A B Γ Δ T

Νέα ελληνική γλώσσα, Γ' Γυμνασίου

6η ενότητα, ENEPΓOI ΠOΛITEΣ ΓIA THN YΠEPAΣΠIΣH OIKOYMENIKΩN AΞIΩN




 

 


106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 56 57 58 59 60 61 62

 

eik

 

A EIΣAΓΩΓIKA KEIMENA

Α. ΓΕΝΙΚΕΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ

 

Oι σκοποί της 6ης ενότητας είναι οι εξής:

• Να εξοικειωθούν οι μαθητές με τους τρόπους έκφρασης της επιρρηματικής έννοιας του χρόνου και ιδιαίτερα με τις χρονικές προτάσεις.

• Να αναγνωρίζουν και να κατανοούν τις χρονικές σχέσεις του ταυτόχρονου, του προτερόχρονου και του υστερόχρονου και να χρησιμοποιούν τους σωστούς συνδέσμους, προκειμένου να τις αποδώσουν στον λόγο τους.

• Να εξοικειωθούν με τους υποθετικούς λόγους και να διακρίνουν το πραγματικό από το μη πραγματικό και το μη πραγματοποιήσιμο.

• Να κατανοήσουν τις σχέσεις υπωνυμίας – υπερωνυμίας μεταξύ εννοιών και τη σχέση γένους-είδους, επί της οποίας βασίζονται οι τυπικοί ορισμοί.

• Να εξασκηθούν στον ορισμό διάφορων εννοιών.

Ως θεματικός άξονας της ενότητας έχει επιλεγεί το ζήτημα της κοινωνικής αλληλεγγύης και του εθελοντισμού, καθώς και των μη κυβερνητικών οργανισμών που αποβλέπουν στην υπεράσπιση οικουμενικών αξιών. Το ζητούμενο είναι να κατανοήσουν οι μαθητές το πλέγμα των σχέσεων αλληλεξάρτησης που διαπερνά τον σύγχρονο κόσμο και την ανάγκη να ενδιαφερθούμε και να σταθούμε υπεύθυνα απέναντι στα ανθρώπινα προβλήματα σ’ όποια γωνιά του πλανήτη κι αν εκδηλώνονται αυτά.

Επίσης, σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές τη δύναμη που έχει η οργανωμένη δράση των πολιτών και να παρακινηθούν να γνωρίσουν περισσότερα για τις μορφές με τις οποίες αυτή εκδηλώνεται, τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.

Για την εξυπηρέτηση των παραπάνω σκοπών έχουμε επιλέξει κυρίως κείμενα που προέρχονται από τον Τύπο και διάφορα ενημερωτικά έντυπα, αλλά και ποιητικό λόγο, μια επιστολή, μια προφορική μαρτυρία, κόμικς κ.λπ.

Εκτιμούμε ότι η ολοκλήρωση της διδασκαλίας θα απαιτήσει 7 διδακτικές ώρες.

O θεματικός άξονας αναδεικνύει διαθεματικές έννοιες όπως: οικουμενικότητα, αλληλεξάρτηση, περιβάλλον, πολιτισμός και επικοινωνία. H διδασκαλία των γραμματικών φαινομένων δίνει αφορμές για προσέγγιση των διαθεματικών εννοιών: του χρόνου, της συγχρονίας-διαχρονίας, της αλληλεξάρτησης. H μελέτη του φαινομένου της υπωνυμίας καθώς και η άσκηση στη διατύπωση ορισμών κατ’ ανάγκη συσχετίζονται με τις διαθεματικές έννοιες: του συστήματος, της ταξινόμησης, της ομοιότητας και της διαφοράς.

 

B. Δ E Y T E P E Y O Y Σ E Σ  Χ Ρ O Ν Ι Κ Ε Σ  K A I  Y Π O Θ E T I K E Σ  Π P O T A Σ E I Σ

 

B1. Θ Ε Ω Ρ Η Τ Ι Κ Α  Σ Τ O Ι Χ Ε Ι Α

 

Xρονικές προτάσεις

Oι επιρρηματικές χρονικές προτάσεις εξαρτώνται πάντα από μία κύρια πρόταση και περιγράφουν ένα γεγονός που έλαβε χώρα πριν, μετά ή κατά την ίδια στιγμή με το γεγονός που περιγράφεται στην κύρια πρόταση (Holton κ.ά. 1999: 438). Συσχετίζουν δηλαδή χρονικά τα δύο γεγονότα: αυτό που δηλώνεται από την κύρια πρόταση και αυτό που δηλώνεται από την εξαρτημένη πρόταση. Το γεγονός της δευτερεύουσας χρονικής πρότασης μπορεί να είναι ταυτόχρονο, προτερόχρονο ή υστερόχρονο σε σχέση με εκείνο της κύριας (Κλαίρης/Mπαμπινιώτης κ.ά. 2001: 68):

(1) Όσο άδειαζα τα συρτάρια, εκείνος τακτοποιούσε τα ράφια. (ταυτόχρονο)

(2) Αφού άδειασα τα συρτάρια, εκείνος τακτοποίησε τα ράφια. (προτερόχρονο)

(3) Πριν αδειάσω τα συρτάρια, εκείνος τακτοποίησε τα ράφια. (υστερόχρονο)

 

Oι χρονικές προτάσεις εισάγονται με τους χρονικούς συνδέσμους, από τους οποίους μερικοί χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν μόνο μία από τις τρεις παραπάνω χρονικές βαθμίδες, ενώ άλλοι χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν δύο ή και τις τρεις από αυτές:

• Ταυτόχρονο: εκεί που, ενόσω, ενώ, καθώς, όσο, όποτε, όταν, σαν

• Προτερόχρονο: άμα, αφού, μόλις, μετά που, όποτε, όταν, σαν

• Υστερόχρονο: μέχρι να/που,όσο να/που, πριν (να), προτού (να), ωσότου (να), ώσπου (να), όποτε, όταν

 

Oι σύνδεσμοι που δηλώνουν περισσότερες από μία χρονικές βαθμίδες (όποτε, σαν, και κυρίως ο όταν) διαφοροποιούνται ανάλογα με τους ρηματικούς τύπους που τους συνοδεύουν και φυσικά ανάλογα με τα συμφραζόμενα (ό.π.: 72-3):

Ταυτόχρονο:

(4) Όταν τρώνε, δεν μιλάνε. (άχρονο)

(5) Όταν ταξίδευα, ποτέ δεν κουβαλούσα πολλές αποσκευές. (παρελθόν)

(6) Όταν πρόκειται να αργήσεις, θα με ειδοποιείς. (μέλλον)

Προτερόχρονο:

(7) Όταν τελειώνω το μάθημα, πηγαίνω για καφέ. (άχρονο)

(8) Όταν έφυγαν, έγινε επιτέλους ησυχία στο σπίτι. (παρελθόν)

(9) Όταν σηκωθείς, φέρε και το νερό από το ψυγείο. (μέλλον)

 

Oι Κλαίρης/Mπαμπινιώτης κ.ά. (2001: 69) θεωρούν ως χρονικές και όλες τις προτάσεις που εισάγονται με επιρρηματικές (χρονικές) εκφράσεις, που περιέχουν ονόματα και ακολουθούνται από το που, π.χ. από την ώρα που, κάθε φορά που, τα Χριστούγεννα που, το βράδυ που, τη Δευτέρα που, κτλ.

(10) Κάθε φορά που σε παίρνω τηλέφωνο λείπεις. (=όποτε)

(11) Το βράδυ που σε γνώρισα χιόνιζε.

 

Επίσης σημειώνουν ότι ως χρονικοί σύνδεσμοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ορισμένα τοπικά επιρρήματα, όταν ακολουθούνται από το που:

(12) Εκεί που περίμενε, εμφανίζεται ξαφνικά η Ντίνα.

(13) Πάνω που ξεκινούσαμε, χτύπησε το τηλέφωνο.

 

Oι Holton κ.ά. (1999: 438) παρατηρούν ότι τα ώσπου/μέχρι εκφράζουν και τον χρόνο (14α) και το αποτέλεσμα (14β):

(14α) Ανησυχούσε πολύ μέχρι να τον δει.

(14β) Θα δουλεύω μέχρι να μην αντέχω άλλο.

 

Yποθετικές προτάσεις

Oι Κλαίρης/Mπαμπινιώτης κ.ά. (2001) συνδέουν τις υποθετικές προτάσεις με τις χρονικές, παρατηρώντας ότι «η υπόθεση συνδέεται στενά με τη χρονική αλληλουχία. Το πρώτο μέρος του υποθετικού λόγου (υπόθεση) αποτελεί την προϋπόθεση για να ισχύσει το δεύτερο (απόδοση), άρα προηγείται χρονικά»:

(1) Αν διαβάσεις, θα γράψεις καλά.

 

Eπίσης παρατηρούν ότι «οι χρονικές προτάσεις που δηλώνουν το προτερόχρονο πολύ συχνά είναι χρονικοϋποθετικές, ιδίως όταν εισάγονται με τους συνδέσμους άμα και όταν»:

(2) Άμα έρθουν και οι άλλοι, θα πάμε να φάμε έξω.

(3) Όταν γράψεις την εργασία, θα πάρεις βαθμό στο μάθημα.

 

Το αν η χρονική πρόταση εμπεριέχει υποθετική σημασία, ξεκαθαρίζεται από το περιβάλλον (Κλαίρης/Mπαμπινιώτης κ.ά. 2001: 73-4):

(4) Άμα έρθουν οι άλλοι, θα πάμε να φάμε έξω (αλλιώς θα μείνουμε μέσα).

(5) Όταν γράψεις την εργασία, (τότε μόνο) θα πάρεις βαθμό στο μάθημα.

 

Υποθετικές είναι οι προτάσεις που εξαρτώνται από ένα ρήμα και «κανονικά» εισάγονται με τον υποθετικό σύνδεσμο αν/εάν. Υπάρχουν και άλλοι σύνδεσμοι που μπορεί να εισάγουν υποθετικές προτάσεις, όπως ο άμα (χρονικο-υποθετικός), ο έτσι και (που συχνά υπονοεί κάποιο είδος απειλής), και η έκφραση σε περίπτωση που (Holton κ.ά. 1999: 434):

(6) Άμα θέλεις, έλα να τα πούμε.

(7) Έτσι και τολμήσει να σε κατηγορήσει, θα τον βρίσω.

(8) Σε περίπτωση που η τράπεζα είναι κλειστή, θα σας δώσω εγώ τα λεφτά.

 

Αν και συνήθως οι υποθετικές προτάσεις εμφανίζονται σε συνδυασμό με μια κύρια, είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν μόνες τους, για να εκφράσουν μια επιφωνηματική δομή ή μια ερώτηση (ό.π.: 435):

(9) Αν έβλεπες την Ελένη με το φόρεμα του χορού!

(10) Κι αν ξαφνικά μας δούνε;

 

Σε μια οικονομικότερη περιγραφή των υποθετικών λόγων, οι Holton κ.ά. (1999) διακρίνουν δύο είδη υποθετικών προτάσεων: αυτές του πραγματικού και του αντίθετου του πραγματικού. Το κριτήριο της διάκρισης αυτής είναι ο τύπος του ρήματος και η σημασιολογική του ισχύς.

 

Υποθετικές προτάσεις του πραγματικού

«Oι υποθετικές προτάσεις του πραγματικού είναι εκείνες στις οποίες, αν αληθεύει ή είναι δυνατόν να αληθεύσει η υπόθεση που εκφράζεται από την αν-πρόταση, τότε και αυτό που εκφράζεται στην κύρια πρόταση αληθεύει ή θα πρέπει να αληθεύει επίσης. Το ρήμα στην υποθετική πρόταση μπορεί να είναι σε οποιοδήποτε χρόνο και ποιόν ενεργείας· το ρήμα στην απόδοση μπορεί είτε να βρίσκεται στον ίδιο χρόνο με το ρήμα της υποθετικής πρότασης είτε να είναι στην υποτακτική ή την προστακτική» (Holton κ.ά. 1999):

(11) Αν δουλεύεις σκληρά, πάντα πετυχαίνεις.

(12) Αν στείλεις το γράμμα σήμερα, θα το πάρει αύριο.

(13) Αν σε ενδιαφέρει να τον γνωρίσεις, έλα μαζί μου αύριο.

 

Υποθετικές προτάσεις του αντίθετου του πραγματικού

«Oι υποθετικοί λόγοι του αντίθετου του πραγματικού εκφράζουν καταστάσεις στις οποίες το περιεχόμενο της υποθετικής πρότασης δεν έχει εκπληρωθεί στο παρελθόν ή, πιθανότατα, δεν θα εκπληρωθεί ούτε στο μέλλον· συνεπώς το περιεχόμενο της απόδοσης είναι επίσης απραγματοποίητο ή μη πραγματοποιήσιμο. Στην υπόθεση βρίσκουμε είτε τον παρατατικό είτε τον υπερσυντέλικο, κάποτε σε συνδυασμό με το θα, ενώ στην απόδοση βρίσκουμε το θα ακολουθούμενο από τον παρατατικό ή τον υπερσυντέλικο» (ό.π.: 436):

(14) Αν τον ήξερες, δεν θα μιλούσες έτσι.

(15) Αν δεν τον ήξερα καλύτερα, θα τον παρεξηγούσα.

(16) Αν είχες πάρει λαχείο, μπορεί να είχες κερδίσει.

 

Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι «όταν και οι δύο προτάσεις, δηλ. και η απόδοση και η υποθετική πρόταση, περιέχουν τον παρατατικό και δεν υπάρχει άρνηση, ο υποθετικός λόγος μπορεί να ερμηνευτεί και ως του πραγματικού» (ό.π.):

(17) Αν μου το έλεγες, θα το πίστευα.

 

Στο παραπάνω παράδειγμα οι ρηματικοί τύποι μπορεί να αναφέρονται στο παρόν, στο παρελθόν ή ακόμα και στο μέλλον, και ο υποθετικός λόγος μπορεί να ερμηνευτεί και ως του πραγματικού. «Αυτό σημαίνει ότι είτε α) μπορεί να μη σου το είχε πει χθες, αλλά, αν το έκανε, θα το πίστευες, είτε β) μπορεί να σου το πει τώρα ή στο μέλλον και, αν το κάνει, θα το πιστέψεις» (ό.π.: 437).

 

 

B2. Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η  Π Ρ O Τ Α Σ Η

 

Χρονικές προτάσεις

Στην υποενότητα αυτή, πρώτη επιδίωξη της διδασκαλίας είναι να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές το πλήθος των εκφραστικών τρόπων με τους οποίους μπορούμε να αποδώσουμε τη χρονική σχέση μεταξύ δύο ή περισσότερων γεγονότων, την ισοδυναμία και την εναλλαξιμότητά τους (Aκούω και μιλώ 1, 2, σελ. 109).

Στη συνέχεια, επιδιώκουμε να διακρίνουν οι μαθητές τις διαφορετικές χρονικές σχέσεις: προτερόχρονο, ταυτόχρονο, υστερόχρονο (Aκούω και μιλώ 3, 4, 5, σελ. 110). O στόχος είναι οι μαθητές να διευρύνουν το πεδίο των εκφραστικών τους επιλογών για την απόδοση της επιρρηματικής έννοιας του χρόνου και να επιλέγουν τον σωστό χρονικό σύνδεσμο για κάθε είδος χρονικής σχέσης.

Η παρεμβολή του κειμένου 6 και του κειμένου της αφήγησης στο Διαβάζω και γράφω 2 (σελ. 111) έγινε για να βοηθηθούν οι μαθητές να συνειδητοποιήσουν την αξία των σωστών χρονικών προσδιορισμών στα αφηγηματικά κείμενα.

Oι δραστηριότητες Aκούω και μιλώ και Διαβάζω και γράφω 1 (σελ. 111) αποβλέπουν στην εξάσκηση των μαθητών στην αναγνώριση και στη χρήση του κατάλληλου επιπέδου λόγου ανάλογα με τις περιστάσεις της επικοινωνίας.

 

Υποθετικές προτάσεις

Oι δραστηριότητες Aκούω και μιλώ 1-5 (σελ. 112) της υποενότητας σκοπό έχουν να οδηγήσουν επαγωγικά τους μαθητές στην αναγνώριση της σχέσης μεταξύ των προτάσεων ενός υποθετικού λόγου και στη διάκριση μεταξύ των υποθετικών λόγων που εκφράζουν το πραγματικό και αυτών που εκφράζουν το αντίθετο του πραγματικού.

Η αποκτηθείσα γνώση μπορεί να εμπεδωθεί με τις δραστηριότητες Διαβάζω και γράφω 1-3 (σελ. 113) ή/και με άλλες που θα επινοήσει ο εκπαιδευτικός.

