Η ποίηση του Καρυωτάκη
στον αντίποδα της παλαµικής µεγαληγορίας
Ο Κώστας Καρυωτάκης συγκλίνει σε αρκετά σηµεία, µε τον Καβάφη. Ο συσχετισµός των
δύο ποιητών νοµιµοποιείται (χωρίς φυσικά να παραβλέπονται οι µεταξύ τους
διαφορές) από το γεγονός ότι το έργο τους εµφανίζεται να λειτουργεί ως αντίδοτο
στις ποιητικές υπερβάσεις, στα συνθετικά οράµατα, και στο µεσσιανισµό που
χαρακτηρίζει την ποιητική προσπάθεια του Παλαµά και του Σικελιανού. Μ’ αυτή την
έννοια -σχηµατικά- θα µπορούσαµε να θεωρήσουµε ότι οι τέσσερις ποιητές
συντάσσουν δύο «αντίµαχα» ζεύγη, τα οποία εκπροσωπούν ισάριθµες -τις
σηµαντικότερες ίσως- ροπές της νεοελληνικής ποίησης, στις πρώτες τρεις δεκαετίες
του αιώνα: την ιδεολογική έπαρση και την προσγείωση του ποιητικού λόγου
αντιστοίχως.
Ιδιαίτερα σηµαντική, στην ποιητική διαδροµή τόσο του Καβάφη όσο και του
Καρυωτάκη, είναι η σχέση τους µε τον ευρωπαϊκό συµβολισµό. Για την αποκατάσταση
της γραµµατολογικής τάξης, ωστόσο, θα έπρεπε να σηµειωθεί ότι η συµβολιστική
ποίηση αρχίζει να καλλιεργείται στην Ελλάδα στα τέλη του 19ου αιώνα, κάτω από τη
«βαριά σκιά του Παλαµά»• ο Παλαµάς δηµοσιεύει -όπως είναι γνωστό- τα πρώτα του
συµβολιστικά ποιήµατα παράλληλα µε τον Καβάφη, στις αρχές της δεκαετίας του
1890. Στους πρώτους συµβολιστές συγκαταλέγονται επίσης και άλλοι ποιητές: οι Κ.
Χατζόπουλος, Ι. Γρυπάρης και Λ. Πορφύρας, οι οποίοι πρωτοεµφανίζονται µε
συµβολιστικά ποιήµατα πριν από το 1900. Σε γενικές γραµµές µπορούµε να πούµε ότι
ο συµβολισµός ανοίγει ένα πεδίο νεωτερικών ποιητικών «δοκιµών» και γίνεται
κεντρικό σηµείο αναφοράς στα χρόνια 1898-1899, κυρίως στο βραχύβιο περιοδικό Η
Τέχνη.
Η βαθύτερη ουσία της
ποίησης του Καρυωτάκη
Ο Άγρας αναζητεί τη
βαθύτερη ουσία της ποίησης του Καρυωτάκη. Και κάνει τις εξής
διαπιστώσεις: «Αυτό λοιπόν είναι που τον κατατρώγει• η απουσία των ωραίων
πραγµάτων, η απουσία των σπάνιων πραγµάτων, η απουσία των µεγάλων
πραγµάτων, η απουσία -έστω- των τραγικών. Η µονοτονία και η πεζότης της ζωής. Μ’
άλλους λόγους, είναι ροµαντικός.
Εφαντάσθηκε την αλήθεια, την οµορφιά, την καθαυτό πραγµατικότητα -έξω από τη
ζωή.
Πέρα από τη ζωή. Αφηρηµένην». Με βάση αυτή τη ροµαντική καταβολή ο Άγρας εξηγεί
(κάπως, θα έλεγα, ροµαντικά) την πορεία και την εξέλιξη του Καρυωτάκη προς τη
σάτιρα.
Μπορούσε, λέει, να πλάσει, απογοητευµένος από τα πραγµατικά, την ψευδαίσθησή
του: µιαν Εδέµ, ένα Ελντοράντο, µιαν Ουτοπία, τον ελεφάντινο πύργο του• αντ’
αυτού, έγινε
ρεαλιστής. Μπορούσε να γίνει, όπως άλλοι ροµαντικοί, µελαγχολικός• αυτός έγινε
τραγικός.
