ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ : ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Ενότητα 1η (318e-320c) – Μπορεί η αρετή να γίνει αντικείμενο διδασκαλίας;

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΒΟΗΘΗΜΑΤΟΣ

1. Πώς κρίνετε τη στάση του αθηναϊκού δήμου, όπως την περιγράφει ο Σωκράτης, απέναντι στους ειδικούς πάνω σε κάποια συγκεκριμένα ζητήματα και απέναντι στους πολίτες που, σε γενικά θέματα, θέλουν να δώσουν τη γνώμη τους στην πολιτική συνέλευση; Ποια θεωρείτε ότι είναι η στάση των σημερινών πολιτικών κοινωνιών απέναντι στο θέμα;

2. Συνοψίστε και συζητήστε τους λόγους για τους οποίους ο Σωκράτης ισχυρίζεται πως η αρετή δεν μπορεί να μεταδοθεί.

3. Να παρουσιάσετε επιγραμματικά την άποψη του Πρωταγόρα και του Σωκράτη σχετικά με τη διδασκαλία της πολιτικής αρετής.

4. Ποιο το περιεχ?μενο της «ε?βουλ?ας» σ?μφωνα με τον Πρωταγ?ρα; Ανταποκρ?νεται στις απαιτ?σεις του τρ?που ζω?ς των Αθηνα?ων πολιτ?ν;

5. Ποια η σημασία της λέξης «πολιτική αρετή» στο κείμενο;

6. Παρουσιάστε το πρώτο επιχείρημα του Σωκράτη και αξιολογήστε το.

7. Παρουσιάστε το δεύτερο επιχείρημα του Σωκράτη και αξιολογήστε το.

8. α) Τι ονομ?ζουμε «σωκρατικ? ειρωνε?α» και σε ποια σημε?α του κειμ?νου μπορο?με να την εντοπ?σουμε; β) Λαμβάνοντας υπόψη την ειρωνεία που είναι εμφανής στο κείμενο, αλλά και το γενικότερο ύφος του φιλοσόφου, τι συμπεράσματα μπορούμε να συναγάγουμε για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει τον Πρωταγόρα;

9. Τι γνωρίζετε για την επαγωγική μέθοδο και πού εντοπίζεται στην ενότητα αυτή;

10. Σχολι?στε τον τρ?πο με τον οπο?ο λειτουργο?σε η δημοκρατ?α στην αρχα?α Αθ?να. ?ταν σε θ?ση να καλλιεργ?σει την κριτικ? ικαν?τητα του Αθηνα?ου πολ?τη; Συγκρ?νετ? τη με τη δημοκρατ?α που εφαρμ?ζεται στις μ?ρες μας.

11. Ποιες αρχές της δημοκρατικής λειτουργίας της αθηναϊκής πολιτείας επιβεβαιώνονται από το κείμενο; Να τις εντοπίσετε και να τις εξηγήσετε με συντομία.

12. Να διαγράψετε το ήθος των δύο συνομιλητών.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΕ

1. Να επισημ?νετε τους θεματικο?ς ?ξονες της εν?τητας.

2. α) Ποιο ε?ναι το αντικε?μενο της διδασκαλ?ας του Πρωταγ?ρα, ?πως το ορ?ζει ο ?διος;

β) Γιατί τονίζει ότι στ?χος του εκπαιδευτικο? του προγρ?μματος ε?ναι να γ?νει ο μαθητ?ς του ικαν?ς «να πρ?ξει και να μιλ?σει» (πράττειν κα? λέγειν) για πολιτικ? θ?ματα; Στην απ?ντησ? σας, αξιοποι?ντας τις γνώσεις που έχετε για την αρχαία κοινωνία και ειδικά για τη δημοκρατική Αθήνα, να αναφερθε?τε στη σημασία που είχε ο συνδυασμός λόγων και έργων στην πολιτική ζωή1.

3. Ο Σωκρ?της την «ευβουλ?α για τα ζητ?ματα του ο?κου και τα θ?ματα της π?λης» (ε?βουλία περ? τ?ν ο?κε?ων κα? περ? τ?ν τ?ς πόλεως), που επαγγέλλεται ως στόχο της διδασκαλίας του ο Πρωταγόρας, την εξηγε? ως «πολιτική τέχνη», δηλαδ? τ?χνη με την οποία «κ?νει τους ?νδρες ?γα-θο?ς πολ?τες» (ποιε?ν το?ς ?νδρας ?γαθο?ς πολίτας). Ο Πρωταγόρας δέχεται ανεπιφύλακτα ότι αυτό ακριβώς διδάσκει. Να εξηγ?σετε τη σ?νδεση αυτ? πολιτικ?ς και αρετ?ς με αναφορ? στις πολιτικ?ς αντιλήψεις και γενικ? την πολιτική ζωή της αρχαίας Ελλ?δας (ειδικ? της Αθήνας).2

4. Να επισημάνετε στο κείμενο και να αναλύσετε τα στοιχεία που αποδεικνύουν τη μεγάλη σημασία που είχε για τον πολίτη της αθηναϊκής δημοκρατίας η απόκτηση παιδείας.

5. Εγ? λοιπ?ν θεωρ?, ?πως και οι ?λλοι ?λληνες, ?τι οι Αθηνα?οι ε?ναι σοφο?: Νομ?ζετε ?τι ο Σωκρ?της μιλ?ει ειρωνικ?; Να λ?βετε υπ?ψη σας ?σα αναφ?ρει στην ?πολογία του (κεφ. 6 – 8) για την εξ?ταση που έκανε στους Αθηνα?ους και να συσχετίσετε τις απ?ψεις αυτ?ς με τη γν?μη του Πλ?τωνα για την εκκλησία του δ?μου (Πολιτεία 492 b-c)3.

6. Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί ο Σωκράτης για το μ?διδακτόν της αρετής, από πού τα αντλε?και πόσο ισχυρά είναι;4

7. Ποιες αρχές της δημοκρατικής λειτουργίας της αθηναϊκής πολιτείας επιβεβαιώνονται από το κείμενο; Να τις εντοπίσετε και να τις εξηγήσετε με συντομία.

8. Ο Σωκρ?της για να αποδε?ξει ?τι η πολιτικ? τ?χνη δεν διδ?σκεται φέρνει ως παράδειγμα τους γιους του Περικλ?και τον Κλειν?α, ανιψι? του μεγ?λου πολιτικο? και αδελφ? του Αλκιβι?δη. Αποδεικνύεται με το παρ?δειγμα η θ?ση του Σωκρ?τη;5

9. Ο Πρωταγόρας είχε ορ?σει τη διδασκαλ?α του ως ε?βουλ?αν, συμφώνησε ?μως με το Σωκρ?τη ?τι εννοε? την «πολιτικ?τέχνη». Ο Σωκράτης πάλι στο λόγο του φα?νεται να υπονοε? την «πολιτικ?αρετή» αλλ? αναφέρεται στην «αρετή» γενικά.

α) Αφο? διαβ?σετε την εισαγωγ? στο δι?λογο (σσ. 53, 55-56), να εξηγήσετε τι νομίζετε ότι θέλει να επιτύχει με τον τρόπο αυτό ο Σωκράτης.

β) Τι μπορούμε να συμπεράνουμε για τις αντιλήψεις του Σωκρ?τη περί ?ρετ?ς6;

γ) Ποια σχ?ση φα?νεται να ?χει η ?ννοια ?ρετ?στο κε?μενο με τους ?ρους ε?βουλ?α, πολιτικ? τ?χνη, πολιτικ? ?ρετ?7;

10. Ο Σωκρ?της καταλ?γει γενικε?οντας ?τι η αρετ?δεν ε?ναι διδακτ?. Ποια εντύπωση μας δημιουργεί με τη γενίκευση αυτή και πού νομ?ζετε ?τι αποβλέπει8;

11. Στην ?πολογ?α του ο Σωκρ?της αναφ?ρει: ?γ? δ?διδάσκαλος μ?ν ο?δεν?ς πώποτ“ ?γενόμην? ε?δέ τις μου λέγοντος κα? τ? ?μαυτο?πράττοντος ?πιθυμε? ?κούειν … ο?δεν? πώποτε ?φθόνησα ? μήτε ?πεσχόμην μηδεν? μηδ?ν πώποτε μάθημα μήτε ?δίδαξα (33b). Π?ς φα?νεται να εννοε?τη διδασκαλ?α και το δικ? του ?ργο9;

12. «Ο Σωκράτης δεν ισχυρ?ζεται ποτ? ?τι διδάσκει, αλλ? ?τι ελ?γχει και εγε?ρει στη ζ?τηση της αρετ?ς». Να εξηγήσετε τη διαφορά.

13. Ο Αριστοτέλης επαινεί το Σωκράτη γιατί πρόσφερε την επαγωγική μέθοδο στη φιλοσοφική αναζήτηση. Να εντοπίσετε στο κείμενο τη μέθοδο αυτή και να καταγρ?ψετε το συλλογισμ?του Σωκρ?τη. (Να συμβουλευτε?τε και την εισαγωγή του βιβλ?ου σας, σσ. 36 -37).

14. Από πού προέρχονται οι γνώσεις του Πρωταγόρα κατά το Σωκράτη; Τι συμπεραίνουμε (απ? τα λ?για του Σωκρ?τη) για την πηγή της γνώσης και, έμμεσα, για τη δυνατότητα και τα όρια της γνώσης10;

15. Για ποιες μεθόδους διδασκαλίας των σοφιστών γίνεται λόγος στο κείμενο;

16. Ποια θέση είχε ο μύθος στη διδασκαλία των σοφιστών;

17. Η χρήση του μύθου για διδακτικούς σκοπούς δεν είναι επινόηση των σοφιστών, υπάρχει ήδη στον Όμηρο (Ιλιάδα Ι 529 – 600, Μελέαγρος και Ω 602 – 617, Νιόβη) κ.α. Να διαβ?σετε κ?ποιον απ? τους μ?θους αυτο?ς και να επισημ?νετε κοιν? στοιχε?α και διαφορ?ς με το μ?θο στη διδασκαλ?α των σοφιστ?ν.

————————————————————————————————————————————————-

1 Ο Πρωταγόρας ανταποκρίνεται στο πάγιο αίτημα της δημοκρατικής κοινωνίας και η απάντηση θα στηριχτεί κυρίως στον τρόπο λειτουργίας της αθηναϊκής δημοκρατίας. Για τη φιλοσοφική ερμηνεία των απόψεων με τις οποίες ο Πρωταγόρας θεμελιώνει θεωρητικά τη δημοκρατία.

2 Για τους αρχαίους Έλληνες ο άνθρωπος ήταν πρώτα πρώτα πολιτικ?ν ?ν και η ύπαρξή του ήταν αδιανόητη έξω από την πόλη στην οποία ήταν ενταγμένος. Σωκράτης και Πρωταγόρας συμφωνούν ότι άξονας της αγωγής των νέων είναι η αρετή, αν και δεν την εννοούν με τον ίδιο τρόπο. Ο Πρωταγόρας δίνει έμφαση στην κοινωνική λειτουργία και χρησιμότητα της αρετής (δεν ενδιαφέρεται για λεπτομερέστερες θεωρητικές αναλύσεις). Φα?νεται ?τι ο Πρωταγ?ρας δ?χεται (και ο Σωκρ?της ?μμεσα) ?τι ο αγαθός άνδρας είναι αυτονόητα αγαθός πολίτης (γι’αυτ? και το μ?θημα που διδ?σκει ε?ναι ε?βουλ?α περ? τ?ν ο?κε?ων κα? περ? τ?ν τ?ς π?λεως).

3 Ο Σωκρ?της εκφρ?ζει εδώ μ?α αντ?ληψη κοιν? στους αρχα?ους συγγραφε?ς.. ?σως ?μως στη διατύπωση του Σωκρ?τη να υπ?ρχει κ?ποια δόση ειρωνείας, δεδομ?νου ?τι αφεν?ς ε?ναι ο ?διος Αθηνα?ος, αφετ?ρου ε?ναι γνωστ?ς οι απ?ψεις του για τους συμπατρι?τες του..

4 Χρησιμοποιεί δύο επιχειρήματα: ? α) Οι Αθηναίοι, άνθρωποι σοφοί, όταν πρόκειται να συζητήσουν για θ?ματα που εξαρτ?νται απ? την τεχνογνωσ?α, συμβουλεύονται τους ειδικούς. Όταν πρόκειται να συζητήσουν για τη διοίκηση της πόλης, τότε μπορεί να μιλήσει ο καθένας, χωρίς να έχει μάθει την «τέχνη» αυτή από κανέναν. Άρα: Οι Αθηναίοι πιστεύουν ότι η «τ?χνη» αυτ? δεν διδάσκεται. ? β) Οι πιο σοφο? και οι ?ριστοι των συμπολιτών μας που ?χουν αυτ? την αρετ? δεν είναι σε θέση να τη μεταδώσουν σε άλλους, παράδειγμα ο Περικλής με τους γιους του είτε με τον ανιψιό του Κλεινία και πάμπολλοι άλλοι αγαθοί, που δεν βελτ?ωσαν ποτ? κανέναν (ο?δένα πώποτε βελτίω ?ποίησαν). Άρα: η αρετή δεν διδάσκεται. ? Στο δε?τερο επιχείρημα μεταπηδά από το χώρο της πολιτικής σ? αυτόν της ηθικής. ? Τα επιχειρήματα προέρχονται από την πολιτική πρακτική και την καθημερινή ζωή. Το δεύτερο ειδικά οδηγεί σε αμφισβητούμενο συμπέρασμα, αφού θα μπορούσε να συμπεράνει κανείς ότι η κατοχή της αρετής είναι κάτι διαφορετικό από τη μετάδοσή της κτλ. Το πρώτο χρειάζεται να αναλυθεί περισσότερο για να φανούν οι αδυναμίες του, π.χ. το γεγονός ότι ο αθηναϊκός λαός είναι σοφός, συνεπάγεται ότι η γνώμη του γίνεται δεκτή ως αληθινή, πράγμα που ο Σωκράτης δεν διατυπώνει, αλλά εξυπακούεται. Αυτό όμως μπορεί να ελεγχθεί ως προς την εγκυρότητά του. Η επιχειρηματολογία του ανήκει στην κατηγορία που ο Αριστοτέλης ονομάζει «?ξ ε?κότων», δηλαδή πιθανολογική. Ο A. E. Taylor (σ. 287) επισημαίνει ότι ο Σωκράτης δε θα δεσμευτεί με κάποια από τις απόψεις που εκθέτει, για τις οποίες απλώς υποστηρίζει ότι δεν μπορούν να αγνοηθούν.

5 Δεν αποδεικνύεται η θέση αυτή από ένα ή δύο παραδείγματα. Στην περίπτωση των γιων του Περικλ?, και αν δεν λ?βουμε υπ?ψη μας τη, γνωστή, διανοητικ? τους κατ?σταση, το συμπέρασμα που εξάγεται είναι ότι η προσωπική κατάκτηση της αρετής δεν συμπίπτει υποχρεωτικ? με την ικανότητα να τη διδάξει κανείς ? ?τι οι μεγ?λοι πολιτικο? (ως γονε?ς) δεν ε?ναι καλο? δ?σκαλοι της αρετ?ς κτλ. Στο παρ?δειγμα του Κλειν?α ο Σωκρ?της ?χει μετατοπιστε? απ? την πολιτικ? τ?χνη στην ηθικ?, αφο? δεν αναφ?ρεται στη διδασκαλ?α της πολιτικ?ς τ?χνης αλλ? στη δι?πλαση του χαρακτ?ρα του νεαρο?, στην ηθικ? του διαπαιδαγώγηση. Επιπλ?ον, αν λ?βουμε υπ?ψη μας ?τι, όπως φαίνεται από τα λόγια του Σωκράτη, ο Κλειν?ας ήταν ανεπίδεκτος μαθήσεως, αντιπροσωπεύει επομένως την εξαίρεση, τ?τε δεν μπορεί να εξαχθεί γενικό συμπέρασμα από το παρ?δειγμα.

6 α) Στόχος του είναι να οδηγήσει τη συζήτηση εκεί που θέλει, στην έννοια της αρετής. β) Φαίνεται ότι θεωρεί την πολιτική αρετή μέρος της έννοιας «αρετή».

7 γ) Ο όρος «αρετή» φα?νεται ?τι είναι ταυτόσημος με τους ε?βουλία, πολιτικ? τέχνη, πολιτικ? ?ρετή (και στα επ?μενα ?ρετ? ?νδρ?ς). Χρησιμοποιο?νται ως παραλλαγ?ς του ?διου ?ρου.

8 Μας δημιουργεί την εντύπωση ότι δεν πιστεύει στο διδακτόν της αρετής. Δεν πιστε?ει ?τι μπορε? να μεταδοθε? ως ?τοιμη γν?ση, αλλ? παρ?λληλα προκαλε? με την αμφιβολ?α του τον Πρωταγ?ρα, για να τον αναγκάσει να αποδείξει το αντίθετο.

9 Ο Σωκρ?της τον?ζει ?τι δ?σκαλος δεν ?γινε ποτ? σε καν?να, με την έννοια ότι δεν πρόσφερε έτοιμες γνώσεις. Βλ. και την επ?μενη ερ?τηση.