Oι δραστηριότητες που ακολουθούν μετά το κείμενο 7 μπορούν να δώσουν αφορμή για παραγωγή προφορικού λόγου γύρω από το θέμα των Mη Kυβερνητικών Oργανώσεων και αρκετές ευκαιρίες για χρήση υποθετικών λόγων.

Στη συνέχεια, καλό είναι να επισημανθεί η χρήση των υποθετικών προτάσεων, ενίοτε για να δηλωθούν άλλες σημασίες πέρα από την υπόθεση, καθώς και η υποθετική σημασία ορισμένων χρονικών προτάσεων που δηλώνουν το προτερόχρονο. Για τον σκοπό αυτό είναι χρήσιμες οι δραστηριότητες Διαβάζω και γράφω 2 και Aκούω και μιλώ 1-3 (σελ. 114).

 

Γ. Y Π Ω N Y M I A – O P I Σ M O Σ

 

Γ1. Θ Ε Ω Ρ Η Τ Ι Κ Α  Σ Τ O Ι Χ Ε Ι Α

 

Υπωνυμία

Oι κυριότερες τρεις σημασιολογικές σχέσεις που υπάρχουν μεταξύ λεξημάτων (ή φράσεων) είναι η συνωνυμία, η αντωνυμία και η υπωνυμία (πρβ. Φιλιππάκη-Warburton 1992: 278). Για τις δύο πρώτες έχει γίνει ήδη λόγος στην 4η ενότητα. Στην ενότητα αυτή παρουσιάζεται η σχέση της υπωνυμίας, όρος νεότερος από τους άλλους δύο, o οποίος, όμως, αναφέρεται σε μια σχέση που από παλιά αναγνωρίζεται από τους λεξικογράφους και τους γλωσσολόγους, τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα σε πιο ειδικά και σε πιο γενικά λεξήματα, ανάμεσα στα τουλίπα, τριαντάφυλλο κτλ. και το λουλούδι, ανάμεσα στα ειλικρίνεια και αρετή κτλ. (Lyons 1981β: 155).

Γενικά, η υπωνυμία μπορεί να οριστεί ως η σχέση μεταξύ δύο λέξεων, κατά την οποία η σημασία μιας λέξης ή φράσης συμπεριλαμβάνεται μέσα στην έννοια μιας άλλης (Φιλιππάκη-Warburton 1992: 279).

Όπως είδαμε και στην περίπτωση της συνωνυμίας, αντί του όρου λέξεις προτιμούνται συχνά οι όροι λεξήματα (ό.π. 274) ή κατηγορήματα (Hurford και Heasley 1983: 78). Έτσι, οι Hurford και Heasley ορίζουν την υπωνυμία ως τη σημασιολογική σχέση ανάμεσα σε κατηγορήματα (ή και ανάμεσα σε μεγαλύτερες φράσεις), κατά την οποία η σημασία ενός κατηγορήματος (ή φράσης) περιλαμβάνεται στη σημασία του άλλου κατηγορήματος (ή της άλλης φράσης, ό.π.: 105): η σημασία του κόκκινος περιλαμβάνεται στη σημασία του πορφυρός, η σημασία του λεξήματος ζώο περιλαμβάνεται στη σημασία αγελάδα, ή αντίστροφα: η έννοια του λεξήματος αγελάδα συμπεριλαμβάνει την έννοια του λεξήματος ζώο (πρβ. Φιλιππάκη-Warburton 1992: 279).

Θα μπορούσαμε να σκεφτούμε πως κάθε λέξη(-μα) έχει μια λίστα «σημασιολογικών συστατικών» (sense-components) και πως για την περίπτωση της λέξης αγελάδα ένα από αυτά τα συστατικά είναι και το συστατικό ζώο:

 

img

 

Ένα λέξημα (ή μια φράση) μπορεί να είναι υπώνυμο σε περισσότερα από ένα λεξήματα: π.χ. το γυναίκα είναι υπώνυμο του θηλυκό, του ενήλικος, του άνθρωπος (Φιλιππάκη-Warburton 1992: 284). Και, όπως φανερώνουν τα πρώτα παραδείγματα του Lyons, μια έννοια έχει περισσότερες από μία υπώνυμες: τουλίπα, τριαντάφυλλο, ανεμώνη κτλ. είναι υπώνυμα του λεξήματος λουλούδι.

O ένας από τους όρους, ο υπώνυμος, συνεπάγεται τον άλλο. Όταν δηλαδή ένα «ον» είναι αγελάδα εξυπακούεται ότι είναι ζώο. Όταν κάτι είναι θαλασσί, εξυπακούεται ότι είναι μπλε και ότι έχει κάποιο χρώμα (πρβ. Φιλιππάκη-Warburton 1992: 279).

 

Υπωνυμία και συνωνυμία

Η υπωνυμία, παρατηρούν οι Hurford και Heasley (1983: 107), ορίστηκε με τέτοιο τρόπο που η συνωνυμία αποτελεί ένα είδος υπωνυμίας, είναι μια συμμετρική υπωνυμία, σχέση που περιγράφεται με τον ακόλουθο κανόνα:

«Αν το Χ είναι υπώνυμο του Υ και αν το Υ είναι επίσης υπώνυμο του Χ, τότε τα Χ και Υ είναι συνώνυμα».

Oι λέξεις στέγη και σκεπή είναι συνώνυμες και ταυτοχρόνως υπώνυμες η μία στην άλλη ή αλλιώς: συμμετρικά υπώνυμες.

 

Oρισμός

Η σημασιολογική δομή μιας γλώσσας λειτουργεί σαν ένα δίκτυο, στο οποίο οι έννοιες όλων των στοιχείων συνδέονται, άμεσα ή έμμεσα, με τις έννοιες των άλλων στοιχείων (Hurford και Heasley 1983: 95). Oι λέξεις ζώο και αγελάδα, π.χ., είναι συνδεδεμένες σημασιολογικά με τέτοιο τρόπο που να μην μπορεί η μία να ισχύσει χωρίς την άλλη, ή αλλιώς «η εφαρμογή της πρώτης είναι υποχρεωτική προϋπόθεση για την εφαρμογή της δεύτερης» (ό.π.: 96).

Με τον ορισμό ενός κατηγορήματος/μιας λέξης [Για τους μαθητές ο όρος κατηγόρημα είναι σίγουρα «βαρύς»! Εδώ οι όροι κατηγόρημα – λέξη χρησιμοποιούνται εναλλακτικά, αν και οι Hurford & Heasley (1983) αποφεύγουν το δεύτερο] καθορίζουμε την έννοιά της, τη σημασία της, εξηγώντας τα βασικά χαρακτηριστικά της έννοιας και σχετίζοντάς την με άλλες.

O ορισμός μάς βοηθά όχι μόνο να αποφασίσουμε αν ένα συγκεκριμένο πράγμα είναι πράγματι αυτό που δηλώνει το κατηγόρημα, αλλά και να ορίσουμε το σύνολο των πραγμάτων που μπορούν να δηλωθούν από το ίδιο κατηγόρημα: π.χ., ο «λεξιλογικός ορισμός» της λέξης αγελάδα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να αποφασίσει κανείς τι είναι αγελάδα, τι δεν είναι, και να ορίσει το σύνολο όλων των αγελάδων (ό.π.: 95).

Η έννοια μιας λέξης μπορεί να οριστεί με βάση σύνολα αναγκαίων και επαρκών προϋποθέσεων, δηλώνοντας δηλαδή τι πρέπει αναγκαστικά να ισχύει για να είναι σωστή η περιγραφή ενός πράγματος, και επίσης τι είναι από μόνο του ικανό να εγγυηθεί ότι το κατηγόρημα επαρκώς περιγράφει ένα πράγμα.

Έτσι, για παράδειγμα, το «τετράπλευρο» είναι απαραίτητη προϋπόθεση του κατηγορήματος τετράγωνο, όπως αυτό χρησιμοποιείται στη γεωμετρία. «Σχήμα, τετράπλευρο, ισόπλευρο, ορθογώνιο» είναι ένα επαρκές σύνολο προϋποθέσεων για το κατηγόρημα τετράγωνο, εφόσον οτιδήποτε πληροί αυτές τις προϋποθέσεις είναι ένα τετράγωνο. Αντίθετα, το «τετράπλευρο, ορθογώνιο» δεν είναι ένα επαρκές σύνολο, εφόσον υπάρχουν κι άλλα σχήματα που πληρούν αυτές τις προϋποθέσεις.

Αν και μπορούν να δοθούν ολοκληρωμένοι ορισμοί ορισμένων κατηγορημάτων υπό μορφή αναγκαίων και επαρκών προϋποθέσεων, όπως, π.χ., στην περίπτωση των κατηγορημάτων που δηλώνουν συγγένεια (πατέρας: «αρσενικός γονέας», παππούς: «ο γονέας του γονέα», κτλ.), ωστόσο αρκετοί μελετητές, γλωσσολόγοι αλλά και φιλόσοφοι όπως ο Wittgenstein, διαφωνούν με την άποψη αυτή.

Συγκεκριμένα ο Wittgenstein, για να εξηγήσει την αντίρρησή του, χρησιμοποιεί ως παράδειγμα τη λέξη παιχνίδι και δύο ορισμούς της (από λεξικά της Αγγλικής), οι οποίοι έχουν ως εξής:

1) είδος διασκέδασης ή αναψυχής

2) ένας αγώνας, σωματικός ή πνευματικός, που γίνεται σύμφωνα με ένα σύνολο κανόνων, για διασκέδαση ή για στοίχημα.

Είναι φανερό από τους ορισμούς αυτούς ότι ο καθορισμός ενός συνόλου απαραίτητων και επαρκών προϋποθέσεων για τη λέξη παιχνίδι, οι οποίοι να καλύπτουν όλες τις πιθανότητες (συμπεριλαμβάνοντας παιχνίδια που παίζονταν στο παρελθόν ή που μπορεί να παίζονται στο μέλλον) δεν είναι δυνατόν να δοθεί. Από την άλλη, οι Hurford και Heasley (1983: 97) δέχονται πως οι ορισμοί που υπάρχουν στα λεξικά, αν και ατελείς, καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα περιπτώσεων και είναι πράγματι χρήσιμοι. Επίσης, παρατηρούν ότι σε όλα τα λεξικά οι ορισμοί των λέξεων αναγκαστικά αλληλοσυνδέονται, αλλά αυτή η σύνδεση δεν είναι μόνο αναπόφευκτη: πολύ περισσότερο είναι αναγκαία (ό.π.: 179).

Αν και δεν δηλώνεται ρητά η σύνδεση μεταξύ των κατηγορημάτων, με όρους όπως υπώνυμο, συνώνυμο, κτλ., στον ορισμό τους είναι εμφανής η κυκλικότητα και η διασύνδεση αυτή. Ας υποθέσουμε ότι έχουμε μια πρόταση: η Μαρία είναι γυναίκα. Στη συνέχεια, αναζητούμε στο λεξικό τον ορισμό του λεξήματος γυναίκα, ο οποίος είναι ο εξής: «άνθρωπος θηλυκού γένους» (Τεγόπουλος- Φυτράκης 1993) [Η λέξη γυναίκα έχει τρεις σημασίες και άρα τρεις ορισμούς στο ίδιο λεξικό: 1) άνθρωπος θηλυκού γένους, 2) κορίτσι ώριμο για γάμο, 3) η σύζυγος. Το κατηγόρημα γυναίκα έχει μία από τις τρεις σημασίες. Ένα κατηγόρημα, όπως είπαμε, δεν έχει παρά μόνο μία σημασία, και γι’ αυτό και οι σημασιολόγοι προτιμούν τον ειδικότερο αυτό όρο αντί του όρου λέξη.] . Ένας σημασιολόγος θα όριζε το ίδιο κατηγόρημα ως «υπώνυμο του θηλυκός, υπώνυμο του ενήλικας, υπώνυμο του άνθρωπος» (Hurford και Heasley 1983: 188), ορισμός δηλαδή που περιλαμβάνει όπως και αυτός του λεξικού τα «βασικά χαρακτηριστικά», τις αναγκαίες και επαρκείς προϋ ποθέσεις του γυναίκα. Θα πρέπει επίσης να παρατηρήσουμε ότι η λέξη άνθρωπος μπορεί να είναι και συνώνυμο της λέξης άντρας και ότι με την ορολογία (εν προκειμένω: υπώνυμο) που προστίθεται στη σημασιολογία αποφεύγεται η δυσκολία διάκρισης των διαφορετικών σημασιών μιας λέξης: τα υπώνυμα του άνθρωπος είναι πολλά, όπως και του θηλυκός και του ενήλικας.

 

Γ2. Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η  Π Ρ O Τ Α Σ Η

 

Υπωνυμία

Βασικός στόχος της υποενότητας είναι να καταλάβουν οι μαθητές ότι κάθε λέξη μπορεί να ενταχθεί σε μια ευρύτερη έννοια. Αν καταλάβουν τη σχέση υπωνυμίας, οι μαθητές προετοιμάζονται για τον ορισμό, αντικείμενο της επόμενης υποενότητας. Η υπωνυμία διδάσκεται επαγωγικά μέσα από τις δύο πρώτες δραστηριότητες του Ακούω και μιλώ (σελ. 115). Στην πρώτη δίνονται οι υπώνυμες λέξεις και ζητείται η έννοια που τις περιλαμβάνει (υπερώνυμα), ενώ στη δεύτερη δίνονται παραστατικά ανάλογες σχέσεις λέξεων. Στο Διαβάζω και γράφω (σελ. 115) δίνονται στην πρώτη δραστηριότητα οι υπερώνυμες λέξεις και ζητούνται οι υπώνυμες, ενώ στη δεύτερη το αντίστροφο.

 

Oρισμός

Η σχέση υπωνυμίας που διδάχτηκε παραπάνω αξιοποιείται στη διδασκαλία του ορισμού. Βασικός στόχος της υποενότητας είναι να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές ότι, όταν ορίζουμε μια λέξη, την εντάσσουμε σε μια ευρύτερη έννοια, της οποίας είναι υπώνυμη και παράλληλα την ξεχωρίζουμε από όλες τις άλλες υπώνυμες λέξεις της ίδιας έννοιας. Ιδιαίτερη σημασία έχει επίσης να καταλάβουν ότι ένας ορισμός είναι πάντα σαφής και ακριβής, διαφορετικά δεν είναι ορισμός.

Στην υποενότητα αυτή οι μαθητές αναλύουν ορισμούς στα συστατικά τους και ασκούνται στη σύνθεση ορισμών ουσιαστικά μέσα από δραστηριότητες υπωνυμίας – υπερωνυμίας και διαγραφής της άσχετης/παρείσακτης λέξης.

 

Δ.  Π Α Ρ Α Γ Ω Γ Η  Λ O Γ O Y – Δ Ι Α Θ Ε Μ Α Τ Ι Κ Η  Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α

 

Ακούω και μιλώ

1, 2. Ισχύει ό,τι έχουμε επισημάνει για την άσκηση 1 (Ακούω και μιλώ, σελ. 102) της 5ης ενότητας για την ανάγνωση και ερμηνεία σκίτσου.

3. Ένα κείμενο πειθούς μπορεί να αναπτυχθεί με διαφορετικούς τρόπους. Καλό θα ήταν οι μαθητές να προσανατολιστούν προς την αναζήτηση επιχειρημάτων, για να στηρίξουν την προσπάθειά τους να πείσουν τους «ενοίκους»-συμμαθητές τους. Για το παιχνίδι ρόλων μπορούν οι μαθητές να αντιπροσωπεύουν διάφορους χαρακτήρες ενοίκων (γενναιόδωρους, ατομιστές, αλτρουϊστές κ.λπ.). Αφού αποφασίσει τι είδους χαρακτήρα θα εκφράσει ο κάθε μαθητής, θα πρέπει να προσπαθήσει να προσαρμόσει το ύφος του λόγου και τα επιχειρήματά του στον αντίστοιχο χαρακτήρα. Ανάλογη θα πρέπει να είναι και η προσπάθεια του «διαχειριστή» να διαμορφώσει την επιχειρηματολογία του, ώστε να πείσει τον συνομιλητή του. Η τάξη θα πρέπει να κρίνει την πειστικότητα και την αντιστοίχιση της επιχειρηματολογίας που θα προβληθεί. Μπορούν επίσης να παίξουν διαφορετικές ομάδες μαθητών ρόλους διαχειριστών και ενοίκων από διαφορετικές πολυκατοικίες, αν υπάρχει, βέβαια, χρόνος.

4. Το κείμενο είναι απόσπασμα της μυθιστορηματικής βιογραφίας του Αλβέρτου Σβάιτσερ που έγραψε ο Τάσος Αθανασιάδης (1963). O Σβάιτσερ (1875-1965) παρά τη φήμη που είχε αποκτήσει ως καθηγητής θεολογίας και ερμηνευτής του Μπαχ στο εκκλησιαστικό όργανο, αποφάσισε σε ηλικία τριάντα ετών να σπουδάσει ιατρική και να αφιερωθεί στη βοήθεια των συνανθρώπων του. Το 1913 πήγε στην Αφρική και ίδρυσε νοσοκομείο στο Λαμπαρενέ κοντά στον Ισημερινό, για να βοηθήσει τους ιθαγενείς. Το 1953 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης.

