ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Κείμενα - Επιμέλεια: Γιάννης Οργανόπουλος, Δάσκαλος, Υπεύθυνος Π.Ε. Α/θμιας Εκπαίδευσης Ν. Πιερίας μέχρι 18-08-2011

Τονίζεται ότι τα παρακάτω σχέδια προγραμμάτων έχουν μεγάλο εύρος υποθεμάτων, στόχων και δραστηριοτήτων, επειδή παρατίθενται ως δειγματικά. Η ενασχόληση με πολλά υποθέματα και η επιδίωξη μεγάλου αριθμού στόχων, συνήθως δεν καθίσταται εφικτή. Σε κάθε πρόγραμμα υπάρχει κάποια σχετική οικονομία αλλά και ισορροπία ανάμεσα στα είδη των στόχων. Έτσι το πρόγραμμα δεν είναι μονοδιάστατο ως προς τον χαρακτήρα του (π.χ. μόνο γνωστικός χαρακτήρας) και έχει αυξημένες πιθανότητες να περατωθεί επιτυχώς.

Για τη σύνθεση των σχεδίων προγραμμάτων χρησιμοποιήθηκαν ως πηγές το υλικό του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, διαθέσιμο στο http://www.pi-schools.gr/drast/perivalontiki/ καθώς και το αναφερόμενο ως "Σχετικό εκπαιδευτικό υλικό" σε κάθε σχέδιο προγράμματος.

Θέμα Προγράμματος: Το δάσος, η αξία του και η αναγκαιότητα βιωσιμότητάς του.

Σκοπός: Η γνωριμία με το δάσος και μέρος της βιοποικιλότητάς του, η κατανόηση της σχέσης ζωής δάσους – κοινωνίας, η ευαισθητοποίηση στις συνέπειες των καταστροφών, η κατανόηση της αναγκαιότητας για αειφορική διαχείριση του δάσους.

Η σημασία και η αξία του δάσους για τη ζωή στον πλανήτη.

Οι πρόσφατες καταστροφές απέραντων δασικών εκτάσεων ανά την Ελλάδα.

Η δυνατότητα βιωματικής προσέγγισης του θέματος από όλους, γιατί υπάρχει εύκολη πρόσβαση στους χώρους και στις πηγές πληροφόρησης.

Η ευκαιρία μέσω της υλοποίησης του προγράμματος, της σύνδεσης του σχολείου με την τοπική κοινωνία, φορείς, ειδικούς, υπηρεσίες.

Η δυνατότητα εύκολης σύνδεσης με πολλά γνωστικά αντικείμενα.

Εθνικοί Δρυμοί (Πότε, Πώς, Γιατί) - Είδη δασών - Σημαντικά είδη χλωρίδας με έμφαση στα ενδημικά (δέντρα - θάμνοι) - Ζώνες βλάστησης.

Σημαντικά είδη πανίδας με έμφαση στα ενδημικά.

Ο Οικονομικός ρόλος του δάσους άλλοτε και τώρα (Ασχολίες, νέες ασχολίες, επαγγέλματα, μεταποιητικά επαγγέλματα, δάσος και ανακύκλωση).

Το δάσος ως Οικοσύστημα και προστάτης της σταθερότητας του μικροκλίματος, προστάτης από ατμοσφαιρική ρύπανση, ηχοενόχληση, πλημμύρες, διάβρωση εδάφους, ...

Απειλές - Πιέσεις «ποιοτικής» και «ποσοτικής» υποβάθμισης του δάσους (πυρκαγιές, ανορθόδοξη υλοτόμηση, μη ορθολογική τουριστική ανάπτυξη, όξινη βροχή).

Προτάσεις για ορθολογική/αειφορική διαχείριση. Η πυροπροστασία (Έμφαση στην Πρόληψη για αποφυγή της αντιμετώπισης πυρκαγιών)

Στόχοι /επιδιωκόμενα αποτελέσματα (γνωστικοί, συναισθηματικοί, δεξιοτήτων)

Μετά την υλοποίηση του προγράμματος, οι μαθητές/τριες θα είναι σε θέση:

Να περιγράφουν ορισμένα βασικά είδη από την χλωρίδα και την πανίδα του γειτονικού δάσους, διακρίνοντας τα κυριότερα ενδημικά.

Να ορίζουν τις έννοιες «οικοσύστημα», «τροφική αλυσίδα», «Τροφικό δίκτυο», «τροφική πυραμίδα», «Εθνικός Δρυμός», «Όξινη βροχή», «ρύπανση», «υποβάθμιση», «αειφορία - αειφορική διαχείριση», «αείφυλλα», «φυλλοβόλα».

Να απαριθμούν τα κυριότερα σχετικά με το δάσος επαγγέλματα και ασχολίες του παρελθόντος και να τα συγκρίνουν με τα σημερινά.

Να γνωρίσουν τρόπους «ανακύκλωσης», που σχετίζονται με λειτουργίες και υλικά του δάσους.

Να εκτιμήσουν τη σημασία των δασικών οικοσυστημάτων για τη ζωή στον πλανήτη και την οικονομική διάσταση του δάσους στο παρελθόν, στο σήμερα και στο μέλλον.

Να ενστερνιστούν την αναγκαιότητα της αειφορικής ανάπτυξης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που σχετίζονται με το δάσος.

Να αναφέρουν τους κινδύνους που απειλούν το δάσος.

Να περιγράφουν τρόπους, μέτρα πυροπροστασίας, με έμφαση στην πρόληψη αλλά και στην αντιμετώπιση επικίνδυνων σχετικών καταστάσεων.

Να επικοινωνούν με διάφορους τρόπους (επιστολή, συνέντευξη, συζήτηση, ...).

Να χρησιμοποιούν τεχνολογικά μέσα (φωτογραφική μηχανή, κάμερα, δημοσιογραφικό κασετόφωνο, Η/Υ).

Πεδία σύνδεσης με τα αναλυτικά προγράμματα:

Αναφέρονται τα γνωστικά αντικείμενα με τα οποία θα συνδεθεί ενδεχομένως το συγκεκριμένο θέμα, π.χ. με Γλώσσα: διαδικασία σύνταξης επιστολής και δημιουργίας αφίσας, με Γεωγραφία: τα δάση στην Πιερία, στην Ελλάδα, στις Μεσογειακές χώρες, με Φυσική ή Μελέτη Περιβάλλοντος, με Εικαστικά, με Μαθηματικά …

Επισκέψεις/μετακινήσεις στο πλαίσιο του προγράμματος, π.χ.

1. Γειτονικό Δάσος (Περιβαλλοντικό μονοπάτι κατά το οποίο π.χ. ανακαλύπτουν βιοδηλωτικά ίχνη διαφόρων οργανισμών, επισημαίνουν ανθρώπινες παρεμβάσεις προβληματικές για το δάσος, αναγνωρίζουν κάποια είδη φυτών, αναγνωρίζουν ήχους, …)

2. ΚΠΕ Ανατ. Ολύμπου ή ΚΠΕ Νάουσας ή ΚΠΕ Βερτίσκου ή … (Συμμετοχή στο σχετικό πρόγραμμα του ΚΠΕ)

Συνοπτική περιγραφή μεθοδολογίας / δραστηριοτήτων

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ: Ερέθισμα (με προβολή και σχολιασμό σχετικών εικόνων και δημοσιευμάτων), αρχική αξιολόγηση (ανίχνευση του γνωστικού υποβάθρου των παιδιών με συζήτηση ή ερωτηματολόγιο), επιλογή του θέματος, επί μέρους θέματα, χωρισμός σε ομάδες σε σχέση με τα επί μέρους θέματα.

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ: Συγκέντρωση αποκομμάτων και στοιχείων από τον τύπο, τα ΜΜΕ και τα περιοδικά τα οποία να έχουν σχέση με το δάσος: η ζωή στο δάσος, οι κίνδυνοι που το απειλούν, οι πυρκαγιές των δασών, τα δασικά επαγγέλματα, κτλ.

Άντληση πληροφοριών/στοιχείων από άλλες πηγές πληροφόρησης (βιβλιοθήκη, διαδίκτυο, συνεντεύξεις με ειδικούς, εργαζόμενους, κατοίκους της περιοχής).

Αξιοποίηση φύλλων εργασίας από σχετικό εκπαιδευτικό υλικό.

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ: Εντοπισμός στο Χάρτη της Πιερίας των δασικών εκτάσεων, εντοπισμός στο Χάρτη της Ελλάδας των Εθνικών Δρυμών.

Συζήτηση/αξιοποίηση των πληροφοριών που αφορούν στις αιτίες και επιπτώσεις της καταστροφής των δασών.

Κατασκευή εννοιολογικού χάρτη / χάρτη ιδεών/εννοιών.

ΜΑΡΤΙΟΣ: Οργάνωση πρώτης επίσκεψης στο κοντινό δάσος και πιθανόν σε ένα άλλο κομμάτι δάσους που πρόσφατα κάηκε.

Εξερεύνηση και αποτίμηση των διαφορών που θα παρατηρηθούν από τις επισκέψεις.

Καταγραφή του πάχους των κορμών των δένδρων, του ύψους τους κατ' εκτίμηση, των ειδών τους και ιδιαίτερα της ηλικίας τους.

