8-2. Οι τέχνες στην κλασική εποχή

ΟΙ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8

2. ΟI ΤΕΧΝΕΣ

1. Τα Γράμματα

Απλή αναφορά στα νέα είδη του λόγου (ιστορία, φιλοσοφία, ρητορική, δραματική ποίηση) και τους κυριότερους εκπροσώπους

2. Οι τέχνες

3. Η αρχιτεκτονική των κλασικών χρόνων

4. Η γλυπτική και η ζωγραφική των κλασικών χρόνων

Διδασκαλία των ενοτήτων με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Οι τρεις περίοδοι της κλασικής τέχνης (απλή αναφορά)

Η εμφάνιση του κορινθιακού ρυθμού, σ. 111

Τα έργα της Ακρόπολης, σ. 111

Το αρχαίο θέατρο, σ. 112

Η γλυπτική, σσ. 113-115

Υποστηρικτικό υλικό:

-Εικόνες οικοδομημάτων και γλυπτών, ώστε να αναγνωριστούν και να καταγραφούν τα βασικά χαρακτηριστικά τους, αλλά και να συγκριθούν με έργα της αρχαϊκής περιόδου.

Για σχετικό υλικό, βλ:

«Η Αρχαία ελληνική τέχνη και η ακτινοβολία της», στο Αρχαιογνωσία και αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας: εδώ

Η ζωφόρος του Παρθενώνα: εδώ

Εικονική περιήγηση στην Ακρόπολη: εδώ

Αρχαία ελληνικά θέατρα: εδώ

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Επιλέξτε έναν αρχαιολογικό χώρο της περιοχής σας και παρουσιάστε τον, υποθέτοντας ότι ξεναγείτε σε αυτόν συνομήλικούς σας μαθητές και μαθήτριες από άλλο μέρος.

-Αναζητήστε στο Αρχαιολογικό Μουσείο της περιοχής σας γλυπτά της κλασικής περιόδου και παρουσιάστε τα.

3 ώρες

Ειδικοί διδακτικοί στόχοι:

Οι μαθητές επιδιώκεται:

• Να κατανοήσουν τη σημασία του όρου «Κλασικός».

• Να εντοπίσουν τα γνωρίσματα της κλασικής αρχιτεκτονικής.

• Να εξοικειωθούν με τα σημαντικότερα κλασικά οικοδομήματα, τη χρήση τους και τους ρυθμούς τους.

Προσπέλαση-Εποπτικά Μέσα:

Η διδασκαλία μπορεί να ξεκινήσει από την περιγραφή και ανάλυση των εικόνων που παρατίθενται στο βιβλίο του μαθητή ή σε άλλα βιβλία της σχολικής βιβλιοθήκης, καθώς και με τη βοήθεια φωτεινών διαφανειών και CD που ενδεχομένως υπάρχουν διαθέσιμα. Η σύγκριση των κτιρίων διαφόρων ρυθμών και σχεδίων μεταξύ τους και σε συσχετισμό με τη χρήση τους θα συμβάλουν στην κατανόηση σε βάθος της αρχαίας αρχιτεκτονικής και της σχέσης μορφής-λειτουργίας των κτιρίων. Επισκέψεις σε γειτονικούς αρχαιολογικούς χώρους με αρχιτεκτονικά λείψανα αντίστοιχων οικοδομημάτων και εποχών θα προωθήσουν την εμπέδωση του διδακτικού υλικού.

Διαθεματικότητα:

Κατ' αρχήν είναι σκόπιμο να διευκρινιστεί ο όρος «κλασικός» στην τέχνη αλλά και σε όλες τις άλλες εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ως συνέπεια αυτής της προσέγγισης θα καταδειχθεί η θέση και ο ρόλος της κλασικής τέχνης διαχρονικά που αποτέλεσε την αφετηρία και τη βάση για την τέχνη της Αναγέννησης και για τον Κλασικισμό. Προσοχή πρέπει να δοθεί στην αποφυγή της απαξίωσης της τέχνης άλλων περιόδων ως υποδεέστερης, αφού η τέχνη κάθε ιστορικής περιόδου αντικατοπτρίζει τις ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες δημιουργίας της και έχει αξία καθεαυτή.

Επίσης θα πρέπει να τεθούν σε συζήτηση η ύπαρξη ευημερίας και πλούτου ως προϋποθέσεων, όρων, για την ανάπτυξη της καλλιτεχνικής δημιουργίας και κυρίως ως παράγοντα υλοποίησης των καλλιτεχνικών οραμάτων. Η επαρκής χρηματοδότηση των έργων πολιτισμού αλλά και η ελευθερία ως όρος ύπαρξης της καλλιτεχνικής και πνευματικής δημιουργίας θα πρέπει επίσης να αναδειχθεί.