10 Οι γνώσεις του Πρωταγόρα προέρχονται από την εμπειρία, την παιδεία και την προσωπική αναζήτηση. Αυτές είναι οι πηγές της γνώσης. Η τελευτα?α, η προσωπικ? συμβολ?, προσδιορίζει και τα (υποκειμενικ?) όρια της γν?σης, τα ?ρι? της για τον καθένα.

Ενότητα 2η (320d-321b5) – Η αρχή της δημιουργίας του ανθρώπου

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΒΟΗΘΗΜΑΤΟΣ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Στον μύθο του Πρωταγόρα, ο άνθρωπος παρουσιάζεται ως το πιο αδύναμο και λιγότερο προικισμένο βιολογικά ον. Συζητήστε αυτή την παρουσίαση και αναζητήστε τα χαρακτηριστικά εκείνα του ανθρώπου που του επέτρεψαν να επιβιώσει, να διαφοροποιηθεί από τα άλλα θηλαστικά και να αναπτύξει πολιτισμό.

2. Διαβάστε το απόσπασμα της Θεογονίας του Ησιόδου για τον Προμηθέα. Συγκρίνετε τις αφηγήσεις του Ησιόδου και του Πρωταγόρα.

3. «?ν γάρ ποτε χρόνος»: Ποια η λειτουργία της φράσης στη δομή του λόγου;

4. Να εντοπίσετε το σημείο του κειμένου που αναφέρεται στην αντίληψη του αυτοχθονισμού και να εξηγήσετε τη σχέση της με την ανθρωπολογική θεωρία του πρωταγόρειου μύθου.

5. «?κ γ?ς κα? πυρ?ς ? κεράννυται»: από ποια συστατικά δημιούργησαν οι θεοί, κατά τον Πρωταγόρα, τα έμβια όντα; Ποιες κοσμολογικές θεωρίες φαίνεται να ακολουθεί ο σοφιστής;

6. Με ποιους τρόπους ο Επιμηθέας προσπάθησε να εξισορροπήσει τις δυνάμεις των έμβιων όντων και να εξασφαλίσει την επιβίωση και τη διαιώνιση του είδους τους; Σε ποιον τομέα πέτυχε και σε ποιον δεν ήταν προνοητικός;

7. Να σκιαγραφήσετε την προσωπικότητα του Επιμηθέα και τον ρόλο του στη δημιουργία. Να λάβετε υπόψη σας και την ετυμολογία του ονόματός του.

Λεξιλογικές – Σημασιολογικές ασκήσεις

1. Με ποιες λέξεις του κειμένου συνδέονται ετυμολογικά οι παρακάτω λέξεις : τυποποίηση, μερίδα, μείγμα, σθεναρός;

2. κατάγειον: Να σχηματίσετε 5 ομόρριζα στα νέα ελληνικά χρησιμοποιώντας το β? συνθετικό της λέξης ως α? ή β? συνθετικό.

3. Να δώσετε τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων του κειμένου στα αρχαία ελληνικά: ?σθενεστέρους, ?οπλον, κατάγειον, ο?κεία.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΕ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. ?Ην γάρ ποτε χρόνος: Ποια είναι η λειτουργία της φράσης στη δομή του λόγου11;

2. Τι υπήρχε πριν από τη δημιουργία των θνητών όντων;

3. Ο Πρωταγ?ρας αξιοποιε?στο μ?θο αρχ?γοντες αντιλ?ψεις για τη Γη -Μητέρα και για τον αυτοχθονισμ?12. Να εντοπ?σετε τις αντιλ?ψεις αυτές στο κε?μενο και να εξηγ?σετε τη σημασ?α τους για το μ?θο. Θα σας βοηθ?σουν οι γν?σεις σας απ?τη μυθολογ?α για τη θεοπο?ηση της Γης και ο μ?θος του Κ?δμου για τους «Σπαρτο?ς» (Καδμε?ους) Θηβα?ους13.

4. ?τε θεο? μ?ν ?σαν -τυπο?σιν α?τ?θεοί: Νομίζετε ότι οι απόψεις αυτές έρχονται σε αντίθεση με τη θέση του Πρωταγόρα περ? μ?ν θε?ν ο?κ ?χω ε?δέναι, ο?θ? ?ς ε?σ?ν ο?θ? ?ς ο?κ ε?σ?ν ο?θ? ?πο?οί τινες ?δέαν· πολλ? γ?ρ τ?κωλύοντα ε?δέναι ? τ? ?δηλότης κα? βραχ?ς ?ν ?βίος το? ?νθρώπου14; (Να συμβουλευτε?τε και την εισαγωγ? του βιβλ?ου σας σ. 25).

5. Από ποια στοιχεία δημιουργούν οι θεοί τα θνητά όντα; Ποιες κοσμολογικές αντιλήψεις φαίνεται να ακολουθεί ο Πρωταγόρας15;

6. Ποιο ρόλο διαδραματίζει η μοίρα (ε?μαρμένη) στην εν?τητα και πώς εξηγείται αυτός16;

7. Με ποιες ιδιότητες – δυνάμεις εξόπλισε τα ζώα ο Επιμηθέας και από ποιους κινδύνους τα εξασφάλιζαν αυτ?ς17;

8. Να δείξετε ότι ο μύθος του Πρωταγόρα εξηγεί τελεολογικά18 το νόμο της αναπλήρωσης19.

Λεξιλογικές – Σημασιολογικές ασκήσεις

1. ?λθεν, ε?μαρμ?νος, γεν?σεως, τυπο?σιν, με?ξαντες, κερ?ννυται, ?γειν, προσ?ταξαν, νε?μαι, παραιτε?ται , ?φη, ?πανισ?ν, προσ?πτεν, τ?χει, διδο?ς, ?μηχαν?το, ο?κησιν, πε?σας, ?π?ρκεσε, ?μφιενν?ς, ?μ?ναι, κα?ματα, ?-ο?σιν , ?ποδ?ν, βορ?ν, πορ?ζων, ?ναλισκομ?νοις : για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου να σχηματίσετε δύο ομόρριζες λέξεις της νέας ελληνικής (απλές ή σύνθετες).

2. κατευν?ζω, καταν?λωση, εκδορ?, αμπ?χονο, αυτ?ρκεια, σαρκοβ?ρο, καταβροχθ?ζω, περιδ?ραιο: Να εντοπ?σετε στο κε?μενο τις ομ?ρριζες των λ?ξεων που σας δ?νονται (μερικ?ς απ? αυτ?ς αναφ?ρονται στην ?δια λ?ξη του κειμ?νου).

3. Για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου, να επιλέξετε από την παρένθεση τη/τιςσυνώνυμη/ες λέξη/εις της αρχαίας ελληνικής: ?φη, πρ?πει, προσ?ταξαν , ?μ?ναι (δε?, λέγεται, ε?πεν, ?κέλευσαν, ?δωκεν, φαίνεται, ?ταξαν, ?ποκρο?σαι)

————————————————————————————————————————————————

11Η φράση, τυπική αρχή παραμυθιού, αποτελεί μέρος του σκηνικού. Τα καθαυτό μυθολογικά στοιχεία αποτελούν εξωτερική διακόσμηση που περιβάλλει την εξήγηση του Πρωταγόρα για τη δημιουργία του ζωικού βασιλείου και του ανθρώπου.

12 Αυτοχθονισμ?ς: πεπο?θηση ?τι ορισμ?νες φυλ?ς ξεφ?τρωσαν απ? τη γη αυτ? που ύστερα ?καναν πατρ?δα τους.

13 γ?ς ?νδον: Υπ?κειται η αντ?ληψη για τη γη ως μητ?ρα στα σπλ?χνα της οπο?ας δημιουργούνται οι ν?οι οργανισμο? και η αντίληψη του αυτοχθονισμού. Έδινε αίσθημα προνομιακής σχέσης με την πατρίδα και ευγενικής καταγωγής. Ο μ?θος του Κ?δμου που ?σπειρε τα δ?ντια του δρ?κου απ? τα οπο?α φ?τρωσαν οι π?νοπλοι Καδμε?οι απηχε? μια τ?τοια αντ?ληψη. Οι Αθηναίοι υπερηφανεύονταν ?τι ήταν αυτόχθονες.

14 Μερικοί θεωρούν ότι υπάρχει αντίθεση. Όμως πρόκειται για μύθο, στον οποίο η παρουσία των θεών έχει αλληγορική έννοια. Ο Δίας είναι ο λόγος, η λογική, δηλ. η νομοτέλεια που διέπει τη φύση, οι άλλοι θεοί είναι τα όργανα της νομοτέλειας, η οποία ρυθμίζει τις σχέσεις των όντων, εξισορροπεί τις ελλείψεις τους. Έπειτα, όπως φαίνεται και από τη συνέχεια του μύθου, ο Πρωταγόρας ενδιαφέρεται μάλλον για την εξήγηση της γένεσης του θρησκευτικού συναισθήματος παρά για το θέμα της ύπαρξης των θεών. Πάντως δεν υποστηρίζει ότι οι θεοί είναι αιώνιοι, αντίθετα, όπως αφήνει να εννοηθεί, δημιουργήθηκαν και αυτοί (κα? τούτοις) και απλώς υπήρχαν πριν από τα θνητά γένη. Ο W. K. C. Guthrie (1), σ. 286, χαρακτηρ?ζει τον Πρωταγ?ρα «κλασικ? περ?πτωση αγνωστικιστή» και παραπ?μπει στον Θεα?τητο (162 d), ?που ο μεγ?λος Σοφιστ?ς αρνε?ται να συζητ?σει το θ?μα των θε?ν. Αν η θ?ση του Πρωταγ?ρα χαρακτηριστε? στην ?δια την ερ?τηση ως αγνωστικιστικ?, θα πρ?πει να προηγηθε? η εξ?γηση του ?ρου (αγνωστικισμ?ς: η θεωρ?α σ?μφωνα με την οπο?α η γνώση της ουσ?ας των πραγμ?των ε?ναι αδ?νατη? ο αγνωστικιστ?ς πα?ρνει επιφυλακτική ? ουδ?τερη στ?ση απ?ναντι στα μεταφυσικ? προβλ?ματα, ?πως το πρ?βλημα του θεο?).

15 Από γ? και π?ρ. Φαίνεται να ακολουθεί τον Εμπεδοκλή και τον Παρμενίδη.

16 Στο μ?θο του Πρωταγ?ρα η ε?μαρμ?νη αναφέρεται δύο φορές: χρόνος ε?μαρμένος (2η εν?τητα) και ε?μαρμένη ?μέρα (3η εν?τητα). Είναι στοιχείο του μύθου, που προσδιορίζει χρονικά την εξέλιξη. Εκφράζει «το πλήρωμα του χρόνου», το πέρασμα από μία εποχή σε άλλη, από μια μορφή ζωής σε άλλη, που ούτε στιγμιαίο είναι ούτε αυτόματο. Αν αφαιρέσουμε το περίβλημα του μύθου από την αφήγηση του Πρωταγόρα, σημαίνει ότι το πέρασμα σε άλλο στάδιο γίνεται κάτω από την πίεση της ανάγκης για επιβίωση ή καλυτέρευση της ζωής.

17 Ο Επιμηθέας εξόπλισε τα ζώα: με όπλα για να προλάβει την αλληλοεξόντωση, με διάφορα μέσα προφύλαξης για τις εποχές του έτους, με ποικιλία διατροφής και πολυγονία ή ολιγογονία για να εξασφαλιστεί η διαιώνιση.

18 Τελεολογικός < τέλος (= σκοπός).

19 Νόμος της αναπλήρωσης: αρχή που ισχύει και στη φύση, σύμφωνα με την οποία μία αδυναμία – ενός ζώου π.χ.- αναπληρώνεται από μία ικανότητα. Η συγκεκριμένη ερώτηση έχει στόχο να ελέγξει αν οι μαθητές κατανόησαν ότι εδώ η εξήγηση είναι τελεολογική, δηλαδ? οι δι?φορες ιδι?τητες και χαρακτηριστικ? των ζ?ων εξηγούνται από το σκοπ? (τ?λος) για τον οπο?ο πλ?στηκαν, ?, απλο?στερα, απ? τη λειτουργία που επιτελούν. Στη φύση όλα έχουν, σύμφωνα με τον Πρωταγόρα, ένα σκοπό. Δεν ισχυρίζεται το ίδιο για την ιστορία. Βλ. και ερωτήσεις συνολικής θεώρησης. Για τη σκοπιμ?τητα στη φ?ση πρβλ. και ?ριστοτ?λους ?θικ? Νικομ?χεια, εν?τητα 6η διδακτικού βιβλ?ου,σσ. 166- 167.

————————————————————————————————————————————————

ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΩΝ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ 2010

Πλάτωνος, Πρωταγόρας 320d?321b5 (ΕΝΟΤΗΤΑ 2)

?ν γάρ ποτε χρόνος ?τε θεο? μ?ν ?σαν, θνητ? δ? γένη ο?κ ?ν. ?πειδ? δ?κα? τούτοις χρόνος ?λθεν ε?μαρμένος γενέσεως, τυπο?σιν α?τ? θεο? γ?ς ?νδον ?κ γ?ς κα?πυρ?ς μείξαντες κα? τ?ν ?σα πυρ? κα? γ?κεράννυται. ?πειδ? δ? ?γειν α?τ? πρ?ς φ?ς ?μελλον, προσέταξαν Προμηθε?κα? ?πιμηθε?κοσμ?σαί τε κα? νε?μαι δυνάμεις ?κάστοις ?ς πρέπει. Προμηθέα δ?παραιτε?ται ?πιμηθε?ς α?τ?ς νε?μαι, ?Νείμαντος δέ μου,? ?φη, ??πίσκεψαι?? κα? ο?τω πείσας νέμει. Νέμων δ?το?ς μ?ν ?σχ?ν ?νευ τάχους προσ?πτεν, το?ς δ? ?σθενεστέρους τάχει ?κόσμει? το?ς δ? ?πλιζε, το?ς δ? ?οπλον διδο?ς φύσιν ?λλην τιν? α?το?ς ?μηχαν?το δύναμιν ε?ς σωτηρίαν. ? μ?ν γ?ρ α?τ?ν σμικρότητι ?μπισχεν, πτην?ν φυγ?ν ?κατάγειον ο?κησιν ?νεμεν? ? δ? η?ξε μεγέθει, τ?δε α?τ? α?τ? ?σ?ζεν? κα? τ?λλα ο?τως ?πανισ?ν ?νεμεν. Τα?τα δ? ?μηχαν?το ε?λάβειαν ?χων μή τι γένος ?ϊστωθείη? ?πειδ? δ? α?το?ς ?λληλοφθορι?ν διαφυγ?ς ?πήρκεσε, πρ?ς τ?ς ?κ Δι?ς ?ρας ε?μάρειαν ?μηχαν?το ?μφιενν?ς α?τ?πυκνα?ς τε θριξ?ν κα?στερεο?ς δέρμασιν, ?κανο?ς μ?ν ?μ?ναι χειμ?να, δυνατο?ς δ?κα? καύματα, κα? ε?ς ε?ν?ς ?ο?σιν ?πως ?πάρχοι τ? α?τ?τα?τα στρωμν? ο?κεία τε κα? α?τοφυ?ς ?κάστ?? κα? ?ποδ?ν τ? μ?ν ?πλα?ς, τ? δ? [θριξ?ν κα?] δέρμασιν στερεο?ς κα? ?ναίμοις. Το?ντε?θεν τροφ?ς ?λλοις ?λλας ?ξεπόριζεν, το?ς μ?ν ?κ γ?ς βοτάνην, ?λλοις δ?δένδρων καρπούς, το?ς δ? ?ίζας? ?στι δ? ο?ς ?δωκεν ε?ναι τροφ?ν ζ?ων ?λλων βοράν? κα?το?ς μ?ν ?λιγογονίαν προσ?ψε, το?ς δ? ?ναλισκομένοις ?π? τούτων πολυγονίαν, σωτηρίαν τ? γένει πορίζων.

Α1. Απ?το παραπάνω κείμενο να γράψετε στο τετρ?δι?σας τη μετάφραση του αποσπάσματος: «Τα?τα δ? ?μηχαν?το … σωτηρίαν τ?γένει πορίζων.»

Μον?δες 10

Β1. «?ν γάρ ποτε χρόνος … κα? γ?κεράννυται»: Ποιες κοσμολογικές αντιλήψεις φαίνεται ότι ακολουθεί ο Πρωταγόρας στο χωρίο αυτό;

Μον?δες 15

Β2. Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε τα σημεία εκείνα του κειμένου, τα οποία φανερώνουν την ιδιαίτερη φροντίδα του Επιμηθέα για την ισορροπία του οικοσυστήματος.

Μον?δες 15

Β3. Τι γνωρίζετε για τον μύθο ως μέθοδο έκθεσης των απόψεων του Πρωταγόρα και για τη στάση του Πλάτωνα απέναντι στη μέθοδο αυτή;

Μονάδες 10

Β4. Να βρείτε στο παραπάνω κείμενο μία ετυμολογικά συγγενή λέξη για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

απαίτηση, ανίσχυρος, εύπορος, διατύπωση, φυτό, κρασί, δεσμός, ανάληψη, διάρκεια, προσφυγιά. Μονάδες 10

Ενότητα 3η (321b6-322a) – Η κλοπή της φωτιάς

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΒΟΗΘΗΜΑΤΟΣ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Παρατηρήστε πώς χαρακτηρίζονται μέσα στο κείμενο του Πρωταγόρα οι δραστηριότητες που σήμερα ονομάζουμε «τεχνολογ?α». Σχολιάστε αυτούς τους χαρακτηρισμούς. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 78)

2. α) Λαμβάνοντας υπόψη σας τις θεϊκές ιδιότητες της Αθηνάς και του Ήφαιστου, να προσδιορίσετε τι ακριβώς εννοεί ως έντεχνη σοφία ο Πρωταγόρας.

