ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Το επίρρημα και τα παραθετικά του


 

 

Πληροφορίες για το επίρρημα

 

πρόσεξεΠρόσεξε τα παρακάτω παραδείγματα:

  • Πού έβαλες το βιβλίο; Το έβαλα επάνω στο τραπέζι.

  • Πότε θα έρθεις; Θα έρθω αργά. Νωρίς ήρθες.

  • Πώς είσαι; Είμαι καλά.

  • Πόσο μ' αγαπάς; Σ' αγαπώ πολύ.

  • Είσαι σίγουρη ότι θα έρθεις; Ναι, είμαι σίγουρη /  Ίσως, δεν ξέρω / Όχι, δεν είμαι σίγουρη.

Οι λέξεις με τα σκούρα γράμματα στα παραπάνω παραδείγματα είναι επιρρήματα, δηλαδή είναι άκλιτες λέξεις που συνοδεύουν ένα ρήμα, το προσδιορίζουν και φανερώνουν: α) τόπο (πού, επάνω), β) χρόνο (πότε, αργά, νωρίς), γ) τρόπο (πώς, καλά), δ) ποσό (πόσο, πολύ) ε) βεβαίωση (ναι), δισταγμό (ίσως),άρνηση (όχι).

 

πρόσεξεΠρόσεξε όμως και τα παρακάτω παραδείγματα:

  1. Ο Γιώργος είναι πολύ όμορφος!

  2. Περάσαμε πολύ καλά στο πάρτι!

  3. Γύρισες κάπως αργά από το πάρτι!

  4. Πήρα περίπου τρία κιλά.

  5. Μπες από την πίσω πόρτα.

  6. Ευτυχώς ήρθες εγκαίρως.

Στα παραπάνω παραδείγματα έχουμε δύο επιρρήματα (καλά, αργά) που προσδιορίζουν ρήμα. Έχουμε, όμως, και:

• το επίρρημα πολύ που στο πρώτο παράδειγμα προσδιορίζει το επίθετο όμορφος,

• το επίρρημα πολύ που στο δεύτερο παράδειγμα προσδιορίζει το επίρρημα καλά,

• το επίρρημα κάπως που στο τρίτο παράδειγμα προσδιορίζει το επίρρημα αργά.

• το επίρρημα περίπου που στο τέταρτο παράδειγμα προσδιορίζει το αριθμητικό τρία.

• το επίρρημα πίσω που στο πέμπτο παράδειγμα προσδιορίζει το ουσιαστικό πόρτα.

• το επίρρημα ευτυχώς που στο έκτο παράδειγμα προσδιορίζει ολόκληρη την πρόταση.

 

 

Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι: επίρρημα είναι η άκλιτη λέξη που προσδιορίζει ένα ρήμα, φανερώνοντας τόπο, χρόνο, τρόπο, ποσό, βεβαίωση ή άρνηση ή δισταγμό. Το επίρρημα, επίσης, μπορεί να συνοδεύει και να προσδιορίζει ένα επίθετο ή ένα άλλο επίρρημα, ένα αριθμητικό, ένα ουσιαστικό ή και μια πρόταση.

 

 

Σύμφωνα με όσα είπαμε ως τώρα μπορούμε να χωρίσουμε τα επιρρήματα σε: α) τοπικά, β) χρονικά, γ) τροπικά, δ) ποσοτικά, ε) βεβαιωτικά ή διστακτικά ή αρνητικά.

Σε παλαιότερες γραμματικές (Τριανταφυλλίδη) τα επιρρήματα χωρίζονται και σε: ερωτηματικά, αόριστα, δεικτικά και αναφορικά. Ο χωρισμός αυτός θα μας βοηθήσει στην παρακάτω κατάταξη των επιρρημάτων.

