2-2. Κυκλαδικός Πολιτισμός

Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

2. Ο ΚYΚΛΑΔIΚΟΣ ΠΟΛIΤIΣΜΟΣ

1. Ο Κυκλαδικός πολιτισμός

Διδασκαλία της ενότητας με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Ταυτότητα - Χώρος - Χρονικά όρια, σ. 21

Λόγοι - Παράγοντες ανάπτυξης, σ. 21

Πολιτική οργάνωση, σ. 21

Κυκλαδική τέχνη, σ. 22

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης της Ανατολικής Μεσογείου, ώστε να διαπιστωθεί η θέση των νησιών των Κυκλάδων σε σχέση με τον υπόλοιπο μεσογειακό χώρο και να επισημανθεί το γεωγραφικό πλεονέκτημα σε μια εποχή που η ναυσιπλοΐα γινόταν με μικρά πλεούμενα.

-Εικόνες επιλεγμένων έργων κυκλαδικής τέχνης, ώστε να καταγραφούν από τους μαθητές και τις μαθήτριες τα συμπεράσματα αφενός για τα χαρακτηριστικά της κυκλαδικής τέχνης και αφετέρου για τη ζωή των Κυκλαδιτών.

Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Εκπαιδευτικό Υλικό: εδώ, εδώ

Αρχαιολογικό Μουσείο για Κυκλαδικό πολιτισμό και Σαντορίνη: εδώ, εδώ

Κυκλαδικός πολιτισμός, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, εκδ. Ίδρυμα Γουλανδρή: εδώ

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

-Δραστηριότητα 2, σ. 22 του βιβλίου.

1 ώρα

Ειδικοί διδακτικοί στόχοι:

Οι μαθητές επιδιώκεται:

• Να μάθουν ότι κατά την 3^η χιλιετία π.Χ. αναπτύχθηκε στις Κυκλάδες ένας αξιόλογος πολιτισμός.

• Να γνωρίσουν ότι οι Κυκλάδες, κατά την ίδια περίοδο, κυριάρχησαν στο Αιγαίο.

• Να νιώσουν τη γοητεία της κυκλαδικής γλυπτικής, που τόσο κοντά βρίσκεται στη σύγχρονη αφηρημένη τέχνη.

Προετοιμασία:

Καλούμε τους μαθητές να θυμηθούν τη συμβολή των λαών της περιοχής της «εύφορης ημισελήνου» στην ανάπτυξη του πολιτισμού. Με την ερώτηση «τι νομίζετε ότι πρέπει να πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα κατά την ίδια εποχή» εισερχόμαστε στο κυρίων μάθημα.

Προσπέλαση:

Κύριο βοήθημα ο χάρτης. Οι μαθητές καλούνται να προσδιορίσουν τη γεωγραφική θέση των Κυκλάδων. Γέφυρα ανάμεσα σε Ευρώπη, Μικρά Ασία, Κρήτη. Άμεση συνέπεια της καίριας γεωγραφικής θέσης η ανάπτυξη του εμπορίου. Συγχρόνως οι Κυκλάδες δέχονται τις έξωθεν επιδράσεις.

Ο καθηγητής τονίζει τα κύρια χαρακτηριστικά της ζωής στις Κυκλάδες, όπως μας τα αποκαλύπτουν οι ανασκαφές.

Τέχνη: βλέπε παρακάτω, «Διδακτική προσέγγιση της Κυκλαδικής, Μινωικής και Μυκηναϊκής τέχνης».

χρονολόγιο
2300| 2000| 1700| 1600| 1450| 1400| 1370| 1200|

Οι Κυκλάδες

Ο Κυκλαδικός Πολιτισμός (ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΞΕΝΑΓΗΣΕΙΣ: Κυκλαδικός Πολιτισμός, Αρχείο ΕΡΤ)
Η ΘΗΡΑ ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ (μέρος 1, Αρχείο ΕΡΤ)
Η ΘΗΡΑ ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ (μέρος 2, Αρχείο ΕΡΤ)
Ο Κυκλαδικός Πολιτισμός (Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, προτεινόμενες σελίδες: 58-93, Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση)
Κυκλαδικός Πολιτισμός, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
Συλλογή κυκλαδικής τέχνης, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
Συλλογή κυκλαδικής τέχνης, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Mία επίσκεψη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα

Ένας από τους παλαιότερους πολιτισμούς της Ευρώπης αναπτύχθηκε στις Κυκλάδες κατά την 3η και 2η χιλιετία π.Χ., δηλαδή στην Εποχή του Χαλκού.
Σε αυτό συνέβαλε το ήπιο κλίμα τους και κυρίως η ιδιαίτερα προνομιακή γεωγραφική τους θέση. Ουσιαστικά, τα νησιά των Κυκλάδων αποτελούν ένα είδος φυσικής γέφυρας ανάμεσα στην Ευρώπη και στην Ασία, την Ηπειρωτική Ελλάδα και την Κρήτη.
Στην 3η χιλιετία π.Χ., τα πλοία των κυκλαδίτικων νησιών κυριαρχούν στο Αιγαίο και μαζί με τα προϊόντα της Εγγύς Ανατολής μεταφέρουν στην Ευρώπη ιδέες, τεχνικές γνώσεις, θρησκευτικές αντιλήψεις.

Σε όλα σχεδόν τα νησιά των Κυκλάδων η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως οικισμούς, όχι εκτεταμένους, της 3ης χιλιετίας π.Χ. Κάθε οικισμός φαίνεται ότι αναπτυσσόταν αυτόνομα και δεν υπήρχε κανένα είδος κεντρικής εξουσίας. Αρχικά οι οικισμοί σχηματίζονται κοντά στη θάλασσα ή στα πρανή χαμηλών λόφων. Περίπου το 2300 π.Χ. ορισμένοι οικισμοί οχυρώνονται (Αγία Ειρήνη στην Κέα), άλλοι καταστρέφονται και ξαναχτίζονται οχυρωμένοι (Φυλακωπή στη Μήλο), ενώ άλλοι χτίζονται σε υψηλούς λόφους μακριά από τη θάλασσα (Καστρί Σύρου). Αυτό φανερώνει κάποια αναστάτωση της ζωής από την παρουσία νέων πληθυσμών, που προέρχονται πιθανόν από τη Μικρά Ασία. Γρήγορα όμως τα νησιά ξαναβρίσκουν τον ρυθμό της ζωής τους.

Χάρτης των Κυκλάδων

Στη 2η χιλιετία π.Χ. οι Κυκλάδες έχουν επαφές με την ηπειρωτική Ελλάδα αρχικά και στη συνέχεια με την Κρήτη. Οι οικισμοί μεγαλώνουν, τα κτίρια είναι πιο σύνθετα και επιβλητικά. Ο πιο σημαντικός οικισμός αυτής της εποχής είναι το Ακρωτήρι στη Θήρα.
Περίπου το 1600 π.Χ., όταν μεγάλοι κυκλαδικοί οικισμοί καταστρέφονται από σεισμό, οι Κυκλάδες περνούν στη σφαίρα επιρροής της μινωικής Κρήτης, που γνωρίζει τότε τη μεγαλύτερη ακμή της. Μετά την καταστροφή των μινωικών ανακτόρων, γύρω στο 1450 π.Χ., στις Κυκλάδες κυριαρχούν οι Μυκηναίοι από την ηπειρωτική Ελλάδα, που μεταδίδουν στα νησιά τα χαρακτηριστικά του δικού τους πολιτισμού στην τεχνολογία, την τέχνη και τη θρησκεία.

Μαρμάρινο ειδώλιο γυναίκας.
Τέτοια ειδώλια βρέθηκαν σε τάφους. Το μικρό πάχος και η στάση των άκρων ποδιών τους δείχνει ότι δεν μπορούσαν να σταθούν όρθια. Είναι αβέβαιο, αν παριστάνουν θεά που έχει σχέσημε τον θάνατο.
(Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

ειδώλιο
Ένα από τα αριστουργήματα της κυκλαδικής ειδωλοπλαστικής. Ο καθιστός άνδρας παίζει άρπα, συμμετέχοντας ίσως σε κάποια θρησκευτική τελετή.
(Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

