη Νέα Ρώμη. Έπειτα πάλι έφτιαξε τις ένδοξες εκκλησίες: τη Μεγάλη Σοφία, τους Αγίους Αποστόλους και την Αγία Ειρήνη, τον Άγιο Μώκιο και τον Αρχάγγελο Μιχαήλ.
Έστησε και μια θαυμαστή πορφυρή κολόνα. Τρία χρόνια έκαναν τα πλοία να τη φέρουν από τη Ρώμη στη Βασιλεύουσα, γιατί ήταν πολύ μεγάλη και βαριά, και έναν ολόκληρο χρόνο έκαναν να την πάνε από την θάλασσα ως την πλατεία [...]. Στην κορφή της έστησε ένα άγαλμα που το έφεραν από την Ηλιούπολη της Φρυγίας και είχε γύρω στο κεφάλι εφτά ακτίνες. Επίσης έφερε κι άλλα υπέροχα πράγματα από πολλές χώρες και πόλεις.
Το ρωσικό χρονικό του Νέστορα Ισκεντέρη, απόδ. Μ. Αλεξανδρόπουλος, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1978, 3334.

Η Κωνσταντινούπολη προσωποποιημένη δείχνει τον ανδριάντα του Κωνσταντίνου ως «Ανίκητου Ήλιου». «Πεουτιγγέρειος Πίναξ» (Βιέννη, Αυστριακή Εθνική Βιβλιοθήκη). Πηγή: peutinger.atlantides.org"

Στις 11 Μαΐου 330 ολοκληρώθηκε η πρώτη φάση των εργασιών και τελέστηκαν τα εγκαίνια της πόλης, η οποία έλαβε το όνομα του ιδρυτή της (Κωνσταντινούπολη). Έκτοτε και για αιώνες την ημέρα αυτή γιορτάζονταν τα γενέθλιά της.

Η Κωνσταντινούπολη ή Νέα Ρώμη βαθμιαία απέκτησε χαρακτηριστικά χριστιανικής πόλης, αφού οικοδομήθηκαν εκεί πολλές εκκλησίες. Παράλληλα η πόλη αναπτύχθηκε ραγδαία: στις αρχές του 5^ου αι. ο πληθυσμός της είχε αυξηθεί σε 150.000 ψυχές περίπου, ενώ στα χρόνια του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α' (527-565) αριθμούσε 300.000 κατοίκους, σύμφωνα με τους μετριότερους υπολογισμούς.

7

Η συνοικία της Κωνσταντινούπολης Συκεαί (Πέραν ή Γαλατάς). Βιβλίο της Εκστρατείας του Σουλεϊμάν.
Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Κωνσταντινούπολης.

Σαν ακρίδες πέφταν οι λαοί,/ Μέλισσες εκεί λαοί πετούσαν,/και ήτανε, πανώρια, δυο γιαλών αφροκάμωτη νεράιδα,/ κι ήσουν Εσύ, Πόλη, ω Πόλη! Και ήτανε της γης το περιβόλι. Κ. Παλαμάς, Ο δωδεκάλογος του Γύφτου.

Κωνσταντινούπολη, ο χάρτης της πόλης (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)
Οδηγός ανάγνωσης των οπτικών ιστορικών πηγών (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)

Έτσι η Νέα Ρώμη, μέσα σε δύο αιώνες ξεπέρασε το πρότυπο της, δηλαδή την Παλαιά Ρώμη.

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ-ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΜΜΗ Μ.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)
Η υδροδότηση της Κωνσταντινούπολης
Τα τείχη της Κωνσταντινούπολης (Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου)
Το Μέγα Παλάτιον (Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου)
Αρματοδρομίες στον Ιππόδρομο (Αναπαράσταση αρματοδρομίας)

β. Θρησκευτική πολιτική

Νόμισμα με το Χριστόγραμμα

Οι οπαδοί του Χριστιανισμού συγκροτούσαν τη δυναμικότερη πληθυσμιακή ομάδα της Ανατολής. Η νέα αυτή θρησκεία φαινόταν ότι μπορούσε να αποκαταστήσει την κλονισμένη ενότητα του Ρωμαϊκού Κράτους. Για τον λόγο αυτό ο Κωνσταντίνος έδειξε ευνοϊκή στάση προς τον Χριστιανισμό. Συγκεκριμένα μετά τη νίκη του επί του Μαξεντίου (312) μετέφερε το μονόγραμμα του Χριστού (Χριστόγραμμα), σημαντικό χριστιανικό σύμβολο, από τη στρατιωτική σημαία (λάβαρον) στα νομίσματά του και εξέδωσε νόμους ευνοϊκούς για τους Χριστιανούς.

Χριστόγραμμα σε μαρμάρινο θωράκιο, 5^ος-6^ος αι. μ.Χ. (Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο)

Πάντως η σθεναρή αντίσταση των οπαδών της αρχαίας θρησκείας που εντοπίζονται τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση, ιδίως στους κόλπους της συγκλητικής αριστοκρατίας της Ρώμης, δεν επέτρεψε στον Κωνσταντίνο να υιοθετήσει μια καθαρή θρησκευτική στάση ως το τέλος της ζωής του.