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

  τοπικά χρονικά τροπικά ποσοτικά
α) ερωτηματικά πού (από πού; ή για πού ή κατά πού; ή προς τα πού;) πούθε πότε; (για πότε; ως πότε;) πώς; πόσο;
β) αόριστα κάπου * , πουθενά (σπανιότερα συναντάμε και τα: εδώθε, εκείθε, ολούθε), αλλού κάποτε, κάπου κάπου, πότε πότε, άλλοτε, ενίοτε, πάντοτε, ολοένα κάπως, αλλιώς, αλλιώτικα κάμποσο
γ) δεικτικά εδώ, εκεί (κει) παρακεί (και παρέκει ή πάρα κει) αυτού, παντού τότε, τώρα, ποτέ έτσι, μαζί τόσο
δ) αναφορικά: εκεί που, όπου οπουδήποτε τότε που, όποτε, οποτεδήποτε όπως, καθώς,  ως, σαν όσο, οσοδήποτε
ε) διάφορα: (α)(ε)πάνω, κάτω, χάμω, καταγής, μέσα (μέσ' ή μες), έξω, εντός, εμπρός (μπρος ή μπροστά), πίσω, δεξιά, αριστερά, ψηλά, χαμηλά, κοντά, σιμά, πλάι, δίπλα, παράπλευρα, απόμερα, μακριά, αλάργα, αντίκρυ * ή αντικρύ, κατάντικρυ, απέναντι, αγνάντια, γύρω, τριγύρω, ολόγυρα, περίγυρα, γύρωθε, μεταξύ, αναμεταξύ, πέρα, αντίπερα, ανατολικά, δυτικά, βόρεια, νότια κ.ά. αμέσως, ευθύς, κιόλας, ήδη, πια, μόλις, ακόμη (ακόμα), πάλι, ξανά, όλο, όλο και, συχνά, συνήθως, ύστερα, έπειτα, κατόπιν, πρώτα, πριν, πρωτύτερα, νωρίς, αργά, γρήγορα, στην ώρα, συνάμα, αδιάκοπα, έγκαιρα, (εγκαίρως), μαζί, σήμερα, χτες, προχτές, αντιπροχτές, (εψές), απόψε, ανήμερα, αύριο, μεθαύριο, αντιμεθαύριο, πέρ(υ)σι, πρόπερσι, αντιπρόπερσι, φέτος, του χρόνου, τον παρ' άλλο χρόνο, πρώην (τέως)  καλά, κακά, σιγά, (αγάλια), έξαφνα (άξαφνα, ξαφνικά), ίσια, ωραία, χωριστά, συνεχιστά, ακουστά, μπρούμυτα, ανάσκελα, μόνο, μονάχα (μοναχά), καθαυτού, ίσια ίσια, διαρκώς, μεμιάς, μονομιάς, επίσης, επικεφαλής, ιδίως, κυρίως, προπάντων, ειδεμή, εξάλλου, του κάκου, τυχόν, παμψηφεί, σταυροπόδι, καλώς, ακριβώς, εντελώς, καταλεπτώς, συνεπώς,  ευτυχώς, εξής, καθεξής, ελληνικά, γαλλικά, χωριάτικα κ.ά. μόνο, πολύ, περισσότερο, πιο, λίγο, λιγάκι, λιγότερο, κομμάτι, αρκετά, κάμποσο, σχεδόν, τουλάχιστο(ν), (ε)(α)πάνω κάτω, περίπου,  καθόλου, διόλου, ολωσδιόλου, ολότελα, μάλλον, εξίσου, μόλις.
  Στα τοπικά συγκαταλέγονται και τα επιρ. που τα συναντάμε στην ποιητική γλώσσα: αυτούθε, όθε, ξοπίσω, ζερβά.
• Ακόμα, διάφορα σύνθετα σε -ης, -ις, -α κτλ.: καταμεσής, κατακαμπίς, μεσουρανίς, μεσοστρατίς κ.ά., κατακέφαλα, κατάματα, κατάκορφα, κατάραχα, κατάστηθα, παραμάσκαλα κ.ά.
• Πολλά τοπικά επιρ. λέγονται συχνά μαζί με πρόθεση: για πάνω, κατά πίσω, κατά κάτω, από μπρος, από πέρα κτλ.
Στα χρονικά συγκαταλέγονται και τα επιρ. που τα συναντάμε στην ποιητική γλώσσα: ταχιά, σύνταχα, σύναυγα, πάρωρα, σύγκαιρα.
• Ακόμα τα διάφορα σύνθετα με την πρόθεση από: απόπασχα, απόλαμπρα, αποβδόμαδα, απολείτουργα, απομεσήμερα.
• Τα σύνθετα σε -ίς: αποβραδίς, ολημερίς, ολοχρονίς κτλ. και άλλα: καταμεσήμερα, νυχτόημερα, μεσοβδόμαδα, κ.ά.
• Ως χρονικά επιρ. χρησιμοποιούνται και οι μετοχές: ξημερώνοντας, βραδιάζοντας, σουρουπώνοντας, νυχτώνοντας.