Στο σημείο αυτό η αναφορά των σύγχρονων χορηγιών από μεγάλες εταιρίες, τράπεζες και άλλα ιδρύματα για την ενίσχυση και προώθηση της τέχνης, καθώς και του ρόλου του σύγχρονου κράτος στον τομέα της πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας μπορούν να προκαλέσουν γόνιμη συζήτηση και προβληματισμό.

Με την ευκαιρία της παρουσίασης του Παρθενώνα μπορεί να αναπτυχθεί συζήτηση σε βάθος για την τύχη των αρχαίων μνημείων από τον μεσαίωνα και εξής και για τον ρόλο που καλείται να παίξει η αρχαία κλασική τέχνη κατά τις διάφορες ιστορικές περιόδου (σύνδεση με επίσημη εξουσία, ηγεμόνες Αναγέννησης και μετέπειτα, προβολή αιώνιων αξιών κ.ά.).

Η σύγκριση με αρχιτεκτονικές κατασκευές αντίστοιχης χρήσης, όπως π.χ. με σύγχρονοι χώρους άθλησης, θέατρα, ναούς κλπ. θα προσδώσει ασφαλώς μεγαλύτερο ενδιαφέρον στη διδασκαλία αυτής της διδακτικής ενότητας.

Πηγές

Κείμενα για τις τέχνες των κλασικών χρόνων

«Ο όρος "κλασσικός" προέρχεται από τη λατινική λέξη "classicus" που σήμαινε πολίτης υψηλής κοινωνικής τάξεως. Η χρήση της, με τη σημερινή σημασία για τις εικαστικές τέχνες άρχισε μόλις τον 17^ο αι. μ.Χ., μολονότι η έννοια του "κλασσικού", του έργου δηλαδή που φθάνει την άκρα τελειότητα, είχε αρχίσει να διαμορφώνεται ήδη από τον 4^ο αι. π.Χ. και να μεταβάλλει περιεχόμενο μέσα στους αιώνες που ακολούθησαν τον αρχαίο κόσμο.....

...Γιατί η παλαιά έκφραση "χρυσούς αιών του Περικλέους", αν περιορισθεί στην ακριβέστερη διατύπωση "γενεά του Περικλέους", παύει να αποτελεί ρητορική ωραιολογία και μεταβάλλεται σε μια ορθή και βαρυσήμαντη ιστορική διαπίστωση. Γιατί η κλασσική τέχνη, περισσότερο από κάθε άλλη, απλώνεται σε όλη την έκταση της ζωής και αγκαλιάζει όλες τις εκδηλώσεις της, με άλλα λόγια για να πραγματωθεί απαιτεί συμμετοχή όλων των δυνάμεων του λαού στο σύνολό του. Η ισορρόπηση των αντίμαχων μορφικών στοιχείων που παρατηρούμε στα έργα της "κλασσικής γενεάς", αποτελεί μια μερική εκδήλωση της γενικής ισορροπίας που έχει επιτευχθεί στη σύγκρουση των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων που συγκροτούν την πολιτεία. Το αρμονικό συνταίριασμα και η εύρυθμη σύζευξη των πνευματικών και καλλιτεχνικών στοιχείων σε μορφές που αποπνέουν ομορφιά και μέγεθος συνάμα προϋποθέτουν ψυχική και πνευματική ευφορία, που γεννιέται μέσα σε κοινωνίες και πολιτείες με δημοκρατικούς θεσμούς και συνείδηση της μοναδικής αξίας της ανθρώπινης προσωπικότητας, με άρρηκτη συνοχή των μελών τους, με φρόνημα ελεύθερο και πειθαρχημένο, με πίστη στις δυνάμεις τους και με καθολική και πρόθυμη συμμετοχή στα κοινά. Τέτοια ήταν η κοινωνία και η πολιτεία της αθηναϊκής δημοκρατίας στα χρόνια του Περικλέους, όπως τον γνωρίζουμε από τον περίφημο "Επιτάφιο" του Θουκυδίδου.

Μ. Ανδρόνικος στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνoυς, «Κλασσικός Ελληνισμός», τόμ. Γ2 (Αθήνα 1972) σελ. 271-272.

