ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Ενότητα 3: Η έκρηξη και η εξέλιξη της Γαλλικής Επανάστασης (1789-1794)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Ενότητα 4: (υποενότητα): Η τρίτη και τελευταία φάση της Γαλλικής Επανάστασης, 1794-1799

Ενιαία διδασκαλία με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) Κοινωνική διαστρωμάτωση στη Γαλλία στα τέλη του 18ου αιώνα, δομικά και συγκυριακά προβλήματα / αιτίες και αφορμή επανάστασης, σ. 16

β) Μετάβαση από τη συνέλευση των τριών τάξεων στη Συντακτική συνέλευση, σσ.16, 17

γ) Διάκριση των εξουσιών στο Σύνταγμα του 1791, σ. 17

δ) Ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις της Νομοθετικής Συνέλευσης, σ. 18

ε) Ρόλος του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΣΤ΄ και των λεσχών, σσ.16, 17, 18

στ) Αποφάσεις της Συμβατικής Συνέλευσης, σ. 18

ζ) Περίοδος Τρομοκρατίας και Ροβεσπιέρος, σσ.18, 19

η) Διευθυντήριο και Ναπολέων (απλή αναφορά), σ. 20

Λέξεις- κλειδιά:

Όρκος του Σφαιριστηρίου, Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη, συνταγματική μοναρχία, αβασίλευτη δημοκρατία, περίοδος Τρομοκρατίας, Διευθυντήριο.

Υποστηρικτικό υλικό:

-Γελοιογραφία αρ. 1 (σ. 16), προκειμένου να φανούν τα προνόμια των δύο ανώτερων τάξεων της γαλλικής κοινωνίας και τα βάρη που είχε αναλάβει η τρίτη τάξη.

-Εικαστική πηγή αρ. 2, Ζ.Λ. Νταβίντ, Ο όρκος του σφαιριστηρίου, (σ.16), εικόνα αρ. 3 (σ. 16), Οπλισμένες γυναίκες βαδίζουν εναντίον των ανακτόρων των Βερσαλλιών, προκειμένου να συνδεθεί η κοινωνική πραγματικότητα με την επαναστατική ατμόσφαιρα.

-Χρονολογικός πίνακας «Οι μεγάλες επαναστάσεις: Γαλλική Επανάσταση», Φωτόδεντρο

-Χάρτης (σ. 20), προκειμένου να εντοπιστούν οι αλλαγές στο πολιτικό τοπίο της Ευρώπης με την επικράτηση του Ναπολέοντα και να εξαχθούν συμπεράσματα.

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

- ΄Ασκηση/δραστηριότητα 1, σ. 19 του σχ. βιβλίου. -Παρακολούθηση και συζήτηση αποσπασμάτων από την ταινία της Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης: «Η Γαλλική Επανάσταση», μέρος Α΄ (ενδεικτικά: 08:30΄ έως 10:45΄, από 13:50΄ έως 15:55΄, από 21:00΄ έως 23:04΄): Η Γαλλική Επανάσταστη, μέρος Α'

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Ενότητα 4: η υποενότητα «Το συνέδριο της Βιέννης»

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Ενότητα 6: Τα επαναστατικά κινήματα των ετών 1820-1821 στην Ευρώπη

Διδασκαλία της υποενότητας «Το συνέδριο της Βιέννης», σ. 22

Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας 6, ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να αντιληφθούν:

α) τις πολιτικές διεκδικήσεις και την ανάπτυξη των εθνικών ιδεολογιών (αρχή των εθνοτήτων) του 19ου αι., σ. 26

β) τις εθνικές διεκδικήσεις, σ. 27

Λέξεις κλειδιά:

Συνέδριο της Βιέννης, Ιερή Συμμαχία, Παλινόρθωση, ατομικές ελευθερίες, πολιτικά δικαιώματα, αρχή των εθνοτήτων, καρμπονάροι

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης (σ.22), προκειμένου να σχολιαστεί ο νέος συσχετισμός δυνάμεων που προέκυψε στην Ευρώπη μετά το Συνέδριο της Βιέννης.

-Πηγή αρ. 2 της ενότητας 6 (σ. 27), ώστε να αναδειχθεί η επίδραση της γαλλικής επανάστασης στα επαναστατικά κινήματα του 19 ου αι.

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

Εύρεση ομοιοτήτων-διαφορών ανάμεσα στις επαναστατικές κινήσεις των ετών 1820-1821. Προϊδεασμός για τον χαρακτήρα της Ελληνικής Επανάστασης.

 3 ώρες

 

I. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Ειδικοί διδακτικοί στόχοι

Οι μαθήτριες και οι μαθητές επιδιώκεται:

Να μάθουν τα γεγονότα της τελευταίας φάσης της γαλλικής επανάστασης (1795-1799).

Να γνωρίσουν την εποχή του Ναπολέοντα και ειδικότερα τις ναπολεόντειες μεταρρυθμίσεις και τους ναπολεόντειους πολέμους που συγκλόνισαν την Ευρώπη.

Να αποτιμήσουν τη σημασία της περιόδου 1789-1815 για την ευρωπαϊκή και την παγκόσμια ιστορία.

Να πληροφορηθούν τα σχετικά με το συνέδριο της Βιέννης και τις προσπάθειες των Ευρωπαίων ηγεμόνων να επιβάλουν την Παλινόρθωση.