• Με χρονική σημασία χρησιμοποιούνται και μερικά τοπικά επιρ.: κοντά (τώρα κοντά), και τα τροπικά: μαζί, αραιά (βλεπόμαστε αραιά) κ.ά.
• Πολλά χρονικά επιρ. λέγονται συχνά μαζί με πρόθεση: από πότε, ως πότε, για πότε.
Στα τροπικά συγκαταλέγονται και τα επιρ. που τα συναντάμε στην ποιητική ή στη λαϊκή γλώσσα: αντάμα, χώρια, ειδάλλως κ.ά.
• Πολλά είναι τα επιρ. σε που σχηματίζονται από τον πληθυντικό του ουδετέρου των αντίστοιχων επιθέτων: ωραία, γρήγορα, βαθιά, κυριακάτικα, όμορφα, ίσια, στραβά, χαμηλά, ψηλά, άδικα, αναδρομικά, ανάποδα κ.ά.
• Επίσης αυτά που παράγονται από τα ρηματικά επίθετα σε -τος: ξυστά, ξαπλωτά, καμαρωτά, κολλητά, πεταχτά κ.ά.
• Στα τροπικά επιρ. μπορούμε να εντάξουμε και τα ομοιωματικά σαν και ως.
• Μερικά από τα επιρ. σε σχηματίζονται και σε -ως: άσχετα-ασχέτως, βέβαια-βεβαίως, σπάνια-σπανίως, απλά-απλώς κ.ά. (δες στη συνέχεια για τη διαφορετική σημασία)
Στα ποσοτικά ανήκει και το επιτατικό πάρα, που προτάσσεται σ' επιρ. και σ' άλλες λέξεις για να δυναμώσει την έννοιά τους: πάρα πολύ, παραπάνω, παραπέρα.
• Ως ποσοτικά επιρ. χρησιμεύουν και μερικά ουσιαστικά σε αρνητικές προτάσεις: άχνα, κουκούτσι, σταλιά, π.χ. δεν έφαγε σταλιά.
α) βεβαιωτικά ναι, μάλιστα, βέβαια, βεβαιότατα, ορισμένως, αλήθεια (αληθινά), σωστά, τωόντι
β) διστακτικά ίσως, τάχα, (τάχατε), άραγε, δήθεν, πιθανό(ν)
Χρησιμεύουν ακόμη και οι σύνδεσμοι: μην (μη) μήπως, π.χ. μήπως τον είδατε;
γ) αρνητικά όχι, δε(ν), μη(ν), όχι βέβαια
Χρησιμεύουν ακόμη και οι σύνδεσμοι: ούτε, μήτε, π.χ. ούτε μου πέρασε απ' το νου.
επιρρηματική χρήση των ουσιαστικών Πολλές φορές και τα ουσιαστικά (σε αιτιατική) χρησιμοποιούνται με επιρρηματική σημασία:
πηγαίνω σχολείο, καθόταν σπίτι, τον πήρε αγκαλιά, πάω περίπατο, έφυγε τρεχάλα, τον βλέπω πρωί βράδυ κ.ά.
Ακόμη χρησιμοποιείται με επιρρηματική σημασία η γενική ονόματος:
του κάκου, καλού κακού, στεριάς κ.ά.
Πολλά ουσιαστικά τα διπλασιάζουμε για να εκφράσουμε:
α) τη συνέχεια: περπατούσε άκρη άκρη, γιαλό γιαλό, τοίχο τοίχο
β) τη διανομή: πήγαιναν παρέες παρέες.
επιρρηματική χρήση των προτάσεων Με επιρρηματική σημασία χρησιμοποιούνται και οι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις, για να δηλώσουν:
α) χρόνο: Θα φύγω, όταν θα έρθεις.
β) σκοπό: Σε περιμένω,για να φύγω.
γ) υπόθεση: Θα φύγω, αν έρθεις κι εσύ.
δ) αιτία: Δεν έφυγα, επειδή ήρθες.
ε) αποτέλεσμα. Μιλάει τόσο σιγά, ώστε δεν τον ακούει κανείς.
στ) εναντίωση: Θα φύγω αν και μόλις ήρθα.
επιρρηματικές εκφράσεις Χρησιμοποιούνται ως επιρρήματα και διάφορες εκφράσεις για να δηλώσουν:
α) χρόνο: κάθε μέρα, μέρα με τη μέρα, τις προάλλες, από δω και μπρος, από τότε και ύστερα, εδώ και τόσα χρόνια, από δω και πέρα
β) τρόπο: μια για πάντα, μια χαρά, μια και καλή, στο βρόντο, στα τυφλά, στα πεταχτά, στα χαμένα, στα γεμάτα, κατά τύχη, κατά σύμπτωση, για καλή μας τύχη, όπως και να 'ναι, παρά λίγο να