β) Η τέχνη και τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα συμπεριλαμβάνονται, νομίζετε, στην έντεχνη σοφία;

γ) Υπάρχει πρωταρχική σχέση ανάμεσα στην τεχνολογία και την τέχνη;

δ) Είναι και η τέχνη εξίσου απαραίτητη στη δημιουργία του πολιτισμού και στην επιβίωση του ανθρώπου μέσα σε μια φύση εχθρική; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 79)

3. Ποια ήταν η θέση του ανθρώπου ανάμεσα στα άλλα ζώα;

4. Πώς έλυσε ο Προμηθέας το πρόβλημα που είχε δημιουργήσει η κατανομή του Επιμηθέα;

5. Γιατί η φωτιά και οι τέχνες παρουσιάζονται στον μύθο ως δώρο του Προμηθέα και όχι ως ανακάλυψη του ανθρώπου;

6. Γιατί δεν μπορούσε πια ο Προμηθέας να μπει στην κατοικία του Δία;

7. Τι συμβολίζει, κατά τη γνώμη σας, η κλοπή της φωτιάς από τον Προμηθέα;

Λεξιλογικές – Σημασιολογικές ασκήσεις

1. Με ποιες λέξεις του κειμένου συνδέονται ετυμολογικά οι παρακάτω λέξεις: δώρο, εισιτήριο, όραση, όπλα, μελικός;

2. κλέψας < κλέπτω: Να γράψετε 3 παράγωγα του ρήματος.

3. «π?ρ»: α) Να χρησιμοποιήσετε τη λέξη ως συνθετικό σε 10 σύνθετα (ουσιαστικά, επίθετα, επιρρήματα), β) να γράψετε 4 παράγωγα της λέξης στα νέα ελληνικά.

4. «γ?»: Να γράψετε σύνθετα (στα νέα ελληνικά) με όλα τα θέματα του ουσιαστικού (-γειος, γη-, γαιο-, γεω-).

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΕ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Σε ποια κατάσταση βρέθηκε ο άνθρωπος στην «επιθεώρηση» του Προμηθέα20;

2. Πώς έλυσε ο Προμηθέας το πρόβλημα που είχε δημιουργήσει η κατανομή του Επιμηθέα;

3. τ?ν ?ντεχνον σοφίαν σ?ν πυρί: «Οι τεχνικές γνώσεις εννοούνται εδώ χορηγημένες στον άνθρωπο ως ολοκληρωμένο σύνολο a priori και όχι ως θησαύρισμα σταδιακής πείρας μέσα στους αιώνες». Συμφωνείτε με την «ανάγνωση» αυτή του μύθου ή όχι και γιατί21;

4. Πώς υποκαθιστά ο άνθρωπος την έλλειψη οργάνων προσαρμογής22;

5. Γιατί ο Ήφαιστος και η Αθηνά αναφέρονται μαζί; Τι αντιπροσώπευαν και ποια σχέση είχαν με την Αθήνα23;

6. Ο Πρωταγόρας στο μ?θο αναφ?ρεται στον ?νθρωπο γενικ?, χωρ?ς καμ?α δι?κριση καταγωγ?ς, κοινωνικ?ς τ?ξης κτλ. Η έννοια ?νθρωπος είναι δηλαδ?γενική και δηλώνει το ανθρώπινο γένος. Ποια σημασία νομίζετε ότι έχει η αντίληψη αυτή; Πώς θα κρίναμε σήμερα τη σπουδαιότητά της24; (Να διαβ?σετε απ? την εισαγωγ? του βιβλ?ου σας τα σχετικ? με τον Ιππ?α και τον Αντιφ?ντα, σσ. 26 και 28).

7. Δι?ς φυλακαί: Τις φρουρ?ς αποτελο?σαν η Β?α και το Κρ?τος, ?ργανα της εξουσ?ας του Δ?α, που συναντ?με στη Θεογον?α του Ησι?δου (385) και τον Προμηθ?α Δεσμ?τη του Αισχ?λου (στ. 12-87). Τι συμβολίζουν, κατά τη γνώμη σας, σε συνδυασμό με την όλη παρουσία των θεών στο μύθο του Πρωταγόρα25;

8. Τι νομ?ζετε ?τι συμβολίζει η κλοπή της φωτιάς από τον Προμηθέα26;

9. Πώς εξυπηρετεί την οικονομία του μύθου (εν?τητες 2 και 3) ο καταμερισμός των αρμοδιοτήτων ανάμεσα στον Προμηθέα και τον Επιμηθέα;

10. Να εντοπίσετε στο κε?μενο τις λέξεις που αναφέρονται στον Επιμηθέα και τον Προμηθέα (εν?τητες 2 και 3) και να σκιαγραφήσετε την προσωπικότητα και το ρόλο καθενός στη δημιουργία. Να λάβετε υπόψη σας και την ετυμολογία των ονομάτων τους27.

Λεξιλογικές – Σημασιολογικές ασκήσεις

1. ?λαθεν , δ?κη , ?λογα, ?π?ρει , χρ?σαιτο, ?πισκεψ?μενος , νομ?ν, ?ρ? , ?μμελ?ς , ?χοντα, ?στρωτον , ?ξι?ναι , ε?ροι, κλ?πτει , πυρ?, ?μ?χανον , κτητ?ν , δωρε?ται , β?ον , ο?κησιν , ?νεχ?ρει , φυλακα? , τ?χνην, ε?πορ?α , καταναλ?σας: για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου να σχηματίσετε δύο ομόρριζες λέξεις της νέας ελληνικής (απλές ή σύνθετες).

2. κλέψας < κλέπτω: α) Να σχηματίσετε τρία παράγωγα ουσιαστικ? από το ρήμα. β) Χρησιμοποι?ντας ως πρ?το συνθετικ? το θ?μα του ρ?ματος να γράψετε δ?ο σ?νθετες λ?ξεις.

3. Να εντοπ?σετε στο κε?μενο λ?ξεις ομ?ρριζες με τις ακ?λουθες: πολυμ?χανος, μελωδικ?ς, οδ?στρωμα, ε?χρηστος, επ?φοβος, κοιν?βιο, λαθροκυνηγ?ς, προμ?θεια, κ?σμημα.

4. Για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου, να επιλέξετε από την παρένθεση τη/τιςσυνώνυμη/ες λέξη/εις της αρχαίας ελληνικής: ?τε, π?νυ, ?ρχεται, ?δει, ?μ?χανον, τα?τ?, δωρε?ται

(?πειδή, ?τε, πολύ, ?λίγον, καλ?ς, ο?τως, άφικνε?ται, φεύγει, ?κανόν, ?δύνατον, ?πρεπε, λαμβάνει, δίδωσιν, κακ?ς)

————————————————————————————————————————————————-

20 Ο άνθρωπος γυμνός, ανυπόδητος, άστρωτος και άοπλος, το πιο απροστάτευτο από τα ζώα. Την άποψη αυτή επικρίνει ο Αριστοτέλης, που υποστηρίζει (Περ? ζ?ων μορίων, Δ 10) ότι η δημιουργία του ανθρώπου ήταν τέλεια και «όσοι λένε ότι είναι ανυπόδητος, γυμνός, χωρίς οπλισμό για να αμυνθεί, λαθεύουν».

21 «Η μυθικ? μορφ? με την οπο?α ο Πρωταγ?ρας ντ?νει την ?ποψ? του για τη γ?νεση του πολιτισμο? δεν μας επιτρ?πει να π?ρουμε κ?θε λ?ξη του το?ς μετρητο?ς» (W. Jaeger). Πρ?κειται β?βαια για συμβολισμούς και θα πρέπει να δούμε την παρέμβαση του Προμηθέα ως φάση της εξέλιξης, στην οποία δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την επιβίωση του ανθρώπου και την προσαρμογή του στο φυσικό περιβάλλον, πραγματοποιείται η γένεση των τεχνών και σχηματίζονται οι πρώτες κοινωνίες. Στην προηγούμενη φάση (του Επιμηθέα) συντελείται ο βιολογικός σχηματισμός του ανθρώπου.

22 Με την πρακτική σοφία και την ανάπτυξη πολιτισμού.

23 Η Αθηνά ήταν παιδαγωγός του Εριχθονίου, γιου του Ηφαίστου. Αθηνά και Ήφαιστος γιορτάζονταν μαζί στις γιορτές των Απατουρίων και Χαλκείων, είχαν κοινό ναό στην Αγορά της αρχαίας Αθήνας. Ο Ήφαιστος αντιπροσωπεύει την πρακτική και η Αθηνά τη θεωρητική γνώση.

24 Στο μύθο χρησιμοποιείται και ο όρος ?νθρώπων γένος. Γίνεται λόγος για ανθρώπους γενικά, όχι για ελεύθερους και δούλους, για ευγενε?ς, για ?λληνες και βαρβ?ρους κτλ. Άλλοι σοφιστές προχώρησαν περισσότερο στην ενότητα του ανθρώπινου γένους με τις διακηρύξεις τους κατά των κοινωνικών και φυλετικών διακρίσεων (?Αντιφ?ν, ?λκιδάμας). Στον Πρωταγόρα (337c) βρίσκουμε την άποψη του Ιππία για την ενότητα των ανθρώπων. Πρόκειται για πρωτοποριακές για την εποχή τους αντιλήψεις. Η σημασ?α τους σε σχ?ση με τις αριστοκρατικ?ς αντιλ?ψεις της εποχ?ς τους, ακ?μα και σε σχ?ση με σ?γχρονες θεωρ?ες π.χ. για Αρ?ους ε?ναι προφαν?ς.

25 Είναι τα όργανα της εξουσίας του Δία. Στο μύθο του Πρωταγόρα συμβολίζουν τη δυσκολία της απόκτησης της πολιτικής τέχνης, τις επίπονες προσπάθειες του ανθρώπινου γένους για πολιτική οργάνωση. Η παρουσία των θεών στο μύθο φανερώνει την παρουσία της φύσης μέσα στην κοινωνία (η οποία δηλώνεται καλύτερα και στην 4η εν?τητα).

26 Ο Προμηθέας «κλέβοντας τη φωτιά, αψηφώντας τις άλογες και αυθαίρετες αποφάσεις του Δία, εκφράζει και ενισχύει την ορθολογική πίστη του ότι ο άνθρωπος μπορεί με τη γνώση να κυριαρχήσει πάνω στη φύση, να την αλλάξει και να καλυτερέψει τη ζωή του».

27 Προμηθε?ς < προμηθ?ς (πρ? + μ?τις : σκ?ψη ) = προνοητικ?ς, προβλεπτικ?ς. ?πιμηθε?ς < ?π? + μ?δος (πληθ. μ?δεα, τ?: σκ?ψεις, επινο?σεις, τεχν?σματα) = απερ?σκεπτος, απρονόητος, σκεπτ?μενος κατ?πιν εορτ?ς.

————————————————————————————————————————————————-

ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΩΝ

ΟΜΟΓΕΝΩΝ 2007

1. Διδαγμένο κείμενο από το πρωτότυπο.

Πλάτωνος Πρωταγόρας, (321 Β6-322Α). (ΕΝΟΤΗΤΑ 3-1)

Η κλοπή της φωτιάς

?τε δ? ο?ν ο? πάνυ τι σοφ?ς ?ν ? ?πιμηθε?ς ? κλοπ?ς δίκη μετ?λθεν.

Να απαντήσετε στα παρακάτω :

Α) Από το κείμενο, που σας δίνεται, να μεταφράσετε στη νέα ελληνική γλώσσα το απόσπασμα: «?τε δ? ο?ν ο? π?νυ τι σοφ?ς … κα? ο?τω δ? δωρε?ται ?νθρώπ?».

Μονάδες 10

Β1) Να σχολιάσετε ερμηνευτικά τη φράση: «τ?ν ?ντεχνον σοφίαν σ?ν πυρί».

Μον?δες 10

Β2) «κλοπ?ς δίκη μετ?λθεν»: να αναφέρετε μέσα από το κείμενο τους τρεις λόγους για τους οποίους καταδικάστηκε ο Προμηθέας.

Μονάδες 10

Β3) Λαμβάνοντας υπόψη αφενός το απόσπασμα του πρωτοτύπου κειμένου «Τ?ν μ?ν ο?ν περ? τ?ν βίον σοφίαν ?νθρωπος ταύτ? ?σχεν, τ?ν δ?πολιτικ?ν ο?κ ε?χεν? ?ν γ?ρ παρ? τ?Διί.» και αφετέρου το μεταφρασμένο απόσπασμα «Και βλέπω ότι, όποτε συγκεντρωνόμαστε ? από κάποια συγκεκριμένη τεχνογνωσία, έτσι ενεργούν.» που ακολουθεί, να παρουσιάσετε την άποψη του Σωκράτη για θέματα που αφορούν την τεχνογνωσία στην καθημερινή ζωή των Αθηναίων.

Πλάτωνος Πρωταγόρας 319 Β-C (ΕΝΟΤΗΤΑ 1)

ΣΩΚΡ. ?«Και βλέπω ότι, όποτε συγκεντρωνόμαστε στην εκκλησία του δήμου ? από κάποια συγκεκριμένη τεχνογνωσία, έτσι ενεργούν».

Μονάδες 10

Β4) Να ορίσετε την έννοια του μύθου και τον τρόπο με τον οποίο ο Πλάτων χρησιμοποιεί τον μύθο στο έργο του.

Μονάδες 10

Β5) Να γράψετε δύο ομόρριζες λέξεις της νέας ελληνικής γλώσσας, απλές ή σύνθετες, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:

καταναλώσας, ?ρ?, ?μήχανον, βίον, φυλακαί.

Μονάδες 10

Εν?τητα 4η (322 a ? 323a) : Η πολιτικ? αρετ?, κοιν? δ?ρο του Δ?α στους ανθρ?πους, απαρα?τητη ιδι?τητα για τη συγκρ?τηση πολιτικ?ν κοινωνι?ν

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΒΟΗΘΗΜΑΤΟΣ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. α) Ποια είναι η συνεισφορά του Δία στον πολιτισμό, σύμφωνα με τον μύθο του Πρωταγόρα; β) Σε τι διαφέρει η προσφορά του Δία από το δώρο της φωτιάς του Προμηθέα; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 83)

2. Πώς βλέπετε να ορίζεται η πολιτική αρετή μέσα στο απόσπασμα; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 83)

3. Πώς βλέπετε να διαρθρώνονται, μέσα στον μύθο του Πρωταγόρα, τα στάδια της εξέλιξης του πολιτισμού που κατακτά ο άνθρωπος; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 83)

4. Συγκρίνετε τον μύθο του Πρωταγόρα με το απόσπασμα του Αισχύλου από τον Προμηθέα Δεσμώτη. (βλέπε σχολικό βιβλίο σελ. 64-68) (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 83)

5. Πώς ο άνθρωπος απέκτησε συγγένεια με τους θεούς και γιατί η έντεχνος σοφία και η φωτιά θεωρούνται θεϊκά στοιχεία;

6. Πώς δικαιολογείται ένας αγνωστικιστής, ο Πρωταγόρας, να κάνει στο έργο του αναφορά στους θεούς;

7. Πώς δημιουργήθηκε η γλώσσα, κατά την άποψη του Πρωταγόρα; Να τη συγκρίνετε με την αρχαία παράδοση και τη σύγχρονη γλωσσολογία.

8. Γιατί η πολεμική τέχνη αναπτύσσεται μόνο μέσα στα πλαίσια μιας οργανωμένης κοινωνίας;

9. Ποια είναι τα μέρη της πολιτικής αρετής, σύμφωνα με τον Πρωταγόρα, και ποια η σημασία τους για τη συγκρότηση κοινωνιών;

10. α. Σε ποιο σημείο του κειμένου γίνεται αναφορά στον καταμερισμό της εργασίας;

β.1.Ποια σημασία τού αποδίδει ο Πρωταγόρας για την εξέλιξη του πολιτισμού και

β.2.γιατί η πολιτική αρετή δεν μπορούσε να περιλαμβάνεται στον καταμερισμό αυτό;

11. Η αιδώς και η δίκη δεν είναι έμφυτες στον άνθρωπο, κατανέμονται σε όλους μεν, αλλά σε μεταγενέστερο στάδιο. Ποια σημασία έχει η θέση αυτή για τη διδασκαλία της αρετής που επαγγέλλεται ο Πρωταγόρας;

Λεξιλογικές ασκήσεις

1. Να δοθούν από δύο ομόρριζα στη νέα ελληνική για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: μο?ρας, ?ν?μισεν, ?π?λλυντο, διεφθε?ροντο, ?γοντα, συμβουλ?ς.

2. Να βρείτε στο κείμενο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω: γονίδιο, βάθρο, δωρεά, ιαματικός, ισθμός.

3. ?δι?ταις: να σχηματίσετε σύνθετα της νέας ελληνικής με πρώτο συνθετικό το «?διος».

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΕ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1.Ποια στάδια εξέλιξης πέρασε ο άνθρωπος σύμφωνα με το μύθο; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά καθενός; (Βλ. και εν?τητα 3)28.

