Kαμίδου Ματούλα

(Λεξικό Σουϊδα, 10ος αιώνας μ.Χ.)

Μούσαι: Θεότητες προστάτιδες , της πνευματικής γενικώς δημιουργίας εις την αρχαίαν Ελλάδα, προπαντώς όμως εις τας εκδηλώσεις αυτής, της ωδής, της ποιήσεως, της μουσικής, κατά την εις τους αρχαιοτάτους ακόμη χρόνους διάπλασιν και διαμόρφωσιν των θεοτήτων. [...]

Κατά την επικρατήσασαν μυθική παράδοσιν της γεννήσεως των Μουσών εκ του Διός, ο μέγιστος των θεών διέμενεν εις Πιερίαν. Εκεί συνήντησε την ωραιοτάτην Μνημοσύνην, θυγατέρα του Ουρανού και της Γης και κατελήφθει υπό σφοδρού έρωτος δι'αυτήν. Μεταμορφωθείς εις ποιμένα, παρέπεισεν εις τον έρωτά του την Μνημοσύνην, μετά της οποίας εκοιμήθη εννέα νύκτας. Εκ της ενώσεως ταύτης του Διός και της Μνημοσύνης εγεννήθησαν αι εννέα Μούσαι, όμοιαι και με σύμφωνον γνώμην εις όλα. Ανετράφησαν υπό της νύμφης Ευφήμης, προς την οποία η μήτηρ των παρέδωσε τας εννέα αδελφάς, είχον δε διδάσκαλον και τον Απόλλωνα, ο οποίος εμύησεν αυτάς εις την μουσικήν και κατέστησε αυτάς τόσο εμπείρους, ώστε δεν ευρέθη ποτέ άλλος εμπειρότερος αυτών. Λαβούσαι τοιαύτην ανατροφήν, αμέριμνοι δε περί των βοιωτικών αναγκών, ανεζήτουν τον αρμόζοντα προς τας συνήθειάς των τόπον διαμονής και κατέληξαν τοιουτοτρόπως εις τον Ελικώνα της Βοιωτίας. Εκεί διέμενον μετά του Απόλλωνος και ησχολούντο με συνθέσεις ύμνων, γύρω από τον χορόν αλλά και με την λατρείαν του Διός. Εχόρευον συνεχώς γύρω από τον βωμόν αυτού και έψαλλον με αρμονίαν μελωδικήν τα κατορθώματα του πατρός των. [...] Διέκοπτον όμως την εις τον Ελικώνα διαμονήν των και μετέβαινον εις τον Παρνασσόν, εξ ίσου ευχάριστον τόπον διαμονής. [...]("Νεώτερον εγκυκλοπαιδικόν λεξικόν "Ηλίου", Ιωάννη Πασσά)

Θυγατέρες, λοιπόν, του Διός και της Μνημοσύνης (μνήμη, ενθύμησις), είναι οι εννέα Μούσες:

Καλλιόπη (εκ του: καλή + οψ=φωνή, έπος=λόγος), η προστάτιδα της Επικής ποιήσεως

Κλειώ (εκ του: κλέος=δόξα), η προστάτιδα της Ιστορίας

Ευτέρπη (εκ του: ευ + τέρπω, καλώς τέρπω, ευχαριστώ), η Μούσα της Λυρικής ποιήσεως

Θάλεια (εκ του: θάλλω= ανθίζω, βλασταίνω, ακμάζω) ,η προστάτιδα της βουκολικής ποιήσεως και κατόπιν της Κωμωδίας

Μελπομένη (εκ του: μέλπω=μελωδώ + μένος), η Μούσα της Τραγωδίας

Τερψιχόρη (εκ του: τέρπω + χορός, η τέρπουσα δια του χορού), η προστάτιδα της ορχήσεως

Ερατώ (εκ του: έρως), η Μούσα της Ερωτικής ποιήσεως

Πολύμνια (εκ του: πολύς + ύμνος), η Μούσα της Θρησκευτικής ποιήσεως

Ουρανία (εκ του: ουρανός), η προστάτιδα της Αστρονομίας

Τις συναντάμε στους "Ορφικούς Ύμνους" (η Καλλιόπη μάλιστα αναφέρεται ως μητέρα του Ορφέα), όπου βρίσκεται και ένας ξεχωριστός ύμνος προς τη μητέρα τους Μνημοσύνη:

"Την Μνημοσύνην προσκαλώ, τη σύζυγον του Διός, την βασίλισσαν,

η οποία εγέννησε τας ιεράς Μούσας, τας οσίας, τα λιγυρόφωνους,

που έχει πάντοτε τη μνήμην της έξω από την κακίαν,

η οποία (κακία) βλάπτει τας φρένας '

και συγκρατεί κάθε νουν των βροτών σύνοικον με τας ψυχάς

και αυξάνει τον  δυνατόν και ισχυρόν λογισμόν των ανθρώπων'

είναι γλυκύτατη, αγαπά την αγρυπνίαν, υπενθυμίζει τα πάντα,

περί των οποίων ο καθένας σχηματίζει πάντοτε γνώμιν (αποκτά μνήμην)'

ούτε παρεκτρέπεται και διαγείρει εις όλους την σκέψιν [...]"

