09. Πρώτες προσπάθειες των επαναστατημένων Ελλήνων για συγκρότηση κράτους

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) Τοπικοί οργανισμοί (απλή αναφορά), σ. 33

β) Εθνοσυνελεύσεις, Συντάγματα, διάκριση εξουσιών, σσ. 33, 34

γ) Εμφύλιοι πόλεμοι: αίτια, φάσεις και αντίπαλοι, σ. 34.

Λέξεις- κλειδιά:

Τοπικοί Οργανισμοί, Εθνοσυνελεύσεις, Σύνταγμα της Επιδαύρου, Πολιτικό Σύνταγμα της Ελλάδος

Υποστηρικτικό υλικό:

-Πηγή αρ. 1 (σ. 33 του σχολ. βιβλίου), προκειμένου να υπογραμμιστεί η σημασία που αποδίδεται στον χαρακτήρα της Ελληνικής Επανάστασης.

-Πηγή αρ. 3 (σ. 34 του σχ. βιβλίου), προκειμένου να γίνουν κατανοητές οι τοπικιστικές αντιθέσεις και οι οικονομικές διαστάσεις της εμφύλιας σύγκρουσης.

-Διαδραστική εφαρμογή «Από αγωνιστής πολίτης»

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Εντοπισμός των επιρροών του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού στα Ελληνικά Συντάγματα (πηγές αρ. 2, σ. 33 και αρ. 4, σ. 34 του σχολ. βιβλίου).

-Σχολιασμός των εμφύλιων συγκρούσεων, με βάση την πηγή αρ. 3 (σ. 34 του σχολ. βιβλίου).

1 ώρα

Μορφές πολιτικής οργάνωσης με τοπικό χαρακτήρα

Κανέλλος Δεληγιάννης (προσωπογραφία)
Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (προσωπογραφία)
Ανδρέας Λόντος (προσωπογραφία)
Ιωάννης Κωλέττης (προσωπογραφία)
Γεώργιος Κουντουριώτης (προσωπογραφία)
Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης (προσωπογραφία)

Προκειμένου να εδραιωθεί η επανάσταση, χρειάζονταν, εκτός από πολεμική προσπάθεια, ανεφοδιασμός των ελληνικών στρατευμάτων και πολιτική οργάνωση των περιοχών που απελευθερώνονταν. Παράλληλα, επιτακτική ήταν και η ανάγκη διαχείρισης των εθνικών γαιών ή εθνικών κτημάτων, δηλαδή των ακίνητων οθωμανικών περιουσιών που είχαν περάσει στον έλεγχο των Ελλήνων. Αυτές τις ανάγκες ανέλαβαν να καλύψουν οι τοπικοί οργανισμοί, δηλαδή πολιτικοί σχηματισμοί τοπικού χαρακτήρα, ένα είδος τοπικών κυβερνήσεων. Οι περισσότεροι ελέγχονταν από προεστούς, Φαναριώτες και ιεράρχες. Η παρουσία σε αυτούς εκπροσώπων των κατώτερων τάξεων ήταν σπάνια.

Ανάμεσα στα πολλά τέτοια σώματα που δημιουργήθηκαν, τα σημαντικότερα ήταν:
η Πελοποννησιακή Γερουσία, που συστάθηκε με πρωτοβουλία Πελοποννήσιων προεστών, δίχως τη συμμετοχή κανενός άλλου φορέα του Αγώνα,
η Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος (Δ. Στερεάς Ελλάδας), που είχε επικεφαλής τον έμπειρο Φαναριώτη πολιτικό Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο,
και ο Άρειος Πάγος, που διοικούσε την Α. Στερεά Ελλάδα και είχε επικεφαλής τον επίσης Φαναριώτη Θεόδωρο Νέγρη.