χρονολόγιο
776| 721| 632| 594| 550| 527| 525| 510| 509| 508| 499| 495| 494| 492| 490| 481| 480| 479| 478| 476| 467| 461| 454| 449| 446| 432| 431| 430| 429| 428| 425| 422| 421| 415| 413| 407| 406| 405| 404| 403| 401| 394| 385| 382| 379| 378| 371| 365| 362| 359| 338| 337| 336| 334| 333| 332| 331| 326| 324| 323|

Γνωρίσματα

Το φαινόμενο του κλασικού (Αρχείο ΕΡΤ)

Η κλασική τέχνη υπήρξε για πολλούς αιώνες το πρότυπο και το μέτρο σύγκρισης κάθε καλλιτεχνικού έργου. Η λέξη κλασικός στην ελληνική και στις ξένες γλώσσες σημαίνει εκείνο που είναι αξεπέραστο και έχει αιώνια, διαχρονική αξία, ισχύ και αναγνώριση.
Βασικά γνωρίσματα της κλασικής τέχνης είναι το μέτρο, η αρμονία και το κάλλος. Η κλασική τέχνη αποφεύγει κάθε υπερβολή στις στάσεις, τις κινήσεις, τις χειρονομίες, την έκφραση του προσώπου. Οι μορφές είναι αρμονικές και συμμετρικές, οι χειρονομίες συγκρατημένες, το βλέμμα βαθύ και στοχαστικό, η εκδήλωση έντονων συναισθημάτων αποφεύγεται. Θεοί, ήρωες και άνθρωποι παριστάνονταν σαν τέλεια όντα, με ιδανική ομορφιά, με συγκρατημένη εκδήλωση του ψυχικού τους κόσμου, μεγαλόπρεποι, σε μια εικόνα μακριά από την καθημερινότητα, την ασχήμια, τον πόνο και τα βάσανα της ζωής και της πραγματικότητας, δηλαδή εξιδανικευμένα.

Περίοδοι

Ο «αυστηρός ρυθμός», η ανάπτυξη της μεγάλης χαλκοπλαστικής και ο νέος τρόπος στησίματος του ανθρώπινου σώματος. (Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας)

Ανάγλυφη μετόπη από τον περίφημο ναό του Δία στην Ολυμπία. Ο Ηρακλής με τη συμπαράσταση της θεάς Αθηνάς κρατά στους ώμους του τον ουρανό και ο Άτλαντας του φέρνει τα μήλα των Εσπερίδων. 470-460 π.Χ. (Μουσείο Ολυμπίας)

Η τέχνη της κλασικής εποχής διακρίνεται σε τρεις περιόδους που ξεχωρίζουν καθαρά μεταξύ τους, παρόλα τα κοινά γνωρίσματά τους που αναφέρθηκαν παραπάνω.

Στην πρώιμη κλασική τέχνη ή τέχνη του αυστηρού ρυθμού (480-450 π.Χ.) οι μορφές είναι πιο βαριές και στιβαρές και μερικές φορές σε έντονη στιγμιαία κίνηση.

Αντίθετα, κατά την ώριμη κλασική περίοδο (450-390 π.Χ.) οι μορφές παριστάνονται σε ήρεμες στάσεις, ενώ στα γυναικεία αγάλματα τα ενδύματα αρχίζουν να ελαφραίνουν και να αναδεικνύουν την ομορφιά των σωμάτων.

Στην ύστερη κλασική εποχή (390-323 π.Χ.) οι μορφές θα αρχίσουν πάλι να κινούνται πιο ελεύθερα στον χώρο, τα σώματα να λυγίζουν, οι χειρονομίες να γίνονται πιο εύγλωττες, τα ενδύματα και τα χτενίσματα πιο πολύπλοκα και εξεζητημένα, η έκφραση των συναισθημάτων πολύ πιο έντονη.

Θέματα

Μυθολογικές παραστάσεις και εικόνες από την καθημερινή ζωή των Αθηναίων (Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας)

Η κλασική τέχνη του 5^ου και του 4^ου αιώνα π.Χ. παρίστανε θέματα κυρίως από τη μυθολογία –Γιγαντομαχία, Αμαζονομαχία, Κενταυρομαχία, κ.ά.– που πολλές φορές συμβόλιζαν ή απεικόνιζαν με αλληγορικό τρόπο τη σύγχρονη πραγματικότητα, αλλά και θέματα από τη δημόσια θρησκευτική ζωή. Σύγχρονα γεγονότα ή πρόσωπα πολύ σπάνια απεικονίζονταν και μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όταν επρόκειτο για πολίτες με μεγάλη προσφορά στην πόλη τους –τυραννοκτόνοι, πορτρέτο Θεμιστοκλή^{1,

2}και Περικλή, ανδριάντες τραγικών ποιητών–, ή για εξαιρετικά πολεμικά γεγονότα ^{1,