(απόσπ.από 77 LXXVII.Μνημοσύνης)

"Σεις αι θυγατέρες της Μνημοσύνης και του βροντερού Διός,

ω ένδοξες Πιερίδες Μούσαι με την λαμπράν φήμην,

σεις εις όσους ανθρώπους παρευρεθήτε είσθε περιπόθητες,

πολύμορφες, επειδή γεννάτε την άμεμπτον αρετήν πάσης παιδείας'

εσείς τρέφετε την ψυχήν και δίνετε την ορθήν κατεύθυνσιν εις την διανόησιν,

και είσθε αι οδηγοί βασίλισσαι του δυνατού νου..[...]

(απόσπ. από 76 LXXVI.Μουσών)

(από "Ορφικά", Ι.Πασσά)

Τις συναντάμε αρκετές φορές, φυσικά, και στον Όμηρο, όπου ο ακριβής αριθμός τους αναφέρεται μονάχα στο στίχο της Οδύσσειας ω60 ("Οι μούσες εννέα όλες η μία μετά την άλλη με φωνή καλή θρηνούσαν"), ενώ το ίδιο το έπος ξεκινάει με επίκληση προς τη Μούσα:

"Τον άνδρα ειπέ μου, Μούσα, τον πολύστροφο, που πάρα πολύ επλήγη,

αφού της Τροίας την ιερήν πόλιν εξεπόρθησε'

και πολλών ανθρώπων είδεν άστεα και νουν εγνώρισε,

 και πολλά αυτός στον πόντον έπαθε άλγη στο θυμικό του,

για να σώσει την ψυχή του και το νόστο των εταίρων"

(αποσπάσματα από απόδοση Κώστα Δούκα)

Και ο Ησίοδος, βέβαια, και στη "Θεογονία" ("Απο τις Ελικωνιάδες Μούσες το τραγούδι ας αρχίσουμε..." και στο "Έργα και ημέρες" ("Μούσες από την Πιερία, που με τα άσματά σας δοξάζεται, εμπρός, για το Δία μιλήστε, υμνείστε τον πατέρα σας...") ξεκινάει με επίκληση προς τις Μούσες. Στη "Θεογονία" περιγράφει τη γένεσή τους και αναφέρει τα εννέα ονόματα που τους έχουν δοθεί, ενώ τονίζει χαρακτηριστικά "Μακάριος αυτός που τον αγαπούν οι Μούσες..." (αποσπάσματα από απόδοση Σταύρου Γκιργκένη)

Μούσες, λοιπόν, εξ ου και:

Μουσείον = ναός των Μουσών ή έδρα ή ενδιαίτημα αυτών  2) καθόλου, σχολείον τέχνης, ποιήσεως, κ.τ.λ. ' ούτως αι Αθήναι καλούνται: "το της Ελλάδος μουσείον" - μεταφορ. "μουσεία θρηνήμασι ξυνωδά", χοροί ομού θρηνωδούντες '  "αηδόνων μουσεία", χορός αηδόνων ' "μουσεία λόγων", σχολεία ένθα διδάσκονται νέαι λέξεις 3) Μουσεία (δηλ. ιερά), εορτή των Μουσών, 4)"Μουσείον" δηλ. φιλοσοφική σχολή και βιβλιοθήκη, ως το του Πλάτωνος εν Αθήναις..[...]

Μουσική = η πάσα τέχνη ης προστάτιδες ήσαν αι Μούσαι, ιδία η μουσική, ή μάλλον η λυρική ποίησις ως μέλος αδόμενη ... ΙΙ. καθόλου, τέχνη, γράμματα, παιδεία..[...] (Liddell-Scott, "Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης")

και τόσα άλλα παράγωγα της αστείρευτης γλώσσας μας...

Πηγή:http://firiki.pblogs.gr/2009/02/oi-moyses-h-mnhmosynh-ki-h-moysikh.html