«Οργανισμός της Πελοποννησιακής Γερουσίας (1821)», Βουλή των Ελλήνων
«Οργανισμός της Γερουσίας της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος (Στερεά Ελλάδα, 1821))», Βουλή των Ελλήνων

Η συγκρότηση τοπικών οργανισμών, παρ’ ότι αναμφισβήτητα βοήθησε στην αντιμετώπιση ορισμένων επειγόντων προβλημάτων, έφερε στην επιφάνεια και διαμάχες. Αυτές κλιμακώθηκαν από το καλοκαίρι του 1821, όταν έφτασε στην Πελοπόννησο ο Δημήτριος Yψηλάντης, αδερφός του ηγέτη της Φιλικής Εταιρείας Αλ. Yψηλάντη, ως εκπρόσωπός του, για να αναλάβει την ηγεσία του Αγώνα. Τότε, αρκετοί οπλαρχηγοί και Φιλικοί, που κατηγορούσαν τους προεστούς, τους Φαναριώτες και τους ιεράρχες ότι επιχειρούσαν να μονοπωλήσουν τη διαχείριση της εξουσίας, συσπειρώθηκαν γύρω του. Μάλιστα, το καλοκαίρι του 1821, όταν οι προεστοί της Πελοποννήσου αρνήθηκαν να συνεργαστούν με τον Yψηλάντη, απειλήθηκαν, και μάλιστα δύο φορές, με σφαγή από εξοργισμένους αγωνιστές. Σώθηκαν τελικά, μόνο χάρη στις παρεμβάσεις του Κολοκοτρώνη.

Η οργάνωση της Ελληνικής Επανάστασης, Επιστολή του Δ. Υψηλάντη (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)

Η Α΄ Εθνοσυνέλευση

«Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος», Βουλή των Ελλήνων
Α΄ και Β΄ Εθνοσυνελεύσεις (ΙΜΕ)

Η ανάγκη ενιαίας διεύθυνσης του Αγώνα οδήγησε, σύντομα, στην απόφαση κατάργησης των τοπικών οργανισμών και δημιουργίας κεντρικής διοίκησης. Έτσι, προκηρύχθηκαν εκλογές για την ανάδειξη παραστατών, δηλαδή εκπροσώπων του λαού που θα αποτελούσαν την Εθνική Συνέλευση.

Η Α΄ Εθνοσυνέλευση έγινε κοντά στην Επίδαυρο (Δεκέμβριος 1821-Ιανουάριος 1822), έμεινε γνωστή ως Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου και ψήφισε το πρώτο ελληνικό σύνταγμα, γνωστό ως σύνταγμα της Επιδαύρου. Ήταν ένα κείμενο έντονα επηρεασμένο από τα συντάγματα της γαλλικής επανάστασης, με το οποίο ανακηρυσσόταν η ελληνική ανεξαρτησία και θεσπιζόταν το πολίτευμα της αβασίλευτης δημοκρατίας. Η τελευταία ρύθμιση αποτελούσε μοναδική εξαίρεση σε όλη την Ευρώπη, όπου επικρατούσε τότε η βασιλεία. Έχοντας επίγνωση αυτής της διαφοράς, η Εθνοσυνέλευση έσπευσε να διακηρύξει ότι η επανάσταση ήταν εθνική και δεν είχε κοινωνικοανατρεπτικές προθέσεις.

1. Ο Κολοκοτρώνης μιλά σε αγωνιστές που απειλούσαν προκρίτους

Έλληνες! Είμαι κι εγώ σύντροφός σας. Αλλά πρώτα να με ακούσετε που θα σας μιλήσω. […] Γιατί θέλουμε να χάσουμε την πατρίδα μας σκοτώνοντας ο ένας τον άλλο; Εμείς εσηκώσαμε τ’ άρματα για τους Τούρκους και ακουστήκαμε στην Ευρώπη ότι σηκωθήκαμε οι Έλληνες για τους τυράννους [...]. Αν σκοτώσουμε τους προεστούς, τι θα μας πουν τότε; Θ’ ακουσθή σ’ όλον τον κόσμον και θα μας πουν τα βασίλεια ότι τούτοι δεν σηκώθηκαν για την πατρίδα και την ελευθερίαν τους, αλλά για να σκοτωθούνε συνατοί τους [ενν. αναμεταξύ τους]. […] Θα μας πούνε Καρμπουνάρους, ρέμπελους κι ακατάστατους και κανένας δεν θα μας βοηθήση […].
Πηγή: Δ. Κόκκινος, Η Ελληνική Επανάστασις, Μέλισσα, Αθήνα 1959-1960, τόμ. 1, σ. 479-480.

2. Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος(σύνταγμα της Επιδαύρου), 1822

§ γ’ – Όλοι οι Έλληνες εισίν όμοιοι ενώπιον των νόμων άνευ τινός εξαιρέσεως ή βαθμού, ή κλάσεως (ενν. κοινωνικής τάξης), ή αξιώματος.
§ ζ’ – Η ιδιοκτησία, τιμή και ασφάλεια εκάστου των Ελλήνων, είναι υπό την προστασίαν των νόμων.
Λ. Αξελός (επιμ.), Τα ελληνικά συντάγματα, 1822-1952, Στοχαστής, Αθήνα 1971, σ. 66.

Τέλος, η διοίκηση ορίστηκε ότι θα αποτελούνταν από δύο σώματα με ετήσια θητεία, το Εκτελεστικό (κυβέρνηση), με πέντε μέλη, και το Βουλευτικό, με 70 μέλη. Πρόεδρος του πρώτου εκλέχτηκε ο Αλ. Μαυροκορδάτος και του δεύτερου ο Δ. Yψηλάντης.

Η Β΄ Εθνοσυνέλευση

«Νόμος της Επιδαύρου», Βουλή των Ελλήνων

Σε συνθήκες πολιτικής έντασης έγινε στο Άστρος της Κυνουρίας η Β΄ Εθνοσυνέλευση (Μάρτιος-Απρίλιος 1823). Εγκρίθηκε μια νέα, ελαφρώς τροποποιημένη, εκδοχή του συντάγματος της Επιδαύρου, ο νόμος της Επιδαύρου, καταργήθηκαν όλοι οι τοπικοί οργανισμοί, καθώς και το αξίωμα του αρχιστράτηγου που έφερε έως τότε ο Κολοκοτρώνης. Πρόεδρος του Εκτελεστικού ορίστηκε ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης και πρόεδρος του Βουλευτικού ο Α. Μαυροκορδάτος.

Ο εμφύλιος πόλεμος

Η Ελληνική Επανάσταση - Οι εμφύλιες συγκρούσεις (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)

Η πολιτική ένταση δεν άργησε να οδηγήσει σε εμφύλια σύρραξη, που εκδηλώθηκε το φθινόπωρο του 1823, αρχικά ως σφοδρή πολιτική σύγκρουση και λίγο αργότερα ως ανοιχτή ένοπλη αναμέτρηση.

Οι αντιθέσεις ανάμεσα στους Έλληνες που προεπαναστατικά διέθεταν εξουσία και τώρα επιδίωκαν να τη διατηρήσουν (πρόκριτοι, ιεράρχες, Φαναριώτες) και σ’ εκείνους που αναδείχτηκαν στα πεδία των μαχών και θεωρούσαν αυτονόητο δικαίωμά τους την πρωταγωνιστική συμμετοχή τους στα κοινά (οπλαρχηγοί, Φιλικοί), οι τοπικιστικές αντιθέσεις, οι διαφωνίες για τη διαχείριση των χρημάτων του δανείου που είχε συναφθεί στην Αγγλία και οι καθαρά προσωπικές αντιπαλότητες και φιλοδοξίες γέννησαν την εμφύλια διαμάχη.

Αρχικά (φθινόπωρο 1823-καλοκαίρι 1824) συγκρούστηκαν δύο παρατάξεις με επικεφαλής τους Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, αντιπρόεδρο του Εκτελεστικού, και Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, πρόεδρο του Βουλευτικού. Όταν ο τελευταίος εξασφάλισε την υποστήριξη των ισχυρότερων προκρίτων της Πελοποννήσου και της Ύδρας, ο Κολοκοτρώνης αναγκαστικά υποχώρησε.

