7. Πέρσες και Έλληνες: Δύο κόσμοι συγκρούονται

8. Η οριστική απομάκρυνση της περσικής επίθεσης

Προτείνεται ενιαία παρουσίαση των δύο ενοτήτων με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Αίτια, σ. 57

Αφορμή, σσ. 57-58

Φάσεις, κυριότερες μάχες, πρωταγωνιστές, σσ. 59-62

Συνέπειες, σ. 62

Υποστηρικτικό υλικό:

-«Οι περσικοί πόλεμοι με μια ματιά», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο: εδώ

- «Η μάχη του Μαραθώνα: Η περσική επέκταση στη Δύση», Εκπαιδευτικά βίντεο, Φωτόδεντρο: εδώ

-Χάρτης της Ελλάδας, ώστε να εντοπιστούν τα σημεία των συγκρούσεων

Για χάρτες, βλ: εδώ, εδώ, εδώ, εδώ (όλα ανενεργά)

-Πηγές του βιβλίου και συμπληρωματικά:

Επιλογή αποσπασμάτων από το βιβλίο Αρχαία Ελληνικά (μτφρ.) Ηροδότου Ιστορίες (Α΄ Γυμνασίου):

Ενότητα 11: Η μάχη του Μαραθώνα: εδώ

Ενότητα 13: Η μάχη των Θερμοπυλών: εδώ

Ενότητα 15: Η ναυμαχία της Σαλαμίνας: εδώ

Ενότητα 15: Η μάχη των Πλαταιών. Το τέλος…: εδώ

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Δημιουργία πίνακα με αναφορά σε κάθε μάχη και τα σχετικά στοιχεία:

Χρονολογία, πρωταγωνιστές, έκβαση, κύριοι λόγοι αυτής της έκβασης (προτείνεται ομαδοσυνεργατική εργασία)

- Καταγράψτε τις συνέπειες της νίκης των Ελλήνων επί των Περσών για τον ελληνικό κόσμο και τον ευρωπαϊκό πολιτισμό.

 2 ώρες 

 

Ειδικοί διδακτικοί στόχοι:

Οι μαθητές επιδιώκεται:

• Να αποκτήσουν κάποιες γνώσεις για το περσικό κράτος.

• Να αντιληφθούν τους λόγους που ωθούν τους Πέρσες στην επεκτατική τους πολιτική.

• Να συνειδητοποιήσουν τα αίτια της Ιωνικής επανάστασης.

• Να εκτιμήσουν τη δυναμική της περσικής επιβουλής.

• Να αξιολογήσουν την εισφορά των Αθηναίων στην απόκρουση της περσικής εισβολής.

 

Προετοιμασία:

Ο αποικισμός των παραλίων της Μικράς Ασίας μπορεί να αποτελέσει αφετηρία συζήτησης για τον πολιτισμό των Ελλήνων και τον αγώνα τους να διαφυλάξουν την ακεραιότητά τους από τη μόνιμη απειλή που εκπορευόταν από το εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Το γεγονός καλό είναι να συσχετιστεί με τον Μικρασιατικό πόλεμο (1919-1923). Ο χάρτης με την περσική αυτοκρατορία θα καταδείξει την έκταση του κινδύνου για τον ελληνισμό.

 

Προσπέλαση:

Η επιθυμία των Περσών να διευρύνουν την εξουσία τους προς Δυσμάς και να εξασφαλίσουν πρόσθετα στρατηγικά ερείσματα προκάλεσε ένταση στα μικρασιατικά παράλια. Η Περσία ήταν ένα τεράστιο πολυεθνικό κράτος με υψηλό πολιτισμό. Στη γνώση μας για τον πολιτισμό αυτό συνέβαλε θετικά ο Ηρόδοτος. Το παράθεμα «Οι Ίωνες και οι Αιολείς προς τον Κύρο» αποδίδει την αγωνία των Μικρασιατών Ελλήνων. Η Ιωνική επανάσταση, παρά την αρχική της επιτυχία με την κατάληψη των Σάρδεων (499 π.Χ.), καταπνίγηκε εύκολα (βλ. παράθεμα «Η Μίλητος») και λειτούργησε ως αφορμή εκδήλωσης του περσικού επεκτατισμού.

