Περιεχόμενα 1. Η εποχή του Διαφωτισμού 2. Η αμερικανική επανάσταση 3. Η έκρηξη και η εξέλιξη της γαλλικής επανάστασης 4. H τελευταία φάση της γαλλικής επανάστασης 5. Ο ελληνισμός από τα μέσα του του 18ου αι. έως τις αρχές του 19ου αι. 6. Τα επαναστατικά κινήματα των ετών 1820-1821 στην Ευρώπη 7. Η Φιλική Εταιρεία και η κήρυξη της ελληνικής επανάστασης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες 8. Η εξέλιξη της ελληνικής επανάστασης (1821-1827) 9. Πρώτες προσπάθειες των επαναστατημένων Ελλήνων για συγκρότηση κράτους 10. Ελληνική επανάσταση και Ευρώπη 11. Τα επαναστατικά κύματα του 1830 και του 1848 στην Ευρώπη 12. Η ωρίμανση της βιομηχανικής επανάστασης 13. Κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις της βιομηχανικής επανάστασης 14. Οι ενοποιήσεις της Ιταλίας και της Γερμανίας. Νέα εθνικά κράτη στα Βαλκάνια 15. Αποικιοκρατία και αποικιακοί ανταγωνισμοί 16. Εξελίξεις στην αμερικανική ήπειρο, στην Κίνα και στην Ιαπωνία 17. Ο Ι. Καποδίστριας ως ως κυβερνήτης της Ελλάδας (1828-1831) 18. Από την άφιξη του Όθωνα (1833) έως την 3η Σεπτεμβρίου 1843 19. Από την 3η Σεπτεμβρίου 1843 έως την έξωση του Όθωνα (1862) 20. Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνημα στο Γουδί (1909) 21. Το κρητικό ζήτημα 22. Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων 23. Η ελληνική οικονομία και κοινωνία κατά τον 19ο αιώνα 24. Επιστήμες και στοχασμός στον κόσμο τον 19ο αιώνα 25. Τέχνες και Γράμματα στον κόσμο τον 19ο αιώνα 26. Πνευματική ζωή Γράμματα και Τέχνες στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα 27. Το κίνημα στο Γουδί 28. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος πρωθυπουργός: η βενιζελική πολιτική της περιόδου 1910-1912 29. Οι βαλκανικοί πόλεμοι 30. Η Ελλάδα και τα Βαλκάνια αμέσως μετά τους βαλκανικούς πολέμους 31. Τα αίτια, η έκρηξη και τα μέτωπα του Α‘ Παγκόσμιου πόλεμου 32. Η Ελλάδα στον Α‘ Παγκόσμιο πόλεμο – Ο Εθνικός Διχασμός 33. Η ρωσική επανάσταση 34. Η λήξη του Α‘ Παγκόσμιου πόλεμου και οι μεταπολεμικές ρυθμίσεις 35. Οι διεκδικήσεις της Αντάντ και της Ελλάδας στην Οθωμανική αυτοκρατορία 36. Ο ελληνισμός της δυτικής Μικράς Ασίας και του Πόντου 37. Το τουρκικό εθνικό κίνημα 38. Ο μικρασιατικός πόλεμος 39. Εξελίξεις σε Ελλάδα και Τουρκία μετά τον μικρασιατικό πόλεμο 40. Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια 41. Κοινωνικές διαστάσεις της κρίσης του 1929 42. Πολιτικές διαστάσεις της κρίσης του 1929 43. Η Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936 44. Το προσφυγικό ζήτημα στην Ελλάδα κατά τον Μεσοπόλεμο 45. Τα προμηνύματα και τα αίτια του Β‘ Παγκόσμιου πόλεμου 46. Ο Β‘ Παγκόσμιος πόλεμος 47. Η συμμετοχή της Ελλάδας στον Β‘ Παγκόσμιο πόλεμο 48. Κατοχή, Αντίσταση και Απελευθέρωση 49. Τα αποτελέσματα του Β‘ πόλεμου και η ίδρυση του ΟΗΕ 50. Η πολιτική διαίρεση της μεταπολεμικής Ευρώπης 51. Διπολισμός και ψυχρός Πόλεμος 52. Το τέλος της αποικιοκρατίας και η ανάδυση του Τρίτου Κόσμου 53. Η κατάρρευση των λαϊκών δημοκρατιών και η μεταψυχροπολεμική Ευρώπη 54. Ο εμφύλιος πόλεμος και τα κύρια προβλήματα της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Ο κυπριακός αγώνας 55. Όξυνση της πολιτικής κρίσης και η δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967 56. Η Ελλάδα από τη Μεταπολίτευση έως τις αρχές της δεκαετίας του ’80 57. Η Ελλάδα κατά τη δεκαετία του ’80 58. Η Ελλάδα στη μεταψυχροπολεμική εποχή 59. Οι κυριότεροι σταθμοί στις προσπάθειες ενοποίησης της Ευρώπης 60. H Ελλάδα και οι διαδικασίες ενοποίησης της Ευρώπης. Η Ελλάδα κράτος-μέλος της ΕΈ 61. Επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις στον κόσμο τον 20ό αιώνα 62. Τέχνες στον κόσμο τον 20ό αιώνα 63. Η ποίηση και η πεζογραφία στον κόσμο τον 20ό αιώνα 64. Τα Γράμματα στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα 65. Οι Τέχνες στην Ελλάδα τον 20ό αιώνα

