Ι. Ο ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

1. Οι Σλάβοι και η σχέση τους με το Βυζάντιο

2. Οι Βούλγαροι και η σχέση τους με το Βυζάντιο

Συνοπτική παρουσίαση των ενοτήτων:

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτες προκειμένου να εντοπιστούν οι Σκλαβηνίες αλλά και η ίδρυση και επέκταση του βουλγαρικού κράτους.

-Πηγές, «Οι Σλάβοι τον 6^ο αιώνα (για την κατάσταση το 581)» και «Επιδρομές τον 6^ο αι.»: εδώ

-«Οι Σλάβοι», Μαθησιακά αντικείμενα. Φωτόδεντρο: εδώ

 1 ώρα 

Διδακτικός στόχος

Να παρακολουθήσουν οι μαθητές την εθνογένεση των Βουλγάρων και την εξέλιξη των σχέσεών τους με το Βυζάντιο μέχρι τον εκχριστιανισμό τους.

Επισημάνσεις για την πορεία διδασκαλίας

Η ίδρυση του Βουλγαρικού Κράτους ήταν πολύ σημαντική. Επρόκειτο για το πρώτο βαρβαρικό κράτος εντεύθεν του συνόρου του Δούναβη. Η έμμεση αρχικά αναγνώριση του κράτους αυτού από τη βυζαντινή κυβέρνηση με την πληρωμή ετήσιου φόρου ήταν η πρώτη πράξη μιας νέας πολιτικής στα Βαλκάνια, μιας Realpolitik που ήταν σύμφωνη με τις δυνατότητες του εξασθενημένου Βυζαντινού Κράτους και το νέο διεθνές περιβάλλον του (πρώτο παράθεμα).

Η εθνογένεση των Βουλγάρων και η συμβολή του σλαβικού στοιχείου σ' αυτή μπορούν να συζητηθούν με τη βοήθεια των δύο αποσπασμάτων από το έργο του χρονογράφου Θεοφάνη. Προτού οι δύο λαοί αναμειχτούν και συγχωνευτούν, εκδηλώθηκαν αντιπαραθέσει και συγκρούσει, όπως προκύπτει από άλλο απόσπασμα του Θεοφάνη που παρατίθεται πιο κάτω.

Οι σχέσεις του Βυζαντίου με τους Βουλγάρους προσδιορίζονται από το δίδυμο πόλεμος - εμπόριο. Το εμπόριο διέπεται από κανόνες καθορισμένους από διμερείς συνθήκες. Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των σχέσεων αυτών αποτελεί ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων.

Πρόσθετο παράθεμα

Εσωτερικές ταραχές στη Βουλγαρία

Αυτόν τον χρόνο (763 ή 764) […] οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και σκότωσαν τους κυρίους τους που ήταν από τη δυναστεία που βασίλευε και όρισαν κύριό τους τον κακόβουλο Τελέτζη που ήταν τριάντα χρονών. Τότε πολλοί Σλάβοι τράπηκαν σε φυγή και προσχώρησαν στον αυτοκράτορα που τους εγκατέστησε στον ποταμό Αρτάνα της Βιθυνίας.

Στις 16 Ιουνίου ο αυτοκράτορας εκστράτευσε στη Θράκη […]. Ο Τελέτζης, όταν πληροφορήθηκε τη διπλή εκστρατεία του από στεριά και θάλασσα, επιστράτευσε είκοσι χιλιάδες άνδρες από τις γειτονικές φυλές ως συμμάχους και τους εγκατέστησε στα κάστρα […] Και ο αυτοκράτορας φτάνοντας στη Βουλγαρία, στρατοπέδευσε στον κάμπο της Αγχιάλου. Και στις 30 Ιουνίου […] εμφανίστηκε ο Τελέτζης, συνοδευόμενος από ένα πλήθος συμμαχικών φυλών. Και συγκρούστηκαν και αλληλοσφάζονταν για πολλές ώρες, στο τέλος όμως ο Τελέτζης τράπηκε σε φυγή. Η μάχη κράτησε από τις 11 η ώρα το πρωί ως αργά το βράδυ […]

Οι Βούλγαροι στασίασαν και σκότωσαν τον Τελέτζη με τους άρχοντές του και έβαλαν στη θέση του τον Σαβίνο, γαμπρό του παλιού τους κυρίου Κορμεσίου. Όταν όμως ο Σαβίνος έστειλε μήνυμα στον αυτοκράτορα, ζητώντας ειρήνη, οι Βούλγαροι συγκάλεσαν συνέλευση και αντιστάθηκαν με πείσμα στα σχέδιά του, λέγοντας, «εξαιτίας σου η Βουλγαρία κινδυνεύει να υποδουλωθεί στους Ρωμαίους». Ξέσπασε επανάσταση και ο Σαβίνος κατέφυγε στη Μεσημβρία και προσχώρησε στον αυτοκράτορα. Και οι Βούλγαροι έβαλαν στη θέση τους τον Παγάνο.