Κατόπιν (Ιούλιος 1824-Ιανουάριος 1825), ο Μαυροκορδάτος και οι Yδραίοι συμμάχησαν με τον Ιωάννη Κωλέττη, που επηρέαζε πολλούς οπλαρχηγούς της Στερεάς Ελλάδας, και απέκλεισαν τους Πελοποννήσιους από την εξουσία. Όταν οι τελευταίοι συνασπίστηκαν, στρατεύματα από τη Στερεά λεηλάτησαν τη βόρεια Πελοπόννησο αναγκάζοντας τους Πελοποννήσιους να συνθηκολογήσουν. Οι νικητές φυλάκισαν τον Κολοκοτρώνη και τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, που λίγο αργότερα δολοφονήθηκε.

3. Η ένοπλη εμφύλια σύγκρουση

Μετά τον Μάιο του 1824, διάφοροι Πελοποννήσιοι ηγέτες άρχισαν να καλούν σε ανταρσία. Την ίδια στιγμή οι αντίπαλοί τους, με επικεφαλής τους αδερφούς Κουντουριώτη και τον Ι. Κωλέττη, προσπαθούσαν να εντάξουν στο στρατόπεδό τους Στερεοελλαδίτες οπλαρχηγούς με επιστολές σαν την παρακάτω (πιθανόν συντάχθηκε από τον Ι. Κωλέτη).
Οι Μωραΐτες ελύσσαξαν από τα πολλά πλούτη, τα οποία ήρπασαν από τους Τούρκους […] και προσπαθούν ν’ αντικαταστήσουν […] τους μπέηδες και τους αγάδες. Και σεις τρέχετε αυτού χωρίς ψωμί, χωρίς τσαρούχι, χωρίς φορέματα, με μίαν παλαιοκάπαν, καταβασανίζεσθε. Τι λοιπόν περιμένετε; Άλλην αρμοδιωτέραν και ευτυχεστέραν διά σας περίστασιν δεν θέλει εύρετε ποτέ, διά να πλουτίσετε μεγάλοι και μικροί. Τώρα άνοιξαν διά σας δύο πηγαί πλούτου, οι λίρες του δανείου και τα πλούσια λάφυρα του Μωρέως.
Πηγή: Δ. Κόκκινος, Η Ελληνική Επανάστασις, Μέλισσα, τόμ. 4, Αθήνα 1959-1960, σ. 509.

4. Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος
(σύνταγμα της Τροιζήνας), 1827

5. Η Κυριαρχία ενυπάρχει εις το Έθνος˙ πάσα εξουσία πηγάζει εξ αυτού, και υπάρχει υπέρ αυτού.
21. Εις την Ελληνικήν Επικράτειαν, ούτε πωλείται, ούτε αγοράζεται άνθρωπος. Αργυρώνητος δε ή δούλος παντός γένους και πάσης θρησκείας, καθώς πατήση το Ελληνικόν έδαφος, είναι ελεύθερος και από τον δεσπότη αυτού ακαταζήτητος.
Λ. Αξελός (επιμ.), Τα ελληνικά συντάγματα, 1822-1952, Στοχαστής, Αθήνα 1971, σ. 94, 95.

Η Γ΄ Εθνοσυνέλευση

«Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος», Βουλή των Ελλήνων
Γ΄ και Δ΄ Εθνοσυνελεύσεις (ΙΜΕ)

Η Γ΄ Εθνοσυνέλευση συγκλήθηκε το 1826 στην Επίδαυρο, αλλά διαλύθηκε σχεδόν αμέσως, όταν έγινε γνωστή η πτώση του Μεσολογγίου. Συγκλήθηκε ξανά, την άνοιξη του 1827, στην Τροιζήνα, όπου και
α) εξέλεξε Κυβερνήτη της Ελλάδος τον Ιωάννη Καποδίστρια με θητεία επτά ετών.
β) Τέλος, ψήφισε το Πολιτικό Σύνταγμα της Ελλάδος,
που βασιζόταν στην αρχή της διάκρισης των εξουσιών,
διαπνεόταν από φιλελεύθερες ιδέες
και ήταν το πιο δημοκρατικό σύνταγμα της εποχής του.