Καταγραφή των τυχόν ανθρώπινων παρεμβάσεων στο δάσος: υποδομή δασοπροστασίας, αποψίλωση, κάδοι απορριμμάτων, ανεξέλεγκτη ρήψη απορριμμάτων, …

ΑΠΡΙΛΙΟΣ: Οργάνωση δεύτερης επίσκεψης στο δάσος. Ανίχνευση βιοδηλωτικών ιχνών. Αναγνώριση ήχων του δάσους, τοποθέτηση πινακίδων για την προστασία του.

Συλλογή νεκρής ύλης (ξυλάκια, ξερά φύλλα, κλπ.) για αξιοποίησή της στα εικαστικά.

Σύνθεση της όλης εργασίας. Εξαγωγή συμπερασμάτων και προτάσεων.

ΜΑΙΟΣ: Οργάνωση συνάντησης με τους υπεύθυνους προστασίας του δάσους: δασαρχείο, πυροσβεστική υπηρεσία, ...

Επιστολές σε κυβερνητικές υπηρεσίες, οργανώσεις για τη διαχείριση και προστασία του δάσους.

Ενημερωτικές συναντήσεις στο σχολείο με ειδικούς για το θέμα.

ΙΟΥΝΙΟΣ: Προετοιμασία παρουσίασης, δημιουργία σχετικής αφίσας, παρουσίαση των προϊόντων του προγράμματος σε γονείς και φορείς. Τελική αξιολόγηση.

Μετά την υλοποίηση του προγράμματος: (Ίσως και στην αρχή της επόμενης σχολικής χρονιάς) Διαπίστωση της ανταπόκρισης η μη ανταπόκρισης των αρμόδιων φορέων στις προτάσεις των μαθητικών ομάδων. Πιθανή νέα υπενθύμιση προς τους συγκεκριμένους φορείς.

Διαθεματικές έννοιες: Χώρος, χρόνος, αλληλεπίδραση, συνεργασία, προστασία, ισορροπία, αλληλεγγύη, ομάδα, αειφορία.

1. Οδηγός Ανάπτυξης Διαθεματικών Δραστηριοτήτων, ΥΠ.Ε.Π.Θ., Π.Ι., Θεματική Ενότητα "Δάση", σελ.44-49 & 108-116

6. "Στα μονοπάτια του Βερμίου" & "Εις το βουνό ψηλά εκεί" έντυπα του ΚΠΕ Νάουσας.

7. "Βαθιά μέσα στο δάσος", έντυπο του ΚΠΕ Βερτίσκου.

8. "Τα δάση μας ... τα κάλλη μας", του ΚΠΕ Μελίτης.

9. "Δάσος, ο χορός των Δρυάδων", τετράδιο εργασιών του ΚΠΕ Γρεβενών.

10. "To δάσος" στον ιστότοπο του ΚΠΕ Καστοριάς

(HTTP),

(FLASH) .

12. Γνωριμία με τη Φύση της Προστατευόμενης Περιοχής Εθνικού Δρυμού Ολύμπου (Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Ολύμπου & Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία)

15. Το δάσος, ο Άγνωστος Ευεργέτης, (ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ & ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ). Διαθέσιμο στην Πύλη Παιδαγωγικού Υλικού για την Π.Ε.

16. Εξερευνώντας το Περιβάλλον της Ευρώπης, ΥΠΕΠΘ - WWF, Θεματ. Ενότητα "Δάση", στην Πύλη Παιδαγ. Υλικού

18. Γνωρίζω, Συμμετέχω, Προστατεύω (Οι Προστατευόμενες Περιοχές της Ελλάδας και το Παράδειγμα του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας), της WWF Ελλάς, στον ιστότοπο της WWF - Ελλάς (9 Αρχεία PDF).

20. Βλάχος, Ιω., Ζωδιάτου Ε., (2009), Η Αίσθηση των Πέντε Αισθήσεων. Παιχνίδια με τις Αισθήσεις για την ανακάλυψη της Φύσης και της φύσης μας, μέσα από την εμπειρία του ΚΠΕ Κλειτορίας. Έκδοση ΚΠΕ Κλειτορίας.

26. Ευαγγέλου, Χ., Κρομυάδου, Χ., Λάμπου, Ελ., (2009), Δάσος: Πηγή Νερού και Ζωής (CD). ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ

28. Παρασκευόπουλος, Σ., (Επιστημονική επιμέλεια) & Μπάρμπας, Τ., (Σχεδιασμός - Ανάπτυξη), (1999), Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών και Στελεχών της Εκπαίδευσης στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Περιλαμβάνει τα Κεφάλαια: α. Γενικό Μέρος Β. Το δάσος γ. Υγροβιότοποι. Θεσσαλονίκη, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης/ΑΠΘ.

29. Δάσος... ο μεγάλος μυσταγωγός. ΚΠΕ Σικυωνίων Κορινθίας. Διαθέσιμο στον ιστότοπο του ΚΠΕ.

31.Τα μυστικά του δάσους, Εκπ/κό υλικό για παιδιά Προσχολικής & Πρώτης σχολικής Ηλικίας, ΚΠΕ Καστοριάς. Διαθέσιμο στον ιστότοπο του ΚΠΕ. (Προσπελάστηκε 08-07-2012).

Διαδικασία αξιολόγησης του προγράμματος (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, χ.χ.)

1. Ο βαθμός επίτευξης των στόχων (η οικοδόμηση γνώσεων, η ανάπτυξη δεξιοτήτων, η διαμόρφωση κώδικα αξιών, στάσεων και συμπεριφορών των μαθητών απέναντι στον εαυτό τους, την ομάδα, το περιβάλλον)

5. Το πλήθος, η ετερογένεια και η ποιότητα των πηγών που επιλέχθηκαν

6. Η ικανότητα οργάνωσης και επεξεργασίας δεδομένων, πληροφοριών και στοιχείων που συγκεντρώθηκαν

Κυρίως (ως εσωτερική διαδικασία της σχολικής μονάδας), από τους υπεύθυνους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές.

Στην έναρξη, στη διάρκεια και στο τέλος υλοποίησης του προγράμματος.

Με ερωτηματολόγιο και συζήτηση (αρχική αξιολόγηση).

Με συζήτηση, σύνθεση και επεξεργασία των πληροφοριών στην ολομέλεια, με παρατήρηση των παιδιών στη διάρκεια υλοποίησης των επισκέψεων και δραστηριοτήτων (διαμορφωτική αξιολόγηση και ανατροφοδότηση).

Με συμπλήρωση του αρχικού ερωτηματολογίου και με παρουσίαση των προϊόντων του προγράμματος (Τελική αξιολόγηση). Κατά την παρουσίαση του προγράμματος διαπιστώνεται ο βαθμός επιτυχίας του και από γονείς και τοπικούς φορείς.

Θέμα Προγράμματος: Το νερό, η χρησιμότητά του, οι χρήσεις του και η βιωσιμότητά του.

Σκοπός του Προγράμματος: Η γνωριμία με την έννοια του νερού, η κατανόηση των προβλημάτων που σχετίζονται με την ποσοτική και ποιοτική υποβάθμισή του, η ευαισθητοποίηση και εν τέλει, η ενεργός συμμετοχή στην προσπάθεια ορθολογικότερης διαχείρισης και χρήσης του, για την βιωσιμότητά του.

•Το νερό είναι αναγκαίο στην καθημερινή μας ζωή (ύδρευση, άρδευση, καθαριότητα, υγεία). Υπάρχει λοιπόν, ανάγκη βιωσιμότητας του φυσικού αυτού πόρου.

• Υπάρχει καθημερινή επαφή των παιδιών με το νερό.

• Πολλά παιδιά θεωρούν δεδομένο ότι πάντα θα το έχουν στη διάθεσή τους.

• Υπάρχει πρόβλημα ποιότητας και ποσότητας του νερού.

• Συνδέεται εύκολα με το Αναλυτικό πρόγραμμα.

• Το θέμα προσφέρεται για σύνδεση του σχολείου με την τοπική κοινωνία.

Ο υδρολογικός κύκλος. Οι καταστάσεις του νερού. Ρύπανση. Νερό και Υγεία.

Η κατανάλωση του νερού - Χρήσεις και Καταχρήσεις.

Νερό και Γεωργία (Δεξαμενές, φράγματα και αντλίες της άρδευσης στο έδαφος, η χημεία στην υπηρεσία της Γεωργίας, Ερημοποίηση)

Νερό και βιομηχανία (Εναλλακτικές τεχνολογικές λύσεις και καινοτομίες)

Οικιακή χρήση του νερού (Η μεταφορά του νερού, η αποθήκευσή του, η επεξεργασία του, η διανομή του, οι διαρροές, η επεξεργασία των λυμάτων, σαπούνια, απορρυπαντικά)

Το νερό στην Ιστορία. Το νερό στις παραδόσεις. Το νερό στη θρησκεία. Νερό και επαγγέλματα άλλοτε & τώρα.