Μπορούσε να φιλοσοφήσει, να γίνει φιλόσοφος• έγινε σατιρικός• έτσι, αντί να
εξιδανικεύσει λ.χ. τη γυναίκα, ο Καρυωτάκης τη σαρκάζει. Ο Άγρας ρωτάει
καταλήγοντας και απαντάει: «Ποιο συναίσθηµα περιµένει τον άνθρωπο, αν
εξακολουθήσει να ζει και δεν συντριβεί, ύστερ’ από την απογοήτευση την πλέον
οριστική; Η σάτιρα». (Η σάτιρα αυτή, κατά τον Άγρα, ασκείται εκείνα τα χρόνια
από το νέο τόπο του λογοτέχνη, που είναι υπάλληλος.
Το σημείωμα της
αυτοκτονίας
«Είναι
καιρός να φανερώσω την τραγωδία µου. Το µεγαλύτερό µου ελάττωµα στάθηκε η
αχαλίνωτη περιέργειά µου, η νοσηρή φαντασία και η προσπάθειά µου να πληροφορηθώ
για όλες τις συγκινήσεις, χωρίς τις περσότερες, να µπορώ να τις αισθανθώ. Τη
χυδαία όµως πράξη που µου αποδίδεται τη µισώ. Εζήτησα µόνο την ιδεατή ατµόσφαιρά
της, την έσχατη πικρία. Ούτε είµαι ο κατάλληλος άνθρωπος για το επάγγελµα
εκείνο. Ολόκληρο το παρελθόν µου πείθει γι’ αυτό. Κάθε πραγµατικότης µου ήταν
αποκρουστική.
Είχα τον ίλιγγο του κινδύνου. Και τον κίνδυνο που ήρθε τον δέχοµαι µε πρόθυµη
καρδιά.
Πληρώνω για όσους, καθώς εγώ, δεν έβλεπαν κανένα ιδανικό στη ζωή τους, έµειναν
πάντα έρµαια των δισταγµών τους, ή εθεώρησαν την ύπαρξή τους παιχνίδι χωρίς
ουσία. Τους βλέπω να έρχονται ολοένα περισσότεροι µαζί µε τους αιώνες. Σ’ αυτούς
απευθύνοµαι.
Αφού εδοκίµασα όλες τις χαρές!!! είµαι έτοιµος για έναν ατιµωτικό θάνατο.
Λυπούµαι τους δυστυχισµένους γονείς µου, λυπούµαι τα αδέλφια µου. Αλλά φεύγω µε
το µέτωπο ψηλά.
Ηµουν άρρωστος.
Σας παρακαλώ να τηλεγραφήσετε, για να προδιαθέσετε την οικογένειά µου, στο θείο
µου ∆ηµοσθένη Καρυωτάκη, οδός Μονής Προδρόµου, πάροδος Αριστοτέλους, Αθήνας.
Κ.Γ.Κ.
[Υ.Γ.] Και για ν’ αλλάξουµε τόνο. Συµβουλεύω όσους ξέρουν κολύµπι να µην
επιχειρήσουνε ποτέ να αυτοκτονήσουν δια θαλάσσης. Ολη νύχτα απόψε επί δέκα ώρες,
εδερνόµουν µε τα κύµατα. Ήπια άφθονο νερό, αλλά κάθε τόσο, χωρίς να καταλάβω
πώς, το στόµα µου ανέβαινε στην επιφάνεια. Ωρισµένως, κάποτε, όταν µου δοθεί η
ευκαιρία, θα γράψω τις εντυπώσεις ενός πνιγµένου.
Κ.Γ.Κ.»
- Αγγελάτος ∆., ∆ιάλογος και ετερότητα: η ποιητική διαµόρφωση του Κ. Γ.
Καρυωτάκη, Σοκόλης, Αθήνα, 1994.
- Αναγνώστου Τ., Ιδιοσυστασίες: Κάλβος, Καβάφης, Καρυωτάκης, Πιτσιλός, Αθήνα,
1993.
- Βαρίκας Β., Κώστας Βάρναλης, Κώστας Καρυωτάκης, Πλέθρον, Αθήνα, 1978.