Τέχνη

Κυκλαδικές αρχαιότητες (Προϊστορικές Αρχαιότητες, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)
Εκθέματα του Κυκλαδικού Πολιτισμού από τη Συλλογή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης

Το χαρακτηριστικότερο δημιούργημα της κυκλαδικής τέχνης κατά την Εποχή του Χαλκού είναι τα μαρμάρινα ειδώλια. Τα περισσότερα παριστάνουν γυμνές γυναίκες, λίγα άνδρες μουσικούς, πολεμιστές ή κυνηγούς. Οι μορφές είναι έντονα σχηματοποιημένες, με λίγες αλλά χαρακτηριστικές λεπτομέρειες για την αναγνώριση του φύλου.

Τα πήλινα αγγεία, που έχουν ποικίλα σχήματα, διακοσμούνται με απλά γραμμικά σχέδια. Ιδιαίτερα εντυπωσιακά είναι και τα μαρμάρινα αγγεία, καθώς και τα μεταλλικά με απλή χαρακτή διακόσμηση.

Ερωτήσεις-Δραστηριότητες

1. Ο κυκλαδικός πολιτισμός ανέπτυξε κεντρική εξουσία;
2. Μελέτησε με προσοχή τον χάρτη των Κυκλάδων κατά την Εποχή του Χαλκού και σχημάτισε έναν κατάλογο με τους οικισμούς κατά νησί.
3. Πού θεωρείς ότι οφείλεται η ανάπτυξη του κυκλαδικού πολιτισμού;
4. Το κυκλαδικό ειδώλιο είναι η πρώτη απόπειρα δημιουργίας μνημειακής γλυπτικής στην Ελλάδα. Τι εντύπωση σου γεννά όταν το παρατηρείς με προσοχή;

Αν θέλετε, μπορείτε να δείτε:
τη συλλογή του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης, Νέας Υόρκης,
τα εκθέματα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθήνας,
τη συλλογή του The J. Paul Getty Museum,
τη συλλογή του Βρετανικού Μουσείου,
τη συλλογή του Museum of Fine Arts Boston.

Ο κυκλαδικός πολιτισμός στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
«Η Θήρα μέσω των αιώνων, μέρος 1^ο»: ταινία τεκμηρίωσης από το αρχείο της Ε.Ρ.Τ.
«Η Θήρα μέσω των αιώνων, μέρος 2^ο»: ταινία τεκμηρίωσης από το αρχείο της Ε.Ρ.Τ.
Ταινία τεκμηρίωσης της κρατικής τηλεόρασης για τον κυκλαδικό πολιτισμό, διάρκειας 29΄46''
Ταινία τεκμηρίωσης για τα εκθέματα στο Μουσείο Προϊστορικής Θήρας, διάρκειας 12΄44''
The Thera foundation, εξαιρετικός ιστοχώρος για το Ακρωτήρι στη Θήρα, δυστυχώς ανενεργός προς το παρόν.
Mία επίσκεψη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα

Σταυρόλεξο για τον κυκλαδικό πολιτισμό © Σμαράγδη Γαλημιτάκη
Μικρή επανάληψη για τον Κυκλαδικό πολιτισμό
Άσκηση για τα κυκλαδικά ειδώλια
Άσκηση για τον κυκλαδικό πολιτισμό, © Κωνσταντίνα Σάιτ, εδώ
Άσκηση για τον κυκλαδικό πολιτισμό, © Γεωργία Μουντράκη, εδώ
Άσκηση για τον κυκλαδικό πολιτισμό, © Γεωργία Μουντράκη, εδώ
Συνεργατικό φύλλο εργασίας για τον κυκλαδικό πολιτισμό, © Γεωργία Μουντράκη, εδώ
Άσκηση για τα κυκλαδικά ειδώλια, © Κωνσταντίνα Σάιτ, εδώ
Συνδύασε τις εικόνες με τα κυκλαδικά αγγεία, παιχνίδι
Συνδύασε τις εικόνες με τις κυκλαδικές τοιχογραφίες, παιχνίδι
Λύσε το παζλ με την τοιχογραφία των παλαιστών, παιχνίδι