Η διακυβέρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια (Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας)
«Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος», 1828 (Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Δημοτικού Κέντρου Ιστορία και Τεκμηρίωσης Βόλου)
Η επεξεργασία των ιστορικών πληροφοριών - Το πολίτευμα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)
Τα «Ελληνικά Χρονικά» (1825) (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)

ΑΣΚΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

1. Αφού μελετήσετε τα συντάγματα του Αγώνα (πηγές 2 και 4), να αναζητήσετε επιδράσεις σε αυτά της ιδεολογίας του Διαφωτισμού (ενότητα 1, πηγές 3, 4) και της γαλλικής επανάστασης (ενότητα 3, πηγή 1).
2. Αξιοποιώντας τις πηγές 1 και 3, καθώς και όποια άλλα στοιχεία θεωρείτε σχετικά, να γράψετε σύντομο κείμενο με θέμα τα αίτια του εμφύλιου πολέμου την εποχή του Αγώνα.

Πηγή 2. Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος(σύνταγμα της Επιδαύρου), 1822

Πηγή 4. Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος
(σύνταγμα της Τροιζήνας), 1827

Πηγή 1. Ο Κολοκοτρώνης μιλά σε αγωνιστές που απειλούσαν προκρίτους

Πηγή: Δ. Κόκκινος, Η Ελληνική Επανάστασις, Μέλισσα, Αθήνα 1959-1960, τόμ. 1, σ. 479-480.

Πηγή 3. Η ένοπλη εμφύλια σύγκρουση

Πηγή: Δ. Κόκκινος, Η Ελληνική Επανάστασις, Μέλισσα, τόμ. 4, Αθήνα 1959-1960, σ. 509.

Ενότητα 1, Πηγή 3. Διαφωτισμός και πολιτική

α. Οι απόψεις του Τζον Λοκ

Αν ένας ηγεμόνας χρησιμοποιεί την εξουσία του εναντίον του λαού του […], τότε ο λαός έχει το δικαίωμα να τον αντιμετωπίσει με βία. Ο σωστός τρόπος για να αντιμετωπιστεί η παράνομη βία της εξουσίας είναι η βία.

Δύο δοκίμια περί διακυβερνήσεως (1689). Πηγή: http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/

β. Οι απόψεις του Ζαν Ζακ Ρουσό

Οι φορείς της εκτελεστικής εξουσίας δεν είναι αφέντες του λαού, μα υπάλληλοί του. Ο λαός πρέπει να μπορεί να τους διορίζει και να τους απολύει όποτε θέλει. Δεν υπάρχει θέμα να συμβληθούν με τον λαό˙ πρέπει να τον υπακούουν.

Το κοινωνικό συμβόλαιο (1762), μτφρ. Δ. Κωστελένος, Αναγνωστίδης, σ. 164.

Ενότητα 1, Πηγή 4. Ο Μοντεσκιέ και η διάκριση των εξουσιών

Yπάρχουν σε κάθε κράτος τρία είδη εξουσίας: η νομοθετική, η εκτελεστική που εξαρτάται από το δίκαιο των εθνών (εκτελεστική εξουσία), και η εκτελεστική που εξαρτάται από το αστικό δίκαιο (δικαστική εξουσία). […] Δεν υπάρχει ελευθερία όταν συμπίπτουν στο ίδιο πρόσωπο ή στο ίδιο διοικητικό σώμα, η νομοθετική με την εκτελεστική δύναμη […]. Δεν υπάρχει, επίσης, ελευθερία αν η δικαστική δύναμη δεν είναι χωρισμένη από τη νομοθετική και την εκτελεστική. […] Όλα θα ήταν χαμένα αν ο ίδιος άνθρωπος ή το ίδιο σώμα […], ασκούσε τις τρεις αυτές εξουσίες.