Σχολικό βιβλίο Βιντεοπαρουσίαση

Η ενότητα δεν διδάσκεται

Φοβισμός ή φωβισμός , Παρουσίαση έργων του φοβισμού Σύντομη και περιεκτική παρουσίαση της Σχ. Συμβούλου Εικαστικών κας Ζιρώ Όλγας: Σημαντικότεροι εκπρόσωποι του φοβισμού Ανρί Ματίς, Henri-Emile-Benoit Matisse Αντρέ Ντερέν, André Derain Μορίς Βλαμένκ, Maurice Vlaminck Ραούλ Ντουφί, Raoul Dufy Ρουό Ζορζ, Rouault Georges Εξπρεσιονισμός Σύντομη και περιεκτική παρουσίαση της Σχ. Συμβούλου Εικαστικών κας Ζιρώ Όλγας: Σημαντικότεροι εκπρόσωποι της ομάδας Γέφυρα: Ερνστ Λούντβιχ Κίρχνερ, Ernst Ludwig Kirchner Έριχ Χέκελ, Erich Heckel Καρλ Σμιτ-Ρότλουφ, Karl Schmidt-Rottluff Ότο Μούλερ, Otto Müller Έμιλ Νόλντε, Emil Nolde Μαξ Πεχστάιν, Hermann Max Pechstein Σημαντικότεροι εκπρόσωποι της ομάδας Γαλάζιος Καβαλάρης Βασίλι Καντίνσκι, Wassily Kandinsky Ένβαρντ Μουνκ, Edvard Munch Όσκαρ Κοκόσκα, Oskar Kokoschka Φραντς Μαρκ, Franz Marc Άουγκουστ Μάκε, August Macke Σύντομη και περιεκτική παρουσίαση του Γαλάζιου Καβαλάρη της Σχ. Συμβούλου Εικαστικών κας Ζιρώ Όλγας: Ο Εξπρεσιονισμός στη μουσική 1.Άρνολντ Σένμπεργκ (Arnold Schoenberg), 2.Άντον Βέμπερν (Anton Webern) 3. Άλμπαν Μπεργκ (Alban Berg) Ο Εξπρεσιονισμός στον κινηματογράφο 1. Φρήντριχ Βίλεμ Μουρνάου : Νοσφεράτου, μια συμφωνία τρόμου (Nosferatu, eine Symphonie des Grauens 2. Ρόμπερτ Βίνε, Το Εργαστήριο του Δρ. Καλιγκάρι (The Cabinet of Dr. Caligari)