2. θείας μετέσχε μοίρας: Με ποιο τρόπο συμμετείχε ο άνθρωπος στη μοίρα, στο μερίδιο, των θεών;

3. Τι είχαν επιτύχει και σε ποιο στάδιο εξέλιξης είχαν φτάσει οι άνθρωποι πριν από τη δημιουργία πόλεων29;

4. Ποια άποψη εκφράζει για τη γλώσσα ο Πρωταγόρας; Να τη συγκρ?νετε με τις απ?ψεις του Ηροδ?του για το ?διο θ?μα30.

5. ?Επειδ? δ? ? ?νθρωπος θείας μετέσχε μοίρας, πρ?τον μ?ν δι? τ?ν το?θεο? συγγένειαν ζ?ων μόνον θεο?ς ?νόμισε, κα? ?πεχείρει βωμούς τε ?δρύεσθαι κα? ?γάλματα θε?ν: Στο χωρ?ο αυτ? ο Πρωταγόρας φαίνεται να δέχεται ότι το θρησκευτικό συναίσθημα είναι έμφυτο. Πώς εξηγείται η άποψή του αυτή, αν τη συσχετίσουμε με τις γενικότερες περί θεών αντιλ?ψεις του;31 (Για την απ?ντησ?σας θα χρειαστε? να διαβάσετε π?λι την εισαγωγ? του βιβλ?ου σας, σ. 25).

6. Ποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι, όταν ζούσαν διασκορπισμένοι και ποια προβλ?ματα αντιμετ?πισαν στις π?λεις αμ?σως μετ?την ?δρυσ? τους; Πο?οφε?λονταν τα προβλ?ματα αυτ?;

7. Η πολεμική τέχνη παρουσιάζεται ως μέρος της πολιτικής. Πώς εξηγείται αυτό, κατά τη γνώμη σας32;

8. ?ζήτουν δ? ?θροίζεσθαι κα? σ?ζεσθαι κτίζοντες πόλεις: Να συγκρίνετε την άποψη του Πρωταγόρα με αυτή του Αριστοτέλη ?τι ο ?νθρωπος ε?ναι φύσει ζ?ον πολιτικόν33.

9. Αφού συγκρίνετε το μύθο του Πρωταγόρα για τα επιτεύγματα του ανθρώπου στον τομέα της τεχνολογίας με τα στοιχεία που μας δίνει ο Σοφοκλής στο πρ?το στάσιμο της ?ντιγόνης για το ίδιο θέμα, να επισημάνετε όποιες διαφορές ή ομοιότητες υπάρχουν.

10. Η λέξη πόλις επαναλαμβάνεται στο κείμενο πέντε φορές. Τι δηλώνεται, κατά τη γνώμη σας, με την επανάληψη αυτή; 34

11. α) α?δώς, δίκη: Ποιο είναι το περιεχόμενο καθεμιάς έννοιας35;

β) Γιατί θεωρούνται πόλεων κόσμοι τε κα?δεσμο? φιλίας συναγωγοί36;

12. Σε ποιο σημείο του κειμένου γίνεται αναφορά στον καταμερισμό της εργασίας; Ποια σημασία τού αποδίδει ο Πρωταγόρας για την εξέλιξη του πολιτισμού και γιατί η πολιτική δεν μπορούσε να περιλαμβάνεται στον καταμερισμό αυτό 37;

13. ο? γ?ρ ?ν γένοιντο πόλεις, ε? ?λίγοι α?τ?ν (α?δο?ς κα? δίκης) μετέχοιεν: Η άποψη αυτή αναφέρεται μόνο σε δημοκρατικά πολιτεύματα ή σε όλα; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας38.

14. Ποιο στάδιο στην εξελικτική πορεία του ανθρώπου εκπροσωπεί η πολιτική τέχνη και πώς συντελείται το πέρασμα σ? αυτό39;

15. κα? νόμον γε θ?ς … πόλεως: Πώς εξηγείται η ανάγκη νόμου για την τιμωρία όποιου δε μετέχει στην α?δ? και τη δίκη, αφού αυτές μοιράστηκαν σε όλους40;

16. κτείνειν ?ς νόσον πόλεως : Πώς κρίνετε το μέτρο αυτό41;

17. Η α?δώς και η δίκη δεν είναι έμφυτες στον άνθρωπο, κατανέμονται βέβαια σε όλους, αλλά σε μεταγενέστερο στάδιο. Ποια σημασία έχει η θέση αυτή για τη διδασκαλία της αρετής που επαγγέλλεται ο Πρωταγόρας42;

18. Ο?τω δή, ?Σώκρατες, … α?τία: Σε ποιο επιχείρημα του Σωκράτη απαντά ο Πρωταγόρας και ποια στάση τηρεί απέναντι στο αθηναϊκό πολίτευμα43;

19. Πώς αντιμετώπιζαν οι Αθηναίοι τους ρήτορες (ομιλητές) στην εκκλησία του δήμου; Πώς εξηγείται η στάση τους; Η απάντησή σας να στηριχθεί μόνο στο κείμενο44.

Λεξιλογικ?ς – Σημασιολογικ?ς ασκ?σεις

1. συναγωγοί: να σχηματίσετε πέντε σύνθετα ουσιαστικά ή επίθετα ομόρριζα της παραπάνω λέξης με α΄συνθετικό πρόθεση.

2. νέμω45, (δια)φθε?ρω46, νόσος, δίκη, κόσμος: Από το θέμα καθεμιάς λέξης που σας δίνεται να σχηματίσετε πέντε παρ?γωγες (απλές ή σύνθετες).

3. Να βρείτε τις λέξεις του κειμένου που είναι ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω λέξεις :

επιχειρηματίας, αγαλλίαση, παράφωνος, αρθρογραφία, εφευρέτης, συσκευαστήριο, πολυκατοικία, σπόρος, όλεθρος, ένδεια, αθρόος, σχήμα, άφθαρτος, δέος, άξονας, δοτική, νομέας, παράθεση, γονίδιο, σύννομος, μητροκτόνος, ανοχή, προφήτης

4. θε?ας , μετ?σχε , μο?ρας, πρ?τον , ?ν?μισεν, ?πεχε?ρει , ?δρ?εσθαι , ?γ?λματα , φων?ν , διηρθρ?σατο , η?ρε-το, παρεσκευασμ?νοι , σπορ?δην, ?π?λλυντο , ?νδε?ς , ?ζ?τουν , ?θρο?ζεσθαι , κτ?ζοντες , σκεδανν?μενοι , διεφθε?ροντο, δε?σας , π?μπει , δεσμο? , δο?η, νεν?μηνται, ?δι?ταις, θ? , μετεχ?ντων, δυν?μενον , κτε?νειν , ν?σον, ?ρετ?ς , α?τ?α, φημι, ε?κ?τως , συμβουλε?? : για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου να σχηματίσετε δύο ομόρριζες λέξεις της νέας ελληνικής (απλές ή σύνθετες).

5. Για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου, να επιλέξετε από την παρένθεση τη/τις συνώνυμη/ες λέξη/εις της αρχαίας ελληνικής: ?πεχε?ρει, ?π?λλυντο, ?θρο?ζεσθαι, δε?σας, ?δε, ?φη, κτε?νειν, ο?ονται, φη-μι, προσ?κον

(λέγω, φοβηθείς, τολμήσας, συνέρχεσθαι, ο?τως, φονεύειν, νομίζουσιν, ?ρμόζον, ?πειρ?το, ε?πεν, δήσας, διεφθείροντο, ?πελάθοντο)

————————————————————————————————————————————————-

28 Μπορούμε να διακρίνουμε τρ?α στ?δια ? φ?σεις εξ?λιξης. Η πρώτη είναι η φάση του Επιμηθέα, η δεύτερη η φάση του Προμηθέα και η τρίτη η φάση του σχηματισμού των πόλεων.

29 Χρησιμοποιώντας την έμφυτη νοημοσύνη τους εξασφάλισαν τροφή, στέγη και ενδυμασία, έμαθαν να μιλούν, ενώ προηγουμένως έφτιαξαν βωμούς και αγάλματα θεών. Ο Ν. Μ. Σκουτερόπουλος (σ. 122) επισημαίνει ότι η θρησκεία λογίζεται ως ανθρωπολογικό δεδομένο, συμπεριλαμβάνεται στα επιτεύγματα του ανθρώπου, και ότι «όλα αυτά τα κατορθώματα του ανθρώπου εντάσσονται σε ένα καθαυτό προ-ηθικό στάδιο της πολιτισμικής ανέλιξης».

30 Η γλώσσα δημιουργείται από την ανθρώπινη νόηση και βούληση, δεν δίνεται από το θεό. Η αρχαία παράδοση ήταν θεοκρατική (την ?ποψη αυτ? εκφρ?ζει π.χ. ο Ηρ?δοτος, ΙΙ, 2, ?ταν αναφ?ρει το πε?ραμα του Ψαμμ?τιχου,. Η σύγχρονη γλωσσολογία επιβεβαιώνει τη σοφιστική άποψη και μ?λιστα η διπλ? ?ρθρωση της γλ?σσας (?ρθρωση φθ?γγων και ?ρθρωση λ?ξεων) την οπο?α αν?λυσε ?σως υποδηλ?νεται και στην ?κφραση του Πρωταγ?ρα φων?ν κα? ?ν?ματα διηρθρ?σατο.

31 Βλ. W. K. C. Guthrie (1), σ. 91: Από την αρχή επίσης, οι άνθρωποι έχουν μέσα τους την έμφυτη ορμή για λατρεία (…) Ο ίδιος ο Πρωταγόρας κατά πάσα πιθανότητα αναγνώριζε ότι η λατρεία προσιδιάζει στον άνθρωπο και ίσως είναι κάτι το απαραίτητο, χωρίς όμως και να παίρνει θέση σχετικά με την ύπαρξη του αντικειμένου της. Βλ. και σ. 324 στο ίδιο: Το ένστικτο της πίστης και της λατρείας είναι θεμελιώδες στην ανθρώπινη φύση, και η απόδοσή του σε θεϊκή συγγένεια δεν είναι κάτι το περίεργο σε μια αφήγηση που ομολογουμένως δίνεται σε μορφή λαϊκής μυθολογίας για να γίνει πιο ευχάριστη.

32 Δημιουργείται και αναπτύσσεται σε πολιτικά οργανωμένες κοινωνίες. Πρβλ. Πλ?τωνος Πολιτε?α 373 d- 374 d. Η ?κφραση δεν συνεπ?γεται ?τι ο Πρωταγ?ρας ε?ναι υπ?ρ του πολ?μου. Αντ?θετα ο Δ. Γουδής (σ. 83) υποστηρίζει ότι ο πόλεμος, παρά τα μεγάλα κακά τα οποία προξενεί, δ?καια θεωρείται απ? τον Πρωταγ?ρα στοιχείο της πολιτικής, γιατί αναπτύσσει τις ευγενέστερες ορμές του ανθρώπου, την άμυνα υπέρ του δικαίου και της ελευθερίας, υπέρ βωμών και εστιών, αφυπνίζει τα έθνη από την ηθική νάρκη μακροχρόνιας ειρήνης, μεταδίδει τον υψηλότερο πολιτισμό των πολιτισμένων λαών σε βαρβάρους κτλ.

33 Κατά τον Πρωταγόρα, οι άνθρωποι ένιωθαν την ανάγκη (?ζήτουν) της συνάθροισης, της συμβίωσης. Ο άνθρωπος, δηλαδή, επιβιώνει μόνο χάρη στην ικανότητά του για κοινωνική ζωή. Η βασική αυτή θέση μπορεί να θεωρηθεί προδιατύπωση της θέσης του Αριστοτέλη για τον άνθρωπο φύσει πολιτικ?ν ?ν.

34 Εξαίρεται η σημασία της πόλης.

35 α?δώς: συναίσθημα ντροπής του κοινωνικού ανθρώπου για κάθε πράξη που προσκρούει στον καθιερωμένο ηθικό κώδικα του κοινωνικού περιβάλλοντος.

δίκη: το συναίσθημα της δικαιοσύνης, η έμφυτη αντίληψη για το δίκαιο. Από αυτά πηγάζει η πολιτική αρετή, με αυτά εξασφαλίζεται η αξιοπρέπεια του ανθρώπου, εμπεδώνεται η πολιτική ενότητα και η κοινωνική αρμονία.

36 Βλ. Α. Μπαγιόνας (2), σ. 31: «Η εξέλιξη της ηθικής συνείδησης οδηγεί τους ανθρώπους στην αποδοχή των αξιών της α?δο?ς και της δίκης … Η ηθική συνείδηση αναπτύσσεται από την ανάγκη να ανταποκριθή ο άνθρωπος στις απαιτήσεις μιας κοινωνίας με προηγμένο πολιτισμό. Κάθε πολιτιστικά προηγμένη κοινωνία θεμελιώνεται πάνω στις αξίες της α?δο?ς και της δίκης. Οι αξίες αυτές είναι καθολικές και για τις πολιτιστικά προηγμένες κοινωνίες είναι συνάμα αποτελέσματα της εξέλιξης της ηθικής συνείδησης και της εξέλιξης του πολιτισμού που την εκφράζει και την κατευθύνει». [Συνείδηση: η αντίληψη που έχει το άτομο για τα φαινόμενα που συμβαίνουν στον εξωτερικό κόσμο και η λειτουργία με την οποία παριστάνει ορισμένους σκοπούς ως επιθυμητούς και επιδιώκει να τους πραγματοποιήσει με την πράξη του. Ηθική συνείδηση: η λειτουργία με την οποία επιθυμούμε ή αποστρεφόμαστε ορισμένους σκοπούς και επιδοκιμάζουμε ή αποδοκιμάζουμε την επιθυμία ή αποστροφή μας προς αυτούς, Α. Μπαγιόνας (2), σ. 15].

37 α? τέχναι νενέμηνται: Ο Πρωταγόρας κατανοεί τη σημασία του καταμερισμού της εργασίας για την πρόοδο, όπως φαίνεται από το σημείο αυτό αλλά και από τα επιτεύγματα της δεύτερης φάσης της εξέλιξης. Γι? αυτό και θέτει το πρόβλημα με την ερώτηση του Ερμή. Αν περιλαμβανόταν στον καταμερισμό εργασίας και η πολιτική, δε θα συμμετείχαν όλοι στην πολιτική ζωή και δε θα υπήρχαν πόλεις, με την έννοια ότι η πολιτική προϋποθέτει πως οι άνθρωποι αποδέχονται κοινές ηθικές αξίες, την α?δ? και τη δίκη. Αν δεν τις αποδέχονταν, οι κοινωνικοί ανταγωνισμοί θα κατέληγαν στην αλληλοεξόντωση των ανθρώπων, όπως στην προηγούμενη φάση. Η πολιτική συνδέεται άρρηκτα με την α?δ? και τη δίκη, που αποτελούν το θεμέλιο και την αναγκαία προϋπόθεσή της? με την έννοια αυτή θα ήταν αδιανόητο να μην έχουν δοθεί σε όλους. Κατάληξη αυτής της πολιτιστικής εξέλιξης αποτελεί η αθηναϊκή δημοκρατία, που δικαιώνεται με το μύθο του Πρωταγόρα

38 Δεν γίνεται άμεσα διάκριση, αλλά ο Πρωταγόρας φαίνεται (και από τη συνέχεια της «ρήσης») να δέχεται ότι το δημοκρατικό πολίτευμα της Αθήνας είναι αυτό που ανταποκρίνεται περισσότερο στις ανάγκες μιας πολιτιστικά προηγμένης κοινωνίας. Η α?δώς και η δίκη αναπτύσσονται μόνο μέσα στην κοινωνική ζωή και σε μια δημοκρατική κοινωνία βρίσκουν την πλήρη έκφρασή τους. Υπάρχει η φυσική καταβολή και η ισομοιρία (ισοκατανομή) της πολιτικής η οπο?α ?μως θα χρειαστεί το κατάλληλο έδαφος της δημοκρατικής κοινωνίας για να αναπτυχθεί.

39 Το στάδιο της συγκρότησης πόλεων. Το πέρασμα γίνεται προοδευτικά και πάντα κάτω από το νόμο της ανάγκης. Οι άνθρωποι αφανίζονται αρχικά, επειδή δεν κατέχουν την τέχνη να ζουν μαζί σε πόλεις. Από τα παθήματά τους μαθαίνουν να ενεργούν δίκαια και να σέβονται τα δικαιώματα των άλλων.

40 Βλ W. K. C. Guthrie (1), σ. 92. Ο Δίας δεν μπορεί να εξασφαλίσει την καθολικότητα των δυο αρετών στους ανθρώπους, μια και δεν αποτελούσαν μέρος της αρχικής τους φύσης. Αν αφαιρέσουμε το περίβλημα του μύθου, σημαίνει ότι το θέσπισμα, ο νόμος αυτός, ήταν «έργο του χρόνου, της πικρής πείρας και της ανάγκης». Ενισχύει τη θέση ότι όλοι πρέπει να έχουν συμμετοχή στην αρετή.

41 Όσοι δεν έχουν συνείδηση των αξιών της α?δο?ς και της δίκης αποτελούν νοσηρά στοιχεία της πόλης που έχει δικαίωμα να τους τιμωρήσει, αφού πρώτα θα έχει χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα για να τους αλλάξει. Σήμερα θα θεωρούσαμε τη θανάτωση σκληρό και απάνθρωπο μέτρο.

