Ι. Ο ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ
1. Οι Σλάβοι και η σχέση τους με το Βυζάντιο
2. Οι Βούλγαροι και η σχέση τους με το Βυζάντιο
Συνοπτική παρουσίαση των ενοτήτων:
Υποστηρικτικό υλικό:
-Χάρτες προκειμένου να εντοπιστούν οι Σκλαβηνίες αλλά και η ίδρυση και επέκταση του βουλγαρικού κράτους.
-Πηγές, «Οι Σλάβοι τον 6ο αιώνα (για την κατάσταση το 581)» και «Επιδρομές τον 6ο αι.»: εδώ
-«Οι Σλάβοι», Μαθησιακά αντικείμενα. Φωτόδεντρο: εδώ
1 ώρα
Δυναστείες και αυτοκράτορες
Δυναστεία του Ηρακλείου (των Ηρακλειδών)
Ηράκλειος (610-641)
Κωνσταντίνος Γ' & Ηρακλεωνάς (641)
Κώνστας Β' (641-668)
Κωνσταντίνος Δ' (668-685)
Ιουστινιανός Β' (685-695 & 705-711)
"Διάδοχοι" της δυναστείας του Ηρακλείου (των Ηρακλειδών)
Λεόντιος (695-698)
Τιβέριος (698-705)
Ιουστινιανός Β' (705-711 & 685-695)
Βαρδάνης-Φιλιππικός (711-713)
Αναστάσιος Β' (713-715)
Θεοδόσιος Γ' (715-717)
Δυναστεία των Ισαύρων ή Συριακή δυναστεία
Λέοντας Γ' (717-741)
Κωνσταντίνος Ε' (741-775)
Λέοντας Δ' Χάζαρος (775-780)
Κωνσταντίνος Στ'- Ειρήνη (780-790)
Κωνσταντίνος Στ' (790-797)
Ειρήνη (797-802)
«Διάδοχοι» της δυναστείας των Ισαύρων
Νικηφόρος Α' (802-811)
Σταυράκιος (811)
Μιχαήλ Α' ο Ραγκαβές (811-813)
Λέων Ε' Αρμένιος(813-820)
Δυναστεία του Αμορίου
Μιχαήλ Β' ο Τραυλός (Ψελλός)(820-829)
Θεόφιλος (829-842)
Μιχαήλ Γ' ο Μέθυσος (842-867)
Όροι – κλειδιά της ενότητας
Ίδρυση Βουλγαρικού Κράτους, εθνογένεση Βουλγάρων, χάνοι, πόλεμοι, εμπορικές συναλλαγές, εκχριστιανισμός
α. Ίδρυση Βουλγαρικού Κράτους
Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία είχε να αντιμετωπίσει από τα τέλη του 7ου αι. ένα νέο αντίπαλο στον βαλκανικό χώρο, τους Βουλγάρους. Οι Βούλγαροι ήταν φύλο ασιατικής προέλευσης με καλή στρατιωτική και πολιτική οργάνωση. Το 680 νίκησαν τα βυζαντινά στρατεύματα και κατέλαβαν την περιοχή μεταξύ Δούναβη και Αίμου. Τότε ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Δ' (668-685) υπέγραψε συνθήκη ειρήνης και συμφώνησε να παρέχει στους Βουλγάρους ετήσιο φόρο. Ήταν μια έμμεση αναγνώριση του νέου κράτους.
Ίδρυση του Βουλγαρικού Κράτους
Οι Βούλγαροι καταδιώκοντας τους Ρωμαίους πέρασαν τον Δούναβη και έφτασαν στη λεγόμενη Βάρνα, κοντά στην Οδησσό (Σημ.: παρευξείνεια πόλη με ελληνικό πληθυσμό), και την ενδοχώρα της. Εκεί είδαν ότι ο τόπος ήταν πολύ ασφαλής: προστατευόταν πίσω (βόρεια) από τον Δούναβη και μπροστά (νότια) και στα πλάγια (ανατολικά) από τις κλεισούρες (δηλ. τα στενά περάσματα του Αίμου) και τη θάλασσα του Πόντου.
Έτσι οι Βούλγαροι έγιναν κύριοι των γειτονικών σλαβικών φυλών που ονομάζονταν Επτά Γενεές και εγκατέστησαν τους Σεβέρεις, μια από αυτές, στην περιοχή που απλώνεται από την κλεισούρα των Βερεγάβων (Σημ. πιθανώς το πέρασμα Ris) προς τα ανατολικά. Συνάμα τοποθέτησαν τις υπόλοιπες Επτά Γενεές στα νότια και δυτικά της χώρας τους προς την Αβαρία (τη χώρα των Αβάρων).
Έτσι μεγάλωσε η δύναμή τους και άρχισαν να κυριεύουν τα κάστρα που ανήκαν στο Ρωμαϊκό Κράτος. Γι' αυτό ο αυτοκράτορας αναγκάστηκε να κάνει ειρήνη μαζί τους και συμφώνησε να τους παρέχει ετήσιο φόρο.
Θεοφάνης, Χρονογραφία, 358-359.
Στην περιοχή που εποίκισαν οι Βούλγαροι βρήκαν εγκατεστημένους πολλούς σλαβικούς πληθυσμούς, τους οποίους και προσπάθησαν να υποτάξουν.
Μετά από πολλές συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις διαμορφώθηκε το βουλγαρικό έθνος (εθνογένεση Βουλγάρων). Στο νέο κράτος οι ολιγάριθμοι αλλά πολιτικά και στρατιωτικά κυρίαρχοι Βούλγαροι έδωσαν το όνομα και την οργάνωση, ενώ οι πολυάριθμοι Σλάβοι συγκρότησαν τη λαϊκή βάση και έδωσαν τη γλώσσα.
β. Σχέσεις με το Βυζάντιο
Στις βυζαντινοβουλγαρικές σχέσεις υπήρξαν περίοδοι μακρών πολέμων. Στα διαλείμματα των πολέμων οι δύο λαοί είχαν εμπορικές συναλλαγές, οι κανόνες των οποίων ρυθμίζονταν από συνθήκες. Οι ηγεμόνες (χάνοι) των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική ως επίσημη γλώσσα τους, όπως πιστοποιούν οι βουλγαρικές επιγραφές.
Το 864 οι Βούλγαροι δέχτηκαν τον Χριστιανισμό από το Βυζάντιο, όπως θα γνωρίσουμε παρακάτω, και εντάχθηκαν στη σφαίρα επιρροής του βυζαντινού πολιτισμού. Ο εκχριστιανισμός άνοιξε νέες προοπτικές και στις σχέσεις των Βουλγάρων με το Βυζάντιο.
Συνθήκες των ετών 716 και 812 μεταξύ Βυζαντινών και Βουλγάρων
Αυτή τη χρονιά ο [χάνος] Κρούμος έστειλε στον αυτοκράτορα Μιχαήλ [Α΄ Ραγκαβέ, 811-813] πρεσβεία με αρχηγό τον Δραγομίρ, για να διαπραγματευθεί ειρήνη: ήθελε να ανανεώσει τις συνθήκες που είχαν συναφθεί μεταξύ του Θεοδοσίου [Γ΄, 715-717] [...] και του χάνου Κορμεσίου. Μ' αυτές:
1) Οριζόταν η συνοριακή γραμμή [...].
2) Προβλεπόταν η προμήθεια ενδυμάτων και κόκκινων δερμάτων αξίας έως και τριάντα χρυσών λιτρών (μια χρυσή λίτρα =72 χρυσά νομίσματα).
Στη συνθήκη αυτή προστέθηκαν οι εξής όροι:
1) Να εκδοθούν οι πρόσφυγες [...].
2) Οι έμποροι και από τις δύο χώρες όφειλαν να παρουσιάζονται με σφραγισμένα έγγραφα· αν αυτά δεν έχουν σφραγίδες, να αφαιρούνται τα εμπορεύματά τους και να δημεύονται για το δημόσιο ταμείο.
Σημ.: Δεν είναι σαφές αν η προμήθεια (μεταξωτών;) ενδυμάτων και κόκκινων δερμάτων από το Βυζάντιο στους Βουλγάρους, που προέβλεπε το άρθρο 2 της συνθήκης του 716, ήταν φόρος ή αφορούσε το εμπόριο.
Θεοφάνης, Χρονογραφία, έκδ. C. de Boor, τόμ. 1, Λειψία 1883, 497.
24
Το Βουλγαρικό Κράτος
Αυτόν τον χρόνο (763 ή 764) […] οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και σκότωσαν τους κυρίους τους που ήταν από τη δυναστεία που βασίλευε και όρισαν κύριό τους τον κακόβουλο Τελέτζη που ήταν τριάντα χρονών. Τότε πολλοί Σλάβοι τράπηκαν σε φυγή και προσχώρησαν στον αυτοκράτορα που τους εγκατέστησε στον ποταμό Αρτάνα της Βιθυνίας.
Στις 16 Ιουνίου ο αυτοκράτορας εκστράτευσε στη Θράκη […]. Ο Τελέτζης, όταν πληροφορήθηκε τη διπλή εκστρατεία του από στεριά και θάλασσα, επιστράτευσε είκοσι χιλιάδες άνδρες από τις γειτονικές φυλές ως συμμάχους και τους εγκατέστησε στα κάστρα […] Και ο αυτοκράτορας φτάνοντας στη Βουλγαρία, στρατοπέδευσε στον κάμπο της Αγχιάλου. Και στις 30 Ιουνίου […] εμφανίστηκε ο Τελέτζης, συνοδευόμενος από ένα πλήθος συμμαχικών φυλών. Και συγκρούστηκαν και αλληλοσφάζονταν για πολλές ώρες, στο τέλος όμως ο Τελέτζης τράπηκε σε φυγή. Η μάχη κράτησε από τις 11 η ώρα το πρωί ως αργά το βράδυ […]
Οι Βούλγαροι στασίασαν και σκότωσαν τον Τελέτζη με τους άρχοντές του και έβαλαν στη θέση του τον Σαβίνο, γαμπρό του παλιού τους κυρίου Κορμεσίου. Όταν όμως ο Σαβίνος έστειλε μήνυμα στον αυτοκράτορα, ζητώντας ειρήνη, οι Βούλγαροι συγκάλεσαν συνέλευση και αντιστάθηκαν με πείσμα στα σχέδιά του, λέγοντας, «εξαιτίας σου η Βουλγαρία κινδυνεύει να υποδουλωθεί στους Ρωμαίους». Ξέσπασε επανάσταση και ο Σαβίνος κατέφυγε στη Μεσημβρία και προσχώρησε στον αυτοκράτορα. Και οι Βούλγαροι έβαλαν στη θέση τους τον Παγάνο.
Θεοφάνης, Χρονογραφία, εκδ. C. de Boor, τομ. Ι, Λειψία 1883, 432-433