Για να αναπτύξουν τις απόψεις τους, οι μαθητές θα πρέπει να συγκρίνουν την εποχή στην οποία αναφέρεται ο Σβάιτσερ με τη σημερινή. Θα τους βοηθούσε επίσης ο συσχετισμός των στοιχείων του κειμένου 1 με όσα αναφέρονται στο παρόν κείμενο. Τέλος, μπορούν να καταλήξουν σε συμπεράσματα για την εφαρμογή της διεξόδου που προτείνει ο συγγραφέας στη σημερινή ζωή, αν λάβουν υπόψη τους την άνθιση των ανθρωπιστικών οργανώσεων και την ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών, που έρχεται να συμπληρώσει ή πολλές φορές να καλύψει τις ελλείψεις ή τις αδυναμίες των κρατών στους τομείς της πρόνοιας. Oι μαθητές, μπορεί, βέβαια, να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι η διέξοδος που προτείνει ο συγγραφέας δεν μπορεί να αποτελεί παρά προσωρινή ή καθόλου λύση και να κάνουν τις δικές τους προτάσεις.

 

Διαβάζω και γράφω

1. Δεν περιμένουμε οι μαθητές να γράψουν τέλεια ποιήματα, αλλά να προσπαθήσουν να εκφράσουν την ευαισθησία τους με κάποιο τρόπο. Τα καλύτερα κείμενα θα μπορούσαν να πλαστικοποιηθούν και να αναρτηθούν στους τοίχους της τάξης ή του σχολείου.

2. Δεν προσδιορίζουμε συγκεκριμένο πρόβλημα, γιατί θα άξιζε οι μαθητές να προβληματιστούν και να δραστηριοποιηθούν για τα προβλήματα που συναντούν ειδικότερα στην περιοχή τους. Αν δεν είναι δυνατό να γίνει αυτό, μπορούν να αναζητήσουν φορείς που δραστηριοποιούνται γύρω από γενικότερα προβλήματα και να απευθυνθούν σε αυτούς. Προκειμένου να επιλέξουν από κοινού ένα πρόβλημα, θα ήταν καλό να διατυπώσει ο καθένας σε ένα σύντομο κείμενο τις απόψεις του για τη σημασία του προβλήματος που προτείνει.

3. Στο κείμενο που θα γράψουν οι μαθητές θα ασκηθούν στη συνοπτική παρουσίαση ενός ζητήματος ανθρώπινης συμπαράστασης και αλληλεγγύης, στην αιτιολογημένη έκθεση της άποψής τους για την επίδραση της συμπαράστασης αυτής στην εξέλιξη του προβλήματος και στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης μέσα από τις υποθέσεις που θα κάνουν για τη διαφορετική εξέλιξη που θα μπορούσαν να έχουν τα πράγματα. Με το τελευταίο ζήτημα ίσως δοθεί η δυνατότητα να διατυπωθούν και εναλλακτικές απόψεις και να αναπτυχθεί σχετική συζήτηση.

 

Διαθεματική εργασία

Η διενέργεια έρευνας έχει ήδη διδαχτεί στην 3η ενότητα. O σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολισμού μπορεί να δει αν τα ερωτηματολόγια θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε επαρκή συμπεράσματα, ενώ από το μάθημα της Πληροφορικής και των Μαθηματικών θα αξιοποιηθούν οι γνώσεις που έχουν αποκτήσει οι μαθητές για την κατασκευή διαγραμμάτων. Για το μάθημα της Γλώσσας, η ερμηνεία των ευρημάτων αποτελεί άσκηση των μαθητών στην αιτιολογημένη έκθεση των συμπερασμάτων τους.

 

 

 


106

 

Kείμενο 1 O νεανικός ιδεαλισμός

εικ

Τα περισσότερα παιδιά που γνωρίζω, πλούσια ή φτωχά, επιθυμούν βαθιά να κάνουν κάτι σημαντικό στη ζωή τους. Μου μιλάνε για την επιθυμία τους να προστατεύσουν τα τροπικά δάση, να σώσουν τις θαλάσσιες χελώνες ή να βοηθήσουν παιδιά που ζουν στον δρόμο.

Τι συμβαίνει όμως με την πάροδο του χρόνου σ' αυτό τον ιδεαλισμό; Δυστυχώς, ακόμα και οι πιο ανεξάρτητοι νέοι υποκύπτουν συνήθως στα αδιάκοπα μηνύματα που παίρνουν από τον περίγυρό τους ότι η πρώτη προτεραιότητά τους θα πρέπει να είναι να κερδίσουν ένα υψηλό εισόδημα. Παρόλο που ποτέ δεν θα γίνω πλούσιος σχεδιάζοντας προγράμματα για τα άστεγα παιδιά, είχα την καλή τύχη να συνεργάζομαι με ανθρώπους απ' όλο τον κόσμο, οι οποίοι επέλεξαν να συμβάλουν σε κάτι θετικό παρά να αποκτήσουν πολλά χρήματα. Οι περισσότεροι έχουν πάθος για τη δουλειά τους και θεωρούν τυχερό τον εαυτό τους που πληρώνονται για να κάνουν κάτι το οποίο πιστεύουν. Και είναι επίσης από τους πιο ικανούς ανθρώπους στον πλανήτη. Γνωρίζω εθελοντές του Ερυθρού Σταυρού που μπορούν να κατασκευάσουν τα πάντα απ' το τίποτα, μιλούν με άνεση τέσσερις γλώσσες και γράφουν ποιήματα στον ελεύθερο χρόνο τους. Απαλλαγμένοι από την έγνοια της απόκτησης μεγάλου εισοδήματος, ζουν από μέρα σε μέρα και ταξιδεύουν ανάλαφροι. Τα παιδιά τους κοιμούνται σε αιώρες και συναναστρέφονται τα παιδιά των ντόπιων. Αντί να παίζουν με play stations, εξερευνούν μονοπάτια της ζούγκλας.

Πώς καταλήγουν οι άνθρωποι να εργάζονται σε μακρινές χώρες με οργανώσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων ή προστασίας του περιβάλλοντος; Οι περισσότεροι ακτιβιστές* λένε την ίδια ιστορία. Σε κάποια κρίσιμη στιγμή της ζωής τους, συνειδητοποίησαν ότι ανοιγόταν ένας άλλος δρόμος μπροστά τους. Εγώ βίωσα μια τέτοια στιγμή το 1984, σ' ένα σταθμό επείγουσας βοήθειας στην έρημο Ογκαντέν της Αιθιοπίας, περιτριγυρισμένος από παιδιά κάτισχνα, αλλά με απίστευτη δύναμη. Ορκίστηκα να μην τα ξεχάσω. Ποτέ όμως δεν συνάντησα κάποιον που να βίωσε τέτοιου είδους φώτιση ξαπλωμένος δίπλα σε μια πισίνα ή στα κλιματισμένα γραφεία ενός ουρανοξύστη. Το πρόβλημα είναι ότι σε πολύ λίγους νέους προτείνεται στην πράξη αυτή η εναλλακτική δυνατότητα.

Οι σπουδαστές κολεγίων και πανεπιστημίων συναγωνίζονται να γεμίσουν το βιογραφικό τους με εργασιακές εμπειρίες, δουλεύοντας αμισθί, σαν σκλάβοι, σε τράπεζες και δικηγορικά γραφεία. Μετά το πτυχίο, ο ανελκυστήρας οδηγεί κατευθείαν στον κόσμο των εταιρειών. Τα όνειρα για ηλιοβασιλέματα στην Κένυα γρήγορα αντικαθίστανται με σχέδια για γκολφ τα απογεύματα της Τετάρτης.

Επισκέπτομαι συχνά σχολεία σε διάφορες πόλεις όπου μιλώ για τη δουλειά μου με τα παιδιά του δρόμου. Σε πολλές περιπτώσεις, έχω επιστρέψει σε γυμνάσια όπου πριν από μερικά χρόνια είχα συναντήσει νέα παιδιά με σχέδια για να αλλάξουν τον κόσμο. Τι έγιναν αυτοί οι νέοι; Γονείς, φίλοι και δυνητικοί εργοδότες είχαν παρέμβει και η πλάστιγγα έγειρε προς την επιλογή μιας καλοπληρωμένης θέσης σε πολυεθνική εταιρεία. Ελπίζω, για το δικό τους καλό, οι νέοι αυτοί και οι νέες να μη σκέφτονται και πολύ το τίμημα που χρειάζεται να πληρώνουν για την επιλογή τους. Να μη σκέφτονται τα άστεγα παιδιά της Αφρικής, τους μικρούς αυτούς αγωνιστές της ζωής που θα μπορούσαν να γίνουν φίλοι τους και να τους προσφέρουν τις πιο βαθιές συγκινήσεις. Ή την υπέροχη διεθνή ομάδα με την οποία θα συνεργάζονταν, αν είχαν επιλέξει να δουλέψουν με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα ή τη Διεθνή Αμνηστία. Ελπίζω τα καινούρια τους τζιπ να τους παρηγορούν, και το αφεντικό τους να τους αφήνει ελεύθερα τα απογεύματα της Τετάρτης για γκολφ, όπως τους είχε υποσχεθεί.

 

Peter Dalglish, International Herald Tribune, αναδημοσίευση στην εφημ. H KΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 2001

 

* ακτιβιστής: άνθρωπος που πιστεύει στην αποτελεσματικότητα της δράσης και αναπτύσσει ενεργό δράση στο πλαίσιο μιας ομάδας προκειμένου να επιτευχθούν συγκεκριμένοι στόχοι.

 

δεσμός Το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού και Ερυθράς Ημισελήνου [πηγή: Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός]

δεσμός Γιατροί Χωρίς Σύνορα: Ποιοι είμαστε [πηγή: Γιατροί Χωρίς Σύνορα]

δεσμός Διεθνής Αμνηστία: Ποιοι είμαστε [πηγή: Διεθνής Αμνηστία]

δεσμός Ποιοι είναι οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα (βίντεο, 3:47min) [πηγή: κανάλι των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στο You Tube]

107

 

Eρωτήσεις κατανόησης

1 Ποια επιλογή έχει κάνει στη ζωή του ο συγγραφέας του κειμένου;

 

2 Τι θυσιάζουν και τι κερδίζουν όσοι αποφασίζουν να αφιερώσουν τη ζωή τους σε δραστηριότητες αλληλεγγύης προς τους αδύνατους και στον αγώνα για την υπεράσπιση οικουμενικών αγαθών;

 

3 Εντοπίστε τα σημεία του κειμένου όπου σας φαίνεται ότι ο λόγος είναι ειρωνικός.


Kείμενο 2 [Aν δώσεις…]

εικ

Αν δώσεις ένα ψάρι σ' έναν άνθρωπο,

θα φάει μια φορά.

Αν τον μάθεις να ψαρεύει,

θα τρώει σ' όλη του τη ζωή.

 

Αν τα σχέδιά σου είναι για ένα χρόνο, σπείρε σπόρους.

Αν είναι για δέκα χρόνια, φύτεψε δέντρο.

Αν είναι για εκατό χρόνια, μόρφωσε τον λαό.

Σπέρνοντας μια φορά σπόρους, σοδιάζεις μια φορά.

Φυτεύοντας ένα δέντρο, σοδιάζεις δέκα φορές.

Μορφώνοντας τον λαό, σοδιάζεις εκατό φορές.

 

Κουάνγκ-Τσέου, 4ος-3ος αι. π.Χ., Κίνα

 

δεσμός Ράντυαρντ Κίπλινγκ «Αν μπορείς» [πηγή: Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία Β΄ Λυκείου - Επιλογής]

 

Eρωτήσεις κατανόησης

1 Ποια είναι η καλύτερη βοήθεια που μπορεί κάποιος να προσφέρει στους συνανθρώπους του σύμφωνα με τον Κινέζο ποιητή;

 

2 Πιστεύετε ότι η πρότασή του έχει αξία σήμερα; • Mε ποιους τρόπους θα μπορούσε να εφαρμοστεί στον σύγχρονο κόσμο;


108

 

Kείμενο 3

 

eik

 

Quino, Mαφάλντα, εκδ. Παρά πέντε, 1991

 

δεσμός Μαφάλντα

Eρώτηση κατανόησης

 Ποιες μορφές «αλληλεγγύης» σατιρίζει το κόμικς;


Kείμενο 4 Πώς ξεκινά μια αποστολή;

εικ

Μόλις ξεσπάσει μια κρίση, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα στέλνουν μια έμπειρη ομάδα για διερευνητική αποστολή στην εν λόγω περιοχή. Η ομάδα αυτή θα εκτιμήσει τις ιατρικές και υγειονομικές ανάγκες, την τεχνική υποδομή, τις δυνατότητες μεταφοράς και αποθήκευσης του ιατροφαρμακευτικού υλικού, θα καταγράψει τους φυσικούς παράγοντες (πολιτικούς, γεωγραφικούς, κλιματολογικούς κ.λπ.) και θα καθορίσει τους στόχους και τις προτεραιότητες της επικείμενης αποστολής στη χώρα.

Αμέσως μετά τη διερευνητική αποστολή, η ομάδα θα ενημερώσει τα κεντρικά γραφεία σχετικά με τα αποτελέσματα και τις εκτιμήσεις που προέκυψαν από την επίσκεψη στην περιοχή. Αν παρθεί απόφαση να ξεκινήσει εκεί μια νέα αποστολή, μια συντονιστική ομάδα θα καθορίσει τον προϋπολογισμό που θα δαπανηθεί στην αποστολή, τον αριθμό των εθελοντών που θα συμμετάσχουν στο πρόγραμμα καθώς και τις ειδικότητές τους, τις προτεραιότητες τόσο στον ιατρικό όσο και στον τεχνικό τομέα και το είδος και την ποσότητα του εξοπλισμού που θα χρειαστούν οι ομάδες για τη λειτουργία του προγράμματος.

 

Ενημερωτικό φυλλάδιο της οργάνωσης Γιατροί Χωρίς Σύνορα, 2003

 

δεσμός Γιατροί Χωρίς Σύνορα (επίσημος δικτυακός τόπος)

δεσμός Παρακολουθήστε βίντεο σχετικά με τη δράση των Γιατρών Χωρίς Σύνορα από το κανάλι τους στο You Tube

 

Eρωτήσεις κατανόησης

1 Έχοντας υπόψη τις πληροφορίες του κειμένου, ποια γνώμη σχηματίζετε; • Για να γιατρευτούν οι πληγές του κόσμου φτάνουν οι καλές προθέσεις; • Τι άλλο χρειάζεται;

 

2 Ποιο είναι το μήνυμα του σκίτσου που συνοδεύει το κείμενο;



109

 

Β ΧΡOΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΥΠOΘΕΤΙΚΕΣ ΠΡOΤΑΣΕΙΣ

 

B1 Χρονικές προτάσεις

Kείμενο 5 Unicef

εικ

Έχετε σκεφτεί πως κάθε φορά που «βάζετε» τις ευχές στα αγαπημένα σας πρόσωπα να ταξιδέψουν πάνω σε μια κάρτα της Unicef, δίνετε ταυτόχρονα ένα γερό χτύπημα στις ασθένειες, στην πείνα, την αμάθεια και την παιδική εργασία; Ίσως το συνειδητοποιήσετε, αφού πρώτα μάθετε τι ακριβώς είναι και τι κάνει η Unicef. Για όσους από εσάς δεν το ξέρουν, πρόκειται για έναν οργανισμό που ίδρυσαν στις 11 Δεκεμβρίου 1946 τα Ηνωμένα Έθνη, ώστε να κάνουν κάτι για τις αμέτρητες στρατιές των παιδιών που υπήρξαν θύματα του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου. Στις μέρες μας η Unicef έχει πια παραρτήματα σε όλο τον κόσμο, που ασχολούνται με τη βελτίωση των συνθηκών ζωής των παιδιών στις υπό ανάπτυξη χώρες. Ένα από τα 145 αυτά παραρτήματα βρίσκεται στην Ελλάδα. Η Unicef έκανε την εμφάνισή της στη χώρα μας το 1947, λίγο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, όταν οι ελλείψεις σε τρόφιμα ήταν τεράστιες. Οι άνθρωποί της μοίραζαν γάλα στα μικρά Ελληνόπουλα, ενώ το 1950, όταν η χώρα υπέφερε από τους μεγάλους σεισμούς, η Unicef ήταν πάλι εκεί για να στηρίξει τα παιδιά με είδη πρώτης ανάγκης. Αργότερα, όταν η Ελλάδα βγήκε από τη λίστα των υπό ανάπτυξη χωρών αυτού του είδους, η βοήθεια σταμάτησε. Το 1977, ωστόσο, ιδρύθηκε η Ελληνική Επιτροπή Συνεργασίας (σήμερα Eλληνική Eθνική Eπιτροπή Unicef), με στόχο πλέον να ευαισθητοποιήσει τους Έλληνες στα προβλήματα των παιδιών άλλων λαών και να συνεισφέρει στα προγράμματα εκπαίδευσης, παροχής καθαρού νερού, εμβολιασμών, προστασίας των παιδιών του πολέμου και άλλα.