 

 



Ίδιο επίρρημα, διαφορετική σημασία

 

Μερικά επιρρήματα σε -ως έχουν  διαφορετική σημασία από τα όμοιά τους σε -α:

  • το αγόρασες ακριβά (στην τιμή) // να έρθεις στις έξι ακριβώς (με ακρίβεια, επακριβώς, χωρίς καθυστέρηση)

  • περάσαμε έκτακτα (πολύ ωραία) στο ταξίδι // συνεδρίασαν εκτάκτως (εκτός προγράμματος)

  • περάσαμε ευχάριστα (με ευχάριστη διάθεση) // θα έρθω ευχαρίστως (με προθυμία)

  • μιλά απλά (= με απλό τρόπο) // είναι απλώς (=μόνο) αδιάφορος

  • το δέμα να παραδοθεί άμεσα (χωρίς μεσολάβηση, απευθείας) στον παραλήπτη // το δέμα να παραδοθεί αμέσως (χωρίς καθυστέρηση, τώρα) στον παραλήπτη.

  • με παρατηρεί αδιάκριτα (χωρίς διακριτικότητα, με αγένεια) // θα εξεταστούν όλοι αδιακρίτως (χωρίς διάκριση)

  • μου άρεσε ιδιαίτερα (= κυρίως) το γλυκό // θα ήθελα να μιλήσουμε ιδιαιτέρως (μόνοι, ξεχωριστά από τους άλλους, κατ' ιδίαν)

  • με κοίταζαν περίεργα (= με περίεργο τρόπο) // περιέργως (= παραδόξως, παρά το αναμενόμενο) τα έγραψες σωστά

  • μιλάει τέλεια (= άριστα) τα ελληνικά // είσαι τελείως (= εντελώς, ολότελα) τρελός

  • μιλάει έξοχα (= άριστα) τα ελληνικά // το ζήτημα είναι εξόχως (= κυρίως) πολιτικό

  • άδικα (με άδικο τρόπο) με κατηγόρησες άδικα // μην περιμένεις αδίκως (= μάταια, χωρίς λόγο) - [αλλά και: μην περιμένεις άδικα]

Δες και μια ωραία άσκηση © μαθητής Χάρης Κωνσταντινίδης

1η άσκηση για τη διαφορετική σημασία των επιρρημάτων σε -α και -ως φόρμα google

2η άσκηση για τη διαφορετική σημασία των επιρρημάτων σε -α και -ως φόρμα google © μαθητής Νίκος Δεμερτζόγλου

3η άσκηση για τη διαφορετική σημασία των επιρρημάτων σε -α και -ως φόρμα google © μαθήτρια Ελισάβετ Κουμαρέλη

Ακριβώς ή ακριβά, άσκηση στα επιρρήματα

Απλώς ή απλά, άσκηση στα επιρρήματα

Αμέσως ή άμεσα, άσκηση στα επιρρήματα

Εκτάκτως ή έκτακτα, άσκηση στα επιρρήματα

Αδιακρίτως ή αδιάκριτα, άσκηση στα επιρρήματα

Ευχαρίστως ή ευχάριστα, άσκηση στα επιρρήματα

Ιδιαιτέρως ή ιδιαίτερα, άσκηση στα επιρρήματα

Αδίκως ή άδικα, άσκηση στα επιρρήματα

 



Ορθογραφία των επιρρημάτων

 

• Όσα επιρρήματα τελειώνουν σε [ia] το [i] γράφεται με [ι], π.χ. μακριά, φαρδιά, πλατιά κ.ά.