Το πνεύμα των νόμων (1748).

Πηγή: Γ.Δ. Ζιούτος, Μοντεσκιέ, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1993, σ. 333-334.

Ενότητα 3, Πηγή 1. Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη, 1789

1. Οι άνθρωποι γεννιούνται και παραμένουν ελεύθεροι κι έχουν τα ίδια δικαιώματα.
2. Σκοπός κάθε πολιτικής οργάνωσης είναι να διαφυλάσσει τα φυσικά και απαράγραπτα δικαιώματα του ανθρώπου. Τα δικαιώματα αυτά είναι η ελευθερία, η ιδιοκτησία, η ασφάλεια και η αντίσταση στην καταπίεση.
3. Το έθνος είναι αποκλειστική πηγή κάθε εξουσίας. Κανένα συλλογικό σώμα, κανένα άτομο δεν μπορεί να ασκεί εξουσία που δεν απορρέει από το έθνος.
6. Νόμος είναι η έκφραση της γενικής βούλησης. […] Αφού όλοι οι πολίτες είναι ίσοι απέναντι στον νόμο, μπορούν όλοι να καταλαμβάνουν δημόσια αξιώματα και θέσεις, ανάλογα με τις ικανότητές τους και χωρίς καμιά άλλη διάκριση παρά αυτή που πηγάζει από τις αρετές και τα προτερήματά τους.
10. Κανένας δεν πρέπει να διώκεται για τις πεποιθήσεις του, ακόμη και τις θρησκευτικές, υπό τον όρο πως η εκδήλωσή τους δεν διαταράσσει την τάξη του νόμου.
11. Η ελεύθερη έκφραση της σκέψης και των πεποιθήσεων είναι ένα από τα πολυτιμότερα δικαιώματα του ανθρώπου. Επομένως, κάθε πολίτης μπορεί να μιλά, να γράφει και να τυπώνει ελεύθερα, εκτός από τις περιπτώσεις κατάχρησης αυτής της ελευθερίας, που ορίζονται από τον νόμο.
17. Δεδομένου ότι η ιδιοκτησία είναι δικαίωμα ιερό και απαραβίαστο, από κανέναν δεν επιτρέπεται να αφαιρεθεί παρά μόνο όταν η δημόσια ανάγκη, νόμιμα διαπιστωμένη, το απαιτεί φανερά και υπό την προΰπόθεση μιας δίκαιης και προκαταβολικής αποζημίωσης.

Πηγή: http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/

1. Η διακήρυξη της Α' Εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου (απόσπασμα)

Απόγονοι του σοφού και φιλανθρώπου Έθνους των Ελλήνων, σύγχρονοι των νυν πεφωτισμένων και ευνομουμένων λαών της Ευρώπης και θεαταί των καλών, τα οποία ούτοι υπό την αδιάρρηκτον των νόμων αιγίδα απολαμβάνουσιν, ήτο αδύνατον πλέον να υποφέρωμεν μέχρις αναλγησίας και ευηθείας την σκληράν του Οθωμανικού Κράτους μάστιγα, ήτις ήδη τέσσαρας περίπου αιώνας επά-ταξε τας κεφαλάς ημών και αντί του λόγου την θέλησιν ως νόμον γνωρίσουσα, διώκει και διέταττε τα πάντα δεσποτικώς και αυτογνωμόνως. Μετά μακράν δουλείαν ηναγκάσθημεν τέλος πάντων να λάβωμεν τα όπλα εις χείρας και να εκδικήσωμεν εαυτούς και την πατρίδα ημών από μίαν τοιαύτην φρικτήν και ως προς την αρχήν αυτής άδικον[...] τυραννίαν [...].

Εν Επιδαύρω την 15ην Ιανουαρίου 1822, έτος A' της Ανεξαρτησίας.

Πηγή: Δ. Κόκκινος, Η Ελληνική Επανάστασις,
Μέλισσα, Αθήνα 1959-1960, τόμ. 2, σ. 383-384.