Η πρώτη περσική εκστρατεία (492 π.Χ.) πέτυχε να επαναφέρει στους περσικούς κόλπους τη Θράκη, η οποία είχε διαφοροποιηθεί λόγω της Ιωνικής επανάστασης.

Νέα εκδήλωση επιθετικότητας αποτέλεσε η εκστρατεία του Δάτη και του Αρταφέρνη (490 π.Χ.). Η καταστροφή της Ερέτριας δείχνει την τύχη που θα είχε η Αθήνα. Η απόφαση για απόκρουση των Περσών στον χώρο της απόβασης αποτελούσε στρατηγική επιλογή των Αθηναίων για κέρδος χρόνου και ευχέρεια κινήσεων. Το στρατηγικό σχέδιο του Μιλτιάδη πέτυχε δύο μέγιστους στρατηγικούς στόχους: α) οι Αθηναίοι εκμεταλλεύθηκαν το επικλινές έδαφος και όρμησαν προς τους Πέρσες, χωρίς να καταπονηθούν (έτρεξαν σε κατήφορο), απέφυγαν τα πυκνά βέλη και ήλθαν γρήγορα σε σύγκρουση με τους Πέρσες, οι οποίοι γενικά ήταν απροετοίμαστοι για μάχη σώμα με σώμα και β) τα ενισχυμένα άκρα της αθηναϊκής παράταξης κύκλωσαν εύκολα τον εχθρό, ο οποίος πανικοβλήθηκε και τράπηκε σε φυγή. Στη μάχη καταδείχθηκε η υπεροχή της αθηναϊκής φάλαγγας. Οι οπλίτες κρατώντας τις ασπίδες ενωμένες αλληλοπροστατεύονταν και με συντονισμένες ενέργειες πέτυχαν να διασπάσουν την εχθρική παράταξη (βλ. εικόνες: Αθηναίος οπλίτης, Πέρσης τοξότης).

Κατά τη συζήτηση να εξαρθεί η προσωπικότητα του Μιλτιάδη και να τονιστεί η σημασία της νίκης. Οι Αθηναίοι έδωσαν μάχη εξ ονόματος όλων των Ελλήνων (πρόμαχοι των Ελλήνων). Ο κοινός κίνδυνος κατέστησε τους εθνικούς δεσμούς πιο στενούς. Ο καθηγητής μπορεί να διαβάσει στους μαθητές την παράδοση για τη μάχη του Μαραθώνα από τη συλλογή του Ν. Πολίτη. Το γεγονός επιβιώνει στη μνήμη και την ψυχή των ανθρώπων, γιατί εμπεριέχει δυναμική. Η παράδοση έχει περιληφθεί στο βιβλίο του Η. Σ. Σπυρόπουλου, Ηροδότου Ιστορίες, Β' Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, σσ. 79-80.

 

Εμπέδωση:

Οι μαθητές στο σπίτι θα κάνουν μια μικρή έρευνα για το ιστορικό του αγωνίσματος του μαραθωνίου δρόμου.