 

Κύριες διδακτικές επισημάνσεις

Σχολιασμός γραπτών πηγών

1. Η γαλλική επανάσταση, με την κατάργηση της μοναρχίας και των προνομίων των ανώτερων τάξεων, λειτούργησε ως ένα εργαστήριο όπου για πρώτη φορά άνθρωποι που δεν συμμετείχαν ως τότε στη διαχείριση της εξουσίας έμαθαν τον τρόπο να αντιστέκονται αποτελεσματικά στην τυραννική εξουσία, δοκίμασαν να αυτοκυβερνηθούν και παράλληλα να διοικήσουν τη χώρα. (Καλό θα ήταν να αξιοποιηθεί το κείμενο του Έ. Χόμπσμπαουμ που δίνεται παρακάτω, στο πρόσθετο υποστηρικτικό υλικό, για τη σημασία της γαλλικής επανάστασης.)

2. Τα λόγια του Κολοκοτρώνη επιβεβαιώνουν, ουσιαστικά, τα όσα λέει ο Ροβεσπιέρος στην πηγή 1. Το γεγονός ότι η μεταβολή αυτή στις νοοτροπίες και στις πολιτικές συμπεριφορές των ανθρώπων είχε γίνει αντιληπτή ακόμη και από έναν αγράμματο Έλληνα οπλαρχηγό στην άλλη άκρη της Ευρώπης μαρτυρά την τεράστια ακτινοβολία των ιδεών της γαλλικής επανάστασης.

3. Η γαλλική επανάσταση, με το να αναγνωρίσει πολιτικά δικαιώματα στην πλειονότητα των Γάλλων, έδωσε νέο, δημοκρατικό περιεχόμενο στην έννοια πατριωτισμός, καθώς στη δημοκρατία οι πολίτες συμμετέχουν στη λήψη των αποφάσεων που αφορούν την πολιτεία και ταυτόχρονα αναλαμβάνουν την ευθύνη υπεράσπισης αυτής της πολιτείας.

 

Σχολιασμός εικονιστικού υλικού

1. Αξίζει να επισημανθεί η έκταση των ναπολεόντειων κατακτήσεων, καθώς και το γεγονός ότι η επικράτηση των στρατιών του Ναπολέοντα στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης συνοδεύτηκε από ανάλογες πολιτικές μεταβολές: σχεδόν παντού οι ευγενείς διώχθηκαν, τα προνόμιά τους καταργήθηκαν και επιβλήθηκαν καθεστώτα παρόμοια με αυτό της ναπολεόντειας Γαλλίας.

2. Ο Νταβίντ, θαυμαστής ο ίδιος του Ναπολέοντα, αποδίδει με μεγαλοπρέπεια τον Γάλλο ηγέτη, συμβάλλοντας κατ' αυτό τον τρόπο στην εξύμνησή του.

3. Καλό θα ήταν οι μαθητές να συγκρίνουν τους χάρτες 1 και 3, προκειμένου να εντοπίσουν τις διαφορές, να τις ερμηνεύσουν και να τις σχολιάσουν.

 

Επισημάνσεις για την αντιμετώπιση των ασκήσεων - δραστηριοτήτων

1. Για την κεντρική ιδέα της απάντησης βλέπε παραπάνω, σχόλια για την πηγή 1.

2. Οι όροι «Αριστερά» και «Δεξιά» ως προσδιορισμοί πολιτικών παρατάξεων χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στα χρόνια της γαλλικής επανάστασης.

 

ΙΙ. ΠΡΟΣΘΕΤΟ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

1. Ο Ναπολέων μιλά για τη γαλλική επανάσταση και τις επιδιώξεις του

Έχουμε τελειώσει με το ρομάντζο της επανάστασης. Τώρα πρέπει να αρχίσουμε να γράφουμε την ιστορία της επιδιώκοντας να εφαρμόσουμε ό,τι από τις αρχές της είναι αληθινό και εφαρμόσιμο και εγκαταλείποντας καθετί θεωρητικό και υποθετικό. [...] Η επανάσταση πέτυχε γρήγορα τους σκοπούς για τους οποίους ξεκίνησε. Η επανάσταση έχει τελειώσει.

Δήλωση του Ναπολέοντα λίγο μετά το πραξικόπημα που τον έφερε στην εξουσία.

 

2. Η γαλλική επανάσταση, πηγή των ιδεολογιών της νεότερης εποχής

Αν η οικονομία του κόσμου, τον 19^ο αιώνα, δημιουργήθηκε κατά κύριο λόγο με την επίδραση της βρετανικής Βιομηχανικής Επανάστασης, η πολιτική και η ιδεολογία του διαμορφώθηκαν κυρίως με την επίδραση της Γαλλικής Επανάστασης. Η Βρετανία πρόσφερε το πρότυπο για τους σιδηροδρόμους και τα εργοστάσια, την εκρηκτική ύλη στον τομέα της οικονομίας, που τίναξε στον αέρα τις παραδοσιακές οικονομικές και κοινωνικές δομές του μη ευρωπαϊκού κόσμου· αλλά η Γαλλία δημιούργησε τις επαναστάσεις του και του έδωσε τις ιδέες του, σε σημείο που η τρίχρωμη σημαία της να γίνει το έμβλημα σχεδόν όλων των νέων εθνών, ενώ η ευρωπαϊκή (αλλά και η παγκόσμια) πολιτική μεταξύ του 1789 και του 1917 [ενν. σοσιαλιστική επανάσταση στη Ρωσία] ήταν σε μεγάλο βαθμό αγώνας υπέρ ή κατά των αρχών του 1789, ή των πιο εμπρηστικών ακόμη του 1793. Η Γαλλία έδωσε το λεξιλόγιο και τα βασικά θέματα της φιλελεύθερης και ριζοσπαστικής - δημοκρατικής πολιτικής για το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου.

 

E.J. Hobsbawm, Η εποχή των επαναστάσεων, 1789-1848,
μτφρ. Μ. Οικονομοπούλου, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1990, σ. 78.