•   ΘΡΑΚΙΩΤΕΣ ΛΟΓΙΟΙ

          Η γη της Θράκης ανέδειξε μεγάλες προσωπικότητες που λάμπρυναν με τα έργα τους. Όλοι τους, καθώς και τόσοι άλλοι, αγωνίστηκαν για μιαν ιδέα. Την ανάσταση του γένους. Ξεχωριστή θέση όμως κατέχουν και οι πολυάριθμοι Θρακιώτες Λόγιοι, οι οποίοι τίμησαν το γένος μας στον οθωμανικό και ευρωπαϊκό χώρο.

Στέφανος Καραθεοδωρής

          Λόγιοι όπως ο Στέφανος και οι υιοί Αλέξανδρος και Κων/νος Καραθεοδωρή. Ο Στέφανος υπήρξε γιατρός του Σουλτάνου και ιδρυτής της Αυτοκρατορικής Ιατρικής Σχολής, γεννημένος στη Βύσσα του Έβρου (1789-1867). Ο Αλέξανδρος ήταν υφυπουργός Εξωτερικών και εκπρόσωπος της Τουρκίας στο συνέδριο του Βερολίνου. Αργότερα έγινε Υπουργός και ηγεμόνας Σάμου και Κρήτης. Ο Κωνσταντίνος ήταν από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς. Υπήρξε δάσκαλος του Αϊνστάιν. Διετέλεσε δε καθηγητής στα Πανεπιστήμια της Γοτίγκης, του Βερολίνου, του Ανοβέρου, της Αθήνας και ανέλαβε την οργάνωση του Ελληνικού Πανεπιστημίου της Σμύρνης.

Γεώργιος Ζαρίφης

           Ο Γεώργιος Ζαρίφης γεννήθηκε το 1806 στο Μέγα Ρεύμα της Κωνσταντινούπολης από πατέρα έμπορο. Ο Ζαρίφης πίστευε ιδιαίτερα στην πολιτιστική ακτινοβολία του υπόδουλου ελληνισμού, γι αυτό η μεγάλη του αγάπη και ο κύριος στόχος των ευεργεσιών του ήταν η Παιδεία. Βοήθησε λοιπόν να ιδρυθεί στο Φανάρι η Μεγάλη του Γένους Σχολή, για να αποτελέσει τη διάδοχο του περίφημου Βυζαντινού Πανεπιστημίου, του Πανδιδακτηρίου. Δικά του έργα ήταν επίσης τα νηπιαγωγεία της Προύσας και των Θεραπειών. Και το μεγάλο του έργο, τέλος, ήταν τα Ζαρίφεια Διδασκαλεία της Φιλιππούπολης (1876), που αποτέλεσαν το φάρο της ελληνικής παιδείας στη βόρεια Θράκη.

Κων/νος Κουρτίδης

             Ο Κων/νος Κουρτίδης γεννήθηκε το 1870 στην Αδριανούπολη και υπήρξε δάσκαλος, ιατρός, πολιτευτής και ιστοριογράφος της Θράκης. Τίμιος και σεμνός επιβάλλονταν με την ηθική του αξία. Ως φιλόλογος και γιατρός εργάστηκε στο Σουφλί. Πολιτεύτηκε με το κόμμα των Φιλελευθέρων και εξελέγη Βουλευτής, ενώ διετέλεσε και Υπουργός Θράκης. Έγραφε ιστορία της Θράκης και ιστορικές και λαογραφικές μελέτες της Ανδριανούπολης και της Θράκης. Πέθανε το 1944 στην Αθήνα, αφού αφιέρωσε όλη του τη ζωή στη μελέτη και καταγραφή του Θρακικού Ελληνισμού.

Σαράντης Αρχιγένης

           Ο Σαράντης Αρχιγένης γεννήθηκε το 1808 στη γραφική κωμόπολη των Επιβατών της Προποντίδος (Ανατ. Θράκη). Φοίτησε στη μεγάλη του Γένους Σχολή και στη συνέχεια στο Παρίσι όπου σπούδασε γιατρός, αναγορευόμενος διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής των Παρισίων. Όταν επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, διορίστηκε καθηγητής Παθολογίας και Χειρουργικής στο Πανεπιστήμιο. Στην εξάσκηση του επαγγέλματος του ως γιατρός έτρεχε όπου υπήρχαν πάσχοντες, εκτελούσε έργα πρόνοιας για τους φτωχούς, συνέγραψε και δίδασκε ως καθηγητής για 33 ολόκληρα χρόνια μέχρι το τέλος της ζωής του. Ο Σαράντης Αρχιγένης, παράδειγμα φιλανθρωπίας, γενναιοδωρίας, επιστήμης και φιλοπατρίας, μπόρεσε να αφήσει αθάνατο το όνομα του, ιδρύοντας στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τους Επιβάτες, το "Αρχιγένειον Παρθεναγωγείον" (1857) στο οποίο σπούδαζαν νέες δασκάλες και διέδιδαν τα ελληνικά γράμματα σ' όλη τη Θράκη, αλλά και στη Μ. Ασία, στον Πόντο, στα νησιά του Αιγαίου μέχρι και την Αίγυπτο. Το 1867 ίδρυσε, προς τιμήν της αγαπημένης του συζύγου, το "Ελένειον εκπαιδευτήριον" στο οποίο σπούδαζαν νέοι δάσκαλοι και στη συνέχεια το 1873 το "Αρχιγένειον Νηπιαγωγείον" και το "Αρχιγένειον Ορφανοτροφείον" στα οποία διατρέφονταν και σπούδαζαν παιδιά ορφανά.