---

Πηγές

Η σημασία της ελληνικής νίκης

«Η παγκόσμια σημασία της ελληνικής κατά των Περσών νίκης είναι ολοφάνερη. Αποκρούοντας οι Έλληνες τη θύελλα που ήλθε από την Ανατολή έδωσαν στην πολιτική και πολιτιστική ζωή της Δύσεως σκοπό και κατεύθυνση για ένα ολόκληρο αιώνα. Με τον νικηφόρο αγώνα τους για την Ελευθερία γεννιέται η Ευρώπη σαν ιδέα και σαν πραγματικότης. Τα αγαθά, για τα οποία έδωσε τότε την ζωή του ο Ελληνισμός, είναι ακόμη και σήμερα οι υπέρτατες αξίες για την κοινωνία της ευρωπαϊκής ανθρωπότητoς. Το γεγονός ότι ο ελληνικός πολιτισμός κατόρθωσε να βρει, με πλήρη εσωτερική και εξωτερική ελευθερία, τον δρόμο του προς τα ύψιστα εκείνα επιτεύγματα, τα οποία η Ευρώπη παρέλαβε και θαυμάζει σαν ανυπέρβλητα, σαν κλασσικά πρότυπα στην εικαστική τέχνη, στη δραματουργία, στη φιλοσοφία και στην ιστοριογραφία, οφείλεται στους προμάχους της Σαλαμίνος και των Πλαταιών, στον Θεμιστοκλή και όχι λιγότερο στον Παυσανία. Οι Έλληνες δεν υπερασπίστηκαν μόνο την πολιτική ελευθερία, αλλά και την πνευματική αυτονομία του ανθρώπου, και αν εμείς σήμερα μπορούμε να λεγόμαστε άνθρωποι ελεύθεροι, άνθρωποι που έχουμε το δικαίωμα να σκεφτόμαστε, το χρωστάμε σ' εκείνους, που δημιούργησαν τις προϋποθέσεις γι' αυτό.

Συγκρινόμενη η Ελλάς με το απέραντο μέγεθος της περσικής κοσμοκρατορίας εμφανίζεται σαν μια χώρα δεύτερης ή τρίτης τάξεως, η οποία, καθώς ήταν κατακομματιασμένη σε αναρίθμητα κρατίδια, κάθε άλλο παρά προορισμένη φαινόταν για έναν πραγματικά κοσμοϊστορικό ρόλο. Το παράδειγμα του αγώνoς για την ελευθερία λοιπόν αποδεικνύει ότι η ιστορία του ανθρωπίνου πνεύματος δεν εξαρτάται από γεωγραφικούς και πολιτικούς παράγοντες, γιατί στηρίζεται κυρίως στη δυναμικότητα της δημιουργικής προσωπικότητας, όχι στον συλλογικό παράγοντα του πλήθος, το οποίο είναι απαραίτητο στον πολιτικό για την πραγματοποίηση των σχεδίων του. Είναι άραγε σύμπτωση το ότι το περσικό κράτος, αν εξαιρέσει κανείς τους ηγεμόνες του, που απαθανάτιζαν τις πράξεις τους όπως οι Ασσύριοι βασιλείς πάνω σε μνημειώδεις επιγραφές, δεν έχει να μας επιδείξει ούτε ένα ξεχωριστό άτομο, του οποίου η δράση να έχει αφήσει τη σφραγίδα της σε οποιονδήποτε τομέα του ανθρωπίνου πνεύματος. Παρά τις αναμφισβήτητες ικανότητές τους οι Πέρσες κατεπνίγησαν γρήγορα από το αγκάλιασμα της Ανατολής, το τέλος του πολιτισμού τους ήρθε με την ισοπέδωση της προσωπικότητας, όχι με την έξαρση της ατομικότητας όπως στην Ελλάδα. Αντίθετα τούτη εξακολούθησε να δίνει στην Περσία επί αιώνες καινούριες δυνάμεις και νέα ζωή με τους καλλιτέχνες, τους γιατρούς και τους σοφούς που της έστελνε· σαν αντίδωρο δεν πήρε σχεδόν τίποτε ή ίσως ελάχιστα πράγματα, κυρίως δε ορισμένα υλικά στοιχεία. Ενώ το ελληνικό πνεύμα έγινε αληθινά το προζύμι ενός ολόκληρου κόσμου, της Δύσης και της Ανατολής.»

 

Χ. Μπένγκτσον, Ιστορία της αρχαίας Ελλάδος, μετ. Α. Γαβρίλη, Εκδ. Μέλισσα, Αθήνα 1991, σ. 168.

Η οργάνωση της περσικής αυτοκρατορίας

«Στο κέντρο της αυτοκρατορίας βρισκόταν ο βασιλεύς των βασιλέων. Γύρω του ζούσε μια Αυλή που την αποτελούσαν ισχυροί κληρονομικοί γαιοκτήμονες, οι ανώτεροι αξιωματικοί του στρατού, οι γυναίκες των ανακτόρων (χαρέμι), οι θρησκευτικοί αξιωματούχοι και οι γραφειοκράτες που διηύθυναν τα πάντα. Η Αυλή αυτή κατοικούσε κυρίως στα Σούσα, αλλά κατά τους ζεστούς καλοκαιρινούς μεταφερόταν στα Εκβάτανα και την άνοιξη ίσως στην Περσέπολη και μερικές φορές στην Βαβυλώνα. Επίσης, συνόδευε τον βασιλιά, όταν αυτός ταξίδευε στις επαρχίες.