2,

3}. Πάντως στην ύστερη κλασική περίοδο αρχίζουν ολοένα και περισσότερο να στήνονται σε δημόσιους χώρους πορτρέτα σημαντικών πολιτών, πολιτικών και πνευματικών ανθρώπων (εικ. 57). Στα ερυθρόμορφα αγγεία όμως που αγοράζονταν από τον πολύ κόσμο –το ευρύ κοινό– απεικονίζονταν και σκηνές από την καθημερινή ζωή στο σπίτι, στο σχολείο, στο γυμναστήριο, στο εργαστήριο. (Αγγεία της περιόδου θα βρεις στην 4^η ενότητα)

Τα πρώτα μεγάλα χάλκινα αγάλματα: Το σύνταγμα των Τυραννοκτόνων και ο Ηνίοχος των Δελφών (Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας)

Περισσότερες εικόνες από τον ναό της Αθηνάς Νίκης θα βρεις εδώ.

109

Αρμόδιος και Αριστογείτων
Οι τυραννοκτόνοι. Ο Αριστογείτων αριστερά και ο Αρμόδιος δεξιά ορμούν κατά του Ιππάρχου, γιου του τυράννου Πεισίστρατου. Οι Αθηναίοι έστησαν στην Αγορά της Αθήνας αυτό το «σύνταγμα αγαλμάτων» για να τιμήσουν τους δύο άνδρες. Ρωμαϊκά αντίγραφα αγαλμάτων των γλυπτών Κριτία και Νησιώτη (477 ή 474 π.Χ.). (Ιταλία, Νεάπολη, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)
Ναός Αθηνάς Νίκης
Ο ναός της Αθηνάς Νίκης.
Ο μικρός αλλά κομψότατος ιωνικός ναός της Αθηνάς Νίκης χτισμένος πάνω σε ψηλό πύργο περιβαλλόταν από μαρμάρινο στηθαίο με ανάγλυφες λεπτεπίλεπτες φτερωτές Νίκες που πρόσφεραν τρόπαια Νίκης στη θεά Αθηνά. Οι λεπτοί χιτώνες τους κολλούν σαν βρεγμένοι πάνω στα νεανικά σώματα αναδεικνύοντας τα κάλλη τους- υγρό στυλ.

Επιδράσεις

Η κλασική τέχνη επηρέασε έντονα την ευρωπαϊκή και παγκόσμια τέχνη διαμέσου της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας που τη διέδωσε σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, στη Βόρεια Αφρική και την Εγγύς Ανατολή. Οι Ευρωπαίοι αρχιτέκτονες από την εποχή της Αναγέννησης μέχρι σήμερα υιοθετούν τις δωρικές, τις ιωνικές και τις κορινθιακές κιονοστοιχίες που περιβάλλουν τα οικοδομήματα, τα αετώματα στις στέγες, τον πλούσιο γλυπτό διάκοσμο. Στη γλυπτική μεγάλοι δημιουργοί εμπνέονται από τα κλασικά αγάλματα και ανάγλυφα και το ίδιο συμβαίνει και στη μεγάλη ζωγραφική αλλά και στη μικροτεχνία. Αυτή η τάση απομίμησης της κλασικής τέχνης, που σε ορισμένες εποχές, όπως π.χ. ο 19ος αιώνας, ήταν πολύ έντονη και σφράγισε την καλλιτεχνική δημιουργία εκείνης της περιόδου, ονομάστηκε κλασικισμός και τα έργα που μιμούνται τα κλασικά λέγονται κλασικιστικά.
Τα γνωστά μας νεοκλασικά κτίρια που χτίστηκαν σε πολλές ελληνικές πόλεις μετά την επανάσταση του 1821, έχουν και αυτά δανειστεί πολλά στοιχεία από την κλασική τέχνη.

Νίκη σανδαλιζομένη
Νίκη «σανδαλιζομένη»
Ναός Αθηνάς Νίκης, Θωράκιο,

Δείγματα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

Ο Λευκός Οίκος, Ουάσιγκτον.
Το προεδρικό μέγαρο της Αμερικής.

Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας.
Θεσσαλονίκη

110

Ερωτήσεις-Δραστηριότητες

1. Για ποια πράγματα και καταστάσεις χρησιμοποιούμε σήμερα τον όρο «κλασικός»;
2. Αναζητήστε νεοκλασικά κτίρια και άλλα κλασικιστικά έργα που τυχόν υπάρχουν στο άμεσο περιβάλλον σας ή κτίρια και έργα που γνωρίζετε από την πρωτεύουσα και άλλες πόλεις.