Στόχοι /επιδιωκόμενα αποτελέσματα (γνωστικοί, συναισθηματικοί, δεξιοτήτων)

Μετά την υλοποίηση του προγράμματος, οι μαθητές/τριες θα είναι σε θέση:

Να αναφέρουν τις τρεις μορφές (καταστάσεις) του νερού.

Να περιγράφουν το φυσικό κύκλο του νερού. Να διακρίνουν τις έννοιες «ρύπανση» και «μόλυνση».

Να διακρίνουν με ποιους τρόπους παρεμβαίνει ο άνθρωπος στα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά του. Να απαριθμούν τους σπουδαιότερους κινδύνους που απειλούν το πόσιμο νερό.

Να διερευνούν και ανακαλύπτουν στοιχεία του ιστορικού - πολιτιστικού χαρακτήρα του νερού (σύνδεση με το τραγούδι, τη λαογραφία, τη μυθολογία, τη θρησκεία).

Να συνεργάζονται κατά ομάδες, μέσα σε κλίμα φιλίας, εμπιστοσύνης.

Να εκτιμήσουν τη σπουδαιότητα και την αναγκαιότητα του νερού στη ζωή μας και να αποκτήσουν θετική στάση σε θέματα που αφορούν την αξία του νερού (αειφορία, οικονομία).

Να προτείνουν τρόπους επίλυσης προβληματικών καταστάσεων, με συλλογική λήψη αποφάσεων.

Χρησιμοποιώντας απλά μέσα, να δημιουργούν κατασκευές σχετικές με το θέμα.

Να κάνουν καλή χρήση τεχνολογικών μέσων (φωτογραφική μηχανή, κάμερα, μαγνητόφωνο, ...)

Πεδία σύνδεσης με τα αναλυτικά προγράμματα: π.χ.

· Γλώσσα: Παραγωγή διάφορων κειμενικών ειδών

· Μαθηματικά: Στατιστικά στοιχεία για κατανάλωση νερού

· Εικαστικά: Ομαδικές και ατομικές δημιουργίες σχετιζόμενες με το νερό

· Γεωγραφία: Η κατανομή του νερού στην Ελλάδα και στον κόσμο, (λεκάνες απορροής, υδατικά διαμερίσματα)

· Ιστορία/Τοπική Ιστορία: Η χρήση του νερού άλλοτε και τώρα στον τόπο μας και αλλού

· Φυσική: Ιδιότητες του νερού, υδρολογικός κύκλος

· Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή: Πώς παρεμβαίνει ο νομοθέτης για τη βιωσιμότητα του νερού

· Θρησκευτικά: Το νερό στις διάφορες θρησκείες

· Πληροφορική: Αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο

· Ξένη γλώσσα: Επικοινωνία, ανταλλαγή απόψεων με μαθητικές ομάδες άλλων χωρών

Επισκέψεις/μετακινήσεις στο πλαίσιο του προγράμματος, π.χ.

1. Εγκαταστάσεις Βιολογικού Καθαρισμού (Ενημέρωση - Συνέντευξη από τον Υπεύθυνο Βιολογικού καθαρισμού)

2. Δημαρχείο (Συνέντευξη από το Δήμαρχο ή τους αρμόδιους του Δήμου σχετική με την υδροδότηση, την αποχέτευση, τον τρόπο αποκομιδής και διάθεσης των στερεών απορριμμάτων)

3. ΚΠΕ Κορδελιού ή Βελβεντού ή Έδεσσας (Παρακολούθηση σχετικού προγράμματος του ΚΠΕ)

4. Επίσκεψη στο Μουσείο Ύδρευσης της ΔΕΥΑΘ (Θεσσαλονίκη).

Συνοπτική περιγραφή μεθοδολογίας / δραστηριοτήτων

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ: Παιχνίδια γνωριμίας, ανάπτυξης εμπιστοσύνης, συνεργατικότητας (π.χ. το κάθε παιδί παρουσιάζει το συμμαθητή/τριά του, το κάθε παιδί καθοδηγεί το συμμαθητή/τριά του, ο οποίος έχει τα μάτια κλειστά) (Αρχοντάκη & Φιλίππου, 2003).

Ερέθισμα, επιλογή θέματος και επί μέρους θεμάτων, χωρισμός σε ομάδες, ασκήσεις ανάπτυξης δεξιοτήτων ομαδικής εργασίας, σύνδεση με τα γνωστικά αντικείμενα του ΔΕΠΠΣ.

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ: Φύλλα εργασίας σχετικά με κύκλο του νερού, χρήσεις του νερού, κατανομή του νερού στον πλανήτη, αναλογία πόσιμου με υπόλοιπο νερό, πηγές ρύπανσης. Αναζήτηση πληροφοριών σχετικών με τα υποθέματα από τις ομάδες (στο σχολείο & εκτός σχολείου). Παιχνίδια ρόλων για επίλυση προβληματικών καταστάσεων για το νερό.

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ: Προετοιμασία συνεντεύξεων. Συνεντεύξεις από Δήμαρχο, υπεύθυνο υδροδότησης του Δήμου. Συζήτηση και εξαγωγή συμπερασμάτων από τις απαντήσεις. Έρευνα για την οικιακή χρήση του νερού (Δημιουργία ερωτηματολογίου για τους γονείς, σχετικού με την οικιακή κατανάλωση νερού και τη χρήση απορρυπαντικών στο σπίτι).

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΑΠΡΙΛΙΟΣ: Ιστορικά στοιχεία για τη χρήση του νερού και τα σκεύη του νερού, έθιμα για το νερό, τραγούδια, λογοτεχνία για το νερό. Δημιουργία αφίσας για την αειφορική χρήση του νερού και σχετικές άλλες εικαστικές κατασκευές.

ΜΑΙΟΣ: Επεξεργασία ερωτηματολογίων έρευνας, ανάλυση των στατιστικών στοιχείων, εξαγωγή συμπερασμάτων.

ΙΟΥΝΙΟΣ: Αξιολόγηση – ανατροφοδότηση. Παρουσίαση του όλου προγράμματος στο χώρο του σχολείου κατά την οποία θα ανακοινωθούν τα αποτελέσματα της έρευνας και οι προτάσεις.

Διαθεματικές έννοιες: Χώρος, χρόνος, σύστημα, αλληλεπίδραση, κοινωνική δικαιοσύνη, δικαίωμα, αειφορία.

(Οι ασκήσεις δημιουργήθηκαν με το πρόγραμμα Hot Potatoes)

Σχεδιασμός-Δημιουργία: Γιάννης Οργανόπουλος (Ημερομηνία ανάρτησης 22-10-2011)

.....................................................................................................................................................................................

1. Οδηγός Ανάπτυξης Διαθεματικών Δραστηριοτήτων, ΥΠ.Ε.Π.Θ., Π.Ι., Θεματ. Ενότητα "Νερό", σελ. 32-37 & 90-98.

3. Ένα κουτί γεμάτο νερό, Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο.

4.Το νερό: χθες, σήμερα, αύριο, ΚΠΕ Ελευθερίου Κορδελιού.

5. Το νερό και η αειφορική του διαχείριση, ΚΠΕ Ελευθερίου Κορδελιού.

6. "Το Ταξίδι του νερού στο Υπαίθριο Μουσείο Νερού Έδεσσας" & "Λουτρά Λουτρακίου Πόζαρ", έντυπα του ΚΠΕ Έδεσσας.

7. "Το νιο το ευλογημένο τ' αθάνατο νερό", έντυπο με φύλλα εργασίας & "Τα κατορθώματα μιας δροσοσταλιάς", σχετική εικονογραφημένη ιστορία για νηπιαγωγείο και μικρές τάξεις δημοτικού, του ΚΠΕ Νάουσας.

8. "Η νόνα η σταγόνα", του ΚΠΕ Βελβεντού, παραμύθι για παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας.

9. Οι δρόμοι του νερού - Η λίμνη της Καστοριάς, στον ιστότοπο του ΚΠΕ Καστοριάς

(HTTP),

(FLASH) .

11. Εξερευνώντας το Περιβάλλον της Ευρώπης, ΥΠΕΠΘ - WWF, Θ.Ε. "Νερό & Ποτάμια", στην Πύλη Παιδ. Υλικού

13.Τρικαλίτη, Α., Παλαιοπούλου – Σταθοπούλου, Ρ., (1999), Περιβαλλοντική Εκπαίδευση για Βιώσιμες πόλεις, ΥΠ.Ε.Π.Θ., Θεματική Ενότητα "Το νερό στην πόλη".

14. Το γλυκό νερό στον πλανήτη μας, Ιστοεξερεύνηση για Δ΄, Ε΄, ΣΤ΄, Τάξεις των Ευθ. Σταμούλη, Α. Γρίλια, Παν. Πήλιουρα. Διαθέσιμη στον Ιστότοπο του Παν. Πήλιουρα, Σχολικού Συμβούλου 10ης Εκπ/κής Περιφέρειας Αθηνών.

16. Μπουτάκης Γ., Μπαΐρας Χαρ., Αλεξούδης Ιω., Κουτσούλας, Ηλ., Μπιστίνας, Γρ., Λιανόπουλος Δ., Ιωαννίδης, Απ., Το νερό πηγή ζωής. Τετράδιο Εργασιών, ΚΠΕ Σουφλίου. Σουφλί, Μάρτιος 2009. Στον ιστότοπο του ΚΠΕ.