42 Αν αφαιρέσουμε τα μυθολογικά στοιχεία από την αφήγηση του Πρωταγόρα, μένει ότι η αρετή καθαυτή δεν ήταν στην αρχή μέρος της ανθρώπινης φύσης, γι? αυτό οι πρωτόγονοι μολονότι είχαν τη νοημοσύνη να μαθαίνουν διάφορες «τέχνες», όπως τη χρήση της φωτιάς, την επεξεργασία των μετάλλων κ.ο.κ., συμπεριφέρονταν με αγριότητα ο ένας στον άλλο και δεν μπορούσαν να συνεργαστούν κτλ. Αλλά η ανθρώπινη φύση φέρει μέσα της τις καταβολές για να εξελιχθεί ηθικά. Σ? αυτό ακριβώς είναι αναγκαία η διδασκαλία.

43 Απαντά στο επιχείρημα που είχε διατυπώσει ο Σωκράτης (εν?τητα 1): η δυνατότητα όλων να εκφέρουν άποψη για τα θέματα της πολιτικής στην εκκλησία του δήμου σήμαινε ότι η πολιτική δεν διδάσκεται, αλλιώς δεν θα μπορούσε να διατυπώσει καθένας γνώμη παρά μόνο – όπως υπονοείται – ο ειδικός. Σ?μφωνα με τον Πρωταγ?ρα, το δικαίωμα να εκφέρουν όλοι άποψη είναι νόμιμο, αφού η α?δώς και η δίκη είναι (δυν?μει) κτήμα όλων. Ο Πρωταγόρας εκφράζει μια αντιτεχνοκρατική αντίληψη για την πολιτική, επιδοκιμάζει το αθηναϊκό πολίτευμα και ιδίως το δικαίωμα ισηγορίας.

44 Η απάντηση από όλη την παράγραφο Ο?τω δή, ?Σώκρατες, … τούτου α?τία.

45 θ. νεμ-, κατ? μετ?πτωση νομ- , και με πρ?σφυμα ε= νεμε-

46 θ. φθερ- , κατ? μετ?πτωση φθορ-, φθαρ-

———————————————————————————————————————————————–

ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΩΝ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ 2009

Πλάτωνος Πρωταγόρας 322b6-323a3 (ΕΝΟΤΗΤΑ 4-1)

?τ? ο?ν ?θροισθε?εν ? ? μ? ε?ναι πόλεις.

Α. Απ? το κε?μενο που σας δ?νεται να γράψετε στο τετρ?δι?σας τη μετάφραση του αποσπάσματος: «?τ? ο?ν ?θροισθε?εν . . . κτείνειν ?ς νόσον πόλεως.»

Μον?δες 10

Β. Να απαντήσετε στα παρακ?τω:

Β1. Ποιο είναι το περιεχόμενο των όρων «α?δώς» και «δίκη» και ποιος ο ρόλος τους στη συγκρότηση των πολιτικών κοινωνιών;

Μον?δες 10

Β2. Πώς δικαιολογείται η διά νόμου θανάτωση όσων δεν μετέχουν στην αιδώ και τη δίκη, παρόλο που όλοι τις έχουν δεχτεί ως δώρα από τον Δία;

Μονάδες 10

Β3. «?ταν δ? ε?ς συμβουλ?ν … ? μ? ε?ναι πόλεις». Με βάση το χωρίο του πρωτότυπου κειμένου και το μεταφρασμένο κείμενο που ακολουθεί, να αναλύσετε τη θέση των δύο συνομιλητών, του Σωκράτη και του Πρωταγόρα, για το διδακτό ή το μη διδακτό της αρετής.

Πλάτωνος Πρωταγόρας 319c7-319d7 (ΕΝΟΤΗΤΑ 1)

«Για τα θέματα λοιπόν που θεωρούν [οι Αθηναίοι] ότι εξαρτώνται από κάποια συγκεκριμένη τεχνογνωσία, έτσι ενεργούν. Όταν όμως πρέπει να αποφασιστεί κάποιο ζήτημα που αφορά τη διοίκηση της πόλεως, σηκώνεται και δίνει τις συμβουλές του γι? αυτό εξίσου και ο οικοδόμος, και ο σιδεράς, και ο έμπορος ή ο ναυτικός, και ο πλούσιος, και ο φτωχός, και αυτός που είναι από μεγάλο γένος, και αυτός που δεν είναι από κάποια γενιά σπουδαία. Και κανένας δεν τους ψέγει γι? αυτό, όπως τους προηγούμενους: γιατί εσύ, χωρίς να έχεις διδαχτεί από πουθενά αυτό το πράγμα και χωρίς να έχεις δάσκαλο σ? αυτό το θέμα, θέλεις τώρα να δώσεις και συμβουλές. Άρα, είναι προφανές πως δεν θεωρούν ότι το πράγμα αυτό είναι κάτι που διδάσκεται.»

Μον?δες 10

Β4. Να αναφερθείτε στην επαγωγική μέθοδο του Σωκράτη ως εργαλείο αναζήτησης των ηθικών εννοιών.

Μονάδες 10

Β5. Να γράψετε ένα ομόρριζο ουσιαστικό της νέας ελληνικής γλώσσας, απλό ή σύνθετο, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:

?θροισθε?εν, σκεδαννύμενοι, διεφθείροντο, ?πόλοιτο, ?γοντα, δοίη, νενέμηνται, θ?, μετεχόντων, γένοιντο.

Μονάδες 10

ΟΜΟΓΕΝΩΝ 2006

1. Διδαγμένο κείμενο από το πρωτότυπο.

Πλάτωνος Πρωταγόρας, 322Α-323Α. (ΕΝΟΤΗΤΑ 4-1)

?πειδ? δ? ? ?νθρωπος θείας μετέσχε μοίρας? κτείνειν ?ς νόσον πόλεως».

Να απαντήσετε στα παρακάτω :

Α) Από το κείμενο, που σας δίνεται, να μεταφράσετε στη νέα ελληνική γλώσσα το απόσπασμα: «Ο?τω δ? … ?νθρώποις».

Μονάδες 10

Β1) Να σχολιάσετε ερμηνευτικά την πλατωνική φράση «? ?νθρωπος θείας μετέσχε μοίρας».

Μον?δες 10

Β2) Να εξηγήσετε γιατί κατά τον μύθο του Πρωταγόρα η α?δώς και η δίκη λειτουργούν ως «πόλεων κόσμοι κα?δεσμο? φιλίας συναγωγοί».

Μονάδες 10

Β3) Λαμβάνοντας υπόψη αφενός το απόσπασμα του πρωτοτύπου κειμένου «Ο?τω δ? … διεφθείροντο» και αφετέρου το μεταφρασμένο απόσπασμα «Το μάθημα … ισχυρίζομαι πως διδάσκω», που ακολουθεί, να αναφέρετε πώς παρουσιάζεται η πολιτική τέχνη.

Πλάτωνος Πρωταγόρας 318 Ε (ΕΝΟΤΗΤΑ 1)

«Το μάθημα [το οποίο διδάσκω] είναι η ε?βουλία ? να κάνεις τους άνδρες ?γαθο?ς πολίτες».

«Αυτό ακριβώς, Σωκράτη», είπε, «είναι το μάθημα που ισχυρίζομαι πως διδάσκω». Μον?δες 10

Β4) Τι γνωρίζετε για τη Σωκρατική αμφισβήτηση;

Μονάδες 10

μετέσχε, διηρθρώσατο, ο?κήσεις, νενέμηνται, συναγωγοί.

Μονάδες 10

Εν?τητα 5η(323 a – e) : Η πολιτικ? αρετ?ως κοιν? και φυσικ?ιδι?τητα ?λων των ανθρ?πων

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΒΟΗΘΗΜΑΤΟΣ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Γιατί η δικαιοσύνη και η πολιτική αρετή θεωρούνται, κατά τον Πρωταγόρα, στοιχεία σύμφυτα με την ίδια την ανθρώπινη ιδιότητα (τουλάχιστον από τη στιγμή που ο άνθρωπος εισέρχεται στον πολιτισμό); Αναλύστε τα επιχειρήματα του Πρωταγόρα στο απόσπασμα αυτό και προσθέστε τα δικά σας.(ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 86)

2. Πώς προσπαθούν οι άνθρωποι να καλλιεργήσουν την ιδιότητα της δικαιοσύνης και της πολιτικής αρετής; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 86)

3. Ο Πρωταγόρας προσκομίζει μια εμπειρική απόδειξη για την καθολικότητα της πολιτικής αρετής. Ποια είναι αυτή και γιατί θεωρείται τρελός όποιος δέχεται ότι δεν κατέχει τη δικαιοσύνη και την άλλη πολιτική αρετή;

4. Να αξιολογήσετε την εμπειρική απόδειξη του Πρωταγόρα για την καθολικότητα της αρετής. Τη βρίσκετε πειστική;

5. «? μ? ε?ναι ?ν ?νθρώποις»: να συγκρίνετε την τιμωρία αυτή με τη θανάτωση («κτείνειν ?ς νόσον πόλεως») που προτάθηκε στην 4η ενότητα από τον Δία. Είναι η κύρωση αυτή ηπιότερη ή όχι και γιατί;

6. Πώς αποδεικνύει ο Πρωταγόρας ότι η πολιτική αρετή διδάσκεται; Να καταγράψετε τα επιχειρήματά του και να τα αξιολογήσετε.

7. Είναι γνωστό ότι ο άνθρωπος μαθαίνει αρχικά με τη μίμηση. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, την παραλείπει ο Πρωταγόρας;

Λεξιλογικές – Σημασιολογικές ασκήσεις

1. Να βρείτε την ετυμολογία των παρακάτω λέξεων: νουθετο?σιν, ?δικος, τ?ληθ?, σωφροσύνην, σύμβουλον, συλλήβδην.

2. Να βρείτε συνώνυμα των παρακάτω λέξεων στα αρχαία ελληνικά: ο??, μετέχειν, δε?ν, ποιε?ν, ?γαθ?.

3. Να δώσετε δύο ομόρριζα στα νέα ελληνικά για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: φ?, ο?κε?οι, μανίαν, φύσει, τύχ?, διδαχ?ς.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΕ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Μετ? το μ?θο ο Πρωταγ?ρας καταφε?γει στο λ?γο για να αποδε?ξει τις θ?σεις του. Να εντοπ?σετε στο κε?μενο τις θ?σεις που προβ?λλει και τα επιχειρ?ματα που χρησιμοποιε?.

2. ?γο?νται πάντες … ?ρετ?ς: Πού στηρίζεται το επιχείρημα του Πρωταγόρα και πώς το αξιολογείτε47;

3. τεκμήριον: Ο Πρωταγόρας προσκομίζει μια εμπειρική απόδειξη για τη συμμετοχή όλων στην πολιτική αρετή. Ποια είναι αυτή; Γιατί θεωρείται «τρελός» όποιος δέχεται ότι δεν κατέχει τη δικαιοσύνη και την άλλη πολιτική αρετή4855;

4. ? μ? ε?ναι ?ν ?νθρώποις: Να συγκρίνετε την τιμωρία αυτή με τη θανάτωση που προτάθηκε παραπάνω (κτείνειν ?ς νόσον πόλεως). Είναι η κύρωση αυτή ηπιότερη ή όχι και γιατί49;

5. Από πού προέρχεται, σύμφωνα με τον Πρωταγόρα, η πολιτική αρετή50;

6. Ο Πρωταγ?ρας υποστηρ?ζει α) ?τι, σ?μφωνα με το μ?θο, ο Δίας έδωσε σε ?λους τους ανθρώπους την α?δ?και τη δίκη, και β) ?τι η πολιτική αρετή διδάσκεται. Νομ?ζετε ?τι υπ?ρχει αντ?φαση αν?μεσα στις δύο αυτές θέσεις του Πρωταγόρα; Να δικαιολογ?σετε την απ?ντησ?σας51.

7. ο? φύσει ?λλ?διδακτόν: Ποιο είναι το νόημα της διάκρισης αυτής; Να τη συσχετ?σετε με την αριστοκρατικ? (αρχαϊκ?) αντ?ληψη της ηθικ?ς και τις γενικ?τερες αντιλ?ψεις των σοφιστ?ν52.

8. Ο Πρωταγόρας, για να αποδείξει (να προβ?λει ως γενικ? αποδεκτ?) ?τι ?λοι μπορο?ν να κατ?χουν την αρετ? και ?τι η αρετή διδάσκεται, χρησιμοποιεί δύο επιχειρήματα. Να τα καταγράψετε και να τα αξιολογήσετε.

9. Ποια άποψη υποστηρ?ζει ο Πρωταγόρας για τα χαρακτηριστικ?που οι ?νθρωποι ?χουν απ?τη φ?ση ? απ?τυχα?ο γεγον?ς και ποια στ?ση τηρο?ν οι ?λλοι ?νθρωποι (της εποχ?ς) απ?ναντι σ” αυτ?; Π?ς κρ?νετε τις απ?ψεις αυτ?ς; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

10. Ποιες είναι οι μορφές της αγωγής κατά τον Πρωταγόρα και σε ποια σχέση βρίσκονται μεταξύ τους;

11. Ποια είναι τα συστατικά στοιχεία της αρετής – ?πως εμφαν?ζονται στην εν?τητα αυτ? – και με ποιο τρόπο τα παρουσιάζει ο Πρωταγόρας53;

12. π?ν τ? ?ναντίον τ?ς πολιτικ?ς ?ρετ?ς: Ποιο πρόβλημα δημιουργείται με την εναλλαγ?των ?ρων απ? τον Πρωταγ?ρα και τι μπορο?με να υποθέσουμε για την εξέλιξη του διαλόγου, δεδομ?νης της φροντ?δας του Σωκράτη για ακριβολογ?α και ειδικ? για ακριβε?ς ορισμο?ς των εννοι?ν54;

————————————————————————————————————————————————

47 Στηρίζεται στην κοινή αντίληψη, ο Πρωταγόρας δεν το θεμελιώνει λογικά. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν έχει ουσιαστική – αντικειμενική βάση. Άλλωστε ακολουθεί εμπειρική απόδειξη που αρχίζει με τη λέξη τεκμήριον. Βλ. ερώτηση 3.

48 Η συνύπαρξη των ανθρώπων είναι αδιανόητη, αν δε διαθέτουν όλοι την πολιτική αρετή. Γι? αυτό και αν κάποιος στερείται τη σωφροσύνη ή τη δικαιοσύνη, την αρετή του πολίτη γενικά, πρέπει να υποκρίνεται ότι τις κατέχει. Η υποκρισία παρατηρεί ο Α. Ε. Τaylor (σ. 289) είναι ο φόρος που η κακία οφείλει στην αρετή.

49Είναι ζήτημα αν είναι ηπιότερη, δεδομένης της σημασίας που έχει για τον άνθρωπο η κοινωνική ζωή.. Ειδικ?τερα για την εποχ? εκε?νη η εξορ?α ισοδυναμο?σε με θ?νατο. Πρβλ. τις απ?ψεις του Σωκρ?τη στον Κρ?τωνα (κεφ. 15- 16) και την ?πολογ?α.

50Από τη διδαχή και την επιμέλεια όχι από τη φύση ή την τύχη.

51Ο Δίας δεν μπορεί να εξασφαλίσει την καθολικότητα των δύο αρετών στους ανθρώπους, αφού αυτές δεν αποτελούσαν μέρος της αρχικής τους φύσης. Χρειάζεται επομένως η διδασκαλία. Δεν υπ?ρχει αντ?φαση αν με το Δ?α, ?πως και με την ?κφραση φ?σει, εννο?σουμε την προδι?θεση, το δυν?μει (με τη διατ?πωση του Αριστοτ?λη) που μετατρ?πεται σε ?νεργε?? με τη διδασκαλ?α.

52Σ?μφωνα με την αρχαϊκ? αντ?ληψη περ? ηθικ?ς, οι ιδι?τητες -τα χαρακτηριστικ? του ανθρώπου- δ?νονται εκ φ?σεως και ?σο «αν?τερο» ε?ναι το γ?νος, η γενι?, τ?σο ανώτερα, «ευγεν?στερα», τα χαρακτηριστικ?. Η διδασκαλ?α των σοφιστ?ν αμφισβητε? αυτ? την ηθικ? και μερικο? απ? τους σοφιστ?ς διατυπ?νουν θ?σεις στις οπο?ες η ανθρωπότητα θα φτ?σει ξαν? στην εποχ? του ευρωπαϊκο? διαφωτισμο?, ?πως ?τι οι ?νθρωποι ε?ναι απ? τη φ?ση τους ?σοι και οι ανισ?τητες ε?ναι θ?μα κοινωνικ?ν συμβ?σεων. Με το ο? φ?σει θα εννο?σουμε ?τι δεν δ?νεται «?τοιμη» απ? τη φ?ση η πολιτικ? αρετ?, αλλ? δ?νεται μ?νο ως δυνατ?τητα σε ?λους. Τα υπ?λοιπα ε?ναι θ?μα διδασκαλ?ας και διαπαιδαγ?γησης (?πως θα τον?σει στα επ?μενα ο Πρωταγ?ρας). Η δι?κριση φ?σει – διδακτ?ν μπορε? να συσχετιστε? με τη θεμελι?δη δι?κριση των σοφιστ?ν σε φ?σει και ν?μ?. Ο διδ?σκων θα μπορο?σε να αναφερθε? σ” αυτ?, αφο? πρ?κειται για αντ?ληψη που διαπερν? την αρχα?α ελληνικ? σκ?ψη σε πολλ?ς εκφρ?σεις της, ?πως η τραγωδ?α και η ιστορ?α του Θουκυδ?δη. Η δι?κριση φ?σει και ν?μ? ε?ναι ?να απ? τα σημε?α που διαφοροποιούν τους σοφιστ?ς μεταξ? τους. Ο Πρωταγ?ρας αν?κει στους υποστηρικτ?ς του ν?μου, αντ?θετα π.χ. με τον Ιππ?α. Στην εισαγωγ? του διδακτικο? βιβλ?ου (σ. 28) γ?νεται λ?γος για τον ?να ?ρο του αντιθετικο? ζε?γους (ν?μος).