 

«Unicef, Η δράση της Unicef στην Ελλάδα – Πώς μπορώ να βοηθήσω;», περ. «Ερευνητές», εφημ. H KΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 1999 (διασκευή)

 

δεσμός Ηνωμένα Έθνη

δεσμός  Ελληνική Εθνική Επιτροπή UNICEF (επίσημος δικτυακός τόπος)

δεσμός  Πλανήτης Γη SOS. Τα παιδιά όλου του κόσμου (βίντεο, 29:59min) [πηγή: Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ]

δεσμός  Κοινωνικά Προβλήματα [πηγή: Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή Γ΄ Γυμνασίου]

δεσμός Η Διεθνής Κοινότητα [πηγή: Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή Γ΄ Γυμνασίου]

δεσμός Παρακολουθήστε βίντεο σχετικά με τη δράση της UNICEF από το κανάλι της Ελληνικής Εθνικής Επιτροπής της UNICEF στο You Tube

 

Aκούω και μιλώ

1. Βρείτε στα κείμενα τα ακόλουθα αποσπάσματα:

 

    α. «Σε κάποια κρίσιμη στιγμή της ζωής τους, συνειδητοποίησαν ότι ανοιγόταν ένας άλλος δρόμος μπροστά τους» (κείμενο 1)

    β. «γράφουν ποιήματα στον ελεύθερο χρόνο τους» (κείμενο 1)

    γ. «Μετά το πτυχίο, ο ανελκυστήρας οδηγεί κατευθείαν στον κόσμο των εταιρειών» (κείμενο 1)

    δ. «όταν η χώρα υπέφερε από τους μεγάλους σεισμούς, η Unicef ήταν πάλι εκεί» (κείμενο 5)

    ε. «Το 1977, ωστόσο, ιδρύθηκε η Ελληνική Επιτροπή Συνεργασίας» (κείμενο 5)

    ζ. «Αργότερα, όταν η Eλλάδα βγήκε από τη λίστα των υπό ανάπτυξη χωρών αυτού του είδους, η βοήθεια σταμάτησε» (κείμενο 5)

 

Υπογραμμίστε το μέρος κάθε αποσπάσματος που δηλώνει την έννοια του χρόνου. • Τα μέρη που υπογραμμίσατε ανήκουν σε πολλές διαφορετικές συντακτικές κατηγορίες (προθετικές φράσεις, επιρρήματα, πλάγιες πτώσεις ως προσδιορισμοί κ.λπ.). • Ποια από αυτά είναι δευτερεύουσες προτάσεις;

 

2. Προσπαθήστε να ξαναδιατυπώσετε τα παραπάνω αποσπάσματα αλλάζοντας το υπογραμμισμένο μέρος τους. • Για να δηλώσετε την έννοια του χρόνου, χρησιμοποιήστε λέξεις / φράσεις που να ανήκουν σε διαφορετική συντακτική κατηγορία από αυτήν του κάθε παραδείγματος.

 

Διαπιστώνω ότι:

Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να τοποθετήσουμε ένα γεγονός στον άξονα του χρόνου. Ένας από τους τρόπους αυτούς είναι οι δευτερεύουσες χρονικές προτάσεις με τις οποίες δηλώνεται η χρονική σχέση που υπάρχει ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα γεγονότα.

 

Oι δευτερεύουσες χρονικές προτάσεις είναι επιρρηματικές.

 

 

 

Χρονικές λέγονται οι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις που προσδιορίζουν χρονικά την πρόταση από την οποία εξαρτώνται.

Εισάγονται:

 

με τους χρονικούς συνδέσμους: όταν, σαν, ενώ, καθώς, αφού, αφότου, πριν (πριν να), μόλις, προτού, ώσπου, ωσότου, όσο που, όποτε, άμα ή με λέξεις και εκφράσεις που χρησιμοποιούνται ως χρονικοί σύνδεσμοι: όσο, ότι, εκεί που, όσο που να, έως ότου να, κάθε που κ.τ.λ.), π.χ.

Όταν έρθει ο πατέρας σου, θα του τα πω όλα.

Σαν έγινε είκοσι χρονών, έφυγε για την Αυστραλία.

● Όλη την ώρα μάλωναν,ενώ εγώ καθόμουν ήσυχος στο δωμάτιό μου.

Εκεί που πήγε να φτιάξει ο καιρός, χάλασε.

Έως ότου έρθει ο Νίκος, δεν παίζουμε κανένα παιχνίδι;

 

Δηλώνουν:

Η χρονική πρόταση σε σχέση με τον χρόνο που δηλώνεται στην πρόταση από την οποία εξαρτάται μπορεί να δηλώνει:

 

α. το σύγχρονο, δηλαδή η πράξη της χρονικής πρότασης γίνεται την ίδια στιγμή με την πράξη της πρότασης από την οποία εξαρτάται, π.χ.

Όταν δουλεύει, χαίρεται. (Την ίδια στιγμή δουλεύει και χαίρεται.)

 

β. το προτερόχρονο, δηλαδή η πράξη της χρονικής πρότασης έγινε πριν από την πράξη της πρότασης από την οποία εξαρτάται, π.χ.

Μόλις έμαθε τα γεγονότα, έφυγε τρέχοντας. (Πρώτα έμαθε τα γεγονότα και μετά έφυγε.)

 

γ. το υστερόχρονο, δηλαδή η πράξη της χρονικής πρότασης έγινε ή θα γίνει μετά από την πράξη της πρότασης από την οποία εξαρτάται, π.χ.

●Παίζω μπάλα έως ότου γυρίσει στο σπίτι η μαμά. (Τώρα παίζω, η μαμά θα έρθει αργόερα.)

 

Για να βρούμε τι δηλώνει η χρονική πρόταση, συγκρίνουμε την ενέργεια που δηλώνεται με το ρήμα της χρονικής με την ενέργεια που δηλώνεται με το ρήμα της κύριας, με σκοπό να διαπιστώσουμε πότε γίνεται η κάθε ενέργεια. Ανάλογα με τη χρονική βαθμίδα στην οποία γίνεται η ενέργεια της χρονικής την κατατάσσουμε σε μια από τις τρεις κατηγορίες. Μελέτησε τον επόμενο πίνακα:

 

η πράξη προηγείται γίνεται την ίδια στιγμή ακολουθεί
χρονική πρόταση   Όταν δουλεύει,  
πρόταση εξάρτησης   χαίρεται.  
       
χρονική πρόταση Μόλις έμαθε τα γεγονότα,    
πρόταση εξάρτησης   έφυγε τρέχοντας.  
       
χρονική πρόταση     έως ότου γυρίσει στο σπίτι η μαμά
πρόταση εξάρτησης   Παίζω μπάλα  

 

Εκφέρονται:

 

α. με απλή οριστική, όταν φανερώνουν ένα ορισμένο και πραγματικό γεγονός, π.χ.

● Καθώς ξεκινούσα για το σχολείο, συνάντησα τον Παναγιώτη.

 

β. με δυνητική οριστική, όταν φανερώνουν κάτι δυνατό ή ενδεχόμενο στο παρελθόν, π.χ.

● Όταν θα έφτανε στο σπίτι, θα έβρισκε τα δώρα.

 

γ. με υποτακτική. Διακρίνουμε δύο υποπεριπτώσεις:

1. με υποτακτική αορίστου, όταν φανερώνουν μια πράξη προσδοκώμενη, π.χ.

● Όταν το δεις αυτό, θα τα ξεχάσεις όλα.

● Όταν τελειώσεις το διάβασμα, θα πάμε για ψώνια.

 

2. με υποτακτική ενεστώτα ή αόριστου, όταν φανερώνουν μια πράξη αορίστως επαναλαμβανόμενη, π.χ.

● Όταν θέλω, γίνομαι άγγελος.

● Όταν ένας άνθρωπος χάσει τη γαλήνη του, τα χάνει όλα.

 

 

 

110

 

3. Βρείτε τις χρονικές προτάσεις του κειμένου 3. • Προσπαθήστε να δηλώσετε τη χρονική σχέση με άλλους τρόπους.

 

4. Βρείτε στο κείμενο 5 τα αποσπάσματα που ακολουθούν.

    α. «κάθε φορά που «βάζετε» τις ευχές στα αγαπημένα σας πρόσωπα να ταξιδέψουν πάνω σε μια κάρτα της Unicef, δίνετε ταυτόχρονα ένα γερό χτύπημα στις ασθένειες, στην πείνα, την αμάθεια και την παιδική εργασία;»

    β. «Ίσως το συνειδητοποιήσετε, αφού πρώτα μάθετε τι ακριβώς είναι και τι κάνει η Unicef»

• Ποιες είναι οι δύο ενέργειες που δηλώνονται σε καθένα από αυτά; • Ποια χρονική σχέση τις συνδέει; • Ποια ενέργεια προηγείται και ποια ακολουθεί;

 

Σύρε τον πίνακα, για να δεις και τις υπόλοιπες στήλες.

Δηλώνεται η ενέργειαΧρονική σχέση ΠροηγείταιΑκολουθεί
    
    

 

5. Επαναδιατυπώστε το απόσπασμα β' της παραπάνω δραστηριότητας χρησιμοποιώντας τις λέξεις: πριν να αντί για τις λέξεις: αφού πρώτα. • Μη διστάσετε να κάνετε όσες αλλαγές χρειάζονται. Προσέξτε όμως να μην αλλάξετε το νόημα του αποσπάσματος. • Tι διαπιστώνετε;

Απάντηση:

 

 

Mαθαίνω ότι:

Το γεγονός που δηλώνεται με τη δευτερεύουσα χρονική πρόταση μπορεί να συμβαίνει ταυτόχρονα ή πριν (προτερόχρονο) ή μετά (υστερόχρονο) από εκείνο που δηλώνεται με την κύρια πρόταση.

 

Για να δηλώσουμε τη διαφορετική χρονική σχέση, χρησιμοποιούμε διαφορετικούς χρονικούς συνδέσμους.

Ταυτόχρονο: εκεί που, ενώ, ενόσω, καθώς, όσο, όποτε, όταν, σαν

Προτερόχρονο: άμα, αφού, αφότου, μόλις, μετά που, όποτε, όταν, σαν

Υστερόχρονο: μέχρι να / που, όσο να / που, πριν (να), προτού (να), ωσότου (να), ώσπου (να), όποτε, όταν

 

Kείμενο 6 [Γράμμα από τη Σομαλία]

Ας πούμε ότι σιγά σιγά μπαίνουμε σε μια ρουτίνα! Όχι ότι οι γκαντεμιές σταμάτησαν, απλά η κατάσταση φαίνεται πιο σταθερή.

Για να μη λες όμως ότι μόνο γκρίνια ακούς από μένα (στο κάτω κάτω, τι φταίω εγώ αν βρέθηκα, ψαρούκλα όντας, στο μάτι του κυκλώνα, πρώτη αποστολή στη Σομαλία), υπάρχουν και καλά νέα...

Κατ' αρχάς, η ομάδα που απέμεινε είναι καινούρια και επίσης αναμένονται και νέες αφίξεις, όπερ σημαίνει νέο αίμα και ενέργεια. Αρκετά πια με την κούραση των προηγουμένων και τους συνεχείς αποχαιρετισμούς!

Έπειτα (που είναι και το σπουδαιότερο) το πρόγραμμα βαδίζει καλά και τα παιδάκια στρογγυλεύουν και χαμογελάνε: Ζουμπουρλούδικα ζουμπουρλούδικα, αρχίζουν και κάνουν μαγουλάκια και όταν δεν κουβαλάω το στηθοσκόπιο και το ωτοσκόπιο, ξεθαρεύουν και δεν κλαίνε, παρά το ότι είμαι ένας άσχημος μουζούνγκου (δηλ. λευκός) με γυαλιά και ξασπρισμένο δέρμα.

Ύστερα, έχουμε και χρόνο για μια μπύρα στο ποτάμι χαζεύοντας τους κροκόδειλους και τους ιπποπόταμους και τις Κυριακές πάμε στην αγορά για μάνγκο και παπάγια και λαχανικά και κάνουμε παζάρια. [...]

εικ

Παρά το γεγονός ότι μου τη σπάνε οι σοβινισμοί υπάρχουν κάποια πράγματα που μου λείπουν απ' την Ελλάδα: η ΘΑΛΑΣΣΑ, το ελαιόλαδο, η φέτα, το ξενύχτι και τα ελληνικά ως γλώσσα και ως ήχος (μπούχτισα τα ισπανικά μέρα νύχτα, αν και τώρα τα ψιλοκαταλαβαίνω).

Πολλούς χαιρετισμούς σε όλους εκεί, κι αυτούς που ξέρω και αυτούς που δεν ξέρω.

 

Φιλάκια, Πέτρος

 

Πέτρος Ισαακίδης, γιατρός, μέλος της αποστολής των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη Σομαλία, ενημερωτικό φυλλάδιο της οργάνωσης, 2003

 

δεσμός Σομαλία

δεσμός  «Σομαλία: σπαράσσεται από την αναρχία και το χάος» [πηγή: Γιατροί Χωρίς Σύνορα]

δεσμός «Σομαλία: Πέθαναν από την πείνα 29.000 παιδιά σε τρεις μήνες» [πηγή: εφημ. Τα Νέα online]

111

 

Aκούω και μιλώ

Σε ποιον νομίζετε ότι απευθύνει το γράμμα του ο γιατρός; • Με ποιο σκοπό το έγραψε; • Αιτιολογήστε την απάντησή σας.

 

 

Διαβάζω και γράφω

1. Υποθέστε ότι ο γιατρός του κειμένου 6 γράφει μια επιστολή

 

εικ

α. προς τους υπευθύνους του ελληνικού γραφείου των «Γιατρών Χωρίς Σύνορα» για να τους ενημερώσει σχετικά με την αποστολή και

β. προς μια ελληνική εφημερίδα για την ενημέρωση των αναγνωστών της.

 

• Πώς θα ήταν οι επιστολές αυτές; • Επιλέξτε ο καθένας έναν από τους δύο τύπους επιστολής και γράψτε ένα σύντομο κείμενο (200-250 λέξεις). • Διαβάστε τα κείμενά σας στην τάξη • Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές παρατηρείτε ανάμεσα στους τρεις τύπους της επιστολής, τους δύο που γράψατε και τον τρίτο του κειμένου 6; • Εξηγήστε τις διαφοροποιήσεις που επιφέρατε στο αρχικό κείμενο γράφοντας το δικό σας.

 

2. Ένα από τα χιλιάδες παιδιά της Λιβερίας που παγιδεύτηκαν και εξαναγκάστηκαν να πάρουν μέρος στην εμφύλια αιματοχυσία που συγκλόνισε αυτή την αφρικανική χώρα στις αρχές της δεκαετίας του 2000 αφηγείται την ιστορία του. Παρακάτω σας δίνεται η αφήγησή του, από την οποία έχουν αφαιρεθεί όλες οι ενδείξεις του χρόνου. • Αφού τη διαβάσετε, προσπαθήστε να την αποκαταστήσετε βάζοντας τις χρονικές ενδείξεις που σας δίνονται ανακατεμένες στη β΄ στήλη, στη σωστή τους θέση.

 

Σύρε τον πίνακα, για να δεις και τις υπόλοιπες στήλες.

ΑφήγησηΧρονικές ενδείξεις
Ένας φίλος μού πρότεινε να πάμε μια βόλτα. Συναντήσαμε ένα φορτηγό φορτωμένο με μια οπλισμένη ομάδα κυβερνητικών στρατιωτών που πήγαιναν στο μέτωπο. Ο φίλος μου πρότεινε να μπούμε στο φορτηγό και μπήκαμε. Νόμιζα πως θα πάμε βόλτα. Κατάλαβα πόσο δύσκολο ήταν να αποδράσω, αφού ήμουν περιτριγυρισμένος από ένοπλους άντρες. Ο διοικητής μάς είπε να σκοτώνουμε όποιον μας φαινόταν ότι κάνει πλιάτσικο.

Σκοτώσαμε ή τραυματίσαμε τους περισσότερους φίλους μας. Βγήκα από αυτήν τη φοβερή κατάσταση. Θέλω να πω στους φίλους μου που κρατάνε ακόμη όπλα να τα αφήσουν και να πάνε στο σχολείο.