- Βαρίκας Β., Κ.Γ. Καρυωτάκης (το δράµα µιας γενηάς). Μελέτη, Γκοβόστης, Αθήνα,
Πριν το 1938.
- Βούλγαρης Κ., Κ.Γ. Καρυωτάκης. Φύλλα πορείας, Γαβριηλίδης, Αθήνα, 1998.
- Γεράνης Σ., Κώστας Καρυωτάκης: χωρίς αυθαιρεσίες και παραµορφώσεις, Σοκόλης,
Αθήνα, 1990.
- Γκίακα Ε., Εάν ο Καρυωτάκης παντρευότανε την Πολυδούρη, Άγκυρα, Αθήνα, 1998.
- ∆άλκου Γ., Κωνσταντίνος Γεωργίου Καρυωτάκης: δηµόσιος υπάλληλος εξ Αθηνών µετατεθείς
εις
Πρέβεζαν εσχάτως, Αθήνα, Καστανιώτης, 1986.
- Ζωγράφου Λ., Κώστας Καρυωτάκης, Μαρία Πολυδούρη και η αρχή της αµφισβήτησης,
Αλεξάνδρεια,
Αθήνα, 1996.
- Καραβίας Π., Οκτώ µορφές. Σολωµός, Καβάφης, Ουράνης, Καρυωτάκης, ∆ραγούµης,
Καζαντζάκης,
Παράσχος, Θρύλος, Ίκαρος, Αθήνα, 1979.
- Καράογλου Χ., Μικροσκοπική αναδίφηση περί Καρυωτάκη, Βικελαία Βιβλιοθήκη,
Ηράκλειο, 1996.
- Κοκόλης Ξ.Α., Ο µελοποιηµένος Καρυωτάκης, University Studio Press,
Θεσσαλονίκη, 1987.
- Κοτανίδης Γ., “Περί Μαιάνδρου”: ένα χαµένο χειρόγραφο του Κώστα Καρυωτάκη,
Γαβριηλίδης,
Αθήνα, 1995.
- Λαµπρίδης Μ., Il gran rifiuto: κριτικά µελετήµατα, Έρασµος, Αθήνα, 1979.
- Λορεντζάτος Ζ., Ο Καρυωτάκης, ∆όµος, Αθήνα, 1988.
- Μαλάνος Τ., Ένας ηγησιακός: συµβολή στη µελέτη του Καρυωτάκη, Αλεξάντρεια,
1938.
- Μαλάνος Τ., Βάρναλης, Αυγέρης, Καρυωτάκης, Καστανιώτης, Αθήνα, 1983.
- Μελισσαράτου Μ. (επιµέλεια), Συµπόσιο για τον Κ.Γ. Καρυωτάκη (Πρέβεζα, 1986),
∆ήµος Πρέβεζας,
Πρέβεζα, 1990.
- Μπαλούµης Ε., Γ.Κ. Καρυωτάκη πεζά: κοινωνικοϊστορικά, Κόλλιας, Αθήνα, 1988.
- Μπαλούµης Ε., Κώστας Καρυωτάκης ο πεζογράφος, Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα, 1997.
- Ντούνια Χ., Κ.Γ. Καρυωτάκης. Η αντοχή µιας αδέσποτης τέχνης, Καστανιώτης,
Αθήνα, 2000.
- Παπάζογλου Χ., Παρατονισµένη µουσική: µελέτη για τον Καρυωτάκη, Κέδρος, Αθήνα,
1988.
- Παπακώστας Γ., Ο πολιτικός Καρυωτάκης, Εστία, Αθήνα, 1992.
- Peri M., Πίνακας λέξεων του Καρυωτάκη, Liviana, Padova, 1983.
- Σαββίδης Γ.Π., Στα χνάρια του Καρυωτάκη, 1966-1988. Μικρά φιλολογικά µελετήµατα,
οµιλίες και
κριτικά άρθρα, µε άγνωστα κείµενα, Νεφέλη, Αθήνα, 1989.
- Σαββίδης Γ.Π., Χατζηδάκη Ν.Μ., Σχεδίασµα χρονογραφίας Κ. Γ. Καρυωτάκη
(1896-1928), Αθήνα, 1966.