53Η δικαιοσύνη και η οσι?τητα, ?πως φα?νεται απ? την αδικ?α και την ασ?βεια που ο Πρωταγ?ρας παρουσι?ζει ως το αντ?θετο της πολιτικ?ς αρετ?ς. (Συστατικ? στοιχε?ο ε?ναι και η σωφροσ?νη, αλλ? με το χωρισμ? των ενοτ?των στο διδακτικό βιβλ?ο βρίσκεται στην 7η εν?τητα). Από αυτ? τα στοιχε?α (δικαιοσ?νη, σωφροσ?νη, οσι?τητα) θα ξεκινήσει στη δεύτερη ερώτησή του ο Σωκράτης.

54Η αρετή είναι μία και ενιαία ή πολλές; Θα αποτελέσει θέμα συζήτησης στη συνέχεια.

————————————————————————————————————————————————

Λεξιλογικές – Σημασιολογικές ασκήσεις

1. ?γο?μαι, χαλεπαίνω, θυμο?μαι, νουθετ?: Να γράψετε στην αρχα?α ελληνικ? απ? ?να συν?νυμο για κ?θε λ?ξη που σας δ?νεται55.

2. Να βρείτε τις λ?ξεις του κειμ?νου που είναι ετυμολογικ?συγγενε?ς με τις παρακάτω λέξεις : μανιακ?ς, ευθυμ?α, σθεναρ?, εξασθενημ?νος, δυσν?ητος, ανελ?ητα, φ?ση(π.χ.τηςσελ?νης), φαντασ?α, φ?σμα, διαφ?μιση, παρανοϊκ?ς, ελεημοσ?νη, φαν?ρι, αφαν?ς, προφ?της, μυθομαν?ς, φαντ?ζω, φανερ?ς, πυρομαν?ς, επιθυμ?, ενθ?μιο

3. φ?σει, τ?χ?, συλλήβδην : Να γρ?ψετε ρήματα της αρχαίας ελληνικής που είναι ετυμολογικά συγγενή με τις παραπάνω λέξεις

4. ?ντι , ?γο?νται , μετ?χειν , λαβ? , τεκμ?ριον, φ? , καταγελ?σιν , προσι?ντες , μαιν?μενον, ε?δ?σιν , προσποι-ο?μενον , ε?κ?τως , ?ποδ?χονται , μετε?ναι , φ?σει , πειρ?σομαι , θυμο?ται , κολ?ζει , ?λεο?σιν, α?σχρο?ς , σμικρο?ς , ?σασιν , ?σ?βεια , συλλ?βδην : για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου να σχηματίσετε δύο ομόρριζες λέξεις της νέας ελληνικής (απλές ή σύνθετες).

5. Για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου, να επιλέξετε από την παρένθεση τη/τις συνώνυμη/ες λέξη/εις της αρχαίας ελληνικής: ο??, ?γο?νται, τεκμ?ριον, φ?, ?γαθ?ς, χαλεπα?νουσιν, ε?δ?σιν, ?ναντ?ον, πειρ?σομαι, νουθετε?, κολ?ζει, ποιε?ν, ?σασιν, ?γαθ?

(νομίζεις, σημε?ον, καλά, ?πολαμβάνονται, ε?π?, ?κανός, ?νδρε?ος, θυμο?σιν, ?νώπιον, ?δωσιν,τιμωρε?, γιγνώσκωσιν, πράττειν, λαμβάνειν, λέγειν, γιγνώσκουσιν, ?πιχειρήσω, συμβουλεύει, κελεύει)

————————————————————————————————————————————————

55 νομ?ζω- δοκ?- ο?ομαι, ?γανακτ?, ?ργ?ζομαι, παραιν?- συμβουλε?ω.

ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΩΝ

2002

Πλ?τωνος Πρωταγ?ρας (323 Α – Ε) (ΕΝΟΤΗΤΑ 5-7)

?ν γ?ρ τα?ς ?λλαις ?ρετα?ς, ? π?ν τ? ?ναντ?ον τ?ς πολιτικ?ς ?ρετ?ς.

Α. Απ? το κε?μενο που σας δ?νεται να μεταφρ?σετε στο τετρ?δι? σας το απ?σπασμα: «?ν γ?ρ τα?ς ?λλαις ?ρετα?ς … τα?τα λ?γω«.

Μον?δες 10

Β. Να γρ?ψετε στο τετρ?δι?σας τις απαντ?σεις των παρακ?τω ερωτ?σεων:

Β1. «?ν γ?ρ τα?ς ?λλαις ?ρετα?ς … ? μ? ε?ναι ?ν ?νθρ?ποις»: Να εκθ?σετε το επιχε?ρημα που χρησιμοποιε?στην παρ?γραφο αυτ? ο Πρωταγ?ρας, για να αποδε?ξει το «διδακτ?ν» της αρετ?ς, και να το αξιολογ?σετε.

Μον?δες 10

Β2. «?σα γ?ρ ?γο?νται ?λλ?λους κακ? … τ? ?ναντ?ον τ?ς πολιτικ?ς ?ρετ?ς»: Σ?μφωνα με τον Πρωταγ?ρα, οι ?νθρωποι ?χουν ελαττ?ματα που προ?ρχονται απ? τη φ?ση ? τυχα?ους παρ?γοντες. ?χουν ?μως και ελαττ?ματα που οφε?λονται στην ?λλειψη αγωγ?ς. Π?ς αντιμετωπ?ζεται στην εποχ?του σοφιστ? καθεμι? απ?τις κατηγορ?ες αυτ?ς των ανθρωπ?νων ελαττωμ?των στο πλα?σιο της κοινωνικ?ς συμβ?ωσης και γιατ?;

Μον?δες 10

Β3. «… ?π?το?τοις που ο?τε θυμο? γ?γνονται κα? α?κολ?σεις»: Κατ? τον Πρωταγ?ρα, οι τιμωρ?ες (κολ?σεις) επιβ?λλονται στους ανθρ?πους, ?ταν δε διαθ?τουν την πολιτικ?αρετ?. Σε ποιους και για ποιο λ?γο επιβ?λλονται κυρ?σεις απ?την π?λη, σ?μφωνα με τα στοιχε?α του μεταφρασμ?νου κειμ?νου που ακολουθε?;

Πλ?τωνος Πρωταγ?ρας (326 D-E) (ΕΝΟΤΗΤΑ 7)

Και ?ταν πια φ?γουν αυτο? [δηλ. οι ν?οι ?νδρες] απ? τους δασκ?λους? το να μην μπορε?να διδαχθε? η αρετ?.

Μον?δες 10

Β4. Να προσδιορ?σετε το περιεχ?μενο και τη λειτουργ?α του μ?θου ως μεθ?δου ανάπτυξης απόψεων του Πρωταγόρα και του Πλάτωνα.

Μον?δες 10

Β5. Να γρ?ψετε δ?ο ομ?ρριζες λ?ξεις της ν?ας ελληνικ?ς γλ?σσας, απλ?ς ? σ?νθετες, για καθεμι? απ? τις παρακ?τω λ?ξεις του κειμ?νου:

καταγελ?σιν, ε?δ?σιν, μετ?χειν, προσποιο?μενον, ?ποδε?ξαι.

Μον?δες 10

ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2008

Πλάτωνος, Πρωταγόρας 322a3-322d5 (ΕΝΟΤΗΤΑ 4-5-7)

?πειδ? δ? ? ?νθρωπος θείας μετέσχε μοίρας ? κτείνειν ?ς νόσον πόλεως.?

Α. Απ? το παραπάνω κε?μενο να μεταφρ?σετε στο τετρ?δι?σας το απόσπασμα: «?τ? ο?ν ?θροισθε?εν … ?ς νόσον πόλεως».

Μον?δες 10

Β. Να απαντήσετε στα παρακάτω:

Β.1. Σύμφωνα με τον μύθο του Πρωταγόρα ποιο στοιχείο έδωσε αρχικά στον άνθρωπο τη δυνατότητα να δημιουργήσει πολιτισμό και ποια είναι τα πρώτα στάδια της εξέλιξής του;

Μον?δες 10

Β.2. «κα? ?δημιουργικ? τέχνη α?το?ς πρ?ς μ?ν τροφ?ν ?καν?βοηθ?ς ?ν, πρ?ς δ? τ?ν τ?ν θηρίων πόλεμον ?νδεής»: να προσδιορίσετε το περιεχόμενο της «δημιουργικ?ς τέχνης» και να εξηγήσετε γιατί χαρακτηρίζεται «?νδεής» (για την απάντησή σας να λάβετε υπόψη το κείμενο μέχρι τη λέξη «διεφθείροντο»).

Μον?δες 10

Β.3. Αφού μελετήσετε το παρακάτω μεταφρασμένο κείμενο σε σχέση με το απόσπασμα από το πρωτότυπο «κα?δίκην δ? κα? α?δ? ο?τω θ? ?ν το?ς ?νθρώποις, ? ?π?πάντας νείμω;? ??π?πάντας,? ?φη ?Ζεύς, ?κα? πάντες μετεχόντων? ο? γ?ρ ?ν γένοιντο πόλεις, ε? ?λίγοι α?τ?ν μετέχοιεν», να καταγράψετε τις απόψεις του Πρωταγόρα σχετικά με τις προϋποθέσεις για την ύπαρξη πόλεως.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ (ΕΝΟΤΗΤΑ 7)

Σκέψου λοιπόν, τι από τα δύο συμβαίνει? τι περίεργα πλάσματα είναι αυτοί οι αγαθοί άνδρες!

Πλάτωνος, Πρωταγόρας 324d7-325b4

Μονάδες 10

Β.4. Ποια είναι τα θέματα του πλατωνικού διαλόγου Πρωταγόρας και ποια τα σημεία αντιπαράθεσης των δύο βασικών συνομιλητών μέσα στο έργο;

Μονάδες 10

Β.5. Να γράψετε στο τετράδιό σας δύο ετυμολογικά συγγενείς λέξεις της αρχαίας ή της νέας ελληνικής, απλές ή σύνθετες, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: μετέσχε, διηρθρώσατο, ?κουν, γένει, κόσμοι.

Μονάδες 10

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2009

Πλάτωνος Πρωταγόρας 323C-324Α (ΕΝΟΤΗΤΑ 5-6-7)

?τι μ?ν ο?ν πάντ? ?νδρα ε?κότως ?ποδέχονται ? ο? γε ?νθρωποι ?γο?νται παρασκευαστ?ν ε?ναι ?ρετ?ν.

Α. Απ? το παραπάνω κε?μενο να μεταφρ?σετε στο τετρ?δι?σας το απόσπασμα: «?σα γ?ρ ?γο?νται ?λλήλους … τ?ς πολιτικ?ς ?ρετ?ς.»

Μον?δες 10

Β.1. Πώς αντιμετωπίζονται, σύμφωνα με τον Πρωταγόρα, οι άνθρωποι που έχουν ελαττώματα «φύσει ή τύχ?»;

Μον?δες 10

Β.2. Γιατί η επιβολή της τιμωρίας αποδεικνύει, σύμφωνα με τον Πρωταγόρα, ότι η αρετή είναι διδακτή;

Μον?δες 10

Β.3. «?σα δ? ?ξ ?πιμελείας … νουθετήσεις.» (ΕΝΟΤΗΤΑ 7)

Συνδυάζοντας το παραπάνω απόσπασμα με το μεταφρασμένο κείμενο που ακολουθεί, να εντοπίσετε τον σκοπό της αγωγής και να αναφέρετε τα μέσα με τα οποία αυτός επιδιώκεται.

«Στην πραγματικότητα, αρχίζουν από την παιδική ηλικία να διδάσκουν ? να έχει διάθεση να γίνει παρόμοιος.»

Μονάδες 10

Β.4. Τι γνωρίζετε για την ίδρυση της Ακαδημίας του Πλάτωνα;

Μονάδες 10

Β.5. Να γράψετε στο τετράδιό σας δύο ετυμολογικά συγγενείς λέξεις της αρχαίας ή της νέας ελληνικής, απλές ή σύνθετες, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:

?γο?νται, ποιε?ν, ?σκήσεως, κτητ?ς, διδάξει.

Μονάδες 10

ΟΜΟΓΕΝΩΝ 2012

1. Διδαγμένο κείμενο από το πρωτότυπο

Πλάτωνος Πρωταγόρας (323Α-Ε) (ΕΝΟΤΗΤΑ 5-7)

?ν γ?ρ τα?ς ?λλαις ?ρετα?ς ? π?ν τ? ?ναντίον τ?ς πολιτικ?ς ?ρετ?ς.

Α1. Από το κείμενο που σας δίνεται να μεταφράσετε στη νέα ελληνική γλώσσα το απόσπασμα: «?ν γ?ρ τα?ς ?λλαις ?ρετα?ς…τα?τα λέγω».

Μονάδες 10

Β1. Ποιο είναι το περιεχόμενο του όρου «φύσει»; (μονάδες 6) Να προσδιορίσετε τη σχέση της «φύσης» με την αρετή κατά την αντίληψη του Πρωταγόρα. (μονάδες 4)

Μον?δες 10

Β2. «διδακτόν τε κα? ?ξ ?πιμελείας…πειράσομαι ?ποδε?ξαι»: με ποιο επιχείρημα θα αποδείξει ο Πρωταγόρας αυτήν τη συγκεκριμένη θέση και πώς αξιολογείτε αυτό το επιχείρημα;

Μονάδες 10

Β3. Λαμβάνοντας υπόψη τη φράση του κειμένου «?σα δ? ?ξ ?πιμελείας κα? ?σκήσεως κα? διδαχ?ς ο?ονται γίγνεσθαι ?γαθά ?νθρώποις» και το παρακάτω μεταφρασμένο κείμενο, να αναφέρετε τους τρόπους με τους οποίους η πόλη επιδιώκει να οδηγήσει τους πολίτες στην κατάκτηση της αρετής. (ΕΝΟΤΗΤΑ 7)

«Και όταν πια φύγουν αυτοί [δηλ. οι νέοι άνδρες] από τους δασκάλους ? το να μην μπορεί να διδαχθεί η αρετή.»

Μονάδες 10

Β4. Ποιον τρόπο εισαγωγής επιλέγει ο Πλάτωνας στο έργο «Πρωταγόρας» (μονάδες 4) και πώς αξιολογείται αυτή η επιλογή του; (μονάδες 6)

Μονάδες 10

Β5. αφασία, δυσπρόσιτος, ιστορία, σχεδόν, προγονικός: για κάθε μία από τις παραπάνω λέξεις της νέας ελληνικής να γράψετε μια ετυμολογικά συγγενή λέξη από το κείμενο.

Μονάδες 10

Εν?τητα 6η (324 a ? c) : Η παιδευτικ? σημασ?α της τιμωρ?ας ως απ?δειξη του διδακτο? της αρετ?ς

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΒΟΗΘΗΜΑΤΟΣ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Πώς παρουσιάζει εδώ την έννοια της τιμωρίας ο Πρωταγόρας; Αναλύστε τη θέση του, όπως παρουσιάζεται στον λόγο του, στις δύο τελευταίες ενότητες.(ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 88)

2. Με ποιο πνεύμα νομίζετε ότι θα πρέπει μια κοινωνία να εφαρμόζει τον νόμο και τις ποινές στους παραβάτες; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 88)

3. Να συγκρίνετε τη θέση του Πρωταγόρα για την τιμωρία με την αντίληψη που υπήρχε γι? αυτή στην εποχή του. Ποιες ομοιότητες και διαφορές εντοπίζετε;

4. Πώς κρίνετε τη θέση του Πρωταγόρα για την παιδευτική σημασία της τιμωρίας σε σχέση με την εποχή της;

5. Ο Πρωταγόρας μιλώντας στην 4η ενότητα για τη θανατική ποινή και στην 6η για την παιδευτική σημασία της τιμωρίας φαινομενικά πέφτει σε αντίφαση. Εξηγήστε σε τι συνίσταται η αντίφαση αυτή και πώς τελικά αίρεται.

6. Πώς ο Πρωταγόρας μέσα από την ανάλυση της θέσης του για την επιβολή τιμωριών φτάνει να αποδείξει ότι η πολιτική αρετή διδάσκεται; Αξιολογήστε την πειστικότητα του επιχειρήματός του.

7. Ποια συναισθήματα νομίζετε ότι διακατέχουν τον Πρωταγόρα στο τέλος της 6ης ενότητας, αν κρίνετε από τη φράση του «? ?ποδέδεικταί σοι, ? Σώκρατες, ?καν?ς, ?ς γέ μοι φαίνεται»;

Λεξιλογικές – Σημασιολογικές ασκήσεις

1. Να δώσετε από δύο ομόρριζα στη νέα ελληνική για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: νουθετε?, μαθήσεως, κτητ?ς, ?δίκησεν, πραχθέν, δόξαν.

