Είσοδος Ιστορία Χρονολόγιο
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ
Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ (1909) ΕΩΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ (1913)

ΕΝΟΤΗΤΑ 27. Το κίνημα στο Γουδί (1909)


 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Ενότητα 27: Το κίνημα στο Γουδί (1909)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Ενότητα 28: Ο Ελευθέριος Βενιζέλος πρωθυπουργός: η βενιζελική πολιτική της περιόδου 1910-1912

Ενιαία διδασκαλία των ενοτήτων με έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

α) Αιτήματα Στρατιωτικού Συνδέσμου, Κίνημα στο Γουδί, συλλαλητήριο 14ης Αυγούστου (απλή αναφορά), σσ. 82-83

β) Κύριες μεταρρυθμίσεις της Αναθεωρητικής Βουλής, σ. 84

γ) Ίδρυση των δύο νέων κομμάτων αρχών: Κόμμα φιλελευθέρων, Κόμμα Κοινωνιολόγων (σ. 84)

δ) Προετοιμασία για τις εθνικές διεκδικήσεις, σ. 84

Λέξεις- κλειδιά: στρατιωτικός σύνδεσμος, κίνημα στο Γουδί, Αναθεωρητική Βουλή, κόμμα Φιλελευθέρων, Κόμμα Κοινωνιολόγων.

Υποστηρικτικό υλικό:

-«Το στρατιωτικόν κίνημα στο Γουδί», Το Πανόραμα του 20ού αιώνα, ΕΡΤ, (βίντεο, 01.35΄): εδώ

-«Το συλλαλητήριον της 14 ης Σεπτεμβρίου 1909», Το Πανόραμα του 20ού αι., ΕΡΤ, (βίντεο, 01. 39΄): εδώ

Για τον Ελ. Βενιζέλο, εδώ

Προτεινόμενες δραστηριότητες:

-Καταγραφή των προβλημάτων του ελληνικού κράτους των αρχών του 20ού αι.

-Συζήτηση για τον ρόλο του Ελευθερίου Βενιζέλου στην ανασυγκρότηση της χώρας.

 1 ώρα 

 

I. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Ειδικοί διδακτικοί στόχοι

Οι μαθήτριες και οι μαθητές επιδιώκεται:

Να κατανοήσουν ποια στοιχεία της ελληνικής οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα οδήγησαν στο κίνημα του 1909.

Να μάθουν τι ήταν ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος και ποιες ήταν οι επιδιώξεις του.

Να πληροφορηθούν τι ήταν το κίνημα του 1909 στο Γουδί, ποια τα αιτήματα των οργανωτών του, ποια η αντιμετώπισή του από την ελληνική κοινωνία αλλά και από το εξωτερικό.

 

Κύριες διδακτικές επισημάνσεις Σχολιασμός γραπτών πηγών

2. (Η πηγή 2 θα πρέπει να μελετηθεί σε συνδυασμό με την εικόνα 2.) Το κίνημα του 1909 υποστηρίχθηκε από ευρύτερα τμήματα της ελληνικής κοινωνίας, ιδίως από τα μεσαία και κατώτερα κοινωνικά στρώματα των πόλεων. Μάλιστα φαίνεται ότι από τα αιτήματα του Συνδέσμου εκείνα που είχαν την ισχυρότερη λαϊκή απήχηση ήταν αυτά που αναφέρονταν στην καταπολέμηση της «συναλλαγής» (πολιτική αλλά και γενικότερη διαφθορά) και στην «ανόρθωσιν» (γενικότερη ανασυγκρότηση) της χώρας.

 

Σχολιασμός εικονιστικού υλικού

1. Η συγκεκριμένη λαϊκή εικόνα αναφέρεται στο κίνημα του 1909. Στο κέντρο δεσπόζει η Ελλάδα με τη μορφή νέας γυναίκας που κρατά στο δεξί χέρι σπαθί και πατά ένα μεγάλο φίδι το οποίο έχει πάνω του γραμμένη τη λέξη «συναλλαγή».

 

Επισημάνσεις για την αντιμετώπιση των ασκήσεων - δραστηριοτήτων

1. Βλέπε παραπάνω, σχόλια για την εικόνα 1.

 

ΙΙ. ΠΡΟΣΘΕΤΟ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

1. Η προκήρυξη του Στρατιωτικού Συνδέσμου (αποσπάσματα)

[...] Η Πατρίς μας ευρίσκεται υπό δυσχερεστάτας περιστάσεις, το δε επίσημον Κράτος, υβρισθέν και ταπεινωθέν, αδυνατεί να κινηθή προς άμυναν των δικαίων του. [...]

Ο Σύνδεσμος των αξιωματικών του Εθνικού Στρατού της Ξηράς και του Ναυτικού [...] προβαίνει εις την υποβολήν ιεράς παρακλήσεως προς τον Βασιλέα [.] και προς την Κυβέρνησίν του, όπως ολοψύχως επιδοθώσιν εις την άμεσον και ταχείαν ανόρθωσιν των κακώς εν γένει εχόντων, ιδία δε των του Στρατού και Ναυτικού.

Ο στρατιωτικός Σύνδεσμος δεν επιδιώκει την κατάργησιν της Δυναστείας ή την αντικατάστασιν του Βασιλέως, ούτινος το πρόσωπον είναι ιερόν διά τους αποτελούντας αυτόν, ουδ' επιθυμεί να εγκαθιδρύση την απολυταρχίαν, ή την στρατοκρατίαν, ή να θίξη καθ' οιονδήποτε τρόπον το Συνταγματικόν Πολίτευμα [.].

Επειδή όμως ο τε Διάδοχος και οι Βασιλόπαιδες, αναλαμβάνοντες ενεργόν και διοικητικήν υπηρεσίαν [.] περιπίπτουσι κατ' ανάγκην εις προσωπικάς προστριβάς [.] και επειδή αφ' ετέρου [.] διοικούσι τελείως ανευθύνως [.] διά τούτο ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος πέποιθεν ότι πρέπει, χάριν αυτού του συμφέροντος της Δυναστείας, όπως ο τε Διάδοχος και οι Βασιλόπαιδες απόσχωσι της ενεργού και διοικητικής εν τω στρατώ και τω ναυτικώ υπηρεσίας [.].

 

Ν. Ζορμπάς, Απομνημονεύματα, Αθήνα 1925, σ. 15-18.

 

2. Απόψεις ιστορικών για τον χαρακτήρα του κινήματος του 1909

α. Η άποψη του ιστορικού Γιάννη Κορδάτου

Το κίνημα του Γουδιού είναι ένας νέος σταθμός για την ελληνική κεφαλαιοκρατία. Η «επανάσταση» αυτή στα βαθύτερα ελατήριά της είναι ένα αστικό κίνημα. Η ελληνική κεφαλαιοκρατία δίνει μια μάχη οριστική με τα τζάκια και αυτή τη φορά τα βγάζει πέρα. Απ' εδώ κ' εμπρός παίρνει αυτή την κυβερνητική μηχανή στα χέρια της.

 

Γ. Κορδάτος, Εισαγωγή εις την ιστορία της ελληνικής κεφαλαιοκρατίας, (1930),
Επικαιρότητα, Αθήνα 1977, σ. 63.

 

β. Η άποψη του σύγχρονου ιστορικού Γ.Β. Δερτιλή

[...] μια πλευρά της ελληνικής ιστοριογραφίας προσπάθησε ν' ανακαλύψει πάση θυσία μιαν αστική επανάσταση μέσα στην ελληνική ιστορία. Φαίνεται, όμως, ότι δεν έγινε ποτέ τέτοια επανάσταση στην Ελλάδα, γιατί δεν χρειάστηκε ποτέ να γίνει: οι αστικοί θεσμοί καθιερώθηκαν ήδη από τα Συντάγματα της δεκαετίας του 1820, θεσπίστηκαν ξανά στο Σύνταγμα του 1844 και παγιώθηκαν οριστικά με το Σύνταγμα του 1864. [... ] Στην περίπτωση του 1909, η παρερμηνεία δικαιολογείται από τις συνέπειες της εξέγερσης: ονομάστηκε «αστική» επειδή επιτάχυνε τον εκσυγχρονισμό της οικονομίας και την εδραίωση του αστικού καθεστώτος [...].

 

Γ.Β. Δερτιλής, Κοινωνικός μετασχηματισμός και στρατιωτική επέμβαση, 1880-1909,
δ' έκδοση, Εξάντας Αθήνα 1985, σ. 217.

 

 

πάνω

 




Σε αυτό το κεφάλαιο θα εξετάσουμε:
 το κίνημα του 1909 στο Γουδί και τα αποτελέσματά του
την ανάδειξη του Ελευθέριου Βενιζέλου σε πρωθυπουργό της Ελλάδας και το βενιζελικό πρόγραμμα ανασυγκρότησης και εκσυγχρονισμού της χώρας
τους βαλκανικούς πολέμους και τα αποτελέσματά τους.

εικ. Το κίνημα στο Γουδί. (ΙΜΕ)
Βικιπαίδιεα Το κίνημα στο Γουδί
εικ. Το κίνημα στο Γουδί. Άρθρο του Γ. Πετρόπουλου στην εφ. Ριζοσπάστης
εικ. Το κίνημα στο Γουδί. Άρθρο της Χρ. Κουλούρη στην εφ. ΤΟ ΒΗΜΑ
εικ. Το κίνημα στο Γουδί. Παρουσίαση
ταινία Το κίνημα στο Γουδί. Παρουσίαση, παρουσίαση με πρόσθετο κινηματογραφικό υλικό
ταινία Το κίνημα στο Γουδί από την τηλεοπτική σειρά «Η Μηχανή του Χρόνου»
1 Το Κίνημα στο Γουδί, «Η Αναγέννησις της Ελλάδος» (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)

 

ερ Κατά την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα η Ελλάδα αντιμετώπιζε σοβαρά οικονομικά προβλήματα (1893: πτώχευση, 1898: επιβολή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου). Η κρίση εντάθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα, καθώς η διεθνής οικονομική ύφεση έκανε δύσκολη τη διάθεση των ελληνικών αγροτικών προϊόντων στις ξένες αγορές και περιόρισε τα εμβάσματα των Ελλήνων μεταναστών από την Αμερική και την Αίγυπτο. Παράλληλα, έκδηλη ήταν η αδυναμία της πολιτικής ηγεσίας να διαχειριστεί αποτελεσματικά τις εθνικές διεκδικήσεις, με αποτέλεσμα άλλοτε να οδηγεί τη χώρα σε ήττες (πόλεμος του 1897) και άλλοτε να κατηγορείται ότι παρέμεινε αδρανής μπροστά στις εξελίξεις. Έτσι, επικρατούσε πολιτική αστάθεια, καθώς κυβερνήσεις σύντομης θητείας διαδέχονταν η μία την άλλη χωρίς καμιά να φαίνεται ικανή να αντιμετωπίσει τα κρίσιμα προβλήματα της χώρας. Η δυσαρέσκεια ήταν διάχυτη στην ελληνική κοινωνία.

Στο πλαίσιο αυτό, μειωνόταν διαρκώς το κύρος των πολιτικών και της μοναρχίας. Η τελευταία κατηγορούνταν για συνεχείς παρεμβάσεις στις ένοπλες δυνάμεις, που αποδίδονταν από πολλούς στις επιλογές του διαδόχου Κωνσταντίνου, καθώς και για τη στάση του ύπατου αρμοστή της Κρήτης πρίγκιπα Γεώργιου, που θεωρήθηκε υπεύθυνος για τη ρήξη με τον Βενιζέλο και την επανάσταση του Θέρισου (1905 - βλέπε ενότητα 21).

1. Η Αναγέννηση της Ελλάδας στις 15 Αυγούστου 1909
(λαϊκή λιθογραφία).
Γουδί

1. Ορισμένα από τα αιτήματα του Στρατιωτικού Συνδέσμου

Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος ποθεί όπως η θρησκεία μας υψωθή εις τον εμπρέποντα ιερόν προορισμό της, όπως η Διοίκησις της χώρας καταστή χρηστή και έντιμος, όπως η Δικαιοσύνη απονέμεται ταχέως μετ’ αμεροληψίας και ισότητος προς άπαντας εν γένει τους πολίτας αδιακρίτως τάξεως, όπως η Εκπαίδευσις του Λαού καταστή λυσιτελής διά τον πρακτικόν βίον και τας στρατιωτικάς ανάγκα της χώρας [...] και τέλος όπως τα οικονομικά ανορθωθώσι, [...], ώστε αφ’ ενός μεν ο σχεδόν πενόμενος ελληνικός λαός ανακουφισθή εκ των επαχθών φόρων, ους ήδη καταβάλλει και οίτινες ασπλάχνως κατασπαταλώνται προς διατήρησιν πολυτελών και περιττών υπηρεσιών και υπαλλήλων, χάριν της απαισίας συναλλαγής, αφ’ ετέρου δε καθορισθώσι θετικώς τα όρια εντός των οποίων δύνανται ν’ αυξηθώσιν αι δαπάναι διά την στρατιωτικήν της χώρας παρασκευήν και διά την συντήρησιν του στρατού και του στόλου εν ειρήνη.

Ν. Ζορμπάς, Απομνημονεύματα, Αθήνα 1925, σ. 17.

Το Κίνημα στο Γουδί, 1909: Τα αιτήματα Το Κίνημα στο Γουδί, 1909: Τα αιτήματα (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)

82



ερ Σε αυτές τις συνθήκες ιδρύθηκε, τον Μάιο του 1909, ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος, μια οργάνωση κατώτερων αξιωματικών. Τα μέλη του Συνδέσμου δυσφορούσαν τόσο για το ότι η βασιλική οικογένεια προωθούσε τους ευνοούμενούς της στο στράτευμα όσο και για την κακή κατάσταση των ενόπλων δυνάμεων.

Η πολιτική ηγεσία επιχείρησε, αρχικά, να διαπραγματευτεί με τον Σύνδεσμο. Όταν, όμως, προσπάθησε, στις 12 Αυγούστου 1909, να συλλάβει την ηγεσία του, ο Σύνδεσμος, αφού ανέθεσε την αρχηγία του στον συνταγματάρχη Νικόλαο Ζορμπά, προχώρησε, στις 15 Αυγούστου 1909, στην εκδήλωση κινήματος με κέντρο το στρατόπεδο στο Γουδί (περιοχή της Αθήνας) . Καθώς η κυβέρνηση δεν διέθετε δυνάμεις για να αντιμετωπίσει τους κινηματίες, δέχτηκε τους όρους τους. Τότε αυτοί επέστρεψαν στις θέσεις τους, διατηρώντας, ωστόσο, στο ακέραιο την οργάνωσή τους.

ταινίαΤο κίνημα στο Γουδί. Απόσπασμα από το ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ «Πανόραμα του Αιώνα».
Γουδί 1909, το Κίνημα Γουδί 1909, το Κίνημα (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ)
Κίνημα στο Γουδί Κίνημα στο Γουδί (ΚΕΓ)

ερ Ζορμπάς  Ο Σύνδεσμος ζητούσε, κυρίως, την αναδιοργάνωση των ενόπλων δυνάμεων. Αυτό πρακτικά σήμαινε την απομάκρυνση από το στράτευμα των πριγκίπων, δηλαδή του διαδόχου Κωνσταντίνου και των άλλων γιων του βασιλιά, αίτημα που ικανοποιήθηκε αμέσως. Η κίνηση αυτή αποτελούσε προΰπόθεση για την κατάργηση της ευνοιοκρατίας και την ανεμπόδιστη βαθμολογική εξέλιξη όλων των αξιωματικών. Παράλληλα, η ηγεσία του κινήματος διατύπωσε και κάποια γενικότερα, αν και θολά, αιτήματα που αφορούσαν μεταρρυθμίσεις στη διοίκηση του κράτους, στην οικονομία, στη δικαιοσύνη και στην εκπαίδευση.

Το γεγονός ότι οι μη στρατιωτικοί στόχοι του κινήματος ήταν γενικοί και αόριστοι δεν εμπόδισε την υιοθέτηση τους από την ελληνική κοινωνία. Αντιθέτως, μάλλον συνέβαλε στο να λειτουργήσει το κίνημα του 1909 ως καταλύτης που προκάλεσε μια έκρηξη γενικότερων λαϊκών αιτημάτων, τα οποία στρέφονταν κατά της «συναλλαγής» και συνοψίζονταν στο αόριστο αλλά σίγουρα επιτακτικό αίτημα της «Ανόρθωσης» του κράτους.

Στις 14 Σεπτεμβρίου 1909 ο λαός της Αθήνας, μ’ ένα εντυπωσιακό συλλαλητήριο που οργανώθηκε από τον Σύνδεσμο και διάφορες επαγγελματικές οργανώσεις, εξέφρασε την υποστήριξή του προς το κίνημα.

ταινία Λαϊκό Συλλαλητήριο. Απόσπασμα από το ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ «Πανόραμα του Αιώνα».
ταινία Πολιτικό αδιέξοδο. Ο Βενιζέλος στην Αθήνα. Απόσπασμα από το ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ «Πανόραμα του Αιώνα».

Αρχικά, ο Σύνδεσμος δοκίμασε να υλοποιήσει τις επιδιώξεις του μέσω της κυβέρνησης Μαυρομιχάλη, που διορίστηκε από τον Γεώργιο αμέσως μετά την εκδήλωση του κινήματος. Ωστόσο, η αμοιβαία καχυποψία δεν άφησε να προκύψει κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα. Έτσι, η ηγεσία του Συνδέσμου κάλεσε στην Αθήνα τον Ελευθέριο Βενιζέλο, που είχε διακριθεί στην πολιτική ζωή της Κρήτης και στους αγώνες των Κρητικών για ένωση με την Ελλάδα.

2. Η λαϊκή υποστήριξη προς τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο

Πλέον των εβδομήκοντα χιλιάδων πολιτών πάσης τάξεως και πάσης ηλικίας συνεκεντρώθησαν από της 2ας μεταμεσημβρινής εις τον ευρύτατον χώρον του Πολυγώνου [...]. Προ της εκκινήσεως εκ του Πεδίου του Άρεως ο Πρόεδρος των Συντεχνιών Παπαφώτης [...] ανέγνωσε το ψήφισμα του συλλαλητηρίου, διά του οποίου, αφού ενεκρίνετο η εξέγερσις του Στρατού και του Στόλου, συνιστάτο εις την Κυβέρνησιν, όπως υποβάλη τάχιστα εις την Βουλήν σύστημα νομοθεσίας καταδικάζον την συναλλαγήν και μέλλον να οδηγήση εις την ανόρθωσιν της διοικήσεως.

Εφημερίδα Χρόνος, 15 Σεπτεμβρίου 1909.

Πηγή: Ιστορία του ελληνικού έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμ. ΙΔ΄, σ. 262.

2. Συλλαλητήριο υπέρ του κινήματος του 1909,
Αθήνα, 14 Σεπτεμβρίου 1909.
Συλλαλητήριο

83


ΑΣΚΗΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ


1. Να σχολιάσετε σε σύντομο κείμενο την εικόνα 1: Ποια μορφή δεσπόζει; Ποιες άλλες μορφές εικονίζονται; Ποιους συμβολισμούς μπορείτε να εντοπίσετε;
2. Να μελετήσετε και να σχολιάσετε την πηγή 2 και την εικόνα 2. Πώς ερμηνεύετε τη θετική στάση του λαού της Αθήνας απέναντι στο κίνημα του 1909;



Η περίοδος 1897-1922 στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού εικ.


2. Η λαϊκή υποστήριξη προς τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο

Πλέον των εβδομήκοντα χιλιάδων πολιτών πάσης τάξεως και πάσης ηλικίας συνεκεντρώθησαν από της 2ας μεταμεσημβρινής εις τον ευρύτατον χώρον του Πολυγώνου [...]. Προ της εκκινήσεως εκ του Πεδίου του Άρεως ο Πρόεδρος των Συντεχνιών Παπαφώτης [...] ανέγνωσε το ψήφισμα του συλλαλητηρίου, διά του οποίου, αφού ενεκρίνετο η εξέγερσις του Στρατού και του Στόλου, συνιστάτο εις την Κυβέρνησιν, όπως υποβάλη τάχιστα εις την Βουλήν σύστημα νομοθεσίας καταδικάζον την συναλλαγήν και μέλλον να οδηγήση εις την ανόρθωσιν της διοικήσεως.

Εφημερίδα Χρόνος, 15 Σεπτεμβρίου 1909.

Πηγή: Ιστορία του ελληνικού έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμ. ΙΔ΄, σ. 262.