- Σαββίδης Γ.Π., Χατζηδάκη Ν.Μ., Μητσού Μ., Χρονογραφία Κ. Γ. Καρυωτάκη
(1896-1928), Μορφωτικό Ίδρυµα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 1989.
- [Συλλογικό], Καρυωτάκης και Καρυωτακισµός. Πρακτικά επιστηµονικού συµποσίου
του 1997, Σχολή
Μωραΐτη, Αθήνα, 1998.
- Τοκατλίδου Β., Οι µεταφράσεις του Καρυωτάκη: ένταξή τους στο ποιητικό
πρωτότυπο έργο των συλλογών του, Θεσσαλονίκη, 1978.
Προτεινόµενα ηλεκτρονικά κείµενα
1. Tέλλος Άγρας, «O Kαρυωτάκης και οι Σάτιρες», στον τόµο: K. Γ. Καρυωτάκης,
Ποιήµατα και πεζά,
επιµ. Γ. Π. Σαββίδης, Αθήνα, εκδ. Ερµής, 1972 (ανατ. εκδ. Εστία 1993), σσ.
207-215,
http://www.komvos.edu.gr/diaglossiki/NeoellinikaKritikaKeimena.htm.
2. ∆ιονύσης Καψάλης, «Ο Καρυωτάκης και η τέχνη της ποιητικής µετάφρασης», Τα µέτρα
και τα
σταθµά. ∆οκίµια για τη λυρική ποίηση, Αθήνα, εκδ. Άγρα, 1998, σσ. 169-182,
http://www.komvos.edu.gr/diaglossiki/NeoellinikaKritikaKeimena.htm.
3. Ζήσιµος Λορεντζάτος, Ο Καρυωτάκης, Αθήνα, εκδ. ∆όµος, 1988, σσ. 34-42,
http://www.komvos.edu.gr/diaglossiki/NeoellinikaKritikaKeimena.htm.
4. Τίµος Μαλάνος, «Είναι ποιητής ο Καρυωτάκης;», στον τόµο: K. Γ. Καρυωτάκης,
Ποιήµατα και
πεζά, επιµ. Γ. Π. Σαββίδης, Αθήνα, εκδ. Ερµής, 1972 (ανατ. εκδ. Εστία, 1993), σσ.
242-244,
http://www.komvos.edu.gr/diaglossiki/NeoellinikaKritikaKeimena.htm.
5. Κώστας Στεργιόπουλος Οι επιδράσεις στο έργο του Καρυωτάκη, Αθήνα, Σοκόλης,
1972, σσ. 225-
226, http://www.komvos.edu.gr/diaglossiki/NeoellinikaKritikaKeimena.htm.
6. Βασ. Τοκατλίδου, Οι µεταφράσεις του Καρυωτάκη. Ένταξή τους στο ποιητικό
πρωτότυπο έργο των
συλλογών του, διδακτορική διατριβή, Θεσσαλονίκη 1978, σσ. 38-40, 45-46,
http://www.komvos.edu.gr/diaglossiki/NeoellinikaKritikaKeimena.htm.
7. Γ.Π. Σαββίδης - Mαριλίζα Mητσού, «Συνοπτικό χρονολόγιο της ζωής του Κ.Γ.
Καρυωτάκη», Αντί
623 (13 ∆εκεµβρίου 1996), http://www.anti.gr/iss623/623chrono.html.
8. Ξενοφώντας Α. Κοκόλης, «Για το ποίηµα “Πρέβεζα” (ή “Eπαρχία”)», Αντί 623 (13
∆εκεµβρίου
1996), http://www.anti.gr/iss623/623kokolis.html.
9. Ανδρονίκη Μαστοράκη, «Καβάφης - Καρυωτάκης … Ποιήµατα ποιητικής», στον κόµβο
για τον
πολιτισµό Archive.gr (δηµοσίευση: 30-01-2004),
http://www.archive.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=40.
10. Νάσος Βαγενάς, «H αριστεροποίηση του Καρυωτάκη», εφηµ. Το Βήµα (δηµοσίευση:
18-04-2004),
http://tovima.dolnet.gr/demo/owa/tobhma.print_unique?e=B&f=14142&m=B55&aa=2&cookie=.
11. Νάσος Βαγενάς, «H παραµόρφωση του Καρυωτάκη», εφηµ. Το Βήµα (δηµοσίευση:
16-05-2004),
http://tovima.dolnet.gr/demo/owa/tobhma.print_unique?e=B&f=14165&m=B55&aa=1&cookie=.
12. Νάσος Βαγενάς, «Μια άλλη ανάγνωση του Καρυωτάκη», εφηµ. Το Βήµα (δηµοσίευση:
22-08-
2004),
http://tovima.dolnet.gr/demo/owa/tobhma.print_unique?e=B&f=14244&m=B40&aa=1&cookie=.
13. Γιώργης Γιατροµανωλάκης, «Στην αµµουδιά της χλοερής Πρέβεζας» (Σκέψεις πάνω
στη
φωτογραφία αρχείου της Χωροφυλακής µε τον αυτόχειρα Κώστα Καρυωτάκη), εφηµ. Το
Βήµα
(δηµοσίευση: 22-07-2001),
http://tovima.dolnet.gr/demo/owa/tobhma.print_unique?e=B&f=13319&m=S27&aa=1&cookie=.
14. Λίζυ Τσιριµώκου, «Φάκελος Καρυωτάκη - Οι κριτικές και άλλες αναγνώσεις του
έργου του
αυτόχειρα ποιητή», εφηµ. Το Βήµα (δηµοσίευση: 24-03-2001),
http://tovima.dolnet.gr/demo/owa/tobhma.print_unique?e=B&f=13224&m=S40&aa=1&cookie=.
15. Ευριπίδης Γαραντούδης, «Ψεύτη του κόσµου» (Εβδοµήντα χρόνια από την
αυτοκτονία του Κώστα
Καρυωτάκη, το ερώτηµα για τη σχέση ποίησης και βίαιου θανάτου παραµένει σε
εκκρεµότητα. Ένα
συµπόσιο ρίχνει φως στο φαινόµενο του “καρυωτακισµού”), εφηµ. Το Βήµα (δηµοσίευση:
05-07-
1998),
http://tovima.dolnet.gr/demo/owa/tobhma.print_unique?e=B&f=12488&m=S05&aa=1&cookie=.
16. Γιάννης Παπακώστας, «Ο Καρυωτάκης και η Αριστερά», εφηµ. Το Βήµα (δηµοσίευση:
30-03-
1997),
http://tovima.dolnet.gr/demo/owa/tobhma.print_unique?e=B&f=12422&m=B02&aa=2&cookie=.
17. Νάσος Βαγενάς, «Το παράδοξο του Καρυωτάκη», εφηµ. Το Βήµα (δηµοσίευση:
15-09-1996),
http://tovima.dolnet.gr/demo/owa/tobhma.print_unique?e=B&f=12394&m=B16&aa=1&cookie=.
18. Η κριτική του Β. Ρώτα για τη συλλογή Ελεγεία και Σάτιρες και η απάντηση του
Καρυωτάκη. Το
κείµενο δηµοσιεύθηκε στο περ. Ελληνικά Γράµµατα, Β΄, 15 Φεβρουαρίου 1928, σελ.
182-184 και είναι
η µοναδική κριτική στην οποία απάντησε ο Καρυωτάκης,
http://www.mathisis.com/nqcontent.cfm?a_id=2603.
19. Πέτρος Χάρης, «Κ. Γ. Καρυωτάκης - 75 χρόνια από τη γέννησή του», Νέα Εστία
1065, (15
Νοεµβρίου 1971), http://www.mathisis.com/nqcontent.cfm?a_id=2605.
20. Αντώνης Φωστιέρης, «“Το Μηδέν και το Άπειρο” ενάντια σε “κάθε πραγµατικότητα”.
Κ. Γ.
Καρυωτάκης, ένας πρόδροµος της υπαρξιακής ποίησης», Η Λέξη 79-80 (Νοέµβριος-∆εκέµβριος
1988), http://www.mathisis.com/nqcontent.cfm?a_id=2606.