Κατά τον 20ό αιώνα αναπτύχθηκαν διάφορα καλλιτεχνικά ρεύματα, που έγιναν γνωστά ως μοντερνισμός, και τα οποία, παρά τις διαφορές τους, συνέκλιναν σε ορισμένες κοινές θέσεις: κάθε μορφή δημιουργίας δεν πρέπει να αποτελεί προσπάθεια απεικόνισης του εξωτερικού περιβάλλοντος αλλά μέσο έκφρασης του εσωτερικού κόσμου του δημιουργού· κατά την καλλιτεχνική και λογοτεχνική δημιουργία το πρωτεύον δεν είναι η κυριαρχία της λογικής αλλά η έκφραση του ασυνείδητου, που αντανακλά πιο πιστά την ανθρώπινη ύπαρξη· τα καλλιτεχνικά έργα δεν πρέπει να αξιολογούνται με παραδοσιακά κριτήρια (νόημα κτλ.)· αντιθέτως, το ενδιαφέρον πρέπει να εστιάζεται στη διαδικασία δημιουργίας του έργου.

Γλωσσάριο «Πολιτισμικών κινημάτων» (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)

Ο φοβισμός ή φωβισμός [από τη γαλλική λέξη fauves (: αγρίμια, θηρία), επειδή οι κριτικοί θεώρησαν πως οι συγκεκριμένοι καλλιτέχνες ζωγράφιζαν παραμορφωτικά, σαν «θηρία»] εμφανίστηκε το 1905 και υποστήριξε με πάθος την επικράτηση του ενστίκτου στη λογική, του καθαρού χρώματος στη μορφή. Οι φοβιστές (Ματίς, Ντεραίν, Βλαμένκ κ.ά.) δεν ζωγράφιζαν ό,τι έβλεπαν αλλά ό,τι αισθάνονταν βλέποντας το θέμα τους.

Ο εξπρεσιονισμός χαρακτηρίστηκε από την απόλυτη κυριαρχία του ενστίκτου για έκφραση (express: εκφράζω), καθώς και από τη χρήση του χρώματος με παθιασμένο τρόπο. Γνώρισε τη μεγάλη ανάπτυξή του στη Γερμανία με τις καλλιτεχνικές ομάδες Η Γέφυρα (1905: Κίρχνερ, Χέκελ κ.ά.) και Γαλάζιος Καβαλάρης (1912: Καντίνσκι κ.ά.). Στο κλίμα αυτό κινήθηκαν και διάφοροι μεμονωμένοι καλλιτέχνες, όπως ο Νόλντε, ο Κοκόσκα, η Κόλβιτς κ.ά.

2. Πάμπλο Πικάσο, Βιολί και σταφύλια, 1912. 3. Βασίλι Καντίσκι, Η πρώτη αφηρημένη ακουαρέλα, 1909

Ο κυβισμός υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα –για ορισμένους το σημαντικότερο μετά την Αναγέννηση– κινήματα της τέχνης του 20ού αιώνα. Οι κυβιστές καλλιτέχνες, με κύριους εκπροσώπους τους Πικάσο και Μπρακ, έθεταν ως πρωταρχικό σκοπό τη δημιουργία μιας τέχνης που να απευθύνεται στη νόηση και έρχονταν να επιβάλουν τη δύναμη της λογικής και τη θέληση για οργάνωση. Τα έργα τους αποτελούν συστηματικές προσπάθειες αποτύπωσης του τρισδιάστατου κόσμου στη δισδιάστατη επιφάνεια του πίνακα. Επηρεασμένοι από τις επιστημονικές εξελίξεις του καιρού τους, ιδίως από τη θεωρία της σχετικότητας, οι κυβιστές θεωρούσαν την εξωτερική εμφάνιση των πραγμάτων σχετική ή ακόμη και μη αληθινή.

Ο φουτουρισμός (future: μέλλον) εμφανίστηκε το 1909 ως ένα κίνημα που αξίωνε τη γενική αλλαγή, αναπτύχθηκε κυρίως στην Ιταλία με κυριότερο εκφραστή τον Μαρινέτι, στράφηκε με σφοδρότητα εναντίον κάθε στοιχείου του παρελθόντος και εξιδανίκευσε το νέο. Στη ζωγραφική κύριοι εκφραστές του ήταν οι Μποτσιόνι, Ρούσολο, Καρά και Σεβερίνι.