2. Ο σύγχρονος συνταγματολόγος Ν. Αλιβιζάτος για τα συντάγματα του Αγώνα

Κάνοντας την αποτίμηση της συνταγματικής ιστορίας του εθνικο-απελευθερωτικού Αγώνα, θα μπορούσε κανείς να συναγάγει τα ακόλουθα συμπεράσματα για την κατάρτιση, το περιεχόμενο και την εφαρμογή των πρώτων ελληνικών Συνταγμάτων:

Εν πρώτοις, ότι τα Συντάγματα του Αγώνα καταρτίστηκαν με δημοκρατικό τρόπο. [...]

Δεύτερον, την ξένη επιρροή, που επέδρασε διττά στο περιεχόμενο των επαναστατικών Συνταγμάτων. Επέδρασε κατ' αρχήν άμεσα, στον βαθμό που το πρότυπο του δυτικού συγκεντρωτικού κράτους αποτέλεσε σταθερό σημείο αναφοράς για τον συντακτικό νομοθέτη της επαναστατικής περιόδου, ο οποίος -σε αρκετές περιπτώσεις- δεν δίστασε να μεταφυτεύσει -όχι πάντοτε με την αναγκαία προσπάθεια προσαρμογής στις τοπικές συνθήκες- συγκεκριμένες συνταγματικές ρυθμίσεις δυτικών χωρών, στην Ελλάδα του 1821. [...] Επέδρασε, όμως, και έμμεσα καθώς, στην επιδίωξή τους να συγκινήσουν μια ήδη ευαισθητοποιημένη ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, οι Εθνοσυνελεύσεις του Αγώνα δεν δίστασαν να πλειοδοτήσουν σε φιλελεύθερες και δημοκρατικές διακηρύξεις, προσπαθώντας ταυτόχρονα να μην προκαλέσουν τα συντηρητικά ένστικτα των κυβερνώντων. [...]

Τρίτον, το δημοκρατικό χαρακτήρα των επαναστατικών Συνταγμάτων, αφού όλα αναγνώριζαν ως πηγή των εξουσιών το «έθνος», δηλαδή τον λαό [...].

Τέταρτον, το φιλελεύθερο χαρακτήρα των επαναστατικών Συνταγμάτων, όπως αυτός προκύπτει από την κατοχύρωση των βασικών ατομικών ελευθεριών. [...]

Ο έντονα πολυαρχικός χαρακτήρας των επαναστατικών Συνταγμάτων, με την συνακόλουθα εξασθενημένη θέση της εκτελεστικής εξουσίας ήταν το πέμπτο χαρακτηριστικό τους, το οποίο οδήγησε αρκετές φορές σε θεσμική παραλυσία. [... ]

Τέλος, η μη εφαρμογή των επαναστατικών Συνταγμάτων, ήταν η έκτη σταθερά της πρώτης ελληνικής συνταγματικής εμπειρίας.

Ν.Κ. Αλιβιζάτος, «Τα Συντάγματα του Αγώνα, 1821-1828»,
Ιστορία του νέου ελληνισμού, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, τόμ. 3, σ. 180-182.

Υλικό από τη Βουλή των Ελλήνων

Συνταγματική Ιστορία
«Νομική Διάταξις της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος»
«Προσωρινόν Πολίτευμα της νήσου Κρήτης»
Τα Συντάγματα εθνικής εμβέλειας
Α΄ Εθνοσυνέλευση Επίδαυρος, «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος»
Β΄ Εθνοσυνέλευση, Άστρος, «Νόμος της Επιδαύρου»
Γ΄ Εθνοσυνέλευση, «Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος»
Οι πολιτικές εξελίξεις κατά τη διάρκεια της επανάστασης, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟY 1821 ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑΔYΣΗΣ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΙΔΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟY ΦΙΛΕΛΕYΘΕΡΙΣΜΟY ΣΤΗΝ ΕYΡΩΠΗ

ΕΝΟΤΗΤΑ 9. Πρώτες προσπάθειες των επαναστατημένων Ελλήνων για συγκρότηση κράτους