Η Μήτιδα είναι νύμφη Ωκεανίδα, κόρη του πρωταρχικού ζεύγους, του Ωκεανού και της Τηθύος, αδελφή πολλών άλλων Ωκεανίδων –ο Απολλόδωρος (1.8) ονομάζει επτά (;) (Ασία, Στύγα, Ηλέκτρα, Δωρίδα, Ευρονόμη, [η Αμφιτρίτη], Μήτις (Απολλόδ. 1.8), ενώ ο Ησίοδος στη Θεογονία του ονομάζει πολλές περισσότερες και αναφέρει ότι συνολικά ήταν τρεις χιλιάδες. Σε αυτές αναθέτει ο Δίας το μεγάλωμα παιδιών, οπότε συνεργάζονται με τον Απόλλωνα και με τα αδέλφια τους, τους ποταμούς, είναι δηλαδή Κούραι και Κουροτρόφοι (Ησ., Θεογονία 346-366). Δύο από αυτές υπήρξαν σύζυγοι του Δία, η Μήτιδα, προσωποποίηση της φρόνησης, της σύνεσης, της θέλησης ή της δολιότητας και της πανουργίας, και η Ευρώπη. Για τη Μήτιδα και την ένωσή της με τον Δία ο Ησίοδος γράφει:
Κι ο Δίας, των θεών ο βασιλιάς, πήρε τη Μήτιδα για πρώτη του γυναίκα,
που πιο πολλά γνωρίζει απ’ όλους τους θεούς και τους θνητούς ανθρώπους.
Μα όταν πια τη θεά Αθηνά, την αστραπόματη, έμελλε
εκείνη να γεννήσει, τότε με δόλο το νου της ο Δίας τον ξεγέλασε
και με χαριτωμένα λόγια στην κοιλιά του την κατάπιε,
με συμβουλές της Γης και του Ουρανού που ’ναι γεμάτος άστρα.
Γιατί έτσι τον συμβουλέψανε, για να μην πάρει άλλος κανείς
απ’ τους αιώνιους θεούς στη θέση του Δία τη βασιλική εξουσία.
Γιατί απ’ αυτήν ήταν μοίρα να γίνουνε παιδιά υπέρτερα στο νου απ’ όλους.
Πρώτα μια κόρη θα γεννούσε, την αστραπόματη την Τριτογένεια,
που θα ’χε ορμή και φρόνιμη βουλή ίσα με τον πατέρα της,
μα έπειτα έμελλε να γεννήσει γιο που θα γινόταν βασιλιάς
θεών κι ανθρώπων και θα ’χε καρδιά υπερδύναμη.
Μα πιο μπροστά ο Δίας στην κοιλιά του την κατάπιε,
για να στοχάζεται μαζί του η θεά το καλό και το κακό.
(Ησίοδος Θεογονία 886-900, μετ. Στ. Γκιργκένης)
Στην αφήγηση του Ησιόδου ο Απολλόδωρος προσθέτει τη λεπτομέρεια ότι η Μήτιδα άλλαξε πολλές μορφές, για να μην ενωθεί με τον Δία, ωστόσο εκείνος την άφησε έγκυο, αλλά για να μην γεννήσει εκείνη το παιδί που η γενιά του θα προκαλούσε την ανατροπή του, την κατάπιε· κι όταν ήλθε ο χρόνος του τοκετού, ο Προμηθέας ή, όπως άλλοι λένε, ο Ήφαιστος τον χτύπησε ψηλά στο κεφάλι με τσεκούρι και πετάχτηκε πάνοπλη η Αθηνά στον ποταμό Τρίτωνα (1.20].[1]
Σύμφωνα με άλλες πηγές, η Μήτιδα έμεινε έγκυος από τον Κύκλωπα Βρόντη, ωστόσο, και σε αυτή την εκδοχή ο Δίας την καταπίνει, για να μην εκπληρωθεί η προφητεία της Γαίας και του Ουρανού. Η Μήτιδα αναφέρεται και ως μητέρα του Πόρου (προσωποποίηση του τρόπου ή του μέσου για την απόκτηση κάποιου πράγματος), με τον οποίο πλάγιασε η Πενία κι απέκτησε τον Έρωτα (Πλάτ., Συμπ. 203 B-C, Ερμογένης, Περί ιδεών λόγου 2.4.3, Πλωτίνος, Εννεάδες 3.5.5.4). Ως μητέρα της, και τροφός της Αθηνάς, αναφέρεται και η Δαιδάλη (Δαιδάλης, μητρὸς Μήτιδος), από την οποία προήλθε η λέξη δαίδαλα, τα ποικίλα κατασκευάσματα (Σχόλ. Ιλ. Π 222a). Τέλος, οι ορφικοί τη θεωρούσαν άνδρα (Πρόκλ. Σχόλ. Τίμ, τόμος 1, σελ. 336).
[1] Πρβλ. Γαληνός, Περί των Ιπποκράτους και Πλάτωνος Δογμάτων 3. 8.6.4.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΛΗΜΜΑΤΑ
ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ, ΒΡΟΝΤΗΣ, ΕΡΩΤΑΣ, ΗΦΑΙΣΤΟΣ, ΩΚΕΑΝΟΣ