Η αφηρημένη τέχνη ή ανεικονική τέχνη αναφέρεται στις μορφές τέχνης που δεν αναπαριστούν αναγνωρίσιμα θέματα. Ο πρώτος τέτοιος πίνακας παρουσιάστηκε το 1910 από τον Καντίνσκι. Η αφηρημένη ζωγραφική θεμελιώθηκε στην ιδέα ότι η αξία της τέχνης προκύπτει όχι από την απεικόνιση ενός θέματος αλλά από τις μορφές και τα χρώματα.

Κυβισμός Παρουσίαση έργων του κυβισμού Σύντομη και περιεκτική παρουσίαση του κυβισμού της Σχ. Συμβούλου Εικαστικών κας Ζιρώ Όλγας: Σημαντικότεροι εκπρόσωποι του Κυβισμού Πάμπλο Πικάσο, Pablo Picasso Ζορζ Μπρακ, Georges Braque Ζαν Μέτζινγκερ, Jean Metzinger   Άλμπερτ Γλέιζε, Albert Gleizes   Ρομπέρ Ντελονέ, Robert Delaunay Φερνάν Λεζέ, Joseph Fernand Henri Léger Ανρί λε Φοκονιέ, Henri Le Fauconnier Χουάν Γκρις, Juan Gris Ο κυβισμός στη μουσική: Ιγκόρ Στραβίνσκι, Το πουλί της φωτιάς Φουτουρισμός , παρουσίαση έργων του φουτουρισμού Σύντομη και περιεκτική παρουσίαση του φουτουρισμού της Σχ. Συμβούλου Εικαστικών Ζιρώ Όλγας: Σημαντικότεροι εκπρόσωποι του φουτουρισμού Ουμπέρτο Μποτσιόνι, Umberto Boccioni Κάρλο Καρά, Carlo Carrà Λουίτζι Ρούσολο Luigi Russolo Τζίνο Σεβερίνι Τζιάκομο Μπάλα, Giacomo Balla Σημαντικότεροι εκπρόσωποι της αφηρημένης τέχνης Βασίλι Καντίνσκι, Wassily Kandinsky Παρουσίαση έργων αφηρημένης τέχνης Ραγιονισμός: Μιχαήλ Λαριόνοφ, Mikhail Larionov Ναταλία Γκοντσαρόβα, Natalia Goncharova Παρουσίαση έργων του ραγιονισμού Σουπρεματισμός: Καζιμίρ Μαλέβιτς, Kazimir Malevich Ελ Λισίτσκι, Lazar Markovich Lissitzky Ποπόβα Λιουμπόβ, Lyubov Popova Παρουσίαση έργων του σουπρεματισμού  Σύντομη και περιεκτική παρουσίαση του σουπρεματισμού της Σχ. Συμβούλου Εικαστικών κας Ζιρώ Όλγας: Κονστρουκτιβισμός: Βλαντιμίρ Τάτλιν, Vladimir Tatlin Ελ Λισίτσκι, Lazar Markovich Lissitzky Λάζλο Μοχόγκι-Νάγκι, László Moholy-Nagy Παρουσίαση έργων του κονστρουκτιβισμού  Σύντομη και περιεκτική παρουσίαση του κονστρουκτιβισμού της Σχ. Συμβούλου Εικαστικών κας Ζιρώ Όλγας: Ορφισμός: Ρομπέρ Ντελονέ, Robert Delaunay Σόνια Ντελονέ, Sonia Delaunay Φράντισεκ Κούπκα, Frantisek Kupka Άουγκουστ Μάκε, August Macke Παρουσίαση έργων του ορφισμού Νεοπλαστικισμός, Το Ολλανδικό De Stijl: Πιτ Μοντριάν, Piet Mondrian Τέο Βαν Ντέσμπουργκ, Theo van Doesburg Ζορζ Βαντονγκερλόου, Georges Vantongerloo Παρουσίαση έργων του νεοπλαστικισμού  Το κίνημα De Stijl: σύντομη και περιεκτική παρουσίαση της Σχ. Συμβούλου Εικαστικών κας Ζιρώ Όλγας:

Ντανταϊσμός: Τριστάν Τζαρά, Tristan Tzara Μαρσέλ Ντισάν, Marcel Duchamp Φράνσις Πικαμπιά, Francis Picabia Ζαν Αρπ, Jean Arp Χανς Ρίχτερ, Hans Richter Μαξ Ερνστ, Max Ernst Ντανταϊσμός: παρουσίαση της Σχ. Συμβούλου Εικαστικών κας Ζιρώ Όλγας: Παρουσίαση έργων του ντανταϊσμού

Ο ντανταϊσμός (από τη φράση dada) υπήρξε γέννημα της αποστροφής που προκάλεσε ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος και χλεύασε κάθε στοιχείο κοινωνικής ζωής που θεωρούσε συμβατικό. Αναζητώντας εναλλακτικούς τρόπους έκφρασης, οι ντανταϊστές (Τζαρά, Ντισάν, Πικαμπιά κ.ά.) ανέδειξαν κοινά αντικείμενα της καθημερινής ζωής σε έργα τέχνης.

Ο σουρεαλισμός (υπερρεαλισμός) εμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1920 και επηρεάστηκε βαθύτατα από τον ντανταϊσμό, την ψυχανάλυση, αλλά και από τις πολιτικές εξελίξεις του καιρού του (1917: ρωσική επανάσταση). Δεν υπήρξε απλώς ένα καλλιτεχνικό ρεύμα αλλά μάλλον ένα επαναστατικό κίνημα που αξίωσε γενικότερες αλλαγές. Πρωτεργάτης ήταν ο διανοητής Αντρέ Μπρετόν. Κύριοι εκφραστές του στη ζωγραφική υπήρξαν ο Μιρό, γνωστός για τα ονειρικά γεωμετρικά του σχήματα, ο Ερνστ, που επιδίωκε να υποβάλει στον θεατή την αίσθηση αποπροσανατολισμού που υπάρχει στα όνειρα, ο Νταλί, ο Μαγκρίτ κ.ά.

Σουρεαλισμός (υπερρεαλισμός): Χουάν Μιρό, Juan Miro Μαξ Ερνστ, Max Ernst Σαλβαντόρ Νταλί, Salvador Dali     Ρενέ Μαγκρίτ, René François Ghislain Magritte Παρουσίαση έργων του υπερρεαλισμού  Σουρεαλισμός: παρουσίαση της Σχ. Συμβούλου Εικαστικών κας Ζιρώ Όλγας:

5. Βάλτερ Γκρόπιους, Το Μπαουχάους, Ντεσάου, 1926.

Το μπαουχάους εμφανίστηκε το 1919, με κέντρο την ομώνυμη σχολή σχεδίου που διεύθυνε ο αρχιτέκτονας Βάλτερ Γκρόπιους (1919-1928) στη Γερμανία. Θεωρώντας ότι εκείνο που προέχει είναι η λειτουργικότητα ενός κτιρίου, οι δημιουργοί του μπαουχάους επιδίωξαν να γεφυρώσουν την απόσταση ανάμεσα στην υψηλή τέχνη και την εφαρμοσμένη δημιουργία. Μετά την επικράτηση του ναζισμού, το μπαουχάους θεωρήθηκε εκφυλισμένη τέχνη, η σχολή έκλεισε και οι πρωτεργάτες της εγκατέλειψαν τη χώρα. Οι αρχές του μπάουχαους, ωστόσο, υιοθετήθηκαν από τον Γαλλοελβετό Λε Κορμπιζιέ, τον κορυφαίο, ίσως, αρχιτέκτονα του 20ού αιώνα, που μεταπολεμικά προχώρησε, στο πλαίσιο πάντα του μοντερνισμού, και σε πιο προσωπικές αναζητήσεις.