Robert Smith, 14 ετών από τη Λιβερία, περ. ActionAid Ελλάς, Oκτώβριος-Δεκέμβριος 2003 (διασκευή)
– Σήμερα
– Όταν συνάντησα τους ανθρώπους της ActionAid
– Ένα πρωί που ήμουν σπίτι μου
– Εκεί που περπατούσαμε
– Σιγά σιγά
– Στην αρχή
– Τότε
– Όταν φτάσαμε στο μέτωπο του πολέμου
– Τις φοβερές εκείνες μέρες

 

1. • Αξιολογήστε τις δύο εκδοχές της αφήγησης. • Ποια σας φαίνεται καλύτερη και γιατί;

 

δεσμός Λιβερία (μπορείτε να δείτε και 3 τα βίντεο από το Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ που προτείνονται στο τέλος του άρθρου)

δεσμός ActionAid (επίσημος δικτυακός τόπος)

Διαπιστώνω ότι:

Όταν θέλουμε να αφηγηθούμε κάτι (γραπτά ή προφορικά), οι προσδιορισμοί του χρόνου και οι δευτερεύουσες χρονικές προτάσεις μάς είναι πολύ χρήσιμες στην οργάνωση του λόγου μας και βοηθούν τον αναγνώστη / ακροατή να παρακολουθεί τη ροή της αφήγησης και να κατανοεί τις σχέσεις ανάμεσα στα γεγονότα.

 

 

 

112

 

B2   Υποθετικές προτάσεις

Aκούω και μιλώ

1. Στους τέσσερις πρώτους στίχους του κειμένου 2 υπάρχουν δύο ζεύγη προτάσεων. • Ποια σχέση βλέπετε να συνδέει τις προτάσεις του κάθε ζευγαριού;

Απάντηση:

 

2. Βρείτε ζευγάρια προτάσεων με την ίδια σχέση στη δεύτερη στροφή του ίδιου κειμένου.

Απάντηση:

 

3. Υπογραμμίστε τα ρήματα των προτάσεων που εντοπίσατε στις δύο παραπάνω δραστηριότητες και αναγνωρίστε τον χρόνο και την έγκλιση στην οποία βρίσκεται το καθένα.

Απάντηση:

 

4. Στο δεύτερο ζευγάρι προτάσεων της πρώτης στροφής αλλάξτε τους χρόνους των ρημάτων. • Χρησιμοποιήστε τύπους του παρατατικού και του υπερσυντέλικου. • Ξαναδιαβάστε ολόκληρη τη στροφή. • Ποια διαφορά προκύπτει στη σημασία;

Απάντηση:

 

Mαθαίνω ότι:

Ένα ζευγάρι προτάσεων, στο οποίο η μία πρόταση αποτελεί όρο για να ισχύσει η άλλη, είναι ένας υποθετικός λόγος. Η πρόταση η οποία περιέχει τον όρο που πρέπει να ισχύει για να γίνει αυτό που δηλώνει η άλλη ονομάζεται υπόθεση. Η πρόταση που προσδιορίζεται από αυτήν λέγεται απόδοση.

 

Σύρε τον πίνακα, για να δεις και τις υπόλοιπες στήλες.

Αν δώσεις ένα ψάρι…   θα φάει μια φορά    
  +   = υποθετικός λόγος
υπόθεση   απόδοση    

 

Oι υποθετικές προτάσεις είναι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις και εισάγονται συνήθως με τον σύνδεσμο αν. Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να εισάγονται και με άλλες λέξεις, όπως: άμα, έτσι και, σε περίπτωση που.

 

Υπάρχουν δύο είδη υποθετικών λόγων:

 

αυτοί που εκφράζουν το πραγματικό, δηλαδή αν αληθεύει η υπόθεση, τότε αληθεύει και η απόδοση

αυτοί που εκφράζουν το αντίθετο του πραγματικού, δηλαδή καταστάσεις στις οποίες η υπόθεση δεν έχει πραγματοποιηθεί στο παρελθόν (ή πιθανότατα δεν θα πραγματοποιηθεί ούτε στο μέλλον) και κατά συνέπεια το περιεχόμενο της απόδοσης είναι επίσης απραγματοποίητο (ή ελάχιστα πιθανό να πραγματοποιηθεί).

Παραδείγματα:

    α. Αν δώσεις ένα ψάρι…, θα φάει… (πραγματικό)

    β. Αν είχες δώσει ένα ψάρι… θα είχε φάει… (αντίθετο του πραγματικού)

 

 

 

Υποθετικές λέγονται οι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις που περιέχουν την προϋπόθεση που πρέπει να ισχύει για να γίνει αυτό που δηλώνει η πρόταση από την οποία εξαρτώνται και την οποία προσδιορίζουν.

 

Εισάγονται:

 

με τον υποθετικό σύνδεσμο αν, (εάν), ή και με τους χρονικούς συνδέσμους σαν, άμα ή κάποτε και με τον σύνδεσμο να, π.χ.

Αν φύγεις εσύ, θα φύγω κι εγώ.

Σαν χάσει ο άνθρωπος την τιμή, τι τη θέλει τη ζωή.

Άμα δεν διαβάσεις τα μαθήματά σου, δεν θα πάμε πουθενά.

Να μην το έβλεπα ο ίδιος, δεν θα το πίστευα.

 

Υπόθεση - απόδοση > υποθετικός λόγος

 

Η υποθετική πρόταση λέγεται και υπόθεση, ενώ η πρόταση που προσδιορίζεται από αυτήν λέγεται απόδοση. Και οι δύο μαζί λέγονται υποθετικός λόγος.

 

Αν φύγεις εσύ, θα φύγω κι εγώ.
υπόθεση απόδοση
υποθετικός λόγος

 

Πολλές προτάσεις που εισάγονται με το αν δεν είναι υποθέσεις και δεν υπάρχει πραγματικός υποθετικός λόγος. Χρησιμοποιούνται κυρίως ως ρητορικές εκφράσεις για να δηλωθεί:

 

α. παρομοίωση: Από τότε αν τον είδες εσύ, τον είδα κι εγώ (αντί του: όσο τον είδες εσύ...)

β. έντονη αντίθεση: Αν τα μαλλιά μου άσπρισαν, η καρδιά μου είναι νέα.

γ. αιτία: Δεν απελπίστηκε, αν δεν τα κατάφερε με την πρώτη φορά (αντί του: επειδή δεν τα κατάφερε με την πρώτη φορά).

δ. αποτέλεσμα: Αν τρώει τώρα ήσυχα ψωμί, αφορμή είναι η αδερφή του (αντί του: η αδερφή του είναι αφορμή, ώστε να τρώει τώρα...)

ε. ανάπτυξη του αόριστου νοήματος: Αν είμαι σήμερα κάτι, το χρωστώ στον πατέρα μου (αντί του: το ότι είμαι σήμερα κάτι...).  Η υπόθεση στην περίπτωση αυτή ισοδυναμεί με ειδική πρόταση με το άρθρο.

στ. απειλή: Αν σε πιάσω... (συνήθως χωρίς την απόδοση)

 

Σε παλαιότερα συντακτικά οι υποθετικοί λόγοι ανάλογα με τη σημασία τους διακρίνονταν σε πέντε είδη:

 

 

είδος δηλώνει παράδειγμα
α' είδος το πραγματικό Αν θέλει, φεύγει και τώρα αμέσως.
β' είδος το αντίθετο του πραγματικού Αν με άκουγες, τώρα δεν θα υπέφερες
γ' είδος απλή σκέψη Αν δούλευες περισσότερο, θα πλούτιζες
δ' είδος το προσδοκώμενο Αν σας το πω, θα γελάσετε.
ε' είδος το αορίστως επαναλαμβανόμενο Αν δεν βρέξεις τα πόδια σου, ψάρι δεν τρως.

 

Στη συνέχεια γίνεται μια σύντομη παρουσίασή τους.

 

α' είδος, το πραγματικό

 

Στο α' είδος η υπόθεση θεωρείται ως κάτι πραγματικό, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι όντως πραγματικό.

Η υπόθεση εκφέρεται με οριστική οποιουδήποτε χρόνου και η απόδοση σε οποιαδήποτε έγκλιση, π.χ.

Αν θέλει, φεύγει και τώρα αμέσως.

Αν θα πας εσύ, θα πάω κι εγώ.

 

β' είδος, το αντίθετο του πραγματικού

 

Στο β' είδος η υπόθεση θεωρείται ως κάτι αντίθετο του πραγματικού, κάτι που δεν έγινε ή δεν γίνεται ποτέ.

Η υπόθεση εκφέρεται με οριστική παρατατικού ή υπερσυντέλικου (ποτέ αόριστου) και η απόδοση με δυνητική έγκλιση, π.χ.

Αν με άκουγες, τώρα δεν θα υπέφερες.

Αν δεν κρυβόσουν, θα σε έβλεπα.

Να ήταν η ζήλεια ψώρα, θα κόλλαγε όλη η χώρα. (Αν ήταν η ζήλεια...)

 

γ' είδος, απλή σκέψη

 

Στο γ' είδος η υπόθεση θεωρείται ως απλή σκέψη, χωρίς να εξετάζεται αν πρόκειται ή μπορεί να πραγματοποιηθεί ή όχι.

Η υπόθεση εκφέρεται με οριστική παρατατικού και η απόδοση με δυνητική οριστική (παρατατικού) και σπάνια με οριστική μέλλοντα, π.χ.

Αν δούλευες περισσότερο, θα πλούτιζες. (δυνητική οριστική)

Αν πήγαινες κι εσύ μαζί, θα είμαι ήσυχος. (οριστική μέλλοντα)

 

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ

Οι υποθετικοί λόγοι του γ' είδους δεν διαφέρουν μορφολογικά από τους υποθετικούς λόγους του β' είδους. Η διαφορά τους βρίσκεται στο ότι δεν αναφέρονται και στο παρελθόν, όπως του β' είδους, ούτε φανερώνουν κάτι το αδύνατο ή απραγματοποίητο.

 

 

δ' είδος, το προσδοκώμενο

 

Στο δ' είδος η υπόθεση θεωρείται ως κάτι το προσδοκώμενο ή ενδεχόμενο να γίνει.

Η υπόθεση εκφέρεται με υποτακτική αορίστου (σπάνια παρακειμένου) και η απόδοση κανονικά σε οριστική μέλλοντα ή σε προστακτική ή με κάποια έκφραση με μελλοντική σημασία, π.χ.

Αν σας το πω, θα γελάσετε.

Αν τον ξαναδείς, γράψε μου.

Αν ως το καλοκαίρι δεν έχεις πάρει το δίπλωμα, μην περιμένεις τίποτα από μένα.

 

ε' είδος, το αορίστως επαναλαμβανόμενο

 

Στο ε' είδος η υπόθεση θεωρείται ως κάτι το αορίστως επαναλαμβανόμενο σε οποιαδήποτε χρονική περίοδο (παρελθόν, παρόν, μέλλον).

Η υπόθεση εκφέρεται με υποτακτική αορίστου (σπάνια ενεστώτα ή παρακειμένου) και η απόδοση σε οριστική ενεστώτα.π.χ.

Αν δεν βρέξεις τα πόδια σου, ψάρι δεν τρως.

Αν χάσει ο άνθρωπος την τιμή του, τι τη θέλει τη ζωή του.

 

 

Παρατηρήσεις στους υποθετικούς λόγους

 

1η. Δύο ή περισσότερες υποθετικές προτάσεις μπορεί να έχουν μια κοινή απόδοση και μεταξύ τους να βρίσκονται σε διαζευκτική σχέση. Οι υποθετικές αυτές προτάσεις εισάγονται κανονικά με το είτε - είτε ή το κι αν - κι αν, όταν πρόκειται να δηλωθεί αδιαφορία, και με το και να - και να, όταν πρόκειται να δηλωθεί παραχώρηση, π.χ.

Είτε το θέλει, είτε δεν το θέλει, αυτό θα γίνει.

Κι αν κλαις, κι αν δεν κλαις, εμένα το ίδιο μου κάνει.

Και να φταις και να μη φταις, εσένα θα κατηγορήσουν.

 

2η. Πολλές φορές στους υποθετικούς λόγους μπορεί να λείπει η υπόθεση ή η απόδοση, εφόσον εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα ή υποδηλώνεται από κάποια λέξη της πρότασης, συνήθως από κάποιο επίρρημα ή επιρρηματική φράση ή επιφώνημα.

Θα πάμε εκδρομή; Αν δεν βρέξει... (αντί του: Αν δεν βρέξει, θα πάμε εκδρομή < η απόδοση παραλείπεται γιατί εννοείται εύκολα)

Να διαβάζεις· μόνο έτσι μπορεί να μάθεις. (αντί του: αν διαβάζεις, μπορεί να μάθεις < η υπόθεση παραλείπεται γιατί εννοείται εύκολα. Παράλληλα συνοδεύεται και από τη λέξη έτσι.)

 

 

 

5. Δύο ομιλητές κάνουν παρόμοιες διαπιστώσεις:

 

Ο Α λέει: «Αν ο αναπτυγμένος κόσμος διέθετε ελάχιστο μέρος του πλούτου του για να βοηθήσει στην ανάπτυξη της Αφρικής, το πρόβλημα θα λυνόταν».

 

Ο Β λέει: «Αν ο αναπτυγμένος κόσμος είχε διαθέσει ελάχιστο μέρος του πλούτου του για να βοηθήσει στην ανάπτυξη της Aφρικής, το πρόβλημα θα είχε λυθεί».

 

Και οι δύο ομιλητές χρησιμοποιούν υποθετικούς λόγους αντίθετους του πραγματικού. Βρίσκετε όμως κάποια διαφορά στο νόημα των διαπιστώσεών τους; • Ποιος άραγε από τους δύο ομιλητές σάς φαίνεται πιο αισιόδοξος; • Tι συμπέρασμα βγάζετε;

 

113

 

Διαβάζω και γράφω

1. Στην τελευταία παράγραφο του κειμένου 1 βρείτε έναν υποθετικό λόγο. • Ξεχωρίστε την υπόθεση και την απόδοσή του. • Βρείτε σε ποιο είδος ανήκει.

Απάντηση:

 

2. Μετατρέψτε τον υποθετικό λόγο που βρήκατε στην προηγούμενη δραστηριότητα σε υποθετικό λόγο του άλλου είδους.

Απάντηση:

 

3. Στο κείμενο 2 μετατρέψτε τους τρεις τελευταίους στίχους σε υποθετικούς λόγους διατηρώντας το νόημά τους. • Σε ποια λέξη του κειμένου 2 αντιστοιχεί καθεμιά από τις υποθετικές προτάσεις που σχηματίσατε; • Τι συμπέρασμα μπορείτε να βγάλετε από την αντιστοίχιση που κάνατε;

Απάντηση:

 

 

Kείμενο 7 [Μη Κυβερνητικοί Oργανισμοί (ΜΚO) στο Διαδίκτυο]

εικ

Όπως όλοι οι οργανισμοί έτσι και οι Μη Κυβερνητικοί έχουν αναπτύξει τα τελευταία χρόνια μια έντονη δικτυακή παρουσία. Μπορείτε να βρείτε άφθονες ιστοσελίδες για ανθρωπιστικά θέματα και θέματα ανθρώπινων δικαιωμάτων που έχουν δημιουργηθεί είτε από απλούς πολίτες είτε από ΜΚΟ είτε από θεσμικούς οργανισμούς.

Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα δεν θα μπορούσαν να λείπουν από αυτό το παγκόσμιο χωριό. Οι σελίδες του ελληνικού τμήματος «κατοικούν» στη διεύθυνση www.msf.gr όπου μπορείτε να βρείτε τις τελευταίες πληροφορίες από τις αποστολές της οργάνωσης, τα τελευταία νέα τους από όλο τον κόσμο, διευθύνσεις ιστοσελίδων άλλων τμημάτων της οργάνωσης, άρθρα, δελτία τύπου κ.λπ. Υπάρχει και ειδικά αφιερωμένη σελίδα στα σχολεία και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα! Περιμένουμε λοιπόν τα μηνύματά σας για να επικοινωνούμε... ηλεκτρονικά! […]

Το ACTIONAID είναι μια από τις μεγαλύτερες οργανώσεις αρωγής στη Μεγάλη Βρετανία. Αν μείνουμε στη Γηραιά Αλβιώνα, θα βρούμε το site της Oxfam που είναι μια ένωση 11 αυτόνομων ΜΚΟ που αγωνίζονται για την εξάλειψη της φτώχειας και της αδικίας από τον πλανήτη.