18. Βίγκλας, Π., Γκράσσος, Γ., Καπλάνης, Ξ., Το Νερό: Οι κρήνες της Μακρινίτσας, ΚΠΕ Μακρινίτσας. Μακρινίτσα, Δεκέμβριος 2007. Στον ιστότοπο του ΕΚΚΕ. (Προσπελάστηκε 20-03-2013)

19. "Ακολουθώντας τον ποταμό Κόσυνθο", Έντυπο με πληροφόρηση για τον ποταμό, του ΚΠΕ Βιστωνίδας Ν. Ξάνθης (2009). Στον Ιστότοπο του ΚΠΕ & στην Πύλη Παιδαγωγικού Υλικού για την Π.Ε.

21. Καλαϊτζίδης, Δ., Ψαλλιδάς, Β., (1999), Το ποτάμι, Εγχειρίδιο Παιδαγωγικών Δραστηριοτήτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα.

22α. "Τα μυστικά της Λίμνης Βιστωνίδας", Έντυπο με πληροφόρηση για τη λίμνη, του ΚΠΕ Βιστωνίδας Ν. Ξάνθης (2009). Στον Ιστότοπο του ΚΠΕ & στην Πύλη Παιδαγωγικού Υλικού για την Π.Ε.

25. ΜΙΑ ΣΤΑΓΟΝΟΠΑΡΕΑ ΣΤΗ ΛΙΜΝΗ ΜΑΣ, ΚΠΕ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ. Εκπαιδευτικό υλικό σχετικό με τις λίμνες, για μικρά παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας. Στον ιστότοπο του ΚΠΕ

. Περιλαμβάνει:

27. Το νερό νεράκι, Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης, Θεσ/νίκη, 2001. Για μικρά παιδιά

28. Ζωδιάτου, Ε., Πασσά, Μ., Σταυρόπουλος, Α., (2009), Οι δρόμοι του νερού: Τριήμερο Πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής του ΚΠΕ Κλειτορίας για παιδιά με νοητική υστέρηση. Έκδοση ΚΠΕ Κλειτορίας.

30. Ο Κύκλος του νερού σε παζλ, στο πλαίσιο του προγράμματος "Οι περιπέτειες του Νερούλη στον ποταμό Λουδία". ΚΠΕ Γιαννιτσών, 2009.

32. Το δώρο της βροχής - Αποστολή Νερό, Μεσογειακό Γραφείο Πληροφόρησης για το Περιβάλλον τον Πολιτισμό και την Αειφόρο Ανάπτυξη (MIO-ECSDE, 2009).

33. Παρασκευόπουλος, Σ., (Επιστημονική επιμέλεια) & Μπάρμπας, Τ., (Σχεδιασμός - Ανάπτυξη), (1999), Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών και Στελεχών της Εκπαίδευσης στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Περιλαμβάνει τα Κεφάλαια: α. Γενικό Μέρος Β. Το δάσος γ. Υγροβιότοποι. Θεσσαλονίκη, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης/ΑΠΘ.

34. Ρεπούση, Μ., Δαγκλή, Ολ., Κουτσουρά, Ζ., Μπενιάτα Ε., Γκούγκαρα Ε., (2006), Υδάτινες διαδρομές από το χτες στο σήμερα. Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για το μουσείο ύδρευσης και την ιστορία της Θεσσαλονίκης. Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο.

35. Λίμνη Στυμφαλίας. ΚΠΕ Σικυωνίων Κορινθίας. Διαθέσιμο στον Ιστότοπο του ΚΠΕ.

36. Θεοδωρίδου, Σ., Τσιγγενοπούλου, Ε., Κολίνη, Κ., Τεστέμπαση, Α., Λόγγος, Δ., Λόγγος, Ε., (2009), Το κάλεσμα της Λίμνης: Εκπαιδευτικός Οδηγός για τη Λίμνη Βεγορίτιδα βασισμένος στις Αρχές της Αειφόρου Ανάπτυξης. Έδεσσα, ΚΠΕ Έδεσσας.

37. Γνωριμία με τη φύση της Προστατευόμενης περιοχής ΛΙΜΝΗΣ ΚΕΡΚΙΝΗΣ. Φορέας Διαχείρισης Λίμνης Κερκίνης - Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (ΕΟΕ).

38. ΚΠΕ Ανωγείων, (2008, 2009), Όταν το νερό αγκάλιασε την πέτρα,

39. ΚΠΕ Ανωγείων, (2008), "Α μπε μπα μπλομ ...πού τρέχει το νερό;",

41. Βασάλα, Π., (2006), Κεφαλονιά – Υγρότοποι: Προγράμματα & Δραστηριότητες Π.Ε. Έκδοση ΤΕΔΚ Κεφαλονιάς και Ιθάκης. Διαθέσιμο στην Πύλη Παιδαγωγικού Υλικού (Προσπελάστηκε 18-10-2010)

42. MEDASSET (Μεσογειακός Σύνδεσμος για τη Σωτηρία των θαλασσίων χελωνών), (2002), Μεσόγειος θάλασσα - Πηγή ζωής. Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο.

43. «Ο υδρολογικός κύκλος». Γεωλογική Υπηρεσία ΗΠΑ. Ελληνικό κείμενο: Χρήστος Μακρόπουλος (Imperial College).(Προσπελάστηκε 06-11-2010).

46. "Ερασίνος, ο γιος του βράχου". Έκδοση ΚΠΕ Νέας Κίου.

47. "Μια φορά κι έναν καιρό, ήταν ένας ποταμός". Έκδοση ΚΠΕ Νέας Κίου.

48. "Όταν οι πηγές της Αργολίδας αναβλύζουν μύθους". Έκδοση ΚΠΕ Νέας Κίου.

49. "Νερό: Κοινό αγαθό για όλους" (CD). Κέντρο Στρατηγικού Σχεδιασμού για την Ανάπτυξη "ΔΗΜΗΤΡΑ". Εκστρατεία Ευαισθητοποίησης για του υδάτινους Πόρους του Πλανήτη μας.

Θέμα Προγράμματος: Ο καταναλωτισμός σε σχέση με την παραγωγή απορριμμάτων. Λιγότερα ψώνια, λιγότερα σκουπίδια. Ανακύκλωση.

Σκοπός του Προγράμματος: Η κατανόηση των προβλημάτων που σχετίζονται με την υπερκατανάλωση (παραγωγή σκουπιδιών), που οδηγεί στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος, η ευαισθητοποίηση και εν τέλει, η δημιουργία ορθολογικότερης καταναλωτικής συμπεριφοράς. Ο ενστερνισμός της αναγκαιότητας της ανακύκλωσης προς χάριν της βιωσιμότητας των φυσικών πόρων.

Η αναγκαιότητα επαναπροσδιορισμού και ιεράρχησης των αναγκών μας.

Υπάρχει καθημερινή επαφή των παιδιών με καταναλωτικά πρότυπα και διαφημιστικά μηνύματα που τα ωθούν, όπως και όλη την κοινωνία σε ανεξέλεγκτο υπερκαταναλωτισμό.

Η υπερκατανάλωση οδηγεί σε υπερπαραγωγή σκουπιδιών, για τα οποία υπάρχει πρόβλημα απόρριψης.

Οι συσκευασίες των προϊόντων που χρησιμοποιούν τα παιδιά και οι περισσότεροι από εμάς, είναι πάρα πολλές και συνήθως μη ανακυκλώσιμες.

Το θέμα συνδέεται εύκολα με το Αναλυτικό πρόγραμμα.

Το θέμα προσφέρεται για σύνδεση του σχολείου με την τοπική κοινωνία.

Οι ανθρώπινες ανάγκες εδώ και αλλού (ανά τον κόσμο) άλλοτε και τώρα.

Η κατανάλωση εδώ και αλλού (ανά τον κόσμο) άλλοτε και τώρα.

Περισσότερα συσκευασμένα προϊόντα, περισσότερα σκουπίδια, λιγότεροι διαθέσιμοι πόροι.

Η αναγκαιότητα της επαναχρησιμοποίησης και της ανακύκλωσης.

Η επικινδυνότητα διάφορων τοξικών απορριμμάτων.

Στόχοι /επιδιωκόμενα αποτελέσματα (γνωστικοί, συναισθηματικοί, δεξιοτήτων)

Να κατανοήσουν τη διαφορά μεταξύ βασικών και δευτερευουσών τεχνητών αναγκών.

Να κατανοήσουν ότι οι ανθρώπινες ανάγκες διαφοροποιούνται ανά τον κόσμο, αλλά και ότι αυτό δεν είναι πάντα απαραίτητο και «κοινωνικά δίκαιο».

Να κατανοήσουν τα παιδιά, αλλά και γενικότερα η τοπική κοινωνία, τη σπουδαιότητα και την αναγκαιότητα του περιορισμού της κατανάλωσης.

Να γνωρίσουν αειφορικές συνήθειες του παρελθόντος.

Να αντιληφθούν τους πιθανούς κινδύνους από την υπερπαραγωγή σκουπιδιών.