• Όσα επιρρήματα τελειώνουν σε [os] το [o] γράφεται με [ω], π.χ. αλλιώς, ακριβώς, αμέσως, απολύτως, απλώς κ.ά.

Εξαιρούνται τα: εμπρός, εντός, τέλος, (ε)φέτος

• Όσα επιρρήματα τελειώνουν σε [is] το [i] γράφεται με [ι], π.χ. νωρίς, μόλις, αποβραδίς, ολυνυχτίς, κοντολογίς

Γράφονται με ης μερικά σύνθετα από γενική, π.χ. επίσης, απαρχής, εξαρχής, καταγής, καταμεσής, επικεφαλής

• Γράφονται με η τα ακόμη, ειδεμή, μη

• Γράφονται με υ τα: αντίκρυ (αντικρύ) μεταξύ, πολύ

• Γράφονται με ει τα: εκεί, παμψηφεί

Τα επιρρήματα εδώ, εκεί μπορεί να πάθουν αφαίρεση μόνο αν η λέξη που προηγείται τελειώνει σε α, ο, ου ή έ. Στα επιρρήματα αυτά μετά την αφαίρεση δε σημειώνεται η απόστροφος, π.χ. από δω, από κει, τράβα δω, τράβα κει

 

 



Προτασιακά επιρρήματα

 

Τα επιρρήματα που μπαίνουν στην αρχή μιας πρότασης και την προσδιορίζουν ονομάζονται προτασιακά επιρρήματα, π.χ.

Ευτυχώς που ήρθες.

Δυστυχώς δεν ήταν κανείς εκεί.

Ειλικρινά δεν ξέρω τι να πω.

 

 



Συνδετικά επιρρήματα

 

Συνδετικά είναι τα επιρρήματα που συνδέουν σημασιολογικά προτάσεις χωρίς να είναι σύνδεσμοι με την αυστηρή έννοια του όρου. Αυτά είναι τα:

όμως, ωστόσο, παρόλα αυτά, διαφορετικά, πάντως, λοιπόν, άρα, επομένως, άλλωστε, εξάλλου, τότε, τώρα, έτσι, λες και, σάμπως και, π.χ.

• Αυτή είναι η κατάσταση. Έτσι, είμαστε αναγκασμένοι να...

• Αυτή είναι η κατάσταση. Θα πρέπει, λοιπόν, να...

• Αυτή είναι η κατάσταση. Επομένως, θα πρέπει να...

 

 



Παραθετικά των επιρρημάτων

 

Τα επιρρήματα, όπως και τα επίθετα, έχουν τρεις βαθμούς: θετικό, συγκριτικό, υπερθετικό.

Οι τρόποι σχηματισμού τους είναι δύο: ο μονολεκτικός και ο περιφραστικός. Κατά τον μονολεκτικό σχηματισμό η μορφή του επιρρήματος και στους τρεις βαθμούς είναι ίδια με τον τύπο του επιθέτου στην ονομαστική πληθυντικού του ουδετέρου του αντίστοιχου βαθμού. Κατά τον περιφραστικό σχηματισμό χρησιμοποιείται για τον σχηματισμό του συγκριτικού βαθμού το πιο + ο τύπος του θετικού βαθμού του επιρρήματος, ενώ για τον υπερθετικό βαθμό το πολύ + ο τύπος του θετικού βαθμού.

