Πρόσεξε τα παρακάτω παραδείγματα:
Πού έβαλες το βιβλίο; Το έβαλα επάνω στο τραπέζι.
Πότε θα έρθεις; Θα έρθω αργά. Νωρίς ήρθες.
Πώς είσαι; Είμαι καλά.
Πόσο μ' αγαπάς; Σ' αγαπώ πολύ.
Είσαι σίγουρη ότι θα έρθεις; Ναι, είμαι σίγουρη / Ίσως, δεν ξέρω / Όχι, δεν είμαι σίγουρη.
Οι λέξεις με τα κόκκινα γράμματα στα παραπάνω παραδείγματα είναι επιρρήματα, δηλαδή είναι άκλιτες λέξεις που συνοδεύουν ένα ρήμα, το προσδιορίζουν και φανερώνουν: α) τόπο (πού, επάνω), β) χρόνο (πότε, αργά, νωρίς), γ) τρόπο (πώς, καλά), δ) ποσό (πόσο, πολύ) ε) βεβαίωση (ναι), δισταγμό (ίσως),άρνηση (όχι).
Πρόσεξε όμως και τα παρακάτω παραδείγματα:
Ο Γιώργος είναι πολύ όμορφος!
Περάσαμε πολύ καλά στο πάρτι!
Γύρισες κάπως αργά από το πάρτι!
Πήρα περίπου τρία κιλά.
Μπες από την πίσω πόρτα.
Ευτυχώς ήρθες εγκαίρως.
Στα παραπάνω παραδείγματα έχουμε δύο επιρρήματα (καλά, αργά) που προσδιορίζουν ρήμα. Έχουμε, όμως, και:
• το επίρρημα πολύ που στο πρώτο παράδειγμα προσδιορίζει το επίθετο όμορφος,
• το επίρρημα πολύ που στο δεύτερο παράδειγμα προσδιορίζει το επίρρημα καλά,
• το επίρρημα κάπως που στο τρίτο παράδειγμα προσδιορίζει το επίρρημα αργά.
• το επίρρημα περίπου που στο τέταρτο παράδειγμα προσδιορίζει το αριθμητικό τρία.
• το επίρρημα πίσω που στο πέμπτο παράδειγμα προσδιορίζει το ουσιαστικό πόρτα.
• το επίρρημα ευτυχώς που στο έκτο παράδειγμα προσδιορίζει ολόκληρη την πρόταση.
Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι: επίρρημα είναι η άκλιτη λέξη που προσδιορίζει ένα ρήμα, φανερώνοντας τόπο, χρόνο, τρόπο, ποσό, βεβαίωση ή άρνηση ή δισταγμό. Το επίρρημα, επίσης, μπορεί να συνοδεύει και να προσδιορίζει ένα επίθετο ή ένα άλλο επίρρημα, ένα αριθμητικό, ένα ουσιαστικό ή και μια πρόταση.
Σύμφωνα με όσα είπαμε ως τώρα μπορούμε να χωρίσουμε τα επιρρήματα σε: α) τοπικά, β) χρονικά, γ) τροπικά, δ) ποσοτικά, ε) βεβαιωτικά ή διστακτικά ή αρνητικά.
Σε παλαιότερες γραμματικές (Τριανταφυλλίδη) τα επιρρήματα χωρίζονται και σε: ερωτηματικά, αόριστα, δεικτικά και αναφορικά. Ο χωρισμός αυτός θα μας βοηθήσει στην παρακάτω κατάταξη των επιρρημάτων.