Θεοφάνης, Χρονογραφία, εκδ. C. de Boor, τομ. Ι, Λειψία 1883, 432-433

Σχολιασμός υποστηρικτικού υλικού

Το πρώτο παράθεμα, απόσπασμα από το έργο του Θεοφάνη, περιγράφει τον γεωγραφικό χώρο και τις συνθήκες ίδρυσης του Πρώτου Βουλγαρικού Κράτους και διαφωτίζει τον ρόλο που έπαιξαν οι σλαβικές φυλές Επτά Φυλές και Σεβέρεις στο πλαίσιο του νεοπαγούς Πρωτοβουλγαρικού Κράτους.

Το δεύτερο παράθεμα διευκρινίζει το περιεχόμενο των βυζαντινοβουλγαρικών συνθηκών των ετών 716 (μεταξύ Κορμεσίου και Θεοδοσίου Γ') και 812 (μεταξύ Κρούμου και Μιχαήλ Α' Ραγκαβέ), από τις οποίες η δεύτερη επαναλαμβάνει τους όρους της πρώτης αλλά προσθέτει και άλλους όρους σ' αυτή.

Το πρόσθετο παράθεμα περιγράφει τις συγκρούσεις της παλαιοβουλγαρικής αριστοκρατίας και των σλαβικών μαζών στη Βουλγαρία, προτού αυτά τα δύο πληθυσμιακά στοιχεία συγχωνευτούν στον βουλγαρικό λαό. Η πολιτική των Βουλγάρων έναντι του Βυζαντίου προκαλούσε συχνά συγκρούσεις. Οι βασιλείς συντάσσονταν άλλοτε με την φιλοβυζαντινή (όπως ο Σαβίνος, γαμπρός του Κορμεσίου, που είχε υπογράψει το 716 συνθήκη ειρήνη με τον Θεοδόσιο Γ', που κατηγορήθηκε ότι θέλει να υποτάξει τη Βουλγαρία στους Ρωμαίους) και άλλοτε με την αντιβυζαντινή πολιτική παράταξη (όπως ο κακόβουλος Τελέτζης και ο Παγάνος) που ταυτίζεται με τους βογιάρους, δηλαδή την παλαιοβουλγαρική πολεμική αριστοκρατία. Οι σλαβικές μάζες συνήθως συγκρούονται με τους βογιάρους και τους βασιλείς που ακολουθούν αντιβυζαντινή πολιτική.

Ο χάρτης στο τέλος της ενότητας είναι πολύ χρήσιμος, γιατί βοηθάει τους μαθητές να προσανατολιστούν στον χώρο του Πρώτου Βουλγαρικού Κράτους, να δουν τα σημεία στα οποία οι Βούλγαροι εγκατέστησαν τους Σλάβους και τις παραλιακές ελληνικές πόλεις (Αγχίαλος, Μεσημβρία κ.ά.), οι οποίες είχαν ιδιαίτερη σημασία για τη διείσδυση της βυζαντινής επιρροής στη Βουλγαρία. Εδώ, σύμφωνα με το παράθεμα, κατέληγαν βυζαντινές εκστρατείες και κατέφευγαν Βούλγαροι που διώκονταν από τους βογιάρους.

Το εικονογραφικό υλικό συμπληρώνεται από την εικόνα του σλαβικού αγγείου του 7^ου αι.

Υποδείξεις για τις απαντήσεις στις ερωτήσεις του βιβλίου

Η περιοχή, όπου εγκαταστάθηκαν οι Βούλγαροι, ήταν περιτριγυρισμένη από φυσικά εμπόδια: Ο Δούναβης βόρεια, η οροσειρά του Αίμου νότια και νοτιοδυτικά, ο Εύξεινος ανατολικά. Έτσι η περιοχή μπορούσε εύκολα να διασφαλιστεί από στρατιωτική άποψη (πρώτη ερώτηση).

Οι Σλάβοι χρησιμοποιήθηκαν για τη φύλαξη και την στρατιωτική ασφάλιση των κλεισουρών του Αίμου προς την πλευρά του Βυζαντίου και της Αβαρίας (δεύτερη ερώτηση).

Ο Θεοφάνης στο δεύτερο παράθεμα αναφέρει τις συνθήκες των ετών 716 και 812 που ρυθμίζουν διάφορα ζητήματα, όπως ήταν ο καθορισμός της συνοριακής γραμμής στη Θράκη, τα καθέκαστα των εμπορικών ανταλλαγών (εμπορεύματα και γραφειοκρατικές προϋποθέσεις), και η τύχη των φυγάδων (τρίτη ερώτηση).