Στον τομέα των ανθρώπινων δικαιωμάτων θα βρούμε το site της Διεθνούς Αμνηστίας Amnesty International (AI) με πολύ σημαντικές πληροφορίες σχετικά με την καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, τις εξαφανίσεις πολιτικών προσώπων, τους βασανισμούς και τις κακοποιήσεις και το site του Human Rights Watch, του γνωστού δικτύου παρακολούθησης της κατάστασης των ανθρώπινων δικαιωμάτων σε διάφορες χώρες. […]

Και βέβαια, αν κάποιος αναζητά περισσότερες πληροφορίες για το ίδιο θέμα, θα βρει ένα πλούσιο ευρετήριο με σελίδες οργανισμών αλλά και απλών πολιτών για τα ανθρώπινα δικαιώματα Index of human rights Internet sites. (σ.σ. ανύπαρκτος ιστότοπος)

Αν θέλετε επίσης να λαμβάνετε τακτικά νέα από τον χώρο αυτό, η εγγραφή σας στην παρακάτω Mailing List θα σας αποζημιώσει […]

Αν βρίσκετε τα παραπάνω ενδιαφέροντα και θέλετε να λαμβάνετε στο ηλεκτρονικό σας ταχυδρομείο συχνά πληροφορίες, στις διευθύνσεις (σ.σ. ανύπαρκτος ιστότοπος) και (σ.σ. ανύπαρκτος ιστότοπος) θα βρείτε ό,τι είδους λίστα θεμάτων θέλετε. Απλά ψάξτε!

 

Ηλίας Παυλόπουλος, Network Administrator, ενημερωτικό φυλλάδιο της οργάνωσης Γιατροί Χωρίς Σύνορα, 2003

 

δεσμός Μη κυβερνητική οργάνωση

δεσμός ActionAid Ελλάς (επίσημος δικτυακός τόπος)

δεσμός Διεθνής Αμνηστία - Ελληνικό Τμήμα (επίσημος δικτυακός τόπος)

δεσμός Οργανισμοί Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων [πηγή: Ενωμένοι για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα]

 

Aκούω και μιλώ

1. Ποιοι από τους Μη Κυβερνητικούς Οργανισμούς (ΜΚΟ) που αναφέρονται στο κείμενο σας ήταν γνωστοί και ποιους τους ακούσατε τώρα για πρώτη φορά; • Μιλήστε στην τάξη γι' αυτούς που γνωρίζετε καλύτερα.

 

2. Βρείτε και υπογραμμίστε όλους τους υποθετικούς λόγους του κειμένου 7. • Σε ποιο είδος ανήκουν;

 

114

 

Διαβάζω και γράφω

1. Ένας φίλος σας ισχυρίζεται ότι δεν συμμετέχει σε καμία οργάνωση για την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων, επειδή δεν ξέρει αρκετά πράγματα γι' αυτές. Ο ισχυρισμός του δεν σας πείθει. • Απαντήστε του χρησιμοποιώντας τους υποθετικούς λόγους που εντοπίσατε στην προηγούμενη δραστηριότητα, αφού τους μετασχηματίσετε κατάλληλα.

 

2. Μελετήστε προσεκτικά τις υποθετικές προτάσεις που ακολουθούν και σκεφτείτε τι άλλο υποδηλώνουν. • Κάντε τις σωστές αντιστοιχίσεις.

 

Σύρε τον πίνακα, για να δεις και τις υπόλοιπες στήλες.

 Αν υπάρχουν στον κόσμο πολλοί πρόσφυγες, είναι επειδή παραβιάζονται σε πολλές περιοχές τα ανθρώπινα δικαιώματα.α. έντονη αντίθεση
2. Αν οι δυσκολίες φαίνονταν ανυπέρβλητες, οι εθελοντές γιατροί ήταν μαχητές.β. απειλή
α. έντονη αντίθεσηγ. ευγένεια
4. Έτσι και αδιαφορήσουμε για τα προβλήματα του Τρίτου Κόσμου, το μέλλον του πλανήτη μας κινδυνεύει.δ. αποτέλεσμα
5. Αν δεν σου κάνει κόπο, στείλε μου τις ηλεκτρονικές διευθύνσεις των ΜΚΟ.ε. επεξήγηση

 

 

Διαπιστώνω ότι:

Kάποτε οι υποθετικές προτάσεις μπορεί να υποδηλώνουν και κάτι άλλο πέρα από υπόθεση, όπως:

έντονη αντίθεση, απειλή, αποτέλεσμα, επεξήγηση, αναλογία-παρομοίωση, αιτία κ.λπ.

 

 

Aκούω και μιλώ

1. Τι είδους δευτερεύουσες προτάσεις είναι υπογραμμισμένες στα παραδείγματα που ακολουθούν:

    α. Όταν όλοι οι άνθρωποι του κόσμου εξασφαλίσουν τα απαραίτητα για την επιβίωσή τους, τότε μόνο υπάρχει ελπίδα για την ειρήνη.

    β. Όταν ξεσπάσει μια κρίση, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα στέλνουν μια έμπειρη ομάδα για διερευνητική αποστολή.

Απάντηση:

 

2. Οι παραπάνω υπογραμμισμένες προτάσεις δηλώνουν προτερόχρονο, υστερόχρονο ή ταυτόχρονο;

Απάντηση:

 

3. Αντικαταστήστε τον σύνδεσμο όταν με μια από τις λέξεις που εισάγουν υποθετικές προτάσεις. • Νομίζετε ότι το νόημα ανατρέπεται ή μένει περίπου ίδιο; • Τι συμπέρασμα βγάζετε;

Απάντηση:

 

 

Συμπεραίνω ότι:

Oι χρονικές προτάσεις που δηλώνουν το προτερόχρονο πολύ συχνά δηλώνουν και κάποια προϋπόθεση. Είναι δηλαδή χρονικοϋποθετικές.

 

 


 

115

 

Γ YΠΩNYMA – OPIΣMOΣ

Aκούω και μιλώ

1. Διαγράψτε το στοιχείο που δεν ταιριάζει με τα υπόλοιπα:

Γιατροί Χωρίς Σύνορα, Διεθνής Αμνηστία, Ευρωπαϊκή Ένωση, Ερυθρός Σταυρός

• Bρείτε έναν όρο που περιέχει όλα τα στοιχεία που απέμειναν.

2. Αντιστοιχίστε κάθε στοιχείο σε έναν κύκλο.

 

εικ

ΑctionAid

Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις

ActionAid Ελλάς

 

 

Mαθαίνω ότι:

Υπάρχουν λέξεις ή φράσεις των οποίων η σημασία συμπεριλαμβάνεται μέσα στην έννοια μιας άλλης λέξης ή φράσης. Αυτές οι λέξεις λέγονται υπώνυμά της.

Π.χ. γιατρός – παιδίατρος

 

 

3. Βέβαια, μία λέξη μπορεί να έχει πολλά υπώνυμα. Βρείτε υπώνυμα της λέξης έγχορδα.

 

Απάντηση

 

 

Διαβάζω και γράφω

1. Στο κείμενο 5 βρήκαμε τις λέξεις: τρόφιμα, ασθένειες, λαών. Γράψτε όσα περισσότερα υπώνυμα αυτών των λέξεων μπορείτε.

Απάντηση

 

2. Στο ίδιο κείμενο βρήκαμε τις λέξεις: ασθένειες, πείνα, αμάθεια, παιδική εργασία. Ποιας λέξης υπώνυμα μπορείτε να τις θεωρήσετε όλες αυτές;

Απάντηση

 


Γ2   Oρισμός

 

Aκούω και μιλώ

1. Αναφέρετε και γράψτε στον πίνακα όλες τις περιπτώσεις εθελοντικής δράσης που γνωρίζετε στην Ελλάδα και στον κόσμο.

Απάντηση

2. Συζητήστε ποια είναι τα κοινά γνωρίσματα όλων αυτών των εθελοντών και των δράσεων που αναπτύσσουν.

Απάντηση

3. Διαβάστε παρακάτω πώς ορίζει το λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γιώργου Μπαμπινιώτη τη λέξη εθελοντισμός και σκεφτείτε: όλες οι δράσεις που αναφέρατε προηγουμένως μπορούν να περιληφθούν στην περιγραφή της έννοιας που δίνει το λεξικό και γιατί; • Ποιες προϋποθέσεις εκπληρώνουν;

Απάντηση

 

εθελοντισμός (ο) η οργανωμένη προσφορά υπηρεσιών στο κοινωνικό σύνολο χωρίς την απαίτηση ανταλλάγματος.

 

 

δεσμός Εθελοντισμός

 

4. Έχοντας υπόψη σας τον ορισμό της λέξης εθελοντισμός που διαβάσατε προηγουμένως, σκεφτείτε αν οι παρακάτω περιπτώσεις μπορούν να ενταχθούν στην έννοιά του.

 

    α. Ένας νεαρός βοηθάει έναν ηλικιωμένο που δυσκολεύεται να επιβιβαστεί στο λεωφορείο.

    β. Μια ομάδα συγχωριανών έρχεται να μας βοηθήσει στον τρύγο. Την άλλη βδομάδα θα πάμε εμείς στα δικά τους αμπέλια.

    γ. Ένας διάσημος γιατρός εργάζεται στο νοσοκομείο της πόλης μας και έχει θεραπεύσει εκατοντάδες ασθενείς.

Απάντηση

116

 

5. Ποιες από τις προϋποθέσεις που θέτει ο ορισμός δεν εκπληρώνονται σε καθεμία από τις παραπάνω περιπτώσεις;

Απάντηση

 

 

Mαθαίνω ότι:

ορισμός μιας λέξης - έννοιας είναι η ακριβής και σαφής περιγραφή της σημασίας ή των σημασιών της, έτσι ώστε να ξεχωρίζει από κάθε άλλη λέξη - έννοια.

 

Oρίζοντας μια έννοια, δεν την ξεχωρίζουμε μόνο, αλλά ταυτόχρονα και τη συνδέουμε με κάποιες άλλες έννοιες, π.χ. Για να οριστεί ο εθελοντισμός:

α. χρησιμοποιήθηκε η έννοια / λέξη υπηρεσία, της οποίας ο εθελοντισμός είναι υπώνυμη και

β. χρειάστηκε να προσθέσουμε τη φράση «χωρίς απαίτηση ανταλλάγματος», για να την ξεχωρίσουμε από άλλα είδη υπηρεσιών και για να συμπληρωθεί ο ορισμός.

 

O ορισμός μάς βοηθάει:

 

να ταξινομήσουμε, να συσχετίσουμε μια λέξη με άλλες λέξεις,

να συνειδητοποιήσουμε το σύνολο των πραγμάτων που περιλαμβάνονται στην έννοια της λέξης,

να χρησιμοποιήσουμε σωστά τη λέξη.

 

 

Kείμενο 8 [Mη Kυβερνητικές Oργανώσεις]

Κατηγορούμε συχνά την ανθρωπότητα πως, ενώ τον τελευταίο αιώνα έχει επιτελέσει τεράστια επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο, στον τομέα της ηθικής έχει μείνει πίσω.

Υπάρχει κάτι που αντικρούει αυτή την άποψη: η δημιουργία και παρουσία, στο δεύτερο του αιώνα μας, των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (NGOs – Non Government Organizations). Πίσω από αυτά τα αρχικά κρύβονται πασίγνωστες κινήσεις όπως η Γκρην Πις, η Διεθνής Αμνηστία, οι Γιατροί χωρίς Σύνορα και οι Γιατροί του Κόσμου, το Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι, η Ομάδα για την Προστασία των Μειονοτήτων κ.ά. […]

Οι οργανώσεις αυτές λέγονται μη κυβερνητικές, γιατί δεν εξαρτώνται από κυβερνήσεις (ευτυχώς – η ανεξαρτησία είναι προϋπόθεση για τη σωστή λειτουργία τους). Οι πόροι είναι από εισφορές μελών, δωρεές, ιδρύματα και διεθνείς οργανώσεις. Η συνολική προσφορά τους είναι εντυπωσιακή: έχουν σώσει εκατομμύρια ζωές, έχουν προστατέψει πολλές χιλιάδες ανθρώπων από βασανιστήρια και καταπίεση, έχουν βελτιώσει σημαντικά την ποιότητα ζωής.

Εδώ στην Ελλάδα τις αντιμετωπίζουμε περίεργα: Όταν η Διεθνής Αμνηστία και το Παρατηρητήριο του Ελσίνκι καταγγέλλουν παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων στην Τουρκία, γράφουμε την είδηση στην πρώτη σελίδα. Όταν οι ίδιες οργανώσεις διαμαρτύρονται για καταπίεση των Μαρτύρων του Ιεχωβά, των Σλαβόφωνων ή των Μουσουλμάνων στην Ελλάδα, είναι ανθελληνικές και πληρωμένες από ξένα κέντρα. Ουσιαστικά μας ενοχλεί η ανεξαρτησία τους: θα τις θέλαμε με το μέρος μας (όπως και όλες τις άλλες εξουσίες) και ξεχνάμε ότι αυτό θα καταργούσε αυτόματα το διεθνές τους κύρος.

Είμαι υπερήφανος που ανήκω στις περισσότερες από αυτές τις οργανώσεις. Πιστεύω πως ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα, ενιαία και αδιαπραγμάτευτα, είναι η μόνη ιδεολογία που μας απέμεινε – αλλά και η μόνη που μας χρειάζεται.

 

Φιλικά, Νίκος Δήμου

 

ndimou.gr

117

 

Διαβάζω και γράφω

1. Από τις παρακάτω ομάδες διαγράψτε το στοιχείο που δεν ταιριάζει:

 

τρένο, αεροπλάνο, καράβι, ταξίδι

      

φόβος, χαρά, δικαιώματα, θυμός

 

 Δώστε έναν τίτλο σε κάθε ομάδα λέξεων. • Προσπαθήστε να ορίσετε με όσο το δυνατό μεγαλύτερη ακρίβεια καθεμιά από τις λέξεις της κάθε ομάδας. • Στους ορισμούς των λέξεων της κάθε ομάδας υπάρχει κάποια κοινή λέξη; • Ποια είναι και γιατί;

2. Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο 8 γράψτε έναν ορισμό για τις ΜΚΟ που θα μπορούσε να περιληφθεί σε ένα ερμηνευτικό λεξικό.

 

3. Ο συγγραφέας του κειμένου 8 αναφέρεται στα ανθρώπινα δικαιώματα. Προσπαθήστε να γράψετε έναν ορισμό για την έννοια αυτή. • Χρησιμοποιήστε τις σχετικές σας γνώσεις από τα μαθήματα της Ιστορίας και της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής.

 

 

Kείμενο 9 [Δεν τη βλέπεις…]

 

Σύρε τον πίνακα, για να δεις και τις υπόλοιπες στήλες.

 

Η φτώχεια είναι σαν τη ζέστη.

Δεν τη βλέπεις, την αισθάνεσαι

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.200.000.000
άνθρωποι ζουν κάτω από το όριο της απόλυτης φτώχειας. Το αισθάνεσαι;

 

 

Στον αναπτυσσόμενο κόσμο η ζωή είναι ένας αγώνας για την καθημερινή επιβίωση. Το φάρμακο που θε-
ραπεύει την πείνα, την εξαθλίωση τις αρρώστιες και την έλλειψη οικονομικών πόρων δεν είναι ούτε η
αδιαφορία, αλλά ούτε και η ελεημοσύνη. Η ACTIONAID μάχεται για έναν κόσμο απαλλαγμένο από την
ανέχεια και την εξαθλίωση δημιουργώντας τις προϋποθέσεις, τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο
που θα επιτρέψουν στους φτωχούς ανθρώπους να ξεπεράσουν τα προβλήματά τους.

Ενημερωτικό φυλλάδιο της Actionaid Eλλάς, Oκτώβριος-Δεκέμβριος 2003

118

 

Aκούω και μιλώ

1. Tι είδους κείμενο είναι το 9 και ποιος είναι ο σκοπός του;

 

2. Υπάρχουν στο κείμενο 9 φράσεις που φαίνονται εκ πρώτης όψεως σαν ορισμοί; Ποιες;

 

3. Γιατί δεν αποτελούν ορισμούς οι φράσεις αυτές; • Ποιες προδιαγραφές των ορισμών δεν εκπληρώνουν;

 

 

Διαβάζω και γράφω

1. Προσπαθήστε να γράψετε έναν ορισμό για τη λέξη φτώχεια. Ο ορισμός σας να περιλαμβάνει όλα τα αναγκαία στοιχεία για να περιγραφεί η σημασία της λέξης και μόνο αυτή.

Απάντηση

 

2. Bρείτε από τρία διαφορετικά μαθήματα που διδάσκεστε ορισμούς λέξεων και γράψτε τους στο τετράδιό σας.

 

3. Μελετήστε τους ορισμούς αυτούς και αναζητήστε:

    α. τη γενικότερη έννοια στην οποία εντάσσεται η κάθε λέξη που ορίζεται

    β. με τη βοήθεια ποιων άλλων εννοιών ορίζεται σε κάθε περίπτωση το ζητούμενο.