Να δημιουργηθεί κλίμα φιλίας, εμπιστοσύνης, συνεργασίας μεταξύ δασκάλων και μαθητών και να ενθαρρυνθούν οι μαθητές στην ομαδική εργασία.

Να αποκτήσουν θετική στάση σε θέματα που αφορούν τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και ισότητα σε θέματα κατανάλωσης των πόρων του πλανήτη.

Να αποκτήσουν δεξιότητες επίλυσης προβληματικών καταστάσεων, με συλλογική λήψη αποφάσεων.

Nα μάθουν να εκφράζονται μέσα από παιχνίδια ρόλων, χρησιμοποιώντας ανάλογα το σώμα τους (διάφορα παιχνίδια, θεατρικά δρώμενα).

Χρησιμοποιώντας απλά μέσα και «άχρηστα υλικά», να δημιουργήσουν κατασκευές σχετικές με το θέμα.

Να βελτιώσουν την παρατηρητικότητα και την οξυδέρκειά τους.

Να αποκτήσουν δεξιότητες χρήσης τεχνολογικών μέσων (φωτογραφική μηχανή, κάμερα, μαγνητόφωνο, …)

Πεδία σύνδεσης με τα αναλυτικά προγράμματα: π.χ.

Γλώσσα: Παραγωγή διάφορων κειμενικών ειδών.

Μαθηματικά: Στατιστικά στοιχεία για καταναλωτισμό γενικά.

Εικαστικά: Ομαδικές και ατομικές δημιουργίες με άχρηστα υλικά.

Γεωγραφία: Οι ανθρώπινες ανάγκες και ο καταναλωτισμός στην Ελλάδα και στον κόσμο

Ιστορία/Τοπική Ιστορία: Οι βασικές ανάγκες του ανθρώπου άλλοτε και τώρα.

Φυσική: Τα σκουπίδια και ο υδροφόρος ορίζοντας.

Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή: Κατανάλωση, σκουπίδια και Νομοθεσία

Πληροφορική: Αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο.

Επισκέψεις/μετακινήσεις στο πλαίσιο του προγράμματος, π.χ.

1. Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ). Ενημέρωση από τον υπεύθυνο του ΧΥΤΑ, παρατήρηση του όλου χώρου.

2. Δημαρχείο. Συνέντευξη με το Δήμαρχο … σχετική με την διάθεση σκουπιδιών του Δήμου. Συνέντευξη με τον υπεύθυνο καθαριότητας του Δήμου.

3. Πολυκαταστήματα της περιοχής. Καταγραφή των συσκευασιών (είδος υλικού, πλήθος συσκευασιών).

4. Χώροι συγκέντρωσης ανακυκλώσιμων υλικών. Παρατήρηση, ενημέρωση για το πού καταλήγουν.

5. Σε κάποιο ΚΠΕ για παρακολούθηση σχετικού προγράμματος (π.χ. ΚΠΕ Κορδελιού, ΚΠΕ Βερτίσκου, ΚΠΕ Μουζακίου, ΚΠΕ Δραπετσώνας, ...).

Συνοπτική περιγραφή μεθοδολογίας / δραστηριοτήτων

1^ος μήνας: Ερέθισμα, επιλογή θέματος και επί μέρους θεμάτων, χωρισμός σε ομάδες. Ασκήσεις ανάπτυξης εμπιστοσύνης και ανάπτυξης δεξιοτήτων ομαδικής εργασίας (Σχετικό το Βιβλίο των Αρχοντάκη, Ζ. & Φιλίππου, Δ. (2003), 205 βιωματικές ασκήσεις για εμψύχωση ομάδων, ψυχοθεραπείας, κοινωνικής εργασίας, εκπαίδευσης, Αθήνα, Εκδόσεις Καστανιώτη). Σύνδεση με τα γνωστικά αντικείμενα του Α.Π.Σ. Χαρτόνι εργασίας, (ομαδική δραστηριότητα), «Εμείς και τα απορρίμματα στο σπίτι και στο σχολείο».

2^ος μήνας: Φύλλα εργασίας σχετικά με τις ανθρώπινες ανάγκες ανά τον κόσμο άλλοτε και τώρα. Σχετικά Παιχνίδια ρόλων. Αναζήτηση πληροφοριών σχετικών με τα υποθέματα από τις ομάδες (στο σχολείο & εκτός σχολείου). Καταγραφή προϊόντων και συσκευασιών σε πολυκατάστημα της περιοχής. Εξαγωγή συμπερασμάτων για τα είδη το πλήθος και την αναγκαιότητα και χρησιμότητα ή μη των συσκευασιών.

3^ος μήνας: Χαρτόνι εργασίας, (ομαδική δραστηριότητα), «Εμείς και τα απορρίμματα στην πόλη». Προετοιμασία συνεντεύξεων. Συνεντεύξεις από Δήμαρχο, υπεύθυνο Καθαριότητας του Δήμου. Συζήτηση και εξαγωγή συμπερασμάτων από τις απαντήσεις. Δημιουργία ερωτηματολογίου για τους γονείς, σχετικού με τις συσκευασίες προϊόντων στο σπίτι και πού καταλήγουν αυτές.

4^ος μήνας: Επίσκεψη σε ΧΥΤΑ Κατερίνης (Τα παιδιά βλέπουν, ακούν, μυρίζουν, ανακαλύπτουν τον όγκο που καταλαμβάνουν συσσωρευτικά τα σκουπίδια ενός δήμου και ανιχνεύουν πιθανές επιπτώσεις στην υγεία ανθρώπων και ζώων από ανοικτές χωματερές). Επίσκεψη σε χώρο συγκέντρωσης ανακυκλώσιμων σκουπιδιών. Χαρτόνι εργασίας, (ομαδική δραστηριότητα), «Εμείς, τα απορρίμματα στον κόσμο, οι εμπλεκόμενοι φορείς και νομικά πρόσωπα».

5^ος μήνας: Πειράματα σχετικά με το χρόνο αποσύνθεσης των διάφορων προϊόντων (θάβουμε στην αυλή του σχολείου διάφορα οργανικά και ανόργανα προϊόντα και ελέγχουμε μετά από αρκετό χρόνο, ποια αποδομήθηκαν και ποια όχι). Διάφορες εικαστικές κατασκευές από «άχρηστα» υλικά.

Προτάσεις προς το Δήμαρχο. Προτάσεις προς τους γονείς και άλλους κατοίκους της τοπικής κοινωνίας (π.χ. πάντα χρήση πάνινης τσάντας για τα ψώνια μας και ποτέ χρήση πλαστικής).

6^ος μήνας: Ανακυκλώνουμε χαρτί στο σχολείο μας, δημιουργούμε τις προσκλήσεις παρουσίασης του προγράμματός μας από το δικό μας ανακυκλωμένο χαρτί. Δημιουργούμε αφίσα για την «λιγότερη κατανάλωση και την ανακύκλωση». Αξιολόγηση – ανατροφοδότηση, Παρουσίαση του προγράμματος σε μαθητές, γονείς και άλλα μέλη της τοπικής κοινωνίας.

Προβλεπόμενη συνεργασία με φορείς και πρόσωπα:

Δήμαρχο ………….., Υπεύθυνο Καθαριότητας Δήμου …………., Υπεύθυνους Πολυκαταστημάτων, Υπεύθυνο ΧΥΤΑ, Σύλλογο Διδασκόντων του σχολείου, Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων, ΜΚυΟ που ασχολούνται με το θέμα.

Διαθεματικές έννοιες: Χώρος, χρόνος, συνεργασία, σύστημα, αλληλεπίδραση, οικονομία, κοινωνική δικαιοσύνη, δικαίωμα, αειφορία.

2. Οδηγός Ανάπτυξης Διαθεματικών Δραστηριοτήτων, ΥΠ.Ε.Π.Θ., Π.Ι., Θεματική Ενότητα «Διαχείριση απορριμμάτων & αποβλήτων», σελ. 62-67 & 135-143.

3. Θησαυρός από σκουπίδια, (Για την ανακύκλωση χαρτιού, γυαλιού, μετάλλου, πλαστικού), Καλειδοσκόπιο.

4. Ανακύκλωση, μια ιστορία χωρίς τέλος, ΚΠΕ Κορδελιού.

5. Τρικαλίτη, Α., Παλαιοπούλου – Σταθοπούλου, Ρ., (1999), Περιβαλλοντική Εκπαίδευση για Βιώσιμες πόλεις, Θεματική Ενότητα «Μετακινήσεις, μεταφορές, ηχορύπανση, πόλη και Απορρίμματα».

6. Η ανακύκλωση ως αφορμή, Γραφείο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Β΄ Διεύθυνσης Α/θμιας Εκπ/σης Θεσσαλονίκης.

8. Οδηγός. Εγχειρίδιο για την υπεύθυνη κατανάλωση, UNESCO – UNEP, στον ιστότοπο των MEdIES, με δωρεάν εγγραφή μέλους. («[…] αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο η Υπεύθυνη Κατανάλωση συνδέεται άμεσα με την ποιότητα ζωής, την αποτελεσματική χρήση πόρων (ανθρώπινων και φυσικών), τη μείωση των απορριμμάτων, καθώς και με διάφορα ηθικά ζητήματα, όπως την παιδική εργασία, την κακομεταχείριση των ζώων, το δίκαιο εμπόριο και την ισότητα»).