| τοπικά | χρονικά | τροπικά | ποσοτικά | |
| α) ερωτηματικά | πού (από πού; ή για πού ή κατά πού; ή προς τα πού;) πούθε | πότε; (για πότε; ως πότε;) | πώς; | πόσο; |
| β) αόριστα | κάπου * , πουθενά (σπανιότερα συναντάμε και τα: εδώθε, εκείθε, ολούθε), αλλού | κάποτε, κάπου κάπου, πότε πότε, άλλοτε, ενίοτε, πάντοτε, ολοένα | κάπως, αλλιώς, αλλιώτικα | κάμποσο |
| γ) δεικτικά | εδώ, εκεί (κει) παρακεί (και παρέκει ή πάρα κει) αυτού, παντού | τότε, τώρα, ποτέ | έτσι, μαζί | τόσο |
| δ) αναφορικά: | εκεί που, όπου οπουδήποτε | τότε που, όποτε, οποτεδήποτε | όπως, καθώς, ως, σαν | όσο, οσοδήποτε |
| ε) διάφορα: | (α)(ε)πάνω, κάτω, χάμω, καταγής, μέσα (μέσ' ή μες), έξω, εντός, εμπρός (μπρος ή μπροστά), πίσω, δεξιά, αριστερά, ψηλά, χαμηλά, κοντά, σιμά, πλάι, δίπλα, παράπλευρα, απόμερα, μακριά, αλάργα, αντίκρυ * ή αντικρύ, κατάντικρυ, απέναντι, αγνάντια, γύρω, τριγύρω, ολόγυρα, περίγυρα, γύρωθε, μεταξύ, αναμεταξύ, πέρα, αντίπερα, ανατολικά, δυτικά, βόρεια, νότια κ.ά. | αμέσως, ευθύς, κιόλας, ήδη, πια, μόλις, ακόμη (ακόμα), πάλι, ξανά, όλο, όλο και, συχνά, συνήθως, ύστερα, έπειτα, κατόπιν, πρώτα, πριν, πρωτύτερα, νωρίς, αργά, γρήγορα, στην ώρα, συνάμα, αδιάκοπα, έγκαιρα, (εγκαίρως), μαζί, σήμερα, χτες, προχτές, αντιπροχτές, (εψές), απόψε, ανήμερα, αύριο, μεθαύριο, αντιμεθαύριο, πέρ(υ)σι, πρόπερσι, αντιπρόπερσι, φέτος, του χρόνου, τον παρ' άλλο χρόνο, πρώην (τέως) | καλά, κακά, σιγά, (αγάλια), έξαφνα (άξαφνα, ξαφνικά), ίσια, ωραία, χωριστά, συνεχιστά, ακουστά, μπρούμυτα, ανάσκελα, μόνο, μονάχα (μοναχά), καθαυτού, ίσια ίσια, διαρκώς, μεμιάς, μονομιάς, επίσης, επικεφαλής, ιδίως, κυρίως, προπάντων, ειδεμή, εξάλλου, του κάκου, τυχόν, παμψηφεί, σταυροπόδι, καλώς, ακριβώς, εντελώς, καταλεπτώς, συνεπώς, ευτυχώς, εξής, καθεξής, ελληνικά, γαλλικά, χωριάτικα κ.ά. | μόνο, πολύ, περισσότερο, πιο, λίγο, λιγάκι, λιγότερο, κομμάτι, αρκετά, κάμποσο, σχεδόν, τουλάχιστο(ν), (ε)(α)πάνω κάτω, περίπου, καθόλου, διόλου, ολωσδιόλου, ολότελα, μάλλον, εξίσου, μόλις. |
| Στα τοπικά συγκαταλέγονται και τα επιρ. που τα συναντάμε στην ποιητική γλώσσα: αυτούθε, όθε, ξοπίσω, ζερβά. • Ακόμα, διάφορα σύνθετα σε -ης, -ις, -α κτλ.: καταμεσής, κατακαμπίς, μεσουρανίς, μεσοστρατίς κ.ά., κατακέφαλα, κατάματα, κατάκορφα, κατάραχα, κατάστηθα, παραμάσκαλα κ.ά. • Πολλά τοπικά επιρ. λέγονται συχνά μαζί με πρόθεση: για πάνω, κατά πίσω, κατά κάτω, από μπρος, από πέρα κτλ. |
Στα χρονικά συγκαταλέγονται και τα επιρ. που τα συναντάμε στην ποιητική γλώσσα: ταχιά, σύνταχα, σύναυγα, πάρωρα, σύγκαιρα. • Ακόμα τα διάφορα σύνθετα με την πρόθεση από: απόπασχα, απόλαμπρα, αποβδόμαδα, απολείτουργα, απομεσήμερα. • Τα σύνθετα σε -ίς: αποβραδίς, ολημερίς, ολοχρονίς κτλ. και άλλα: καταμεσήμερα, νυχτόημερα, μεσοβδόμαδα, κ.ά. • Ως χρονικά επιρ. χρησιμοποιούνται και οι μετοχές: ξημερώνοντας, βραδιάζοντας, σουρουπώνοντας, νυχτώνοντας. • Με χρονική σημασία χρησιμοποιούνται και μερικά τοπικά επιρ.: κοντά (τώρα κοντά), και τα τροπικά: μαζί, αραιά (βλεπόμαστε αραιά) κ.ά. • Πολλά χρονικά επιρ. λέγονται συχνά μαζί με πρόθεση: από πότε, ως πότε, για πότε. |