Απάντηση

 

 


 

Δ ΔPAΣTHPIOTHTEΣ ΠAPAΓΩΓHΣ ΛOΓOY

Aκούω και μιλώ

εικ
Σκίτσο από το βιβλίο Σχολείο χωρίς σύνορα.
Μαθητικά γυμνάσματα στα ανθρώπινα δικαιώματα,
Παύλος Χαραμής (επιμ.), Κέντρο Μελετών και Τεκμηρίωσης (ΚΕΜΕ∆Ε) της OΛΜΕ, OEΔB, 2000

Πώς θα ερμηνεύατε το διπλανό σκίτσο; • Συζητήστε το μήνυμά του με τους συμμαθητές σας. • Ύστερα από τη συζήτηση τι λεζάντα θα βάζατε στο σκίτσο;

 

εικ

2. Λίγες μέρες πριν από τον Αντικαρκινικό Έρανο βρήκαμε στον Τύπο αυτή τη δημοσίευση. Πώς κρίνετε τον συνδυασμό λόγου εικόνας που επιχειρείται στη δημοσίευση; • Εξυπηρετεί αποτελεσματικά τον σκοπό της; • Πώς θα σχεδιάζατε εσείς την αφίσα του εράνου για την ερχόμενη χρονιά; Συζητήστε στην τάξη τις ιδέες σας.

 

3. H Eλληνική Aντικαρκινική Eταιρεία θα κάνει τον ετήσιο αντικαρκινικό έρανο. Για τον λόγο αυτό έστειλε στους διαχειριστές των πολυκατοικιών μια επιστολή με την οποία τους παρακαλεί να ενημερώσουν όλους τους ενοίκους της πολυκατοικίας τους για τον έρανο. • Αν ήσασταν εσείς στη θέση του διαχειριστή, πώς θα απευθυνόσασταν στους γείτονές σας και με ποια λόγια θα προσπαθούσατε να τους πείσετε ότι αξίζει να προσφέρουν όσο περισσότερα χρήματα μπορούν; • Αναπαραστήστε στην τάξη τη σκηνή αυτή.

119

 

4. «Δυο πεποιθήσεις από έντονη βίωση ρίχνουν τον ίσκιο τους στην ύπαρξή μου. Η πρώτη, πως ο κόσμος είναι ένα ανεξήγητο μυστήριο γεμάτο πόνο, η δεύτερη, πως γεννήθηκα σε μιαν εποχή πνευματικής παρακμής. Τις ξεπέρασα όμως και τις δυο αυτές πεποιθήσεις, με τον συλλογισμό, που μ' οδήγησε ως την ηθική επιβεβαίωση του κόσμου και της ζωής, τη βασισμένη στον σεβασμό της ζωής. Χάρη σ' αυτή την επιβεβαίωση η ζωή μου απέκτησε θεμέλιο και σκοπό».

 

Tάσος Aθανασιάδης, Αλβέρτος Σβάιτσερ, O ποιητής της χριστιανικής δράσης,

εκδ. Βιβλιοπωλείον της Eστίας, 1998

 

α. Από ποιες απαισιόδοξες σκέψεις ξεκινάει ο συγγραφέας;

β. Πώς αποκτάει τελικά η ζωή του «θεμέλιο και σκοπό»;

γ. Συζητήστε στην τάξη αν συμμερίζεστε τις αρχικές απαισιόδοξες σκέψεις του.

δ. Η διέξοδος που προτείνει στο τέλος ο συγγραφέας πώς θα μπορούσε να εφαρμοστεί σήμερα στην καθημερινή ζωή;

Απάντηση

 

 

Διαβάζω και γράφω

δεσμός Πανανθρώπινες αξίες

 

Δείτε παρακάτω πώς εκφράζουν δύο ποιητές την ιδέα της αλληλεγγύης και της συνεργασίας στον κόσμο. • Μπορείτε να γράψετε κι εσείς μερικούς στίχους πάνω στο ίδιο θέμα;

 

Μισό μήλο εμείς,

άλλο μισό ο απέραντος κόσμος.

Μισό μήλο εμείς,

άλλο μισό οι άνθρωποι.

Μισό μήλο εσύ,

άλλο μισό εγώ

εμείς...

 

Ναζίμ Χικμέτ

 

 

«Όταν κι ένας από μας απουσιάζει

αργεί ένα χρόνο ο κόσμος…»

 

Γιάννης Ρίτσος

 

eik

 

2. Προσδιορίστε ένα κοινωνικό ή περιβαλλοντικό πρόβλημα που θεωρείτε σημαντικό για την περιοχή σας και για το οποίο θα άξιζε να αναπτύξετε εθελοντική δράση. • Αναζητήστε στο Διαδίκτυο με λέξεις-κλειδιά ή σε άλλες πηγές τους φορείς εκείνους που δραστηριοποιούνται στο θέμα που σας ενδιαφέρει. Επιλέξτε έναν φορέα και απευθυνθείτε σ' αυτόν. • Περιγράψτε το πρόβλημα που σας απασχολεί και ζητήστε τη συνεργασία του για την αντιμετώπισή του.

 

Για να αξιολογήσετε τα κείμενά σας, ελέγξτε αν:

• η επιλογή του προβλήματος είναι αιτιολογημένη,

• η περιγραφή είναι σαφής και ακριβής και αποφεύγει τις υπερβολές και τους υψηλούς συναισθηματικούς τόνους,

• χρησιμοποιείται σωστά ο υποταγμένος λόγος,

• τα κείμενα έχουν ύφος και μορφή αντίστοιχα προς το είδος της επιστολής που ζητιέται.

120

 

3. Χωριστείτε σε ομάδες και αναζητήστε στα βιβλία άλλων μαθημάτων (π.χ. Ιστορίας, Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Κειμένων Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας) ή αντλήστε από την προσωπική σας εμπειρία ή από το Διαδίκτυο περιπτώσεις συμπαράστασης και αλληλεγγύης ανάμεσα σε λαούς, κοινωνικές ομάδες ή άτομα. Αφού παρουσιάσει η κάθε ομάδα συνοπτικά μια περίπτωση ανθρώπινης αλληλεγγύης, να εξηγήσει πώς αυτή επηρέασε την εξέλιξη της κατάστασης. Τέλος, με υποθετικούς συλλογισμούς (αν... τότε...) να περιγράψει πώς θα μπορούσαν να είχαν εξελιχτεί τα πράγματα, αν έλειπε η δράση αυτή. Μπορείτε να δημοσιεύσετε τα κείμενά σας στην ιστοσελίδα του σχολείου σας.

 

 

Διαθεματική εργασία

Σε συνεργασία με το σύμβουλο Επαγγελματικού Προσανατολισμού και τον καθηγητή Πληροφορικής σχεδιάστε μια έρευνα για να διαπιστώσετε κατά πόσο οι νέοι της ηλικίας σας διαλέγουν το μελλοντικό τους επάγγελμα λαμβάνοντας υπόψη το κριτήριο της κοινωνικής προσφοράς. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε οποιαδήποτε μέθοδο έρευνας (π.χ. ερωτηματολόγιο, συνεντεύξεις). Επεξεργαστείτε στη συνέχεια με τη βοήθεια του Μαθηματικού σας τα στοιχεία που θα έχετε συγκεντρώσει και απεικονίστε τα με διαγράμματα. Σχολιάστε τα ευρήματά σας σε ένα σύντομο κείμενο. Αναρτήστε το αποτέλεσμα της εργασίας σας στον πίνακα ανακοινώσεων του σχολείου σας.

 


AΣ ΘYMHΘOYME TI MAΘAME Σ' AYTHΝ THN ENOTHTA

Δες εδώ

 

Κάνε ανακεφαλαίωση της ύλης λύνοντας σταυρόλεξο

 


 

Τετράδιο εργασιών

56

 

Χρονικές και υποθετικές προτάσεις – ΥπώνυμαΟρισμός

Kείμενο 1 [Κοινωνικότητα... αγάπη και προσφορά]

εικ

Έγινε πρόσφατα σ’ ένα πανεπιστήμιο του Μιντζουέστ ένα ενδιαφέρον κοινωνιολογικό πείραμα με φοιτητές, σχετικά με τη διάθεση για προσφορά. Ζήτησαν από κάθε φοιτητή να φέρει δέκα σεντς. Τους είπαν: «Στην Ινδία υπάρχουν άνθρωποι που λιμοκτονούν. Έχει ξεσπάσει επιδημία και χρειάζονται βοήθεια. Αν νομίζεις ότι πρέπει να βοηθήσεις, βάλε τα δέκα σεντς σου σε έναν φάκελο και γράψε “Ινδία”. Η Ινδία είναι πολύ μακριά. Υπάρχει μια οικογένεια στο γκέτο της πόλης που χρειάζεται τρόφιμα, για να ζήσει αυτή τη στιγμή. Αν θέλεις να βοηθήσεις αυτούς τους ανθρώπους, τα χρήματά σου θα τους δοθούν ανώνυμα. Βάλε τα δέκα σεντς σου μέσα σ’ έναν φάκελο και γράψε “φτωχή οικογένεια”. Τώρα υπάρχει και κάτι άλλο: Το πανεπιστήμιό μας δεν έχει φωτοαντιγραφικό μηχάνημα. Αν θέλετε να βοηθήσετε στην αγορά του φωτοαντιγραφικού μηχανήματος, βάλτε δέκα σεντς μέσα σ’ ένα φάκελο και γράψτε “φωτοαντίγραφα”».

Το ογδόντα τοις εκατό των χρημάτων πήγαν στο φωτοαντιγραφικό μηχάνημα!

Έχουμε πάψει να ενδιαφερόμαστε. Έχουμε σχηματίσει μικρές κλειστές ομάδες. Συνήθως λέμε: «Δεν είναι δική μου δουλειά το τι συμβαίνει πιο πέρα». Νομίζω ότι πρέπει να καταλάβουμε ότι δεν πέφτει ούτε ένα φύλλο χωρίς να επηρεάσει τη ζωή μας.

 

Λέο Μπουσκάλια, Να ζεις, ν’ αγαπάς και να μαθαίνεις, μτφρ. Μαρίνα Λώμη, διασκευή, εκδ. Γλάρος, 1998
στο νεοελληνική Γλώσσα για το Γυμνάσιο , τεύχ. Γ´ OΕΔΒ, 2003

 

 1  Τι έδειξε το πείραμα που έγινε στο πανεπιστήμιο;

 

 2   Εσείς πού θα δίνατε τα δικά σας δέκα σεντς, αν παίρνατε μέρος στο πείραμα; • Αιτιολογήστε την επιλογή σας σε ένα σύντομο κείμενο.

 

 3  Βρείτε και υπογραμμίστε τους υποθετικούς λόγους του κειμένου. • Τι εκφράζουν; • Σε ποιους χρόνους και εγκλίσεις βρίσκονται τα ρήματα των προτάσεων που τους αποτελούν;

 

 4  Μετατρέψτε τους υποθετικούς λόγους που βρήκατε στην προηγούμενη άσκηση σε υποθετικούς λόγους που εκφράζουν το αντίθετο του πραγματικού. • Κάντε όλες τις απαραίτητες αλλαγές.

 

 5  Προσπαθήστε να ορίσετε τη λέξη προσφορά. • Βρείτε μια ευρύτερη έννοια να την εντάξετε και γράψτε και όποια άλλα στοιχεία θεωρείτε απαραίτητα, για να τη διαφοροποιήσετε από άλλες που ανήκουν στην ίδια ευρύτερη έννοια. • Αν δεν τα καταφέρνετε, συμβουλευτείτε το λεξικό. • Βρείτε τον ορισμό και αναλύστε τον στα συστατικά του.

 

  6  Η λέξη προσφορά είναι σύνθετη από την πρόθεση προς και το ρήμα φέρω. • Μπορείτε να σκεφτείτε άλλα σύνθετα του ρήματος φέρω και να τα χρησιμοποιήσετε σε προτάσεις;

 

 7  Κάντε και εσείς στο σχολείο σας το ίδιο πείραμα που έκαναν στο πανεπιστήμιο του Μιντζουέστ. • Προσαρμόστε τις ερωτήσεις στην πραγματικότητα που ζείτε εσείς και φτιάξτε το σχετικό ερωτηματολόγιο. • Στη συνέχεια, μοιράστε το σε μαθητές του σχολείου σας, συγκεντρώστε τα αποτελέσματα και απεικονίστε τα σε διαγράμματα.

57

 


Κείμενο 2 Βάνια, το παιδί της αγέλης

Μόλις στα τρία του χρόνια, ο Βάνια Μισούκοφ έμαθε να ζει παρέα με μια αγέλη αδέσποτων σκύλων, γιατί στην ουσία δεν είχε άλλη επιλογή.

Ο τρίχρονος Βάνια εγκαταλείφθηκε από τη μητέρα του, πλάι σε έναν κάδο σκουπιδιών στη μικρή πόλη Ριούτοβ, νότια της Μόσχας, όταν εκείνη διάλεξε να ακολουθήσει ένα φίλο της στην Πετρούπολη. Ο πατέρας του, που στα τελευταία κοινά τους Χριστούγεννα του δώρισε ένα όπλο, αποφυλακίστηκε μόλις πριν από λίγο καιρό.

Ο Βάνια για τον κόσμο των ανθρώπων δεν ήταν τότε τίποτα περισσότερο από ένα «σκουπίδι». Η αγέλη των σκύλων όμως τον υιοθέτησε σαν κουταβάκι της, περιβάλλοντάς τον με τη στοργή που εμπνέει η κοινή συμμετοχή στον πιο σκληρό αγώνα, εκείνον της επιβίωσης. Έτσι άρχισε η «σκυλίσια ζωή» του Βάνια. Παρ’ όλα αυτά, ήταν ζωή σε μια οικογένεια και ζωή που κράτησε δύο ολόκληρα χρόνια. Τα σκυλιά έφερναν στην οικογένεια ό,τι φαγώσιμο μπορούσαν να βρουν στα σκουπίδια ή να κλέψουν από δω κι από κει. Ο μικρούλης δεν μιλούσε και κυνηγιόταν με τα σκυλιά, χωρίς να πολυξεχωρίζει. Γάβγιζε κι επικοινωνούσε καλά με τα υπόλοιπα μέλη της αγέλης. Για τους ανθρώπους, έβγαζε ακατάληπτους ήχους που δεν “άξιζαν” της προσοχής τους. Μέχρι που ο αστυνομικός της περιοχής εντόπισε την περίπτωσή του και τον μάζεψε από τους δρόμους. Ήταν ήδη 5 χρονών, όταν τον δέχτηκαν σε κάποιο ίδρυμα.

Στην αρχή, φυσικά, η στάση του ήταν απολύτως αρνητική, δεδομένου πως ήταν ένα παιδί με τρόπους σκύλου, που δεν ήξερε τι σημαίνει να μένεις σε σπίτι, να τρως σε τραπέζι, να κοιμάσαι σε κρεβάτι, να πλένεσαι στο μπάνιο. Στο ορφανοτροφείο του Ριούτοβ επιτίθετο στο προσωπικό, γάβγιζε και αντιδρούσε άσχημα. Μόνο με τη βοήθεια ενός απόλυτα εξειδικευμένου ατόμου, της Τατιάνα Μπαμπανίνα, επιτεύχθηκε σιγά σιγά η αλλαγή νοοτροπίας του παιδιού.

Σήμερα, τέσσερα χρόνια αφότου μπήκε σε μια ανάδοχη οικογένεια, είναι 11 χρονών, μοιάζει με τα άλλα παιδιά της ηλικίας του και ονειρεύεται, όταν μεγαλώσει, να γίνει καπετάνιος. Όμως, κάθε φορά που τελειώνει ένα γεύμα ο Βάνια φεύγει από την τραπεζαρία με τις τσέπες του γεμάτες. Η παλιά του οικογένεια έχει πάντοτε κάποια «κουταβάκια» υπό την προστασία της κι αυτός ξέρει ότι οι άνθρωποι δεν προσέχουν εύκολα τι γίνεται δίπλα τους.

 

εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 2004

 

eik

58

 

 

 1  Ποιες φάσεις της ζωής του Βάνια διακρίνονται στο κείμενο; • Δώστε έναν τίτλο σε κάθε φάση.

 

 2  Βρείτε τις φράσεις του κειμένου με τις οποίες δηλώνεται ο χρόνος.

 

 3  Βρείτε και υπογραμμίστε τις λέξεις που εισάγουν χρονικές προτάσεις. • Ποια χρονική σχέση δηλώνεται με την καθεμία;

 

 4  φαγώσιμο, προσωπικό: Βρείτε στο κείμενο τις λέξεις αυτές και σκεφτείτε ένα υπώνυμο για καθεμιά.