12. Σωτηράκου, Μ., Κούκλης, Β., Κούβελου, Μ., Σμπαρούνης, Θ., Κωνσταντογιάννη, Μ., Λέκκα, Αλ., Βεργή, Καλ., Ανακύκλωση - Ανακύκλωση, ΥΠ.Ε.Π.Θ./Δνση ΣΕΠΕΔ/Τμήμα Α.Υ. & Π.Α. - ΚΠΕ Σουφλίου, Σουφλί, Ιούλιος 2009. Στον ιστότοπο του ΚΠΕ.

17. «Παρέα με την κυρία ΜΕΑ». Πρόγραμμα για τη Μείωση, Επαναχρησιμοποίηση, Ανακύκλωση Υλικών, του ΚΠΕ Ανατ. Ολύμπου.

Θέμα Προγράμματος: Η γειτονιά μας, η συνοικία μας: Το δομημένο μικροπεριβάλλον μας, οι δυνατότητές του, τα προβλήματά του, οι προτάσεις μας.

Σκοπός: Η γνωριμία με την «ευρύτερη γειτονιά» (τομέα του σχολείου)/συνοικία, η αναγνώριση του βαθμού αυτονομίας της ως μικρότερου συστήματος της πόλης, η ανάδειξη των καλών της σημείων, η ανάδειξη των βασικών μειονεκτημάτων και η από κοινού έκφραση προτάσεων. Μέσα από την όλη διαδικασία η δημιουργία θετικών στάσεων απέναντι στο μικροπεριβάλλον της γειτονιάς μας και κατ’ επέκταση απέναντι στο ευρύτερο περιβάλλον (τοπικό, εθνικό, παγκόσμιο).

Τα παιδιά κινούνται το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα της καθημερινότητάς τους μέσα στα όρια της γειτονιάς ή της συνοικίας και συνεπώς ενδιαφέρονται για το συγκεκριμένο χώρο.

Υπάρχει η δυνατότητα βιωματικής προσέγγισης.

Μπορεί να συνδεθεί το θέμα με διάφορα γνωστικά αντικείμενα του αναλυτικού προγράμματος.

Ικανοποιείται η εκπαιδευτική αναγκαιότητα της μετάβασης «από το μικρό στο μεγαλύτερο», από το «τοπικό/κοντινό» στο « μακρινό».

Ευνοείται το «άνοιγμα» του σχολείου προς την τοπική και την ευρύτερη κοινωνία.

Ο περιβαλλοντικός γραμματισμός διευκολύνεται από όλα τα παραπάνω.

Γειτονιά και συνοικία. Κάτοικοι, καταγωγή, ασχολίες/επαγγέλματα.

Η γειτονιά μας στη διαδρομή του χρόνου, μέσα από φωτογραφίες και άλλα τεκμήρια (π.χ. ζωγραφικοί πίνακες, σχεδιαγράμματα, αεροφωτογραφίες).

Η τοπική και η γενικότερη ιστορία μέσα από τα οδονύμια, τα μνημεία της γειτονιάς και της συνοικίας μας.

Γνωρίζουμε τον τόπο μας από προφορικές μαρτυρίες των παλαιών.

Προβλήματα (π.χ. κυκλοφοριακό, πεζοδρόμια, πεζόδρομοι, ποδηλατόδρομοι, διαβάσεις πεζών, διαβάσεις για ΑμεΑ, ηχοενόχληση, χώροι στάθμευσης, επικίνδυνοι δρόμοι, φωτισμός δρόμων και άλλων κοινόχρηστων χώρων, σκουπίδια, ατμοσφαιρική ρύπανση, συστήματα ύδρευσης, αποχέτευσης, …)

Στόχοι /επιδιωκόμενα αποτελέσματα (γνωστικοί, συναισθηματικοί, δεξιοτήτων)

Κατά την υλοποίηση του προγράμματος, οι μαθητές/τριες:

Να γνωρίσουν κομμάτια της τοπικής ιστορίας, χρησιμοποιώντας ερεθίσματα και στοιχεία (π.χ. ονόματα οδών, μνημεία, ονόματα πλατειών, προφορικές μαρτυρίες κατοίκων), της συνοικίας τους.

Να γνωρίσουν την ιστορία της συνοικίας τους, την καταγωγή τους, την εξέλιξη του τόπου τους.

Να γνωρίσουν τον τρόπο ζωής στο σχολείο κατά τα παλαιότερα χρόνια και να εντοπίσουν διαφορές του «άλλοτε» με το «τώρα», μέσα στη σχολική κοινότητα.

Να κατανοήσουν την παράλληλη και αλληλεξαρτώμενη εξελικτική πορεία ανθρώπων και Περιβάλλοντος (φυσικού και δομημένου).

Να αντιληφθούν πιθανά υπάρχοντα ή επικείμενα προβλήματα που δημιουργούν οι ανθρώπινες παρεμβάσεις.

Να αποφασίσουν συλλογικά και να προτείνουν λύσεις για την αντιμετώπιση των υπαρχόντων ή επικείμενων προβλημάτων.

Να αναπτύξουν αίσθημα ευθύνης, ενεργητικής συμμετοχής, ομαδικότητας.

Να αποκτήσουν δεξιότητες χρήσης τεχνολογικών μέσων (βιντεοκάμερα, φωτογραφική μηχανή, δημοσιογραφικό κασετόφωνο, ηλεκτρονικός υπολογιστής).

Να ευαισθητοποιηθούν τα παιδιά και, μαζί μ’ αυτά, οι κάτοικοι της συνοικίας σε ό,τι αφορά το περιβάλλον.

Πεδία σύνδεσης με τα αναλυτικά προγράμματα:

Μελέτη Περιβάλλοντος (π.χ. γειτονιές της πόλης, της πατρίδας μου, του κόσμου, …),

Γλώσσα (π.χ. σύνταξη επιστολών, προετοιμασία συνεντεύξεων, δημιουργία πολυτροπικού κειμένου, όπως αφίσας, πρόσκλησης, …),

Ιστορία (π.χ. Κομμάτια της τοπικής ιστορίας και συσχετισμός τους με την γενικότερη ιστορία),

Μαθηματικά (π.χ. Στατιστικά στοιχεία για τον πληθυσμό της συνοικίας μας),

Γεωγραφία (π.χ. Η θέση της πόλης μας σε σχέση με τη γεωμορφολογία της ευρύτερης περιοχής), Εικαστικά (π.χ. μακέτα της συνοικίας μας, ζωγραφίζω τη συνοικία μου όπως είναι και πώς θα’ θελα να είναι),

Τεχνολογίες Πληροφορίας Επικοινωνιών - Ξένη Γλώσσα (π.χ. αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο για γειτονιές του κόσμου).

Επισκέψεις/μετακινήσεις στο πλαίσιο του προγράμματος, π.χ.

Συνοικία: Περιβαλλοντικά μονοπάτια για αναζήτηση καταγραφή και φωτογράφηση καλών σημείων αλλά και προβληματικών καταστάσεων.

Συνοικία: Καταγραφή των οδονυμίων. Καταγραφή υπηρεσιών και επίσκεψη σ’ αυτές..

Συνοικία: Προφορικές μαρτυρίες από ηλικιωμένους κατοίκους. Καταγραφή αξιοσημείωτων γεγονότων.

Δημαρχείο: Συνέντευξη με Δήμαρχο για τα σχέδια ανάπτυξης της συνοικίας.

Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΚΠΕ): Συμμετοχή σε ημερήσιο σχετικό με τo θέμα μας πρόγραμμα. Για παράδειγμα, στο ΚΠΕ Κορδελιού για συμμετοχή στο ημερήσιο πρόγραμμα «Ελεύθεροι χώροι και πράσινο στην πόλη».

Συνοπτική περιγραφή μεθοδολογίας / ενδεικτικών δραστηριοτήτων

1^ος μήνας: Επιλογή θέματος, καταιγισμός ιδεών και συζήτηση για επιλογή υποθεμάτων, χωρισμός σε ομάδες ανάλογα με τα ενδιαφέροντα των παιδιών, ενημέρωση των γονέων για την υλοποίηση του συγκεκριμένου προγράμματος και πρόταση για συμμετοχή τους στο μέτρο του δυνατού. Ερωτηματολόγιο προς τους γονείς και τους άλλους κατοίκους για οικογενειακή επαγγελματική κατάσταση, καταγωγή τους. Επίσης θα ζητείται η άποψή τους για την κατάσταση που υπάρχει στη γειτονιά/συνοικία. Συγκέντρωση τεκμηρίων (φωτογραφικού και άλλου υλικού) για το παρελθόν και το παρόν της γειτονιάς/συνοικίας μας.

