ΙΙ. Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

1. Η εξάπλωση των Αράβων

2. Το εμπόριο και ο πολιτισµός του Ισλάµ

Διδασκαλία των ενοτήτων με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Ίδρυση και αρχές του Ισλάμ, σ. 26

Η επέκταση των Αράβων-παράγοντες και συνέπειες, σσ. 26-27

Το εμπόριο των Αράβων, σ. 29

Γράμματα και τέχνες, σ. 29

Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στην Ευρώπη, σ. 29

Υποστηρικτικό υλικό:

-Χάρτης ώστε να γίνει αντιληπτή η αραβική επέκταση και η τελική αναχαίτιση στον ευρωπαϊκό χώρο.

-Εικαστικά έργα αραβικής τέχνης ώστε να επισημανθούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους.

Για σχετικό υλικό, βλ.: -«Ισλαμική τέχνη», Μουσείο Μπενάκη: εδώ και «Discover Islamic art», Museum with no frontiers: εδώ

- «Πολιτιστικές επιδράσεις Βυζαντινών και Αράβων», Μαθησιακά αντικείμενα, Φωτόδεντρο: εδώ

Προτεινόμενη δραστηριότητα:

-Κατάρτιση πίνακα στο οποίο να παρουσιάζεται ανά τομέα η συμβολή των Αράβων στον ευρωπαϊκό πολιτισμό.

 2 ώρες 

Διδακτικοί στόχοι

1. Να κατανοήσουν οι μαθητές τη σημασία των συναφών με το Ισλάμ όρους

2. Να γνωρίσουν τις προϋποθέσεις εμφάνισης και τη διαδικασία εξάπλωσης του Ισλάμ.

3. Να εκτιμήσουν οι μαθητές τον σημαντικό ρόλο που έπαιξε το Ισλάμ στην ιστορία.

Επισημάνσεις για την πορεία διδασκαλίας

H διδασκαλία τα ενότητας μπορεί να ξεκινήσει από τον ρόλο που παίζει σήμερα το Ισλάμ στις συγκρούσεις της Μέσης Ανατολής. Το πρώτο βήμα είναι η εξήγηση των συναφών με το όρο Ισλάμ (πρώτος διδακτικός στόχος).

Ακολουθεί η παρουσίαση των αραβικών κατακτήσεων των Αράβων με τη βοήθεια ενός καλού ιστορικού χάρτη. Με αφορμή την περίπτωση του υγρού πυρός μπορεί να συζητηθεί η σημασία της τεχνολογίας στην έκβαση των πολέμων και στη συνέχεια πρέπει να εξεταστούν οι προϋποθέσεις και οι παράγοντες των αραβικών κατακτήσεων (δεύτερος διδακτικός στόχος). Με τη βοήθεια του πρώτου παραθέματος μπορεί να διευκρινιστεί η έννοια του ιερού πολέμου και η σημασία του για την έξοδο των Αράβων από τη Χερσόνησό τους. Το σχετικό χωρίο του Κορανίου μπορεί να συγκριθεί με το παπικό κήρυγμα στην Κλερμόν της Γαλλίας στης παραμονές της α' σταυροφορίας, τη δυτικοευρωπαϊκή και χριστιανική εκδοχή του ιερού πολέμου. Η εξέταση των παραγόντων και συνθηκών της αραβικής εξάπλωσης θα στηριχθεί στις πληροφορίες του Μιχαήλ του Σύρου που περιλαμβάνεται στην ενότητα για τις αιρέσεις, του Άραβα ιστορικού Μπαλαδούρι για τους όρους κατάκτησης της Αιγύπτου και του πρόσθετου παραθέματος από τον Αιγύπτιο χρονικογράφο Ιωάννη, επίσκοπο Νικίου.

Πρόσθετα παραθέματα

1. Η συμφωνία παράδοσης των Ιεροσολύμων μεταξύ του χαλίφη Ομάρ και των χριστιανών.

Στο όνομα του φιλεύσπλαχνου Αλλάχ. Η συμφωνία αυτή ισχύει για όλους τους χριστιανούς υπηκόους μας, τους ιερείς, τους μοναχούς και τις μοναχές. Τους εγγυάται προστασία, οπουδήποτε και αν βρεθούν. Ως χαλίφης δεσμεύομαι να εξασφαλίσω προστσία σε μας τους ίδιους και τους οπαδούς μας και όλους τους χριστιανούς υπηκόους μας, που ανταποκρίνονται στις υποχρεώσεις του. Η ίδια προστασία παρέχεται στις εκκλησίες, τα σπίτια και τους τόπους προσκύνησης, αλλά και στους προσκυνητές που επισκέπτονται αυτούς τους τόπους και όλους εκείνους που αναγνωρίζουν τον προφήτη Ιησού.

H. Basley - H. Glasser – W. Hug – Fr. Bahl, Geschichtliche Weltkunde, τ. 2 (Vom Frankenreich bis zum Westfälischen Frieden), Ausgabe für Gymnasien in Bayern, Verlag Moritz Diesterweg, Φρανκφούρτη – Βερολίνο – Μόναχο 1981, 16

2. Ο Αμρ κατακτά την Αίγυπτο.

Ο [άραβας στρατηγός] Αμρ άφησε την Κάτω Αίγυπτο και προχώρησε για να πολεμήσει ενάντια στο Ριφ. Και έστειλε μερικούς Μουσουλμάνους ενάντια στην Αντινόνη. Όταν οι Μουσουλμάνοι είδαν την αδυναμία των Ρωμαίων και την εχθρότητα του λαού για τον αυτοκράτορα Ηράκλειο, εξαιτίας των διώξεων με τις οποίες είχε μεταχειρισθεί όλη τη χώρα της Αιγύπτου σε σχέση με την ορθόδοξη πίστη, με παρακίνηση του πατριάρχη Κύρου, που ακολουθούσε το δόγμα της συνόδου της Χαλκηδόνος, έγιναν τολμηρότεροι στον πόλεμο. Οι κάτοικοι της πόλης Αντινόνης επιδίωξαν να συμφωνήσουν [κάποια] μέτρα με τον έπαρχό τους Ιωάννη, για να επιτεθούν στους Μουσουλμάνους. Αλλά αυτός αρνήθηκε και σηκώθηκε βιαστικά με τον στρατό του και, έχοντας συλλέξει όλους τους φόρους της πόλης, πήγε στην Αλεξάνδρεια· γιατί ήξερε ότι δεν μπορούσε να αντισταθεί στους Μουσουλμάνους, [και φοβούνταν] ότι θα έχει την ίδια μοίρα με τη φουρά του Φαγιούμ. Πραγματικά όλοι οι κάτοικοι της επαρχίας υποτάχθηκαν στους Μουσουλμάνους και πλήρωναν σ’ αυτούς φόρους. Και περνούσαν από σπαθί τους ρωμαίους στρατιώτες που συναντούσαν. Και οι ρωμαίοι στρατιώτες ήταν σ’ ένα φρούριο και οι Μουσουλμάνοι τους πολιόρκησαν και κυρίευσαν τους καταπέλτες και γκρέμισαν τους πύργους τους και τους εκδίωξαν από το φρούριο. Και οχύρωσαν το φρούριο της Βαβυλώνας και κατέλαβαν την πόλη Nakius και ισχυροποιήθηκαν.

The Cronicle of John, Bishop of Nikiu, translate from Zotenberg’s Ethiopic Text by R. H. Charlew,
CXV, 9-12, Λονδίνο 1916, 184.

Σχολιασμός του υποστηρικτικού υλικού

Το πρώτο παράθεμα είναι απόσπασμα από το ιερό βιβλίο του Ισλάμ, το Κοράνιον. Με αυτό καλούνται οι πιστοί να επιτεθούν στους απίστους. Στα εδάφια αυτά θεμελιώνεται η έννοια του ιερού πολέμου. Οι απόψεις αυτές δεν είναι ενιαίες, αλλά χαρακτηρίζονται από αντιφάσεις.

Το δεύτερο παράθεμα προέρχεται από τον Άραβα ιστορικό Μπαλαδούρι που αντλεί τις πληροφορίες του από τον γιο του στρατηγού Άμβρου, κατακτητή της Αλεξάνδρειας. Ο Μπαλαδούρι αναφέρεται στην φορολογία εγγείου κτήσεως που επέβαλαν οι Άραβες στην Αίγυπτο. Ο τρόπος φορολόγησης των κατακτημένων περιοχών ήταν ένα από τα μυστικά της επιτυχίας των Αράβων. Συγκεκριμένα η φορολογία δεν ήταν πολύ μεγάλη και σε κάθε περίπτωση ήταν πολύ μικρότερη από τη φορολογία που επέβαλαν ως τότε οι βυζαντινές αρχές. Ακόμη το ύψος των φόρων (σιτηρά, είδη ενδυμασίας και υπόδησης για τους Άραβες στρατιώτες) διαβαθμιζόταν ανάλογα με τις οικονομικές δυνατότητες και την κοινωνική τάξη, στην οποία ανήκαν οι φορολογούμενοι. Έτσι οι άποροι δεν πλήρωναν φόρο, ενώ οι ιδιοκτήτες γης, πέραν του κεφαλικού που βάραινε όλους τους ενήλικες Αιγυπτίους, πλήρωναν και έναν πρόσθετο φόρο.

Το τρίτο παράθεμα είναι απόσπασμα από ένα στρατιωτικό εγχειρίδιο, τα Ναυμαχικά, αναφέρεται στους τρόπους χρήσης του υγρού πυρός.

Το πρώτο πρόσθετο παράθεμα περιλαμβάνει την επίσημη συμφωνία παράδοσης της πόλης των Ιεροσολύμων στον χαλίφη Ομάρ. Με αυτή ο χαλίφης εγγυάται την ζωή και την ασφάλεια των χριστιανών υπηκόων του και των χριστιανών προσκυνητών, με την προϋπόθεση βεβαίως ότι θα ανταποκρίνονται στις οικονομικές και άλλες υποχρεώσεις τους. Εγγυάται επίσης την προστασία των ναών και των τόπων λατρείας και προσκύνησης των χριστιανών. Τη συμπεριφορά αυτή έναντι των Χριστιανών και των Ιουδαίων την απαιτούσε το Κοράνι, το οποίο παρακινούσε σε ιερό πόλεμο μόνο έναντι των απίστων (από αυτούς εξαιρούνταν οι οπαδοί των δύο αυτών μονοθεϊστικών θρησκειών).

Το δεύτερο πρόσθετο παράθεμα προέρχεται από το Χρονικό του Ιωάννη, επισκόπου της αιγυπτιακής πόλης Νικίου. Διαφωτίζει τη στάση των γηγενών πληθυσμών της Αιγύπτου στη διάρκεια των επιχειρήσεων κατάκτησης της Αιγύπτου από τον στρατηγό Αμρ. Η στάση αυτή ήταν φιλική για τους εισβολείς και εχθρική για τον βυζαντινό στρατό (εξαιτίας της θρησκευτικής πολιτικής του Ηρακλείου). Αποκορύφωμα της εχθρότητας αυτής ήταν οι επιθέσεις κατά του βυζαντινού στρατού και η υποδοχή που επιφύλαξαν στους Άραβες.

Το εικονογραφικό υλικό αποτελείται από ένα χάρτη, με τη βοήθεια του οποίου οι μαθητές θα παρακολουθήσουν την αραβική εξάπλωση και ένα εξαιρετικό ψηφιδωτό από το μεγάλο τέμενος της Δαμασκού.

Υποδείξεις για τις απαντήσεις στις ερωτήσεις του βιβλίου

Η φορολογία εγγείου κτήσεως αποτελείται από κεφαλικό φόρο δύο δηναρίων που βάραινε κάθε ενήλικο κάτοικο της χώρας, την αγροτική φορολογία σε είδος και τη φορολογία σε είδη ενδυμασίας Η συμπεριφορά των Αράβων κατακτητών έναντι του αιγυπτιακού πληθυσμού ήταν επηρεασμένη από τη λογική και τις αρχές του ανθρωπισμού και χαρακτηριζόταν από συνέπεια. Δεν είναι τυχαίο ότι με αυτή οι νέοι κυρίαρχοι της χώρας εξασφάλισαν την εμπιστοσύνη των αγροτικών πληθυσμών της χώρας που ως τότε δοκιμάζονταν σκληρά από τη θρησκευτική και φορολογική καταπίεση των Βυζαντινών (πρώτη ερώτηση).

Στα χρόνια του Κωνσταντίνου στις ακτές της Μεσογείου απλωνόταν ο ελληνορωμαϊκός κόσμος και η Μεσόγειος ήταν καθαρά μια ρωμαϊκή λίμνη. Με τις επιδρομές του 5^ου αι. μέρος των μεσογειακών ακτών κατακτήθηκε από γερμανικά φύλα. Η εξέλιξη αυτή ολοκληρώθηκε με την αραβική επέκταση. Η μεσογειακή ενότητα θρυμματίστηκε. Έκτοτε στις ακτές της Μεσογείου απλώνονται τρεις διαφορετικοί κόσμοι, εχθρικοί προς αλλήλους, ο ελληνορωμαϊκός, ο γερμανικός και ο αραβικός (δεύτερη ερώτηση).

Οι τρεις δυνατότητες χρήσης αντιστοιχούν στις λέξεις - κλειδιά του σχετικού παραθέματος σιφώνιο, χειροσίφωνα και χύτρες. Τα σιφώνια (σίφωνες) ήταν σταθερά προσαρμοσμένα στην πλώρη και τα πλευρά του πλοίου, τα χειροσίφωνα ήταν κινητοί σίφωνες μικρού μεγέθους και οι χύτρες ήταν ένα είδος χειροβομβίδων ή βομβών Μολότωφ που εκσφενδονίζονταν κατά του εχθρικού πλοίου (τρίτη ερώτηση).