 

Τα επιρρήματα που παράγονται από τα επίθετο σε -ος έχουν κατάληξη -α, π.χ. ακριβός > ακριβά

Τα επιρρήματα που παράγονται από τα επίθετο σε -υς έχουν κατάληξη -ια, π.χ. βαθύς > βαθιά

Τα παραθετικά των επιρρημάτων αυτών σχηματίζονται μονολεκτικά με τις καταλήξεις -τερα, -τατα

 

Τα επιρρήματα που παράγονται από τα επίθετα σε -ης έχουν κατάληξη -ως, π.χ. ακριβής > ακριβώς

Τα παραθετικά των επιρρημάτων αυτών σχηματίζονται μονολεκτικά με τις καταλήξεις -εστερα, -εστατα

 

Στη συνέχεια παρατίθεται πίνακας με ενδεικτικά παραδείγματα:

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

ΟΜΑΛΑ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ
θετικός συγκριτικός υπερθετικός
  μονολεκτικά περιφραστικά μονολεκτικά περιφραστικά
ακριβά ακριβότερα πιο ακριβά   πολύ ακριβά
καλά καλύτερα πιο καλά άριστα πολύ καλά
ψηλά ψηλότερα πιο ψηλά   πολύ ψηλά
χαμηλά χαμηλότερα πιο χαμηλά χαμηλότατα πολύ χαμηλά
αργά αργότερα πιο αργά   πολύ αργά
βαθύς βαθύτερα πιο βαθιά βαθύτατα πολύ βαθιά
ακριβώς ακριβέστερα πιο ακριβώς ακριβέστατα πολύ ακριβώς
επιεικώς επιεικέστερα πιο επιεικώς επιεικέστατα πολύ επιεικώς
επιεικώς επιεικέστερα πιο επιεικώς επιεικέστατα πολύ επιεικώς
απλά απλούστερα πιο απλά απλούστατα πολύ απλά

 

Σύρτε στον πίνακα για να δείτε όλες τις στήλες

ΑΝΩΜΑΛΑ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ
θετικός συγκριτικός υπερθετικός
  μονολεκτικά περιφραστικά μονολεκτικά περιφραστικά
μπροστά μπροστύτερα πιο μπροστά   πολύ μπροστά
νωρίς νωρίτερα πιο νωρίς   πολύ νωρίς
πρώτα πρωτύτερα   πρώτιστα/πρωτίστως  
ύστερα υστερότερα πιο ύστερα    
λίγο λιγότερα πιο λίγο ελάχιστα πολύ λίγο
πολύ περισσότερο/πιότερο πιο πολύ   το πιο πολύ
  αρχύτερα      
γρήγορα γρηγορότερα πιο γρήγορα   το γρηγορότερο

 

 




Βιβλιογραφία

 

bullet

Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α', Β' Γ' Γυμνασίου, Σωφρόνης Χατζησαββίδης - Αθανασία Χατζησαββίδου, ΟΕΔΒ, Αθήνα, Έκδοση Α, 2011

bullet

Νεοελληνική Γραμματική, Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ΟΕΣΒ, Αθήνα, 1941

bullet

Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας, David Holton - Peter Mackridge - Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton, Πατάκης, Αθήνα, 1999

bullet

Γραμματική της Νέας Ελληνικής, Χρ. Κλαίρης - Γ. Μπαμπινιώτης, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2005

bullet

Γραμματική Ε, Στ Δημοτικού, Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton - Μιχ. Γεωργιαφέντης - Γεώργιος Κοτζόγλου - Μαργαρίτα Λουκά, ΟΕΔΒ, Αθήνα

bullet

Εφαρμοσμένη Γραμματική της Δημοτικής και Συντακτικό, Γιάννη Β. Παπαναστασίου, Αθήνα, 1989

bullet

Συντακτικό της Νέας Ελληνικής, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1996, κα' έκδοση

bullet

Νεοελληνική Γλώσσα Α' Γυμνασίου, Γιάννης Παπαθανασίου, εκδ. Χαζτηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2006

bullet

Νεοελληνική Γλώσσα Β' Γυμνασίου, Γιάννης Παπαθανασίου, εκδ. Χαζτηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2006

bullet

Νεοελληνική Γλώσσα Γ' Γυμνασίου, Γιάννης Παπαθανασίου, εκδ. Χαζτηθωμά, Θεσσαλονίκη, 2006