2^ος μήνας: Ζωγραφική με θέμα «η συνοικία μας» και «Πώς οραματίζομαι τη συνοικία μου». Περιβαλλοντικό μονοπάτι για καταγραφή/φωτογράφηση καλών και κακών σημείων, π.χ. καταγραφή υπαρχόντων χώρων πρασίνου και παιχνιδιού, καταγραφή ύπαρξης ή μη κάδων ανακύκλωσης (περισσότερα για περιβαλλοντικό μονοπάτι βλ. στην υποσημείωση)[1]. Γλωσσική καλλιέργεια (σύνταξη επιστολών προς Δήμο για επίλυση πιθανών προβλημάτων π.χ. προμήθεια/τοποθέτηση κάδων ανακύκλωσης σε σημεία της συνοικίας που δεν έχουν και προς Δ/νση Δασών για δενδροφύτευση).

3^ος μήνας: Περιβαλλοντικό μονοπάτι για καταγραφή οδονυμίων και καταγραφή των υπηρεσιών που υπάρχουν στη συνοικία μας. Ταξινόμηση των οδονυμίων κατά κατηγορίες (π.χ. ήρωες, γεγονότα, πολιτικά πρόσωπα, γεωγραφικοί τόποι). Ερμηνεία της επιλογής των συγκεκριμένων ονομάτων για τις οδούς. Επίσκεψη στις υπηρεσίες που θα εντοπίσουμε.

4^ος μήνας: Προφορικές μαρτυρίες παλαιών/ηλικιωμένων κατοίκων Σύγκριση της σημερινής κατάστασης της γειτονιάς μας με την κατάσταση του παρελθόντος, μέσα από τις προφορικές μαρτυρίες και το φωτογραφικό υλικό. Σύγκριση της δικής μας γειτονιάς με άλλες γειτονιές ανά τη χώρα μας και ανά τον κόσμο.

5^ος μήνας: Ανεύρεση δια του ερωτηματολογίου που θα δοθεί σε γονείς και τους άλλους κατοίκους, του γεροντότερου άνδρα και της γεροντότερης γυναίκας της συνοικίας μας. Πιθανό κάλεσμά τους στο σχολείο μας. Οι προσωπικότητες της συνοικίας μας (άνθρωποι που διαπρέπουν ή διέπρεψαν σε διάφορους τομείς).

6^ος μήνας: Δημιουργία αφίσας – αφισών (σύνθεση φωτογραφιών από τις φάσεις υλοποίησης του προγράμματος). Κείμενα με τις προτάσεις των μαθητικών ομάδων για κάθε ζήτημα/πρόβλημα – Επεξεργασία των κειμένων αυτών – κατάθεσή τους σε κάθε αρμόδιο φορέα. Παρουσίαση των προϊόντων του προγράμματος.

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ: Χώρος, χρόνος, αλληλεπίδραση, συνεργασία, σύγκριση, ομοιότητα, διαφορά, επικοινωνία, άτομο, ομάδα.

Συνεργασία με φορείς και πρόσωπα: Σύλλογο γονέων και κηδεμόνων, Σύλλογο διδασκόντων του σχολείου, κατοίκους της συνοικίας, Υπηρεσίες στη συνοικία, Υπηρεσίες του Δήμου, Δ/νση Δασών, Υπεύθυνο Π.Ε.

Σχετικό Εκπαιδευτικό Υλικό:

1. Οδηγός Ανάπτυξης Διαθεματικών Δραστηριοτήτων, ΥΠ.Ε.Π.Θ., Π.Ι., Θ.Ε. «Ανθρώπινες δραστηριότητες» σελ. 68-73 & 144-152.

2. Από τις πόλεις του κόσμου στην πόλη μας στη γειτονιά μας, του ΚΠΕ Κορδελιού.

3. Τρικαλίτη, Α., Παλαιοπούλου – Σταθοπούλου, Ρ., (1999), Περιβαλλοντική Εκπαίδευση για Βιώσιμες πόλεις, ΥΠ.Ε.Π.Θ.

4. Εξερευνώντας το Περιβάλλον της Ευρώπης, ΥΠΕΠΘ - WWF, Θ.Ε. «Αστικές περιοχές», στην Πύλη Παιδ. Υλικού.

5. Κυκλοφοριακό – Ατμοσφαιρική ρύπανση, του ΚΠΕ Αργυρούπολης.

6. Τα πουλιά στην πόλη, του ΚΠΕ Κορδελιού.

7. Πρασινίζοντας τις αυλές των σχολείων, στον ιστότοπο της WWF Ελλάς (Αρχείο PDF).

8. Κάθε σχολείο ένας κήπος, ΚΠΕ Κιλκίς.

9. «Βιομηχανική κληρονομιά. Αξίες από το παρελθόν, παρακαταθήκη για το μέλλον …», ΚΠΕ Νάουσας.

10. Μες στα στενά σοκάκια της Αρναίας, (Αρχιτεκτονική - Επαγγέλματα - Ήθη και έθιμα), ΚΠΕ Αρναίας

11. Ταμουτσέλη, Κ., (επιστ. επιμ., 2000), Υπαίθριος σχολικός χώρος, Γραφείο Περιβαλλοντικής Εκπ/σης Β΄ Δ/νσης Β/θμιας Εκπ/σης Θεσσαλονίκης, διαθέσιμο στην Πύλη Παιδαγωγικού Υλικού (αρχείο PDF).

12. «Πορεία στο χρόνο: Ιστορία και Περιβάλλον στο κάστρο του Πλαταμώνα», στον ιστότοπο του ΚΠΕ Ανατ. Ολύμπου.

13. «Χτίζουμε αυτό που είμαστε, είμαστε αυτό που χτίζουμε», στον ιστότοπο του ΚΠΕ Ανατ. Ολύμπου.

14. «Πελλαία Χώρα: Ταξιδεύοντας στο παρελθόν, σχεδιάζουμε το μέλλον μας», ΚΠΕ Γιαννιτσών.

15. «Εφημερίς», Τύπος και Περιβάλλον, (Τετράδιο εργασιών και CD), ΚΠΕ Σιάτιστας.

16. Δρακωνάκη, Χ., Κασωτάκη, Κ., Πλουσάκη, Κ., (επιμ.), (2009), Η εκπαίδευση για ένα βιώσιμο αστικό περιβάλλον, Πρακτικά Σεμιναρίου (4,5,6 Δεκ. 2008), Νεάπολη Κρήτης, Έκδοση ΚΠΕ Νεάπολης Κρήτης.

17. Μιχαήλ, Σύρμω, Παπαδημητρίου, Ευθ., (2008), Αναζητώντας το χαμένο χώρο... Ένα πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Αγωγής για τους Ελεύθερους χώρους και το πράσινο στην πόλη, Θεσσαλονίκη, Έκδοση ΚΠΕ Ελευθερίου - Κορδελιού.

18. Φλογαΐτη, Ευγ., (επιστ. επιμ., 1995), Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στο δημοτικό σχολείο, ΥΠ.Ε.Π.Θ., WWF. Θεματική Ενότητα "Αέρας", διαθέσιμο στην Πύλη Παιδαγωγικού Υλικού.

19. Μελάς Δ., Αλεξανδροπούλου Α., Αμοιρίδης Β., Κακαρίδου Μ., Σουλακέλλης Ν., (2000), Ατμοσφαιρική Ρύπανση: Οδηγός Εκπαιδευτικών. Αθήνα, ΥΠ.Ε.Π.Θ. Διαθέσιμο στην Πύλη παιδαγωγικού Υλικού για την Π.Ε. (Προσπελάστηκε 11-10-2010).

20. "Κατοικείν", ("Σε τι είδους χώρους θέλουμε να ζούμε και τι είδους αξίες και ανάγκες οδήγησαν σπίτια, γειτονιές και πόλεις να είναι τόσο αποξενωμένα από και εχθρικά προς τον άνθρωπο και το περιβάλλον; Τι είδους λύσεις προσφέρει η τεχνολογία και η βιοκλιματική και οικολογική δόμηση; Ποια είναι η ψυχολογική, κοινωνική, οικονομική και πολιτική διάσταση του θέματος «κατοικία»;) Για παιδιά 9 ετών και άνω, στον Ιστότοπο της WWF Hellas (Προσπελάστηκε 21-10-2010). (21 αρχεία PDF).

21. "Ταξίδι στο παρελθόν: Ναύπλιο", Έκδοση ΚΠΕ Κίου.

22. "Ταξίδι στο παρελθόν: Νέα Κίος", Έκδοση ΚΠΕ Νέας Κίου.

[1] Περιβαλλοντικά μονοπάτια στη συνοικία μας και στην ευρύτερη περιοχή της πόλης, για παρατήρηση και μελέτη χαρακτηριστικών του φυσικού και ανθρωπογενούς τοπικού περιβάλλοντός μας.

Καλό είναι να προηγηθεί προετοιμασία ενός χάρτη της περιοχής στον οποίο θα επισημαίνεται κάθε φορά, το μονοπάτι καθώς και πληροφορίες και ερωτήσεις ώστε να διεγερθεί το ενδιαφέρον των μαθητικών ομάδων.