Η θρησκευτική πολιτική του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου (Άρθρα, περιοδικό «Αρχαιολογία και Τέχνες»)

Το Διάταγμα των Μεδιολάνων που βασίστηκε σε συμφωνία του Κωνσταντίνου και του Λικίνιου (313), αναγνώρισε στους Χριστιανούς ελευθερία άσκησης της λατρείας τους και έτσι εξίσωσε τα δικαιώματά τους με αυτά των άλλων θρησκειών του Ρωμαϊκού Κράτους. Οι διωγμοί Χριστιανών πάντως έπαυσαν εντελώς, μόνο όταν ο Κωνσταντίνος έγινε μονοκράτορας στο Ρωμαϊκό Κράτος (324).

Ένα χρόνο αργότερα (325) ο Κωνσταντίνος συγκάλεσε στη Νίκαια της Βιθυνίας σύνοδο (συνέδριο) επισκόπων απ' όλες τις επαρχίες του Οικουμενικού Ρωμαϊκού Κράτους· γι' αυτό η σύνοδος ονομάστηκε οικουμενική.

8

Αργυρό νόμισμα με το Χριστόγραμμα (στο επάνω μέρος της περικεφαλαίας του Κωνσταντίνου) και την ένσταυρη σφαίρα, σύμβολο της εκχριστιανισμένης ρωμαϊκής οικουμένης. Μόναχο, Νομισματική Συλλογή.

nomisma

Η Α' Οικουμενική Σύνοδος διατύπωσε τη διδασκαλία της Εκκλησίας έναντι των αιρέσεων που είχαν ήδη εμφανισθεί. Έκτοτε έγιναν πολλές τέτοιες σύνοδοι. Η σύγκλησή τους είχε σκοπό την ειρήνευση της Εκκλησίας και, κατ' επέκταση την ειρήνευση της αυτοκρατορίας.

Θρησκευτική στάση του Κωνσταντίνου

Ο Κωνσταντίνος Α΄ [...] έγινε Χριστιανός μόλις τον χρόνο που πέθανε. Κατά τη διάρκεια της ζωής του παρέμεινε Ανώτατος Αρχιερέας (ανώτατος αξιωματούχος της ρωμαϊκής θρησκείας) και χρησιμοποιούσε τις εκφράσεις Ημέρα του Ήλιου και Ανίκητος Ήλιος, που, την περίοδο αυτή, συνήθως εννοούσαν τον θεό των Περσών, τον Μίθρα, του οποίου η λατρεία είχε διαδοθεί σε όλη την αυτοκρατορία [...]. Είναι βέβαιο ότι ο Κωνσταντίνος υπήρξε υποστηρικτής της και ότι κληρονόμησε την αφοσίωσή του αυτή από την οικογένεια του. Πιθανόν ο Ανίκητος Ήλιος ήταν ο Απόλλων.
A. Α. Vasiliev, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, 324-1453, Αθήνα 1954, 70.

Οικουμενικές Σύνοδοι (Πρώιμη Βυζαντινή περίοδος (ΙΜΕ)
Δούρα Ευρωπός: η πρωιμότερη χριστιανική εκκλησία (Άρθρα, περιοδικό «Αρχαιολογία και Τέχνες»)
Οι αποφάσεις της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Με αφορμή την εικόνα του Γαλατά και το ποίημα του Παλαμά και με τη βοήθεια του χάρτη και της αφήγησης συζήτησε με τους συμμαθητές σου τα πλεονεκτήματα της γεωγραφικής θέσης και τον ιστορικό ρόλο που διαδραμάτισε η Πόλη ανά τους αιώνες.
Ποια κτίσματα της Κωνσταντινούπολης υπογραμμίζουν τη σχέση της με τη Ρώμη και ποια το χριστιανικό της χαρακτήρα; Ποιο κτίσμα τέλος παραπέμπει στον ιδρυτή της;
Η Ύστερη Αρχαιότητα χαρακτηρίζεται από τη συνύπαρξη και αλληλεπίδραση πολλών θρησκειών μέσα στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (συγκρητισμός). Πώς επηρέασε το φαινόμενο αυτό την προσωπική περίπτωση του Κωνσταντίνου Α΄, σύμφωνα με το τελευταίο παράθεμα;

«Μια πόλη γεννιέται», εκπαιδευτική δραστηριότητα (Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων)

Πεουτιγγέρειος Πίναξ (δες αναλυτικά τον πεουτιγγέρειο πίνακα)
Πρώιμη Βυζαντινή Περίοδος - Μέγας Κωνσταντίνος,
Μέγας Κωνσταντίνος: , Εικόνες για τον Μέγα Κωνσταντίνο:
Δυναστείες και αυτοκράτορες του Βυζαντίου: