·       ΤΣΑΤΑΛΤΖΑ (ΜΕΤΡΕΣ)

Η Τσατάλτζα απ' τον λόφο του Αϊ Λιά  σήμερα

•  ΙΣΤΟΡΙΑ

        Η κωμόπολη Μέτρες ή Τσατάλτζα βρίσκεται 65 χιλιόμετρα δυτικά της Κωνσταντινούπολης, επί της σιδηροδρομικής γραμμής Κωνσταντινούπολης-Διδυμοτείχου. Είναι χτισμένη μερικά χιλιόμετρα μακριά από το μυχό της λιμνοθάλασσας του Μπουγιούκ-Τσεκμετζέ, στις υπώρειες του λόφου του Αϊ Λιά (Ferah Tepe) 382 μ.

           Πρόκειται για μια αρχαία πολιτεία , την ίδρυση της οποίας καλύπτει η μαγεία των θρύλων και των παραδόσεων. Το αρχαίο όνομα της πόλης ήταν Εργίσκη και ιδρυτής της ήταν, σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Έργισκος γιος του Ποσειδώνα. Μια άλλη παράδοση υποστηρίζει ότι κατά τους βυζαντινούς χρόνους ο στρατηγός Μέτρωνας σκοτώθηκε σε κάποια μάχη για να τη σώσει από τους εχθρούς της. Έτσι η Εργίσκη μετονομάστηκε σε Μέτρες. Ήταν ατείχιστη μέχρι τον ΣΤ αιώνα και εκτεθειμένη στις επιδρομές των βαρβάρων. Περιτειχίστηκε δια ισχυρού τείχους και πύργων από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό. Από τις Μέτρες περνούσε το Αναστασιανό τείχος μήκους 93 χιλ, που ξεκινούσε από τον Εύξεινο Πόντο και κατέληγε στη Σηλυβρία.

Το Αναστασιανό τείχος

            Πήρε την τουρκική ονομασία Τσατάλτζα από τη λέξη çatal που σημαίνει διχάλα, επειδή βρίσκεται στο σημείο που ενώνονται τρεις λόφοι. Οι Μέτρες ανήκαν στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία  μέχρι που καταλήφθηκαν από τους Τούρκους το 1371  από τον σουλτάνο Μουράτ τον Α΄ και περιήλθαν στα όρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τον 17ο αιώνα η πόλη γνώρισε τη χρυσή εποχή της όταν ο Φερχάτ πασάς τη στόλισε με παλάτια, ένα τεκέ, ένα χαμάμ και ένα παζάρι που το ονόμασε Çatalburgaz.

Βουλγάρικα στρατεύματα στη μάχη της Τσατάλτζας.	Τούρκικα στρατεύματα [16-17 Nοεμβρίου 1912]

         Κατά τη διάρκεια του Α΄ Βαλκανικού πολέμου, οι βουλγαρικές δυνάμεις, ύστερα από σκληρές μάχες, εισέβαλαν στα τουρκικά εδάφη, απώθησαν τα τουρκικά στρατεύματα και  ανάγκασαν τους Τούρκους να υποχωρήσουν και κατέλαβαν την  Τσατάλτζα [17-19 Nοεμβρίου 1912]. Την περίοδο της βουλγαρικής κατοχής  δεν σημειώθηκαν έκτροπα στην επαρχία Μετρών και Αθύρων, όπως συνέβησαν σε άλλες επαρχίες, εκτός από κάποιες αρπαγές περιουσιών, γιατί ο μητροπολίτης Γρηγόριος[1909-1914] αναγνώρισε τη σχιματική Βουλγαρική Εκκλησία. Επέτρεπε δε να συλλειτουργούν Βούλγαροι κληρικοί με κληρικούς της επαρχίας του. Η γιαγιά μου Αναστασία Στάνκογλου θυμόταν στο ναό του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στο Τσακήλι, που είχαν συλλειτουργήσει Βούλγαροι σχιματικοί κληρικοί με τους κληρικούς της επαρχίας και τις σχέσεις του βουλγαρικού στρατού με τους κατοίκους. Όταν οι Βούλγαροι εγκατέλειψαν τις Μέτρες στις 10 Οκτωβρίου του 1913, ο μητροπολίτης Γρηγόριος κατηγορήθηκε για τη στάση του και παύθηκε από τη θέση του. Την περίοδο αυτή λόγω της εν γένει καταστάσεως ορισμένοι κάτοικοι των Μετρών αναγκάστηκαν να καταφύγουν ως πρόσφυγες στη Μακεδονία.       

        Στις 30 Οκτωβρίου 1918 υπογράφηκε η ανακωχή του Μούδρου, σύμφωνα με τους όρους της οποίας διασυμμαχικά τάγματα ανέλαβαν τη φύλαξη της σιδηροδρομκής γραμμής Κων/πολης-Σόφιας. Ένα ελληνικό τάγμα εγκαταστάθηκε στις Μέτρες την 1η Ιανουαρίου του 1919 και παρέμεινε εκεί για ένα χρόνο. Με τη συνθήκη των Σεβρών [10 Αυγούστου 1920] οι Μέτρες έμειναν στην κυριαρχία της Τουρκίας.

         Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο[1914-1918], ακολούθησε η Μικρασιατική καταστροφή με αποτέλεσμα η Ανατολική Θράκη να ενταχθεί στην Τουρκία και οι περισσότεροι Έλληνες κάτοικοί της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν. Στη συνέχεια ακολούθησαν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας που κατέληξαν στην υπογραφή της συνθήκης της Λωζάννης [1923], η οποία υποχρέωσε και τους εναπομείναντες Έλληνες να πάρουν κι αυτοί το δρόμο της προσφυγιάς για την Ελλάδα. Μεταξύ αυτών και οι κάτοικοι της επαρχίας Μετρών και Αθύρων.

•  ΟΙ  ΕΛΛΗΝΕΣ  ΤΗΣ  ΤΣΑΤΑΛΤΖΑΣ

Ξύλινα σπίτια στην παλιά συνοικία	Οίκημα που χρησιμοποιήθηκε ως οικοτροφείο

       Οι Μέτρες υπάγονταν διοικητικά στη Νομαρχία Κωνσταντινουπόλεως και ήταν έδρα του ομώνυμου Σαντζακιού. Το 1780 υπήρχαν στις Μέτρες 130 ελληνικές οικίες. Το 1863 στις Μέτρες ζούσαν 111 ελληνικές οικογένειες, ενώ δέκα χρόνια αργότερα υπήρχαν 165 ελληνικές οικογένειες. Το 1886 246 ελληνικές οικογένειες, ενώ το 1892 ο αριθμός τους αυξήθηκε σε 300. Ο Αντίστοιχος αριθμός των οθωμανικών οικογενειών ανέρχεται την περίοδο αυτή σε 500. Εδώ να σημειώσουμε ότι ο πληθυσμός στις Μέτρες, προ του Ρωσσοτουρκικού πολέμου του 1878, αποτελούνταν εξ ολοκλήρου από Έλληνες. Μετά το έτος αυτό οι Τούρκοι λόγω της σημαντικής γεωγραφικής θέσης των Μετρών και της σιδηροδρομικής γραμμής που ένωνε την Κων/πολη με την Αδριανούπολη εγκαταστάθηκαν στις Μέτρες. Το 1914 γνωρίζουμε ότι στις Μέτρες ζούσαν συνολικά 5.000 κάτοικοι, Έλληνες και Τούρκοι.

Παλιά ξύλινα σπίτια στην Τσατάλτζα

           Οι Μετρινοί Έλληνες Χριστιανοί Ορθόδοξοι ανήκαν στην Ιερά Μητρόπολη Μετρών και Αθύρων με έδρα τις Μέτρες, που υπαγόταν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Στην κωμόπολη υπήρχε η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Δεν γνωρίζουμε πότε ιδρύθηκε η επαρχία, που αρχικά αποτελούνταν από δύο επισκοπές: Μετρών και Αθύρων, οι οποίες υπάγονταν στη μητρόπολη Ηρακλείας. Οι επισκοπές ενώθηκαν μεταξύ των ετών 1399-1409 σε μια επισκοπή, η οποία συνέχισε να παραμένει υπό τη δικαιοδοσία του μητροπολίτη Ηρακλείας έως το 1909, οπότε και ανυψώθηκε σε μητρόπολη. Η μητρόπολη Μετρών και Αθύρων διαλύθηκε με την ανταλλαγή των πληθυσμών , το 1924.

         Οι περισσότεροι κάτοικοι της πόλης ήταν ελεύθεροι επαγγελματίες (τσαγκάρηδες, μαραγκοί, ραφτάδες, σιδεράδες, μπακάληδες, καφετζήδες  κλπ. ) και εξυπηρετούσαν τις ανάγκες της κωμόπολης και των γύρω χωριών. Οι υπόλοιποι ήταν αγρότες και  ασχολούνταν κυρίως με την καλλιέργεια δημητριακών και την δεντροκαλλιέργεια. Τα προϊόντα τους τα διέθεταν στην Κωνσταντινούπολη. Ο Γεωργικός Συνεταιρισμός με 200 μέλη διατηρούσε Φαρμακείο για τις ανάγκες του χωριού. Η κοινότητα νοίκιαζε το φαρμακείο σε διάφορους φαρμακοποιούς. Πρόεδρος του Συνεταιρισμού το 1921 ήταν ο Σινόκας Αθανάσιος.

Γεωργική Τράπεζα Μετρών	Σήμερα: Μουσείο Ανταλλαγής πληθυσμών

        Στις Μέτρες εμφανίζονταν κατά περιόδους ακόμη από τα παλαιά χρόνια επιδημίες χολέρας, που συνήθως προέρχονταν από την Κωνσταντινούπολη. Οι αρχές της κοινότητας προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να αντιμετωπίσουν το κακό. Μια τέτοια μεγάλη επιδημία έχουμε και το Νοέμβρη του 1910. Σ΄ αυτή την επιδημία οι Τούρκοι δολοφόνησαν τον πατέρα της γιαγιάς μου Αναστασίας Στάνκογλου. Ο παππούς ήταν αγωγιάτης και έκανε δρομολόγια στην Κωνσταντινούπολη με το κάρο του. Καθώς επέστρεφε στο χωριό του οι Τούρκοι τον συνέλαβαν και επειδή τον θεώρησαν άρρωστο - το χρώμα του ήταν κίτρινο -  τον έριξαν ζωντανό μέσα στον ασβέστη.

         Στα τέλη του 19ου αιώνα ένα από τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετώπιζε η κοινότητα Μετρών ήταν ότι δεν υπήρχε μια δεξαμενή νερού. Για το σκοπό αυτό οι κάτοικοι αποφάσισαν τον Αύγουστο του 1899 να ανοικοδομήσουν μια δεξαμενή στην περιοχή Τοπουκλί για να χρησιμοποιείται το νερό σε περίπτωση πυρκαγιάς και για άλλες ανάγκες. Δίπλα στη δεξαμενή κατασκευάστηκε Καμάρα [σκεπαστό] που ονομαζόταν από τους κατοίκους "Γυναικείο" γιατί εκεί πήγαιναν οι γυναίκες και έπλεναν τα ρούχα τους. Τα έξοδα για την κατασκευή της δεξαμενής τα κάλυψαν κατά ένα μέρος από δάνειο της Γεωργικής Τράπεζας Μετρών. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι τις μέρες των Θεοφανείων και του αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή συνηθίζονταν να τελούνται αγιασμοί και να ρίχνεται ο σταυρός στη δεξαμενή Τοπουκλί.

Η δεξαμενή Τοπουκλί όπου έριχναν το σταυρό τα Θεοφάνεια

 

•   Η ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Αναχώρηση με τρένο από την Τσατάλτζα	Στο πλοίο για την Ελλάδα

     Σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λωζάνης (24-7-1923) περί ανταλλαγής των ελληνοτουρκικών πληθυσμών οι Μετρινοί [4.000 άτομα] αναχώρησαν στις 20 Ιουλίου του 1924, για να βρουν πλέον καλύτερη τύχη στην Ελλάδα. Με το  σιδηρόδρομο  μεταφέρθηκαν από το σταθμό της Τσατάλτζας  στην Αλεξανδρούπολη. Από εκεί  με πλοίο ταξίδεψαν στην Καλαμαριά της Θεσσαλονίκης όπου εγκαθίστανται προσωρινά σε σκηνές, έχοντας πρώτα περάσει από υποχρεωτική απολύμανση. Μετά από τρεις μήνες ταλαιπωριών και διαβίωσης στις σκηνές, η επιτροπή των προσφύγων μερίμνησε για  την ανεύρεση κατάλληλου τόπου. Αποφασίστηκε να εγκατασταθούν  211 οικογένειες στο Τοψίν, ενώ ορισμένες οικογένειες προτίμησαν να εγκατασταθούν σε άλλα μέρη.Τα πρώτα χρόνια οι πρόσφυγες ονόμαζαν το χωριό Νέες Μέτρες ή Νέα Τσατάλτζα. Το 1928 οι τότε κάτοικοι του χωριού  αποφάσισαν όλοι μαζί να δώσουν στην κοινότητά τους το όνομα Γέφυρα. Κι αυτό γιατί κοντά στον οικισμό υπήρχε σιδηροδρομική και οδική γέφυρα που περνούσε πάνω από τον Αξιό και συνέδεε τη Θεσσαλονίκη με τη Δυτική Μακεδονία.

Η περιοχή του Αξιού	Η νέα πατρίδα των Μετρινών

          Η νέα πατρίδα των προσφύγων ήταν εντελώς διαφορετική από την αλησμόνητη Τσατάλτζα. Στην αρχή οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν δίπλα στον οικισμό των ντόπιων κατοίκων, που σήμερα ονομάζεται Κάτω Γέφυρα. Όλη η ευρύτερη περιοχή ήταν τότε τσιφλίκι ενός μεγαλογαιοκτήμονα, του Παπαγεωργίου. Η ζωή των προσφύγων ήταν δύσκολη. Έμεναν μέσα σε σκηνές και σε ορθογώνια  ξύλινα σπίτια, τους θαλάμους. Το νερό που έπιναν από τα πηγάδια ήταν βρώμικο. Ο Αξιός ποταμός πλημμύριζε συχνά και υπήρχαν πολλά στάσιμα νερά, που ήταν γεμάτα κουνούπια. Η ελονοσία θέριζε τους πρόσφυγες και αρκετοί πέθαναν. Έτσι αναζητώντας καλύτερη ζωή, ξεσηκώθηκαν και διεκδίκησαν εκτάσεις από το κτήμα του Παπαγεωργίου. Μετά από βίαια επεισόδια που  έγιναν ανάμεσα σε ανθρώπους του τσιφλικιού και πρόσφυγες, οι τελευταίοι πέτυχαν το στόχο τους. Πήραν τα οικόπεδα κι έφτιαξαν μικρά, ομοιόμορφα σπίτια, τα σπίτια του εποικισμού,  που μερικά σώζονται ακόμη. Οι πρόσφυγες από το 1926 ως το 1928, είχαν εγκατασταθεί όλοι στα μικρά ομοιόμορφα σπίτια του Εποικισμού, για το χτίσιμο των οποίων ήταν αρμόδια η Διεύθυνση Εποικισμού. Τα σπίτια αυτά χτίζονταν είτε από πλιθιά (άψητα τούβλα) είτε από ψημένα τούβλα για να είναι πιο γερά. Η στέγη ήταν ξύλινη και τα κεραμίδια που χρησιμοποιούνταν ήταν βυζαντινού τύπου. Οι χώροι των σπιτιών του Εποικισμού ήταν μικροί κι απλοί. Μπαίνοντας υπήρχε η σάλα που ήταν ορθογώνια ή τετράγωνη, ενώ δεξιά κι αριστερά υπήρχαν δύο υπνοδωμάτια. Στο πίσω μέρος του σπιτιού υπήρχαν τα αμπάρια, δηλαδή ένα δωμάτιο που το είχαν ως αποθηκευτικό χώρο. Σήμερα σώζονται γύρω στα 15-20 τέτοια οικήματα και μερικά κατοικούνται, αφού έχουν φροντιστεί με μεράκι από τους ιδιοκτήτες τους.

          Μετά την εγκατάσταση των προσφύγων στη Γέφυρα το πρώτο τους μέλημα ήταν να εκλέξουν μια εκκλησιαστική επιτροπή που θα έδινε λύσεις στα προβλήματά τους [14 Μαρτίου 1926]. Κατόπιν ανοίχτηκαν τα κιβώτια  και καταγράφηκαν σε κώδικα όλα τα εκκλησιαστικά είδη που είχαν μεταφέρει από τις Μέτρες.  Οι Μετρινοί μετέφεραν μαζί με τα προσωπικά τους αντικείμενα ολόκληρο τον εξοπλισμό του ναού του αγίου Γεωργίου και της μητροπόλεως. Η πνευματική περιουσία των Μετρινών συσκευάστηκε σε ξύλινα κιβώτια και μεταφέρθηκε σιδηροδρομικώς. Πρόκειται για εικόνες, ιερά σκεύη, το ξυλόγλυπτο τέμπλο, καντήλες, κρυστάλλινους πολυελαίους και μανουάλια, τα βιβλία της μητροπόλεως, του ναού, της δημογεροντίας και τις σφραγίδες της μητροπόλεως. Σήμερα όλα αυτά τα αντικείμενα κοσμούν ένα μεγαλοπρεπέστατο ναό που τιμάται στην Παναγία Ρευματοκρατούσα στην κοινότητα Γέφυρα Θεσσαλονίκης. Μετέφεραν ακόμα μαζί τους έναν κίονα, τον οποίον χρησιμοποιούσαν για στήριγμα της Αγίας Τράπεζας του ναού του αγίου Γεωργίου. Ο κίονας αυτός στηρίζει  την Αγία Τράπεζα του ναού της Παναγίας Ρευματοκρατούσας.

Χτίσιμο σπιτιού εποικισμού	Σπίτι εποικισμού που σώζεται μέχρι σήμερα

          Οι κάτοικοι των Μετρών αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν σημαντική περιουσία, που εκτός από τη μεγάλη υλική αξία, είχε και ανεκτίμητη ηθική, γιατί υπήρχαν και κτίσματα που έχτισαν με μεγάλες προσπάθειες, με τα οποία ήταν συνδεδεμένη όλη τους η ζωή: πρόκειται για τους ναούς, τα παρεκκλήσια, τα αγιάσματα και τα σχολεία. Το θέμα των προσφυγικών περιουσιών τακτοποιήθηκε ύστερα από πολλές συναντήσεις που έγιναν μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων εκπροσώπων κατά τα έτη 1924-1930. Οι συμβάσεις που προέκυψαν ήταν καθαρά οικονομικές και στηρίχτηκαν στον συμψηφισμό των περιουσιών των Ελλήνων της Τουρκίας και των Τούρκων της Ελλάδας. Για τους κατοίκους της επαρχίας Μετρών επιδικάστηκε από την ελληνική κυβέρνηση το ποσό των 1.489.480 χρυσών λιρών, το οποίο θα ελάμβαναν από τις περιουσίες που εγκατέλειψαν οι Τούρκοι στην Ελλάδα. Οι συμφωνίες όμως αυτές και οι υποσχέσεις της ελληνικής κυβέρνησης ουδέποτε τηρήθηκαν με αποτέλεσμα να δοθούν ελάχιστα ποσά ως αποζημίωση. Στους πρόσφυγες παραχωρήθηκαν καλλιεργήσιμες εκτάσεις και προσφυγικές κατοικίες.

Η ξύλινη γέφυρα του Αξιού δίπλα στο Τόψιν

       Οι πρόσφυγες στη νέα τους πατρίδα γρήγορα άρχισαν να ασχολούνται με τη γεωργία. Αρχικά καλλιέργησαν ό,τι καλλιεργούσαν και στον τόπο καταγωγής τους. Τα χωράφια δεν αρδεύονταν και η γεωργία γινόταν με πρωτόγονα μέσα. Καλλιεργούσαν σιτάρι, κριθάρι, καλαμπόκι, καπνό, βαμβάκι, σανό για τα ζώα, κεχρί για τα γουρούνια, καρπούζια, πεπόνια, φασόλια, φακές, ρεβύθια. Αργότερα ασχολήθηκαν με την αμπελουργία. Πολλοί εργάζονταν στο φυτώριο του Τριαντάφυλλου Στάγκου, όπου εμβολίαζαν τις κληματόβεργες με παραγωγικές ποικιλίες σταφυλιού και τις προετοίμαζαν για φύτευση. Αρκετές γυναίκες ασχολούνταν και με τη συγκομιδή χαμομηλιού. Κατά τη δεκαετία του 1950 κατασκευάζεται το φράγμα του ποταμού Αξιού. Γίνεται το αρδευτικό δίκτυο και πολλά ξερικά χωράφια αρδεύονται. Σιγά σιγά γίνεται η εκμηχάνιση της γεωργίας. Χρησιμοποιούνται φάρμακα για το ράντισμα και χημικά λιπάσματα για τη βελτίωση της παραγωγής.Το 1957 πολλά αμπέλια αρρωσταίνουν από φυλλοξήρα και ξεριζώνονται. Οι καπνοκαλλιέργεια έχει από καιρό εγκαταλειφθεί. Σταδιακά σταματούν να καλλιεργούν βίκο, κεχρί, όσπρια, σουσάμι κτλ. Παράλληλα με τα εργοστάσια που χτίζονται στην περιοχή, εμφανίζονται νέες καλλιέργειες, όπως της ντομάτας, της ελιάς και του ρυζιού.
       Σήμερα γίνεται προσπάθεια για να διαδοθεί η βιολογική γεωργία, δηλαδή να υπάρξουν καλλιέργειες και προϊόντα χωρίς τη χρήση φυτοφαρμάκων και χημικών λιπασμάτων. Πολλοί ξαναγυρίζουν στην αμπελουργία και την παραγωγή και διάθεση δικού τους ποιοτικού κρασιού. Αρκετοί καλλιεργούν λαχανικά με τα οποία τροφοδοτούν την αγορά της Θεσσαλονίκης. Αν και η γεωργική παραγωγή έχει αυξηθεί και οι συνθήκες έχουν βελτιωθεί, λίγοι Γεφυριώτες ασχολούνται αποκλειστικά με τη γεωργία. Οι περισσότεροι κάτοικοι είναι βιομηχανικοί εργάτες, υπάλληλοι ή ελεύθεροι επαγγελματίες. Υπάρχουν λίγοι κτηνοτρόφοι που εκτρέφουν πρόβατα, βοοειδή, γουρούνια, κότες κ. ά.

 

•  Η  ΣΗΜΕΡΙΝΗ  ΕΠΑΡΧΙΑ  ΤΣΑΤΑΛΤΖΑΣ

Η σημερινή Τσατάλτζα	Το κέντρο της πόλης

        Με την αναχώρηση των Ελλήνων στην Τσατάλτζα εγκαταστάθηκαν Τούρκοι ανταλλαγέντες από τις Σέρρες, τη Δράμα και το Λαγκαδά. Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών , τα σχολεία και τα κτήρια της μητροπόλεως Μετρών και Αθύρων περιήλθαν στους Τούρκους. Τα πρώτα χρόνια τους ναούς τους μετέτρεψαν  σε τεμένη, τα οποία αργότερα κατεδάφισαν και στη θέση τους έκτισαν νέα τεμένη για την καλύτερη εξυπηρέτηση των θρησκευτικών αναγκών τους. Τα σχολεία και αυτά χρησιμοποιήθηκαν ως τουρκικά, εκτός από τη Φωτάκειο σχολή στην οποία στεγάστηκε η χωροφυλακή. Με την πάροδο του χρόνου καταστράφηκαν πολλά σχολεία. Σήμερα σώζεται η αστική σχολή Ελμπασανίου και εγκαταλειμμένη η  αστική σχολή Καλλικράτειας. Τα αγιάσματα χρησιμοποιήθηκαν ως κρήνες, ορισμένα τα σεβάστηκαν για τη θαυματουργή τους χάρη και τα διατήρησαν, όπως το αγίασμα του αγίου Παντελεήμονα στο Ελμπασάν, το αγίασμα στο Γαρδά που το έκτισαν και το αγίασμα στα Δημοκράνεια που βρίσκεται στην παραλία. Πολλά αγιάσματ αέχουν στερέψει και άλλα ρέουν ως σήμερα. Το μητροπολιτικό μέγαρο χρησιμοποιήθηκε από διάφορες δημόσιες υπηρεσίες , στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε και στο τέλος κατεδαφίστηκε.

          Ολόκληρος αυτός ο πλούσιος πυρήνας της επαρχίας Μετρών και Αθύρων σήμερα σχεδόν έχει εξαφανιστεί. Το γεγονός οφείλεται στη φθορά του χρόνου, στις κάποτε μη καλές σχέσεις των δύο χωρών, στην αδιαφορία των κατοίκων, στην εγκατάσταση ανθρώπων από τη Μικρά Ασία και στη συνεχή αύξηση του πληθυσμού που δεν εξυπηρετούσαν τα κτήρια τις ανάγκες του. Σήμερα στην Τσατάλτζα σώζονται: Η Φωτάκειος Σχολή, η οποία μετατράπηκε σε σταθμό χωροφυλακής, η Γεωργική Τράπεζα Μετρών, που χρησιμοποιήθηκε για ένα χρονικό διάστημα σαν αποθήκη αλεύρων και σήμερα στεγάζει το Μουσείο Ανταλλαγής πληθυσμών, η δεξαμενή και το σκεπαστό Γυναικείο Τοπουκλί, η Φωτάκειος κρήνη, η γυναικεία φυλακή και αρκετές παλιές οικίες. Πίσω από το χώρο όπου υπήρχε η εκκλησία του αγίου Γεωργίου, όπου σήμερα υπάρχει τέμενος,  σώζονταν ερείπια [1993] πιθανόν του αρρεναγωγείου. Η άποψη αυτή ενισχύεται από το γεγονός ότι σώζεται ένα τμήμα από τον τοίχο του αρρεναγωγείου, στο οποίο ενσωματώθηκε οικία, και η εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα ΑΦΕΤΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΕΡΧΕΣΘΕ/ΠΡΟΣ ΜΕ ΚΑΙ ΜΗ ΚΩΛΥΕΤΕ ΑΥΤΑ/ ΤΩΝ ΓΑΡ ΤΟΙΟΥΤΩΝ ΕΣΤΙ Η ΒΑΣΙ/ΛΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ 1886. Η μαρμάρινη πλάκα διακρίνεται από το δρόμο. Δίπλα στα ερείπια του αρρεναγωγείου υπάρχει διώροφη οικία, που σύμφωνα με μαρτυρίες των Τούρκων κατοίκων  χρησιμοποιήθηκε ως οικοτροφείο της μητροπόλεως. Σε μικρή απόσταση από τις Μέτρες βρίσκεται εγκαταλειμμένο το κοινοτικό νεκροταφείο. Στην περιοχή των Χαβουζίων βρίσκεται κρήνη με την ονομασία Doctor Çesmesi [η βρύση του γιατρού], πιθανόν παλιότερα να ήταν αγίασμα. Στην πόλη υπάρχουν ακόμη ερείπια του Αναστασιανού τείχους.

      Σήμερα η επαρχία της Τσατάλτζας έχει έκταση 1,175 km² και 135 km ακτογραμμών. Αν και είναι μια από τις μεγαλύτερες επαρχίες της Ανατολικής Θράκης, η Τσατάλτζα έχει μόνον 73.000 κατοίκους μοιρασμένους σε πολυάριθμους οικισμούς ανάμεσα στη Μαύρη θάλασσα και στη θάλασσα του Μαρμαρά. Οι περισσότεροι κάτοικοι της  είναι γεωργοί. Γύρω από την Τσατάλτζα υπάρχουν πολλές γεωργικές εκτάσεις όπου καλλιεργούνται κυρίως σιτάρι και ηλίανθος, αλλά παράγονται επίσης μικρές ποσότητες φρούτων και λαχανικών. Στην περιοχή βρίσκονται πολλές εξοχικές κατοικίες  κατοίκων της Πόλης που έρχονται στην περιοχή τα Σαββατοκύριακα για περπάτημα στα δάση ή για πικνίκ.

         Στο βουνό του Αϊλιά έχει εγκατασταθεί το 2008 ένα από τα μεγαλύτερα αιολικά πάρκα της Τουρκίας. Περιλαμβάνει 20 ανεμογεννήτριες ισχύος 3,0 MW η καθεμία . Η συνολική παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος είναι 211 GWh ετησίως. Αυτό το πρόγραμμα συνετέλεσε στην ανάπτυξη της περιοχής και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στο ντόπιο πληθυσμό.

Ο σιδηροδρομικός σταθμός	Το αιολικό πάρκο

• Καλλισθένης  Χουρμουζιάδης, Επαρχία Μετρών και Αθύρων, ΑΡΧΕΙΟ ΘΡΑΚΙΚΟΥ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΘΗΣΑΥΡΟΥ, ΤΟΜΟΣ 5 [1938-1939] σελ. 105-111

• Πασχάλης Ι. Βαλσαμίδης, ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΜΕΤΡΩΝ ΚΑΙ ΑΘΥΡΩΝ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΝΤ. ΣΤΑΜΟΥΛΗ

• Πολιτιστική Πύλη Θράκης: http://database.emthrace.org/entities/view.cfm?areaid=1&Artid=4d4a18d1-e0c3-c767-f3aa-c63bdcd16532&NSPid=3

• http://www.gefiraclub.gr/el/gefira/history