Εντελώς ξεχωριστές περιπτώσεις δημιουργών υπήρξαν ο Κλέε, που διακρίθηκε για τη λεπτότητα των σχεδίων του και τη μαγική απόδοση του βάθους, ο Σαγκάλ, τα έργα του οποίου διακρίνονται για την απόλυτη περιφρόνηση κάθε αρχής και κανόνα, ο Μοντιλιάνι, που χάρη στις προσωπογραφίες του κατέχει μοναδική θέση στη σύγχρονη ιστορία της τέχνης, και ο Ουτριλό, που ασχολήθηκε με την απεικόνιση γαλλικών πόλεων δίνοντας έργα που χαρακτηρίζονται από άρτια οργάνωση του χώρου.

Πάουλ Κλέε, Paul Klee Μαρκ Σαγκάλ, Marc Chagall Αμεντέο Κλεμέντε Μοντιλιάνι Μορίς Ουτριλό, Maurice Utrillo

Κατά τον Μεσοπόλεμο, οι καλλιτεχνικές πρωτοπορίες άρχισαν να χάνουν τη δημιουργική τους δύναμη. Οι διώξεις που εξαπέλυσαν εναντίον τους οι ναζί, οι οποίοι χαρακτήρισαν όλα τα πρωτοποριακά δημιουργήματα «εκφυλισμένη τέχνη», συνέβαλαν σίγουρα σε αυτό. Την ίδια εποχή, στη Σοβιετική Ένωση επιβαλλόταν ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός, ένα αισθητικό δόγμα που είχε ως σκοπό την προβολή των ιδεωδών του καθεστώτος.

Ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός αναπτύχθηκε μεταπολεμικά στις ΗΠΑ με εκπρόσωπο τον Πόλοκ, που ενδιαφέρθηκε για τη διαδικασία δημιουργίας του έργου τέχνης.

Τζάκσον Πόλοκ, Jackson Pollock pop art Άντι Ουόρχολ, Andy Warhol

Η pop art (pop από το popular: λαϊκός) ήταν μια απόπειρα κάλυψης της απόστασης ανάμεσα στην «υψηλή τέχνη» και τη «λαϊκή κουλτούρα» που αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1960 με κύριο εκπρόσωπο τον Άντι Ουόρχολ.

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα εμφανίστηκαν ρεύματα που αξιοποίησαν μέσα έκφρασης όπως το ανθρώπινο σώμα (body art) και οι νέες τεχνολογίες (video art).

7. Οι Μπιτλς, ένα από τα σημαντικότερα μουσικά συγκροτήματα του 20ού αιώνα.

Η μουσική ανανεώθηκε. Στις αρχές του 20ού αιώνα εμφανίστηκε στις ΗΠΑ η τζαζ, που είχε τις ρίζες της στις παραδόσεις των Αφροαμερικανών. Η εποχή μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο σφραγίστηκε από το ροκ εν ρολ, με πρώτο μεγάλο είδωλο τον τραγουδιστή Έλβις Πρίσλεϊ. Η μουσική αυτή εξελίχθηκε σ’ ένα παγκόσμιο κίνημα και μέσα από συγκροτήματα όπως οι Μπιτλς και οι Ρόλινγκ Στόουνς άγγιξε κάποιες φορές και κοινωνικά θέματα.

Τζαζ Ροκ εν ρολ Μπιτλς Ρόλινγκ Στόουνς Τετραήμερο ροκ μουσικό φεστιβάλ Γούντστοκ

Ο κινηματογράφος, αν και βωβός αρχικά, εξελίχθηκε τόσο γρήγορα, ώστε πριν ακόμη τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο γινόταν λόγος για βιομηχανία του κινηματογράφου. Κορυφαία φυσιογνωμία υπήρξε ο Τσάρλι Τσάπλιν, ο θρυλικός Σαρλό. Όταν αργότερα συνδυάστηκαν εικόνα και ήχος, ο κινηματογράφος απέκτησε τεράστια δύναμη. Σημαντική υπήρξε την περίοδο αυτή η ανάπτυξη του σοβιετικού κινηματογράφου, με κορυφαίο εκπρόσωπο τον σκηνοθέτη Σεργκέι Αϊζενστάιν. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο ο ιταλικός νεορεαλισμός και η γαλλική νουβέλ βαγκ (νέο κύμα) ανανέωσαν τον κινηματογράφο.