2. Να βρείτε στο κείμενο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω: ένδειξη, λογική, ένδοξος, προνομιούχος, προθυμία, ιδιότροπος.

3. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω προτάσεις με παράγωγα του ?δ?ν<?ρ?. α) Το ουράνιο τόξο που εμφανίστηκε στον ουρανό δεν ήταν ???????? για πολλή ώρα. β) Ένας ???????????? μπορεί εύκολα να διαγνώσει αν έχεις προβλήματα ?????????. γ) Ένας καλός πολιτικός πρέπει να διακρίνεται από ??????????. δ) Ένα μεγάλο ποσοστό των εκπομπών που προβάλλονται στην ????????? είναι ακατάλληλες για ανηλίκους. ε) Είναι τυχερός? οι ουλές που του άφησε ο τραυματισμός είναι ????????.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΕ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Να εντοπ?σετε το σημε?ο του κειμ?νου που δικαιολογε?τον τ?τλο που δ?θηκε στην εν?τητα και να προτε?νετε ?ναν ?λλο τ?τλο.

2. Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για την αδικία. Η ποινή αποσκοπεί στο να διορθωθεί αυτός που αδικεί. Πώς συνδέονται οι δύο παραπάνω θέσεις με το διδακτόν της αρετής56;

3. Ποιος είναι ο σκοπός της ποινής σύμφωνα με τον Πρωταγόρα; Συμφωνείτε ή όχι; Να αιτιολογήσετε την άποψή σας57.

4. Να συγκρίνετε την άποψη του Πρωταγόρα για την ποινή με την παλαιότερη αντίληψη της ανταπόδοσης (ποινή – τιμωρία, τίσις) εντοπίζοντας ομοιότητες και διαφορές.

5. Ποια συναισθήματα νομίζετε ότι διακατέχουν τον Πρωταγόρα στο τέλος της εν?τητας αυτ?ς;

6. Να εξηγήσετε αν, κατά τη γνώμη σας, η επιβολή των ποινών είναι έγκυρο και πειστικό επιχείρημα για το διδακτόν της αρετής.

7. Η παιδεία αναδεικνύεται σε κινητήρια δύναμη που θα μετατρέψει τον άνθρωπο από δυνάμει σε ?νεργεί?πολιτικό ον. Να αναλύσετε την άποψη αυτή με βάση τη συλλογιστική του Πρωταγόρα.

————————————————————————————————————————————————–

56 Αν η αρετή δε διδασκόταν, οι απόψεις αυτές δε θα ευσταθούσαν, γιατί θα σήμαινε ότι είναι κάποιος καλός ή κακός εκ φύσεως. Τότε όμως θα ήταν αδύνατο να αλλάξει, άρα δε θα ήταν υπεύθυνος για την αδικία ούτε θα μπορούσε να του επιβληθεί ποινή. Ο Πρωταγόρας δίνει περιεχόμενο παιδαγωγικό – τελεολογικό στην ποινή.

57 Έχει παιδευτικό και όχι κατασταλτικό σκοπό, σωφρονιστικό και όχι εκδικητικό. Απορρίπτονται τα κίνητρα της ανταπόδοσης και αντεκδίκησης. Οι απόψεις του Πρωταγ?ρα για το σκοπό της ποινής μπορούν να συγκριθούν με αυτές που διατύπωσε ο Ιταλός Cesare Beccaria την εποχή του διαφωτισμού. Σκοπός της ποινής δεν είναι η εκδίκηση, αλλά ο σωφρονισμός εκείνου που διέπραξε το αδίκημα και ο παραδειγματισμός των άλλων.

————————————————————————————————————————————————–

Λεξιλογικές – Σημασιολογικές ασκήσεις

1. πειρ?μαι < πε?ρα: Να γράψετε πέντε λέξεις, απλές ή σύνθετες, με το θέμα της λέξης που σας δίνεται.

2.Να βρεις τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις λέξεις : άνοια, δήλωση, μαθήτρια, ιδιοκτησία, ακόλαστος, δυνάστης, σχεδόν, παραλογισμός, ερχομός, σύμπραξη, θήκη, πρωτοϊδωμένος, προτρεπτικός, δόγμα, οίηση, ήττα, εικόνα, δοχείο, περιτομή, συμπολίτης, ενδεικτικός, ανικανοποίητος, φάντασμα.

3. θυμο?ται , κτητ?ς , ο?σης, ?θ?λεις , ?ννο?σαι , κολ?ζειν, διδ?ξει , παρασκευαστ?ν , νο?ν , ?λογ?στως , τιμω-ρε?ται, ?πιχειρ?ν , πραχθ?ν , θε?η, ?δ?ν , δι?νοιαν , ?ποτροπ?ς , δ?ξαν , ?δ?? , πολ?ται, ε?κ?τως , ?ποδ?χονται , συμβουλε?οντος , ?καν?ς, φα?νεται : για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου να σχηματίσετε δύο ομόρριζες λέξεις της νέας ελληνικής (απλές ή σύνθετες).

4. Για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου, να επιλέξετε από την παρένθεση τη/τις συνώνυμη/ες λέξη/εις της αρχαίας ελληνικής: δ?λον, ?θ?λεις, ?πιχειρ?ν, α?θις, διανοε?ται, δ?ξαν, ο?ωνται

(δυνατόν, ?πιθυμε?ς, πάλιν, ν?ν, λογίζεται, γνώμην, καλόν, νομίζουσιν, λέγουσιν, πειρώμενος)

ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΩΝ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ 2011

Διδαγμ?νο κε?μενο

Πλάτωνος Πρωταγόρας 324A?C (ENOTHTA 6-7)

?νθα δ? π?ς παντ? θυμο?ται κα?νουθετε?? ?καν?ς, ?ς γέ μοι φαίνεται.

Α1. Απ?το παραπάνω κείμενο να γράψετε στο τετρ?δι?σας τη μετάφραση του αποσπάσματος: «Ο?δε?ς γ?ρ κολάζει το?ς ?δικο?ντας … κα?διδακτ?ν ?ρετήν.»

Μον?δες 10

Β1. Ποια άποψη εκφράζει ο Πρωταγόρας στο κείμενο που σας δίνεται για τον σκοπό της τιμωρίας (μονάδες 5) και πώς αξιοποιεί την άποψη αυτή για να τεκμηριώσει ότι η αρετή μπορεί να διδαχθεί; (μονάδες 5)

Μον?δες 10

Β2. «?σπερ θηρίον ?λογίστως τιμωρε?ται»: Να σχολιάσετε την παραπάνω φράση, δίνοντας έμφαση στη σημασία που έχει ο λόγος για τη συγκρότηση και για τη λειτουργία της κοινωνίας.

Μον?δες 10

Β3. Με βάση το κείμενο που σας δίνεται και το παρακάτω μεταφρασμένο απόσπασμα, να δείξετε ότι κατά τον Πρωταγόρα ο ρόλος της πόλης είναι και παιδαγωγικός.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ (ΕΝΟΤΗΤΑ 7)

«Και όταν πια φύγουν αυτοί [δηλ. οι νέοι άνδρες] από τους δασκάλους ? η δικαιοσύνη ξαναβάζει [τον παραβάτη] στην ευθεία.»

Πλάτωνος Πρωταγόρας 326C-E

Μονάδες 10

Β4. Πώς περιγράφει ο Πλάτωνας στο πρώτο μέρος του διαλόγουΠρωταγόρας τους σοφιστές Πρόδικο, Ιππία και Πρωταγόρα;

Μονάδες 10

Β5. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να γράψετε στο τετράδιό σας μία λέξη του διδαγμένου πρωτότυπου κειμένου ετυμολογικά συγγενή: υποθήκη, βιαιοπραγία,

ιδέα, εκτρέπομαι, μισαλλοδοξία, οίηση, επιεικής, υποδοχή, τμήμα, άφαντος.

Μονάδες 10

ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2001

Πλ?τωνος Πρωταγόρας 323c8- 324b. (ΕΝΟΤΗΤΑ 5-6-7)

?σα γ?ρ ?γο?νται ?λλ?λους κακ? ?χειν ? ?σοιπερ τιμωρο?νται κα? ?δ??κα? δημοσ??.

Α. Απ? το κε?μενο που σας δ?νεται, να μεταφρ?σετε στο τετρ?δι? σας το τμ?μα: «Ε? γ?ρ ?θ?λεις…. δημοσ??.»

Μον?δες 10

Β. Να γρ?ψετε στο τετρ?δι?σας τις απαντ?σεις των παρακ?τω ερωτ?σεων:

1. Υπ?ρχουν ελαττ?ματα, τα οπο?α ?χει ο ?νθρωπος «φύσει» ή «τύχ?«, και άλλα, τα οποία οφείλονται στην έλλειψη αγωγής.

Π?ς αντιμετωπίζονται από τον Πλάτωνα οι δύο αυτές κατηγορίες ελαττωμάτων;

Μον?δες 10

2. Ποιος ο σκοπός της ποινής σύμφωνα με τον Πρωταγόρα;

Μον?δες 10

3. Να εντοπίσετε στο μεταφρασμένο κείμενο που ακολουθεί τα σημεία, τα οποία αναπτύσσουν και επεξηγούν την άποψη που εκφράζει ο Πρωταγόρας στη φράση: «… ?π?το?τοις που ο? τε θυμο? γ?γνονται κα? α? κολ?σεις κα? α? νουθετ?σεις.» (ΕΝΟΤΗΤΑ 7)

«Στην πραγματικότητα αρχίζουν από την παιδική ηλικία ? το να μην μπορεί να διδαχθεί η αρετή?. (Πλάτωνος Πρωταγόρας 325c5 – 326e5).

Μον?δες 10

4. Έχει παρατηρηθεί πως η συζήτηση στους πλατωνικούς διαλόγους διεξάγεται ως «παιδιά» (παιχνίδι). Γιατί ο Πλάτωνας επιλέγει αυτόν τον τρόπο διερεύνησης των φιλοσοφικών ζητημάτων;

Μον?δες 10

5. Να γράψετε στο τετράδιό σας δύο ομόρριζες λέξεις απλές ή σύνθετες για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

?γο?νται, ?λεο?σιν, συλλ?βδην, ?δ?ν, ?ποτροπ?ς.

Μον?δες 10

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2007

Πλάτωνος Πρωταγόρας 324a-c (ΕΝΟΤΗΤΑ 6-1)

?νθα δ? π?ς παντ? θυμο?ται κα?νουθετε?? ?καν?ς, ?ς γέ μοι φαίνεται.

Α. Απ? το παραπάνω κε?μενο να μεταφρ?σετε στο τετρ?δι?σας το τμ?μα: «Ο?δε?ς γ?ρ κολάζει … κα?διδακτ?ν ?ρετήν».

Μον?δες 10

Β. Να απαντήσετε στα παρακάτω:

Β.1. Με βάση το κείμενο που σας δόθηκε, πώς συμβάλλει η λογική επιβολή της τιμωρίας στην εδραίωση της δικαιοσύνης;

Μον?δες 10

Β.2. Με ποια λογική επιχειρηματολογία προσπαθεί ο Πρωταγόρας να αποδείξει το διδακτόν της αρετής;

Μον?δες 10

Β.3. «Ταύτην ο?ν τ?ν δόξαν πάντες ?χουσιν ?σοιπερ τιμωρο?νται κα? ?δί?κα? δημοσί?». Να συσχετίσετε την παραπάνω θέση του Πρωταγόρα με όσα διατυπώνονται στο παρακάτω μεταφρασμένο κείμενο σχετικά με την πολιτική αρετή. (ΕΝΟΤΗΤΑ 1)

«Το μάθημα [το οποίο διδάσκω] είναι η ε?βουλία ? αναλαμβάνεις να κάνεις τους άνδρες ?γαθο?ς πολίτες».

Μον?δες 10

Β.4. Ο σχολιασμός ποιητικών κειμένων ως μέθοδος έκθεσης των απόψεων του Πρωταγόρα.

Μον?δες 10

Β.5. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να γράψετε στο τετράδιό σας μια λέξη του κειμένου ετυμολογικά συγγενή:

απόκτημα, ανόητος, ηγέτης, παράδοξος, εικασία.

Μον?δες 10

ΟΜΟΓΕΝΩΝ 2008

1. Διδαγμένο κείμενο από το πρωτότυπο.

Πλάτωνος Πρωταγόρας, (324 Α-C). (ΕΝΟΤΗΤΑ 6-7)

?νθα δ? π?ς παντ? θυμο?ται κα?νουθετε? ? ?καν?ς, ?ς γέ μοι φαίνεται.

Να απαντήσετε στα παρακάτω :

Α) Από το κείμενο, που σας δίνεται, να μεταφράσετε στη νέα ελληνική γλώσσα το απόσπασμα: «Ο?δε?ς γ?ρ κολάζει … κα?διδακτ?ν ?ρετήν».

Μονάδες 10

Β1) Ποιος είναι ο σκοπός της τιμωρίας σύμφωνα με το κείμενο.

Μον?δες 10

Β2) Να αναφέρετε πώς συνδέεται η επιβολή της τιμωρίας με τη θέση του Πρωταγόρα για το «διδακτόν» της αρετής.

Μονάδες 10

Β3) Λαμβάνοντας υπόψη αφενός τη φράση του πρωτοτύπου κειμένου «?ποτροπ?ς γο?ν ?νεκα κολάζει» και αφετέρου το μεταφρασμένο απόσπασμα «Στην πραγματικότητα? να γίνει παρόμοιος.» που ακολουθεί, να αναφέρετε τις παιδαγωγικές μεθόδους αγωγής των νέων.

Πλάτωνος Πρωταγόρας (324C ? 326A) (ΕΝΟΤΗΤΑ 7)

Στην πραγματικότητα, αρχίζουν από την παιδική ηλικία να διδάσκουν ? να έχει διάθεση να γίνει παρόμοιος. [?]

Μονάδες 10

Β4) Τι γνωρίζετε για την ίδρυση της Ακαδημίας από τον Πλάτωνα.

Μονάδες 10

κτητ?ς, ?γένητον, διανοε?ται, ?χουσιν, φαίνεται.

Μονάδες 10

Εν?τητα 7η (324 d – 326 e) : Η διδασκαλ?α της αρετ?ς απ? την οικογ?νεια και την κοινων?α

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΒΟΗΘΗΜΑΤΟΣ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Συγκρίνετε τη στάση του Σωκράτη, όταν στη φυλακή αρνήθηκε να πειστεί στις προτάσεις των φίλων του για απόδραση, με τις απόψεις του Πρωταγόρα περί τιμωρίας. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 91)

2. Συγκρίνετε την άποψη του Σωκράτη για την αδυναμία των πολιτών να διδάξουν την πολιτική αρετή στα παιδιά τους με τη διαφορετική θέση του Πρωταγόρα. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 91)

3. Ποια μέσα θεωρείτε ότι έχουν στη διάθεσή τους η οικογένεια και η κοινωνία προκειμένου να διδάξουν στους νέους την πολιτική αρετή; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 91)

4. Οι αρχαίοι Έλληνες ταύτιζαν απολύτως την πολιτική και την ιδιωτική αρετή. Θεωρείτε πως πράγματι πρέπει να τις ταυτίζουμε ή μήπως πρόκειται για ξεχωριστές ιδιότητες; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 91)

5. Με ποια μέθοδο δηλώνει ο Πρωταγόρας ότι θα ανασκευάσει τη δεύτερη αντίρρηση του Σωκράτη; Γιατί, κατά τη γνώμη σας, προτίμησε να αλλάξει μέθοδο; Ποια πλεονεκτήματα του προσφέρει η δεύτερη;

6. Ποια είναι η βασική υποχρέωση του πολίτη για να μπορούν να υπάρξουν οργανωμένες κοινωνίες και με ποιους τρόπους παρεμβαίνει η πολιτεία στην εκπλήρωση της υποχρέωσης αυτής;

7. Με ποιο επιχείρημα προσπαθεί ο Πρωταγόρας να αποδείξει ότι οι άριστοι πολιτικοί άνδρες μπορούν να διδάσκουν την πολιτική αρετή στα παιδιά τους; Να αξιολογήσετε την πειστικότητά του.

8. Ποια εκφραστικά μέσα χρησιμοποιεί ο Πρωταγόρας για να καταλήξει στο πρώτο του συμπέρασμα; Τι φανερώνουν;

9. Παρουσιάστε αναλυτικά τις τρεις βαθμίδες εκπαίδευσης στην αρχαία Αθήνα (ηλικία, φορείς αγωγής, στόχους και μεθόδους).