Την διοίκηση των επαρχιών (σατραπειών) ασκούσαν οι σατράπες, οι οποίοι διορίζονταν μεν τυπικά από την κεντρική εξουσία, αλλά συχνά μεταβάλλονταν σε κληρονομικούς ηγεμόνες, προπάντων κατά τα ύστερα χρόνια της αυτοκρατορίας. Στην εκτέλεση των καθηκόντων τους τους βοηθούσε η Αυλή που τους περιέβαλε κατά το πρότυπο της κεντρικής κυβέρνησης και ήταν πολύ ισχυροί άρχοντες. Παρά ταύτα, ο μέγας βασιλεύς είχε θεωρητικά τη δυνατότητα να ασκεί σημαντικό έλεγχο σε όλες τους τις τοπικές υποθέσεις. Ο βασιλιάς, πιο συγκεκριμένα, παρακολουθούσε τη διοίκηση των επαρχιών μέσω των λεγόμενων «οφθαλμών του βασιλέως» ή πιο σωστά των «βασιλικών αφτιών», ειδικών δηλαδή αξιωματούχων της κεντρικής διοίκησης που περιόδευαν την αυτοκρατορία και ανέφεραν απευθείας στον μονάρχη όσα μάθαιναν. Ο αριθμός των σατραπειών και τα σύνορά τους διέφεραν από εποχή σε εποχή. Κατά την αρχή της βασιλείας του Δαρείου υπήρχαν 20 σατραπείες. Γενικά, ο αριθμός τους με την πάροδο του χρόνου μεγάλωνε, πρώτον επειδή έπρεπε να αποκατασταθεί αποτελεσματικός έλεγχος πάνω στους σατράπες με τη μείωση της δύναμής τους, δεύτερον επειδή η φεουδαρχική δομή που αποτελούσε τη βάση της περσικής κοινωνίας απαιτούσε να ανταμείβονται όλο και περισσότερο άνθρωποι με κάποια σημαντική θέση στη διοίκηση, τέλος, επειδή οι αρχικές 20 σατραπείες ήταν αναμφίβολα πολύ μεγάλες και δεν μπορούσαν να διοικηθούν αποτελεσματικά.

Ο στρατός συνιστούσε ένα ιδιαίτερο σημαντικό στοιχείο στον μηχανισμό της αυτοκρατορίας. Και αυτός αναπτύχθηκε και άλλαξε με τον καιρό. Μετά τον Κύρο, η περσική κατά φυλές στρατολογία, που βασιζόταν στην αρχή ότι όλοι οι άρρενες Πέρσες ήταν υποχρεωμένοι να πολεμούν για τον βασιλιά τους, αντικαταστάθηκε από έναν επαγγελματικό στρατό που συμπληρωνόταν από σώματα που έστελναν οι υποτελείς λαοί σε καιρούς έκτακτης πολεμικής δραστηριότητας. Επίλεκτη μονάδα του μόνιμου στρατού ήταν οι δέκα χιλιάδες «αθάνατοι» που την αποτελούσαν μόνο Πέρσες και Μήδοι, χίλιοι από τους οποίους συνέθεταν την προσωπική φρουρά του μονάρχη. Το πρόσωπο που διοικούσε τη μονάδα αυτή των «αθανάτων» συνήθως ήλεγχε όλο τον στρατό. Τα στρατεύματα των υποτελών, που πολεμούσαν μαζί με τον τακτικό στρατό, συντάσσονταν κατά εθνικές ομάδες, ήταν οπλισμένα κατά τις τοπικές τους συνήθειες, είχαν όμως συνήθως επικεφαλής Πέρσες αξιωματικoύς.»

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα (Το Βήμα) τ. 49, σ. 73.