Στα τροπικά συγκαταλέγονται και τα επιρ. που τα συναντάμε στην ποιητική ή στη λαϊκή γλώσσα: αντάμα, χώρια, ειδάλλως κ.ά. • Πολλά είναι τα επιρ. σε -α που σχηματίζονται από τον πληθυντικό του ουδετέρου των αντίστοιχων επιθέτων: ωραία, γρήγορα, βαθιά, κυριακάτικα, όμορφα, ίσια, στραβά, χαμηλά, ψηλά, άδικα, αναδρομικά, ανάποδα κ.ά. • Επίσης αυτά που παράγονται από τα ρηματικά επίθετα σε -τος: ξυστά, ξαπλωτά, καμαρωτά, κολλητά, πεταχτά κ.ά. • Στα τροπικά επιρ. μπορούμε να εντάξουμε και τα ομοιωματικά σαν και ως. • Μερικά από τα επιρ. σε -α σχηματίζονται και σε -ως: άσχετα-ασχέτως, βέβαια-βεβαίως, σπάνια-σπανίως, απλά-απλώς κ.ά. (δες στη συνέχεια για τη διαφορετική σημασία) |
Στα ποσοτικά ανήκει και το επιτατικό πάρα, που προτάσσεται σ' επιρ. και σ' άλλες λέξεις για να δυναμώσει την έννοιά τους: πάρα πολύ, παραπάνω, παραπέρα. • Ως ποσοτικά επιρ. χρησιμεύουν και μερικά ουσιαστικά σε αρνητικές προτάσεις: άχνα, κουκούτσι, σταλιά, π.χ. δεν έφαγε σταλιά. |
|
| α) βεβαιωτικά | ναι, μάλιστα, βέβαια, βεβαιότατα, ορισμένως, αλήθεια (αληθινά), σωστά, τωόντι | |||
| β) διστακτικά | ίσως, τάχα, (τάχατε), άραγε, δήθεν, πιθανό(ν) Χρησιμεύουν ακόμη και οι σύνδεσμοι: μην (μη) μήπως, π.χ. μήπως τον είδατε; |
|||
| γ) αρνητικά | όχι, δε(ν), μη(ν), όχι βέβαια Χρησιμεύουν ακόμη και οι σύνδεσμοι: ούτε, μήτε, π.χ. ούτε μου πέρασε απ' το νου. |
|||
| επιρρηματική χρήση των ουσιαστικών | Πολλές φορές και τα ουσιαστικά (σε αιτιατική) χρησιμοποιούνται με επιρρηματική σημασία: πηγαίνω σχολείο, καθόταν σπίτι, τον πήρε αγκαλιά, πάω περίπατο, έφυγε τρεχάλα, τον βλέπω πρωί βράδυ κ.ά. Ακόμη χρησιμοποιείται με επιρρηματική σημασία η γενική ονόματος: του κάκου, καλού κακού, στεριάς κ.ά. Πολλά ουσιαστικά τα διπλασιάζουμε για να εκφράσουμε: α) τη συνέχεια: περπατούσε άκρη άκρη, γιαλό γιαλό, τοίχο τοίχο β) τη διανομή: πήγαιναν παρέες παρέες. |
|||
| επιρρηματική χρήση των προτάσεων | Με επιρρηματική σημασία χρησιμοποιούνται και οι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις, για να δηλώσουν: α) χρόνο: Θα φύγω, όταν θα έρθεις. β) σκοπό: Σε περιμένω, για να φύγω. γ) υπόθεση: Θα φύγω, αν έρθεις κι εσύ. δ) αιτία: Δεν έφυγα, επειδή ήρθες. ε) αποτέλεσμα. Μιλάει τόσο σιγά, ώστε δεν τον ακούει κανείς. στ) εναντίωση: Θα φύγω αν και μόλις ήρθα. |
|||
| επιρρηματικές εκφράσεις | Χρησιμοποιούνται ως επιρρήματα και διάφορες εκφράσεις για να δηλώσουν: α) χρόνο: κάθε μέρα, μέρα με τη μέρα, τις προάλλες, από δω και μπρος, από τότε και ύστερα, εδώ και τόσα χρόνια, από δω και πέρα β) τρόπο: μια για πάντα, μια χαρά, μια και καλή, στον βρόντο, στα τυφλά, στα πεταχτά, στα χαμένα, στα γεμάτα, κατά τύχη, κατά σύμπτωση, για καλή μας τύχη, όπως και να 'ναι, παρά λίγο να |
|||