10. Ποια ήταν τα βασικά γνωρίσματα του εκπαιδευτικού συστήματος της αρχαίας Αθήνας;

11. Ποιο είναι το επιχείρημα που χρησιμοποιεί ο Πρωταγόρας για να αποδείξει ότι η πολιτική αρετή διδάσκεται; Αξιολογήστε το.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΕ

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Ποια αντίρρηση του Σωκράτη δηλώνει ότι θα ανασκευάσει ο Πρωταγόρας;

2. Με ποια μέθοδο δηλώνει ότι θα ανασκευάσει τη δεύτερη αντίρρηση του Σωκράτη; Γιατί, κατά τη γνώμη σας, προτίμησε να αλλάξει μέθοδο; Ποια πλεονεκτήματα του προσφέρει αυτή η αλλαγή;

3. Υπ?ρχει ?να πρ?γμα στο οπο?ο ε?ναι αναγκα?ο να μετ?χουν ?λοι οι πολ?τες, προκειμ?νου να ε?ναι δυνατ? η ?παρξη π?λεως, ? δεν υπάρχει; (?στι τι ?ν, ? ο?κ ?στιν, ο? ?ναγκα?ον πάντας το?ς πολίτας μετέχειν, ε?περ μέλλει πόλις ε?ναι Ποιο είναι το «?να», «αναγκα?ο» για την ύπαρξη της πόλης; Nα εντοπίσετε τη σχέση ανάμεσα στην άποψη αυτή και στον πρωταγόρειο μύθο58.

4. Ο Πρωταγόρας θεωρεί την ?νδρ?ς ?ρετήν, την πολιτική αρετή, ως μοναδικό θεμέλιο για τη συγκρότηση και διατήρηση του οικοδομήματος της πολιτείας. Πώς κατέληξε στο συμπέρασμα αυτό; Να κρίνετε την εγκυρότητα του συλλογισμού του59.

5. ε?ν μεν υπ?ρχει αυτ? το ?να πρ?γμα και ε?ν αυτ? το πρ?γμα δεν ε?ναι ο?τε η οικοδομικ? ο?τε η μεταλλουργ?α ο?τε η κεραμικ? (ε? μ?ν γ?ρ ?στι κα?το?τό ?στι τ? ?ν ο? τεκτονικ? ο?δ?χαλκεία ο?δ? κεραμεία). Ποιο επιχείρημα του Σωκράτη υπαινίσσεται στο σημε?ο αυτ? ο Πρωταγόρας60;

6. Σε ποια μέρη αναλύεται η ?νδρ?ς ?ρετή σύμφωνα με τον Πρωταγόρα;

7. Ποια είναι η βασική υποχρέωση του πολίτη και με ποιους τρόπους παρεμβαίνει η πολιτεία στην εκπλήρωση της υποχρέωσης αυτής;

8. μπορε?να υποστο?ν ως ποιν? και τον θ?νατο και την εξορ?α … τη συνολικ?καταστροφ? του ο?κου τους: Ποιες ποινές επιβάλλονται και πώς κλιμακώνονται;

9. Γιατ? θεωρε?ται αυστηρ?τερη, χειρ?τερη ποιν?απ? το θ?νατο, ο θ?νατος στην εξορία, η δήμευση της περιουσίας και η διάλυση της οικογένειας; Στην απάντησή σας πρέπει να λάβετε υπόψη σας τις σχέσεις που επικρατούσαν στην αρχαία πόλη και ιδίως τη σχέση του πολίτη με την πόλη.

10. Να καταγράψετε τα επιχειρήματα τα οποία χρησιμοποιε? ο Πρωταγόρας για να αποδείξει ότι οι αγαθοί άνδρες διδάσκουν την πολιτική αρετή στα παιδιά τους και να τα αξιολογήσετε61.

11. Σε ποιες βαθμ?δες εκπα?δευσης των ν?ων στην αρχα?α Αθ?να αναφέρεται ο Πρωταγ?ρας στο απ?σπασμα του βιβλ?ου σας, ποιοι ?ταν οι φορε?ς της αγωγ?ς και ποιος ο στ?χος και το αντικε?μενο διδασκαλ?ας;

12. με τις απειλ?ς και τα χτυπ?ματα το «ισι?νουν, σαν δ?ντρο που λυγ?ζει και γ?ρνει» (?σπερ ξύλον διαστρεφόμενον κα?καμπτόμενον ε?θύνου-σιν ?πειλα?ς κα? πληγα?ς): Ποιο στόχο υπηρετεί η παρομοίωση και πόσο επιτυχημένη είναι, κατά τη γνώμη σας; Ποια σημασία έχει η χρησιμοποίηση του ρήματος «ισι?νουν» (ε?θύνουσιν);

13. Ποιο σκοπό εξυπηρετούσε η διδασκαλία της ποίησης και η απομνημόνευση ποιημάτων; Θα ήταν σήμερα, κατά τη γνώμη σας, χρήσιμη και εφικτή μια τέτοια απομνημόνευση;

14. Σε ποιο στάδιο αναλάμβανε η ίδια η πολιτεία την αγωγή των νέων, ποιος ήταν ο στόχος και ποιο το αντικείμενο της αγωγής;

15. α) Να επισημάνετε τα σημεία εκείνα του κειμένου που δηλώνουν τα μέσα και τη μέθοδο που χρησιμοποιούσαν οι φορείς της αγωγής για την επίτευξη των στόχων τους.

β) Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι η αγωγή των νέων στην αρχαία Αθήνα, όπως την περιγράφει ο Πρωταγόρας, είναι αυταρχική; Να αιτιολογήσετε την άποψή σας62.

16. Ποια άποψη εκφράζει ο Πρωταγόρας για τους νόμους στην εν?τητα αυτ?; Πώς συνδέεται με τις απόψεις του για την α?δ?και τη δίκη;

17. Ποιος ήταν ο γενικότερος σκοπός της αγωγής και σε ποια σχέση βρισκόταν με τους επιμέρους στόχους κάθε βαθμίδας ή και μαθήματος63;

18. «Η ζωή του ανθρώπου στην κοινωνία είναι μια αδιάκοπη παιδευτική άσκηση. Ο άνθρωπος από τη γέννηση ως το θάνατο ζει μέσα σε «υπογραφές» κανόνες αυστηρά χαραγμένους, καμιά απόκλιση δεν επιτρέπεται, ενώ η γενική αδυναμία για συμμόρφωση σ? αυτούς τιμωρείται με θάνατο. Ο Πρωταγόρας τα βρίσκει αυτά εντελώς φυσικά». (Κ. Μπαλάσκας (2), σ. 359). Πώς εξηγείται αυτή η στάση του Πρωταγόρα64;

19. Να αποδώσετε με δικά σας λόγια τη συλλογιστική πορεία του Πρωταγόρα, η οποία καταλήγει στην ανάγκη να διδαχτεί η αρετή65.

20. Σε ποια συμπεράσματα μπορούμε να καταλήξουμε για την ανατροφή των νέων στην Αθήνα;

21. Αν συγκρίνουμε το εκπαιδευτικό σύστημα της αρχαίας Αθήνας με το σύγχρονο – τηρουμένων των αναλογιών λόγω μεγάλης διαφοράς ανάμεσα στις κοινωνίες – μπορούμε να βρούμε κοινά σημεία και ποια; Ειδικότερα ποιες αρχές της αγωγής των νέων είναι, κατά τη γνώμη σας, αποδεκτές και σήμερα και ποιες όχι;

22. ως αν?ατο (?ς ?νίατον ?ντα): Ο παραλληλισμός παιδείας και ιατρικής ή πολιτείας και ιατρικής ήταν συνηθισμένος στην αρχαία φιλοσοφία και σκέψη. Στους «ανίατους» αυτούς επιβαλλόταν, όπως αναφέρει ο Πρωταγόρας, η πιο σκληρή τιμωρία, ο θάνατος. Τα προβλήματα που ανακύπτουν είναι πολλά:

i) Η τιμωρία είναι πολύ σκληρή, άτεγκτη, ii) Ποιοι θα χαρακτηριστούν «ανίατοι», με ποια κριτήρια δηλαδή; iii) Από ποιους θα χαρακτηριστούν;

α) Να εκφράσετε τη γνώμη σας για καθένα από τα παραπάνω θέματα.

β) Άσχετα από το είδος της τιμωρίας, πώς θα μπορούσε να διασφαλιστεί η δίκαιη κρίση;

23. Σε ποια χαρακτηριστικά της οργανωμένης κοινωνίας αναφέρεται ο Πρωταγόρας στο κεφάλαιο αυτό και ποια η παιδευτική λειτουργία της πόλης, όπως συνάγεται από το κείμενο;

————————————————————————————————————————————————–

58 Ο μύθος έδειξε την πεποίθηση του Πρωταγόρα ότι η αρετή του πολίτη είναι κτήμα όλων «δυνάμει» (όλων αφού σε όλους δόθηκε η α?δώς και η δίκη σύμφωνα με το μύθο). Χρειάζεται όμως η διδασκαλία και η εξάσκηση για να αφομοιωθεί (βλ. εν?τητα 4η), διαφορετικά δε θα υπήρχε ποινικό δίκαιο (εν?τητα 5η), ούτε θα έθετε νόμο ο Δίας για την τιμωρία όσων δε μετέχουν στην α?δ? και στη δίκη (βλ. εν?τητα 3η). Βλ. και την επόμενη ερώτηση και την αντίστοιχη παραπομπή.

59Αφετηρία ήταν η πρόταση ότι, αφού υπάρχει πόλη ως οργανωμένη κοινότητα, δεν μπορεί παρά να υπάρχει ένα συνεκτικό στοιχείο, θεμελιώδες για την ίδια την ύπαρξη και τη διατήρησή της. Αυτό το ένα δεν μπορεί να είναι κάποια ειδική τέχνη, αλλά κάτι που κατέχουν όλοι, που έχει – αν θυμηθούμε την απάντηση του Δία στον Ερμή – μείνει έξω από τον καταμερισμό εργασίας. Αυτό είναι η ?νδρ?ς ?ρετή, η πολιτικ? ?ρετή, που τη συναποτελούν η δικαιοσύνη, η σωφροσύνη και η οσιότητα. Αφού υπάρχει λοιπόν αυτό το ένα, τότε πρέπει όλοι να μετέχουν σ? αυτό και όποιος δε μετέχει, ούτε διδασκόμενος ούτε κολαζόμενος, να τιμωρείται με εξορία από την πόλη ή με θάνατο. Η οργανωμένη ζωή δε θα ήταν εφικτή χωρίς το αίσθημα σεβασμού και δικαίου. Σε κάποια φάση της εξέλιξης, όταν οι άνθρωποι κατάλαβαν τη σημασία της ζωής σε οργανωμένη κοινότητα, όταν ?ζήτουν ?θροίζεσθαι, δέχτηκαν την α?δ? και τη δίκη ως προϋποθέσεις της «συνάθροισης» αυτής. Ούτε η α?δώς και η δίκη – θεμέλια της πολιτικής – ούτε η ίδια η πολιτική «δόθηκαν», ή υπήρχαν, εξ αρχής στον άνθρωπο. Αναπτύχθηκαν σε μια φάση της εξέλιξης. Η οργανωμένη κοινωνική ζωή επιβάλλει κανόνες, νόμους. Οι νόμοι αυτοί δεν είναι φυσικοί γενικά, αλλά «φυσικοί για την κοινωνική ζωή», επειδή είναι αναγκαίοι. Γι? αυτό και είναι σκληρές οι ποινές στους παραβάτες τους, σε όσους δηλαδή δε ρυθμίζουν τη ζωή και τη συμπεριφορά τους σύμφωνα με την πολιτική αρετή – με τη δικαιοσύνη, τη σωφροσύνη, την οσιότητα. Η αποδεικτική διαδικασία του Πρωταγόρα έχει βέβαια δεοντολογικό χαρακτήρα (?ναγκα?ον μετέχειν, δε? μετέχειν) λόγω του οποίου παρουσιάζεται ως «λογικά αδύνατη» (Γ. Μαρκαντωνάτος, σσ. 110-111) και επικρίνεται γιατί «?δινεν ?ρος κα? ?τεκε μ?ν» (Δ. Γουδής, σ. 147). Το σημαντικό, κατά τη γνώμη μας, στο διάλογο του Πρωταγόρα δεν είναι οι κανόνες της τυπικής λογικής αλλά η πολιτική και κοινωνική φιλοσοφία του σοφιστή.

60 Το δικαίωμα ισηγορίας των πολιτών στην εκκλησία του δήμου, το οποίο, κατά το Σωκράτη, δείχνει ότι η πολιτική αρετή δεν διδάσκεται. Βλ. διδακτικό βιβλ?ο εν?τητα 1η, σσ. 70-71 και εισαγωγ?, σ. 51.

61 Aν υπάρχει πολιτική αρετή και είναι αναγκαίο όλοι οι πολίτες να μετέχουν σ? αυτήν – διδασκόμενοι ή τιμωρούμενοι, αλλιώς αποβάλλονται από την πόλη ή θανατώνονται, τότε ? οι αγαθοί άνδρες, αφού διδάσκουν στα παιδιά τους τα άλλα, θα ήταν παράδοξο να μη διδάσκουν την αρετή. ? Όλοι δέχονται ότι η αρετή είναι διδακτή. Αν οι αγαθοί άνδρες διδάσκουν στα παιδιά τους όλα τα άλλα, η άγνοια των οποίων δεν οδηγεί στο θάνατο, τότε δεν μπορεί παρά να διδάσκουν και αυτό που, αν δεν το γνωρίζουν, τα περιμένει θάνατος, εξορία κ.τ.λ. Αποδεικνύει αρνητικά για ποιο λόγο δεν μπορεί παρά να διδάσκουν οι αγαθοί πολίτες την πολιτική αρετή στα παιδιά τους.

62 β) Θα μπορούσε επιπόλαια μάλλον και βιαστικά να θεωρηθεί αυταρχική, διότι ασκούν έλεγχο το οικογενειακό και «σχολικό» περιβάλλον και η πολιτεία, ώστε το παιδί να υποχρεώνεται να πειθαρχεί. Είναι άλλωστε χαρακτηριστική η χρήση του ρήματος ?ναγκάζω. Αλλά το αν θα αποδοθεί ο χαρακτηρισμός, εξαρτάται από το είδος της πολιτείας και την ποιότητα των σχέσεων. Η αγωγή στην Αθήνα απέβλεπε στο να δημιουργήσει ελεύθερους δημοκρατικούς πολίτες, υπεύθυνους και καλλιεργημένους ανθρώπους με υψηλό ήθος.

63 Μ?σα απ? τους στ?χους των επιμ?ρους μαθημ?των, ?πως τους βρ?σκουμε στο κε?μενο, καταλ?γουμε στο θεμελι?δη σκοπ? κατ? το?τους (το?ς ν?μους) ?ναγκ?ζει (? π?λις) κα? ?ρχειν κα? ?ρχεσθαι.

64 Καλό θα είναι να έχουν κατανοήσει οι μαθητές τη σχέση φύσης και κοινωνίας στον Πρωταγόρα και τη σχέση των όρων φύσει (εκ φύσεως) και νόμ? (εν?τητα 6 και 7). Μπορούν όμως να απαντήσουν με βάση τα επιχειρήματα του Πρωταγόρα (στην εν?τητα αυτ?) για την ανάγκη συμμετοχής όλων στις ηθικές – πολιτικές και κοινωνικές – αξίες της πολιτείας. Ένα άλλο ζήτημα που τίθεται από μελετητές έχει σχέση με το σχετικισμό του Πρωταγόρα (πάντων χρημάτων μέτρον ?νθρωπος), που κατά την άποψή τους υπονομεύει το κύρος των αξιών που αποτελούσαν το στόχο της αγωγής. Εδώ δεν μπορούμε να απαντήσουμε παρά μόνο συνοπτικά σ? αυτά. Ο «σχετικισμός» του Πρωταγόρα κάθε άλλο παρά απόλυτος είναι. Καθετί ανθρώπινο, γνώση, αξίες, είναι σχετικό και υποκειμενικό εφόσον είναι ανθρώπινο. Έπειτα, η έννοια άνθρωπος έχει μεγάλη ευρύτητα στην παραπάνω θέση του Πρωταγόρα.

65 α) όλοι νουθετούν και διδάσκουν οι ίδιοι ή μέσω άλλων, β) κύρια επιδίωξή τους είναι η ηθική – πολιτική αγωγή, γ) η ίδια η πόλη παιδαγωγεί. Άρα, αφού όλοι συνεργάζονται στη μόρφωση των νέων κ.τ.λ., δεν μπορεί παρά να δεχτούμε ότι η αρετή είναι διδακτή. Ο Δ. Γουδής θεωρεί ότι το συμπέρασμα του Πρωταγόρα (αφού όλοι δίνουν αγωγή, τη θεωρούν προφανώς διδακτή) μοιάζει με το γνωστό του Τιμοκλέους στον Λουκιανό ε? ε?σ? βωμοί, ε?σ? κα? θεοί. Το βασικό όμως ζήτημα που πρέπει, κατά τη γνώμη μας, να μας απασχολεί, δεν είναι η τυπικότητα του συλλογισμού, αλλά ότι το κε?μενο αυτ? αποτελεί την πρώτη απόπειρα θεωρητικής θεμελίωσης της αγωγής και αποτίμησής της ως κοινωνικής λειτουργίας

—————————————————————————————————————————-

ΠΗΓΗ : http://www.study4exams.gr/anc_greek/index.php

ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ : ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Σχολιάστε Ακύρωση απάντησης

Καλώς ήρθες !

ΣΕΛΙΔΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Kατηγορίες

Πρόσφατα άρθρα

Πρόσφατα σχόλια

Αρχείο

Μεταστοιχεία

ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ : ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Σχολιάστε Ακύρωση απάντησης

Καλώς ήρθες !

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ

ΣΕΛΙΔΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Kατηγορίες

Πρόσφατα άρθρα

Πρόσφατα σχόλια

Αρχείο

Μεταστοιχεία