 

 5  α. τραπέζι, κρεβάτι: Ποιας λέξης είναι υπώνυμα;

    β. κουταβάκια: Ποιας λέξης είναι υπώνυμο;

 

 6  α. Πόσα και ποια παραδείγματα αλληλεγγύης διακρίνετε στο κείμενο;

    β. Πόσα και ποια παραδείγματα έλλειψης αλληλεγγύης διακρίνετε;

    γ. Ποιο σας φαίνεται πιο εντυπωσιακό και γιατί;

 

 7  Aφηγηθείτε σε ένα κείμενο, που θα διαβάσετε στην τάξη σας, περιπτώσεις αλληλεγγύης που γνωρίζετε.

 


Κείμενο 3 Η Άννα και ο μικρός Κυριάκος της…

Η Άννα είναι μια γυναίκα γύρω στα 60. Μητέρα, ήδη, δύο παιδιών αλλά και γιαγιά με πέντε εγγόνια, αποφάσισε να γίνει ανάδοχη μάνα* γιατί, όπως λέει, «παίρνει δύναμη απ’ αυτά τα παιδιά». Ζει για κάποιο σκοπό. Παλιότερα, δούλευε ως εργάτρια σε εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας και μεγάλωνε τα δικά της παιδιά. Με δυσκολίες, αφού τα λεφτά ποτέ δεν περίσσευαν. Κάποια στιγμή, τα παιδιά της έφυγαν. Η διάθεσή της για προσφορά παρέμεινε...

Συνολικά, έχει κάνει επτά αναδοχές. Οι τέσσερις αφορούσαν παιδιά με ειδικές ανάγκες και οι τρεις βρέφη γεννημένα από μητέρες - φορείς του Aids.

«Με ειδοποίησαν ότι έχουν ένα παιδάκι γεννημένο από μητέρα-φορέα. Μου είπαν ότι πρέπει να παίρνουμε καθημερινά κάποιες προφυλάξεις. Αμέσως δέχτηκα. Κάθε δυο τρεις μήνες, κάναμε εξετάσεις για να δούμε την πορεία του. Μέχρι τον πέμπτο μήνα, έβγαιναν θετικές. Είχα πάντα ελπίδα ότι η επόμενη θα είναι αρνητική και αυτό μου έδινε κουράγιο. Λίγο πριν από τις εξετάσεις, όμως, μας “έτρωγε” το άγχος... Μέχρι να σιγουρευτούμε ότι το παιδί δεν είναι θετικό, πέρασαν δεκαπέντε μήνες. Όταν το μάθαμε, χοροπηδάγαμε από τη χαρά μας».

εικ

Η Άννα ήξερε καλά πως, γρήγορα, κάποιοι θα το υιοθετούσαν. Όλη η οικογένεια είχε δεθεί με τον «Κυριάκο», που παρά τα δυο του χρόνια δεν είχε ακόμη βαπτιστεί.

«Όταν μου είπαν ότι βρέθηκαν γονείς, πέσαμε στα μαύρα πανιά. “Μνημόσυνο” μέσα στο σπίτι... Το παίρνεις ένα “γατάκι” και το φτάνεις στο σημείο να σε φωνάζει “μαμά”. Ξενυχτάς, κουράζεσαι. Αρρωσταίνει και λαχταράς» θυμάται τώρα η Άννα.

59

Χαρακτηρίζει τη στιγμή της συνάντησής της με τους υποψήφιους γονείς «κάπως αμήχανη». Αμέσως ρώτησε ποιοι είναι, τι δουλειά κάνουν, πόσο πραγματικά ενδιαφέρονται για το παιδί που αυτή μεγάλωσε.

«Κατά την περίοδο προσαρμογής, τους βλέπαμε μαζί με τον “Κυριάκο”. Το παιδί άρχισε να δένεται μαζί τους. Την πρώτη φορά που φώναξε “μαμά” την άλλη, απάντησα εγώ: “Ναι αγόρι μου”. Δύσκολο... Είναι πράγματα που σου ξεριζώνουν την καρδιά. Ποτέ δεν είσαι απόλυτα προετοιμασμένος γι’ αυτή τη στιγμή» λέει.

Και μετά; «Το σπίτι ήταν άδειο» θα πει. Θα πίστευε κανείς ότι όλο αυτό είναι ψυχοφθόρο. Εκείνη όμως διαφωνεί: «Το πιστεύεις ότι η ψυχή μου αγαλλιάζει; Ζεις για κάποιους ανθρώπους που σ’ έχουν πραγματική ανάγκη...»

 

Nάντια Bασιλειάδου, εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 2003

 

* ανάδοχη μάνα: αναλαμβάνει την ανατροφή του παιδιού από το ίδρυμα, μέχρι να το υιοθετήσει κάποια οικογένεια.

 

 1  Πώς η Άννα εκδήλωσε τη διάθεσή της για προσφορά στο κοινωνικό σύνολο;

 

 2   Πώς κρίνετε τις σχετικές επιλογές της;

 

 3   Βρείτε τις δευτερεύουσες χρονικές προτάσεις του κειμένου. • Με ποιους συνδέσμους εισάγονται; • Μπορείτε να αντικαταστήσετε τους συνδέσμους αυτούς με άλλους, χωρίς να αλλάξει το νόημα των προτάσεων;

 

 4   Εκτός από δευτερεύουσες χρονικές προτάσεις, βρείτε άλλες λέξεις/φράσεις που δηλώνουν χρόνο. • Ποιες από αυτές μπορούν να αντικατασταθούν από δευτερεύουσα χρονική πρόταση, χωρίς να αλλάξει το νόημά τους;

 

 5  «Αρρωσταίνει και λαχταράς»: Βρείτε το απόσπασμα στο κείμενο. • Μπορείτε να μετατρέψετε τον παρατακτικό λόγο σε υποταγμένο; • Τι είδους δευτερεύουσα πρόταση χρησιμοποιήσατε; • Γιατί;

 

 6  Καταγράψτε όσες λέξεις του κειμένου σχετίζονται με το θέμα της αλληλεγγύης και της κοινωνικής προσφοράς. • Γράψτε με αυτές δικές σας προτάσεις.

 

 7   Προσπαθήστε να ορίσετε τη λέξη προσαρμογή. Αν δεν τα καταφέρνετε, συμβουλευτείτε το λεξικό σας. • Αναλύστε τον ορισμό στα συστατικά του.

 

 8  α. ψυχοφθόρο: • Aπό ποιες λέξεις είναι σύνθετη η λέξη αυτή; • Βρείτε κατάλληλα ουσιαστικά που θα μπορούσαν να συνδυαστούν με το επίθετο αυτό.

    β. Γράψτε όσες άλλες λέξεις γνωρίζετε που περιλαμβάνουν το ίδιο α΄ συνθετικό με τη λέξη «ψυχοφθόρο» και όσες περιλαμβάνουν το ίδιο β΄ συνθετικό.

 

 9  Στο κείμενο υπάρχει ευθύς λόγος. Aφού τον εντοπίσετε, μετατρέψτε τον σε πλάγιο και παρατηρήστε τις αλλαγές που έγιναν στις φράσεις που δηλώνουν χρόνο.

 


60

 

Κείμενο 4 Mια φωτογραφία, μισή ζωή

Μια παλιά φωτογραφία, μια φωτογραφία 30 χρόνων. Ένα κοριτσάκι κλαίει στη μέση του δρόμου, γυμνό, καμένο από τις βόμβες ναπάλμ που έπεσαν στη γειτονιά του. Τρανγκ Μπανγκ, Νότιο Βιετνάμ, 8 Ιουνίου 1972. Η Κιμ Πακ ουρλιάζει απ’ τον πόνο κι ο Νικ Ουτ υψώνει την κάμερα!

εικ

Μερικούς μήνες αργότερα, το ενσταντανέ* αυτό κερδίζει βραβείο Πούλιτζερ. Παρά τα εκτεταμένα τραύματά της, η πιτσιρίκα επιζεί. […]

Δεκατέσσερα χρόνια γαϊτανάκι. «Δεκατέσσερα χρόνια κόλασης» λέει η ίδια η Κιμ Πακ. Στα 23 της, ήταν πια ένα πουκάμισο αδειανό, δίχως εργασία, δίχως σπουδές, δίχως μέλλον. Θυμήθηκε τότε μια παροιμία του χωριού της: «Αν πέσεις στα γόνατα, η ζωή μοιάζει με βουνό. Αν σηκωθείς, την έχεις στα πόδια σου».

Για μια ακόμα φορά, άντλησε δύναμη από μέσα της. Ζήτησε να εγκατασταθεί στην Κούβα για να σπουδάσει. Εκεί, ξαναβρήκε την αυτοπεποίθησή της, έκανε πολυάριθμες φιλίες, απέκτησε πρόσωπο πέρα απ’ τον μύθο. […]

Σήμερα, η Κιμ Πακ ζει στον Καναδά και είναι πρέσβειρα καλής θελήσεως της Unesco. Περιοδεύει τον κόσμο, μιλώντας για την ειρήνη. Έχει αποδεχτεί ότι στη συνείδηση των μαζών θα παραμείνει το «κορίτσι της φωτογραφίας».

Δεν την πειράζει πια και ξέρει τον λόγο: «Ευχαριστώ τον Θεό για τη ζωή μου, την οικογένειά μου, τους φίλους μου και τη φωτογραφία μου.

Αν κοιτάξει κανείς προσεκτικά αυτή την εικόνα, μπορεί να δει μια μεγαλύτερη εικόνα, την εικόνα της ιστορίας. Την εικόνα της αγάπης, της ελπίδας, της συγγνώμης. Μακάρι να μη μου συνέβαινε τίποτε εκείνη τη μέρα. Θα ’θελα να είχα ζήσει μια νορμάλ ζωή. Σαν τη ζωή μου πριν σκάσει η βόμβα.

Όταν γύρισα απ’ το νοσοκομείο, είδα τη φωτογραφία. Δεν μπορούσα να πιστέψω ότι έδειχνε εμένα. Έπρεπε, ωστόσο, να δεχτώ την αλήθεια. Είμαι πολύ ευτυχής που κατάφερα να αναθρέψω τα παιδιά μου, τον Τόμας και τον Στίβεν, σε μια χώρα ελεύθερη όπως ο Καναδάς. Θέλω να ξέρει ο κόσμος ότι ο πόλεμος δεν είναι σωστό πράγμα. Όταν είμαι στο σπίτι μου, φοράω συνήθως κοντομάνικα πουκάμισα.

Μια φορά, ο γιος μου ο Τόμας είδε το δέρμα μου και κατάλαβε ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με τη μαμά του. Μόλις είχε μάθει να μιλάει. Ήρθε κοντά μου και μου είπε: “Πληγώθηκε η μαμά;”. Με φίλησε και αισθάνθηκα υπέροχα!»

 

Χρήστος Ξανθάκης, εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 2002

 

* ενσταντανέ: στιγμιότυπο, στιγμή (που απεικονίζεται σε μια εικόνα, φωτογραφία, κινηματογραφική σκηνή κτλ.)

 

 1   Αφηγηθείτε την ιστορία της ηρωίδας του κειμένου.

 

 2  Τι αισθήματα σας προκαλεί η φωτογραφία και η ιστορία της Κιμ Πακ;

 

 3   Βρείτε τις χρονικές προτάσεις του κειμένου. • Αντικαταστήστε τον σύνδεσμο με τον οποίο εισάγονται με άλλο ή άλλους, ώστε να μην αλλάζει το νόημα των προτάσεων.

61

 

 4  Βρείτε τους υποθετικούς λόγους του κειμένου. • Τι εκφράζουν; • Ξαναγράψτε τους με τρόπο που να εκφράζουν το αντίθετο. • Προσέξτε ποιες αλλαγές κάνατε και αιτιολογήστε τες.

 

 5  «απέκτησε πρόσωπο πέρα απ’ τον μύθο»: Βρείτε το απόσπασμα στο κείμενο. • Καταλαβαίνετε τι σημαίνει η φράση αυτή;

 

 6  «Αν κοιτάξει κανείς προσεκτικά…, της συγγνώμης»: Ποια άποψη εκφράζει η Κιμ Πακ στο απόσπασμα; • Μπορείτε να την εξηγήσετε;

 

 7  «Έχει αποδεχτεί ότι στη συνείδηση των μαζών θα παραμείνει το “κορίτσι της φωτογραφίας”». Επαναδιατυπώστε αλλάζοντας τις υπογραμμισμένες λέξεις με τρόπο όμως που να μην αλλάξει το νόημα του αποσπάσματος.

 


Κείμενο 5 [Ένα σπίτι για το όνειρο]

Η Άγκνες Τσιραβίρα αγκαλιάζει ζεστά, προστατευτικά το κοριτσάκι. «Όταν τα πρωτοπλησιάζουμε, πάντα τα ρωτάω το ίδιο πράγμα» λέει. «Γιατί δεν είσαι στο σχολείο;».

Η αποστολή της Άγκνες είναι να φέρει μόρφωση και ελπίδα στα παιδιά του δρόμου, που ζουν μια δυστυχισμένη και επικίνδυνη ζωή στις αγορές της Ταμάλε, μιας σκονισμένης πόλης στη βόρεια Γκάνα. Από το 1995, έχει πείσει χιλιάδες παιδιά να παρακολουθούν αρκετές ώρες στοιχειώδους εκπαίδευσης την ημέρα. Το κέντρο επισκεπτών της, που λέγεται Τιζάα ή «Το Σπίτι Μας», παρέχει μαθήματα και γεύμα ― που για πολλά παιδιά είναι το μόνο φαγητό της ημέρας.

Το πρόγραμμα, που υποστηρίζεται από την ActionAid, παρέχει επίσης στήριξη σε εκατοντάδες παιδιά για να μάθουν μια τέχνη ή να πάνε κανονικά στο σχολείο, δίνοντας δάνεια στις οικογένειές τους. Τώρα τελευταία, ένα αγόρι πήρε υποτροφία για το κολέγιο.

Η ξυπόλυτη Λατίφα, 9 ετών, που ζητιανεύει την ημέρα και κοιμάται σε μια στάση λεωφορείων, λέει: «Θέλω να γίνω νοσοκόμα». Αδύνατο όνειρο; «Όχι» λέει η Άγκνες. «Όταν την πρωτοβρήκα, ήθελε μόνο να ζητιανεύει. Τώρα ξέρει να γράφει».

 

ενημερωτικό φυλλάδιο της οργάνωσης ActionAid Eλλάς, Oκτώβριος-Δεκέμβριος 2003

 

 1   Με βάση τις πληροφορίες που δίνει το κείμενο, ποιος είναι ο στόχος του προγράμματος της ActionAid στη βόρεια Γκάνα και ποιες δράσεις περιλαμβάνει;

 

 2   Πώς θα χαρακτηρίζατε την Άγκνες Τσιραβίρα και τι γνώμη έχετε για τη δουλειά που κάνει;

 

 3   Βρείτε στο κείμενο όλες τις ενδείξεις του χρόνου. • Ποιες είναι χρονικές προτάσεις; • Ποια είναι προθετική φράση; • Ποια είναι χρονικά επιρρήματα;

62

 

 4   Τι νομίζετε ότι δηλώνουν οι χρονικές προτάσεις του κειμένου: το προτερόχρονο, το ταυτόχρονο ή το υστερόχρονο; • Μπορείτε να διαλέξετε έναν άλλο σύνδεσμο για την καθεμιά, έτσι ώστε να κάνετε σα- φέστερη τη χρονική σχέση των γεγονότων;

 

 5   Bρείτε όσο μπορείτε περισσότερες σημασίες της λέξης αποστολή. • Kάντε μια πρόταση με κάθε διαφορετική σημασία.

 

 6   Bρείτε όσο γίνεται περισσότερες λέξεις που έχουν το ίδιο β΄ συνθετικό με τη λέξη αποστολή.

 


Κείμενο 6  [Ανθρωπιστικές… υπογραφές]

eik

 

 

 1  Ποια δράση αναπτύσσει η νεαρή στο σκίτσο;

 

 2  Τι αντίκτυπο θα έχει η δράση της νεαρής στα παιδιά του Tρίτου κόσμου; • Tι θα μπορούσε να κάνει ώστε η δράση της να έχει πιο ουσιαστικά αποτελέσματα για τα παιδιά αυτά;

 


Άσκηση – Δραστηριότητα

Bάλτε στο αντίστοιχο καλάθι τα υπώνυμα των λέξεων επικοινωνία, βοήθεια. Mερικές από τις λέξεις που ακολουθούν θα περισσέψουν: συνομιλία, υποστήριξη, συνδρομή, τηλεφώνημα, αλληλογραφία, αρμοδιότητα, συμπαράσταση, ενίσχυση, καθήκον, συζήτηση, δικαίωμα

 

Σύρε τον πίνακα, για να δεις και τις υπόλοιπες στήλες.

επικοινωνία βοήθεια