Ενδεικτικές Δραστηριότητες σε αστικό περιβαλλοντικό μονοπάτι: Καταγραφή των οδονυμίων, καταγραφή των ανοιχτών χώρων πρασίνου και της κατάστασής τους, καταγραφή της μορφής του οικοδομικού όγκου (πολυκατοικίες, αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, μονοκατοικίες, υψηλοί συντελεστές δόμησης και κάλυψης, πυκνότητα δόμησης), καταγραφή σχέσεων έλξης – άπωσης μεταξύ των διάφορων χρήσεων γης (για σχέσεις έλξης - άπωσης βλ. «Ορολόγιο - Γλωσσάρι»), καταγραφή επάρκειας (π.χ. πλάτος) πεζοδρομίων, ύπαρξης πεζοδρόμων, ποδηλατοδρόμων, καταγραφή της συχνότητας κίνησης των διερχόμενων αυτοκινήτων με έναν επιβάτη, με πολλούς επιβάτες, των διερχόμενων ποδηλάτων, των διαβάσεων για ΑΜΕΑ και αν είναι ελεύθερες ή κατειλημμένες από παρκαρισμένα αυτοκίνητα, έλεγχος - διαπίστωση δυνατότητας πρόσβασης σε πεζοδρόμους και άλλα σημεία της πόλης των μετακινούμενων υπηρεσιών (ασθενοφόρων, πυροσβεστικών οχημάτων κ.α.), καταγραφή των υπαρχόντων κάδων ανακύκλωσης, έλεγχος - διαπίστωση ύπαρξης ή μη επαρκούς φωτισμού των δρόμων και άλλων κοινόχρηστων χώρων, καταγραφή διαφοράς θερμοκρασίας του Κέντρου της πόλης από τα περίχωρα τις ίδιες ώρες (για Αστική θερμική νησίδα βλ. «Ορολόγιο - Γλωσσάρι»), …

Θεματικό έτος 2010: Ενέργεια - Ανανεώσιμες Πηγές & Τοπικές Κοινωνίες

Για την επιλογή θέματος/θεμάτων και υποθεμάτων σχετικών με την ενέργεια και τα γενικά κριτήρια επιλογής (θεμάτων σχετικών με την ενέργεια), ανατρέξτε στην

Εγκύκλιο με αριθμό 78506/Γ₇/03-07-2009/ΥΠ.Ε.Π.Θ./Δνση ΣΕΠΕΔ/Τμήμα Β΄

Για τη στοχοθεσία, για δραστηριότητες επίτευξής της καθώς και για πολλές άλλες ιδέες σχετικές με το σχεδιασμό και υλοποίηση προγραμμάτων της συγκεκριμένης θεματικής περιοχής, ανατρέξτε στις παρακάτω προτεινόμενες πηγές εκπαιδευτικού υλικού:

Το Πρόγραμμα απευθύνεται σε μαθητές Γυμνασίων & Λυκείων, πλην όμως θεωρούμε ότι είναι προσιτό και ενδιαφέρον για μαθητές Ε΄- ΣΤ΄ Τάξεων Δημοτικού.

1. Οδηγός Ανάπτυξης Διαθεματικών Δραστηριοτήτων, ΥΠ.Ε.Π.Θ., Π.Ι., ΘΕ: «Ενέργεια», σελ. 56-61 & 126-134.

2. Πατσέας, Κ., Ενέργεια- Περιβάλλον- Ανάπτυξη, Ελληνικά Γράμματα.

3. Η Ενέργεια και εμείς (CD), ΥΠ.Ε.Π.Θ. – Διεπιστημονικό Ινστιτούτο Περιβαλλοντικών Ερευνών, (1999).

4. S.O.S Ενέργεια (CD), ΥΠ.Ε.Π.Θ., Ίδρυμα Μελετών Λαμπράκη

5. Βιομηχανική κληρονομιά. Αξίες από το παρελθόν, παρακαταθήκη για το μέλλον …, ΚΠΕ Νάουσας, Θ.Ε. «Νάουσα, η πόλη της υδροκίνητης βιομηχανίας».

6. Το Ταξίδι του Νερού στο Υπαίθριο Μουσείο Νερού Έδεσσας, ΚΠΕ Έδεσσας.

7. Ενέργεια και Περιβάλλον, στον ιστότοπο του ΚΠΕ Καστοριάς

(HTTP)

(FLASH).

8. Άνθρακες… ο θησαυρός, του ΚΠΕ Μελίτης (Ντοσιέ και CD).

9. Βιομηχανία και Βιώσιμη ανάπτυξη, του ΚΠΕ Κορδελιού.

16. «Οι βροχοποιοί» www.vrohopoioi.gr. Ιστορία στο διαδίκτυο, της οποίας την έκδοση επιμελείται το ΚΑΠΕ στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού έργου "Kids4Future".

21. Αθανασίου, Χρυσ., (2008), Ενέργεια: από τη φύση... στην κοινωνία, Θεσσαλονίκη, Έκδοση ΚΠΕ Κορδελιού.

22. Γερογιάννης, Κ., Γκίκα, Αθ., Γκορίλας, Θ., Γραμμένος, Κ., Καλαμπαλίκη, Χ., Μπότσαρης, Δ., Ντάνης, Α., Παπαχρήστος, Γ., Σακελλάρης, Γ., Σωτηρίου, Α., (2006), Ενέργεια: Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Φύλλα Εργασίας Καρδίτσα, Έκδοση του ΚΠΕ Μουζακίου. Διαθέσιμο στον ιστότοπο του ΚΠΕ.

1. 25. Φλογαΐτη, Ε. & Βασάλα, Π. (επιμ.) (1999). Το Ενεργειακό Ζήτημα. Εκπαιδευτικό υλικό για το Γυμνάσιο και το Λύκειο, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα.

1. 26. Κουτσούμπας, Χ., (2006), Ήπιες Μορφές Ενέργειας: Διδακτική προσέγγιση με το παραδοσιακό και το εποικοδομητικό πρότυπο. Έκδοση: Ελληνικά Γράμματα

32. Φλογαΐτη, Ευγ., (επιστ. επιμ., 1995), Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στο δημοτικό σχολείο, ΥΠ.Ε.Π.Θ., WWF. Θεματική Ενότητα "Κλιματική αλλαγή", διαθέσιμο στην Πύλη Παιδαγωγικού Υλικού.

33. Μελάς, Δ., Ασωνίτης, Γ., Αμοιρίδης, Β., (2000), Κλιματική αλλαγή: Οδηγός εκπαιδευτικών. Αθήνα, ΥΠ.Ε.Π.Θ. Διαθέσιμο στην Πύλη παιδαγωγικού Υλικού για την Π.Ε. (Προσπελάστηκε 11-10-2010).

37. Βλάχου - Βρετού, Ειρ., Γρίλλια, Π.Μ., Βεργοπούλου Σ., Ζεπάτου, Π., Πανάγου, Ε., (2010), Κλιματικές αλλαγές και Ακραία Καιρικά Φαινόμενα, Έκδοση ΚΠΕ Νέας Κίου, Ναύπλιο.

38. Μαρκατσέλης, Ευ., Παπαγεωργίου, Μ., Αγγελής, Κ., Αναγνώστου, Γ., Καραφέρη, Π., (χ.χ.), Κλιματικές αλλαγές - Ακραία Καιρικά Φαινόμενα, Έκδοση ΚΠΕ Στυλίδας, Στυλίδα.

Θεματικό έτος 2011: Εκπαίδευση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα

Μπορούν λοιπόν τα σχολεία με την καθοδήγηση των Υπευθύνων Σχολικών Δραστηριοτήτων να λάβουν υπόψη και την διάσταση αυτή στα φετινά τους προγράμματα. […]. Σε οποιοδήποτε διαθεματικό πρόγραμμα Σχολικών Δραστηριοτήτων μπορεί να εξεταστούν όψεις που αφορούν και τα δικαιώματα αλλά και τη σύνδεσή τους με την αντίστοιχη ατομική και συλλογική ευθύνη. Ενδεικτικές θεματικές είναι

Για την επιλογή θέματος/θεμάτων και υποθεμάτων σχετικών με τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τα γενικά κριτήρια επιλογής (θεμάτων σχετικών με τα Ανθρώπινα Δικαιώματα), για τη στοχοθεσία, για δραστηριότητες επίτευξής της καθώς και για πολλές άλλες ιδέες σχετικές με το σχεδιασμό και υλοποίηση προγραμμάτων της συγκεκριμένης θεματικής περιοχής, ανατρέξτε στις παρακάτω προτεινόμενες πηγές εκπαιδευτικού και άλλου σχετικού υλικού:

«Χωρίς καμία επιβάρυνση για τους εκπαιδευτικούς, η Νεολαία υπέρ των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Διεθνώς προσφέρει ένα ολοκληρωμένο πακέτο διδακτικών εργαλείων. Συμπεριλαμβάνονται ένας οδηγός για τον εκπαιδευτικό, βιβλιαράκια και βίντεο, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε κάθε αίθουσα διδασκαλίας σε όλο τον κόσμο […]».

2α.

Η Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (1948). Στον Ιστότοπο του Περιφερειακού Κέντρου Πληροφόρησης των Ηνωμένων Εθνών. (Προσπελάστηκε 06-10-2010).

Διαδικασία αξιολόγησης του προγράμματος (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, χ.χ.)

Στόχοι /επιδιωκόμενα αποτελέσματα (γνωστικοί, συναισθηματικοί, δεξιοτήτων)