Κώστας Βάρναλης

             Ο Κώστας Βάρναλης γεννήθηκε το 1883 στον Πύργο της Βόρειας Θράκης (Ανατολική Ρωμυλία). Αφού αρίστευσε στην Αστική Σχολή Πύργου, φοιτά στα Ζαρίφεια Διδασκαλεία Φιλιππούπολης και από κει με υποτροφία σπουδάζει στη Φιλοσοφική σχολή Αθηνών και στο Παρίσι. Όταν επιστρέφει, εργάζεται ως καθηγητής και αρχίζει να δημοσιεύει τα πρώτα του ποιήματα. Το όνειρο της Μεγάλης Ιδέας του θερμαίνει την καρδιά και γράφει συνεχώς στίχους παρακινώντας όλους προς τη μεγάλη Ελλάδα, που θα σήμανε την ένωση και της δικής του πατρίδας. Το 1924 διορίζεται καθηγητής Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο διδασκαλείο Μέσης εκπαίδευσης και ταυτόχρονα καθηγητής στην Παιδαγωγική Ακαδημία. Τα έργα του εντάσσονται σε τρεις κατηγορίες: ποιητικά, πεζογραφικά, κριτικά. Είναι μεγάλος λυρικός και σατιρικός ποιητής, δυνατός και εύστοχος πεζογράφος, διεισδυτικός κριτικός. Μέσα από αυτά οριοθετείται ένας νέος κόσμος, ο κόσμος της δικαιοσύνης, της δημοκρατίας.

Γεώργιος Βιζυηνός

            Ο Γεώργιος Βιζυηνός γεννήθηκε το 1849 στη Βιζύη ή Βυζώ της Ανατολικής Θράκης. Φοίτησε στην Κωνσταντινούπολη και συνέχισε τις σπουδές του στη Γερμανία και στο Παρίσι. Είναι ο πρώτος Έλληνας ο οποίος σπούδασε συστηματικά αισθητική, νεώτερη Ψυχολογία και Φιλοσοφία στην οποία μάλιστα έκανε και διατριβή. Έγραψε αρχικά ποιήματα. Στη συνέχεια στράφηκε προς τη διηγηματογραφία, με θέματα από τα παιδικά του χρόνια, γράφοντας διηγήματα ηθογραφικού περιεχομένου. Ήταν πραγματικός και συνειδητός έλληνας πατριώτης. Αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα πνευματικού ανθρώπου, ο οποίος ήταν με φανατισμό προσκολλημένος στην Ιδέα και στον Ιερό χώρο της Πατρίδας.

Πολύδωρος Παπαχριστοδούλου

           Ο Πολύδωρος Παπαχριστοδούλου γεννήθηκε το 1884 στις Σαράντα Εκκλησίες της Ανατ. Θράκης. Τις πρώτες του σπουδές τις έκανε στη Φιλιππούπολη και στη συνέχεια σπούδασε ως υπότροφος στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ παρακολουθούσε μαθήματα από εξέχοντες καθηγητές στο Παρίσι. Υπηρέτησε ως καθηγητής επί 42 χρόνια. Έγραψε Θρακικές ηθογραφίες, Αθηναϊκές ηθογραφίες και θαλασσινά διηγήματα. Ο Πολύδωρος Παπαχριστοδούλου πρόσφερε πολύτιμες υπηρεσίες στη νεοελληνική διαλεκτολογία με το γλωσσικό υλικό των θρακικών ιδιωμάτων. Επίσης πολύτιμες υπηρεσίες πρόσφερε στη νεοελληνική λαογραφία με σειρά λαογραφικών κειμένων, εθίμων, παραδόσεων, τραγουδιών και παραμυθιών που δημοσίευσε στο βιβλίο του "το Θρακικό παραμύθι". Πολλά του οφείλει επίσης ο κλάδος της λαϊκής μουσικής με τις πλούσιες συλλογές λαϊκών τραγουδιών της Θράκης, των οποίων τις μελωδίες μελέτησε συγκριτικά με τη Βυζαντινή μουσική, καταδεικνύοντας τη συγγένεια τους. Σημαντική θέση, επιπλέον, κατέχουν οι μελέτες του εθνικού και πατριωτικού περιεχομένου για την προσφορά των θρακών στη Φιλική Εταιρεία και στους απελευθερωτικούς αγώνες από το 1821-1922.

          Το 1934 μαζί με άλλους επίλεκτους Θρακιώτες ίδρυσε το "Αρχείον του Θρακικού Λαογραφικού Θησαυρού" και το 1937 την «Εταιρεία Θρακικών Μελετών».

           Μέσα στις σελίδες του Αρχείου Θράκης αποκαλύπτονται δεινοί σύγχρονοι λαογράφοι. Ποιος θα εφαντάζετο ότι ένας συγγενής του Αναστάσιου Χουρμουζιάδη, του πρώτου λαογράφου της Θράκης στον ΙΘ’ αιώνα, (του καθηγητού της Μεγάλης του Γένους Σχολής), δάσκαλος κι αυτός, πρόσφυγας της Θεσσαλονίκης καραβοτσακισμένος και δυστυχής, θα εκτυλίσσονταν σ΄ έναν δεινό λαογράφο; Ο Καλλισθένης Χουρμουζιάδης υπήρξε δεινός πράγματι και για τον πλούσιο λαογραφικό θησαυρό του, αλλά και την επιστημονική συλλογή του. Οι σελίδες των Θρακικών και του Αρχείου Θράκης είναι κατάμεστες από το καλό υλικό του, που χρησιμεύει και στον επιστήμονα για βάση κάποιας συνθετικής μελέτης. Έθιξε το αγροτικό και οικογενειακό δίκαιο με ικανότητες μεγάλες.

Έργα του:

·        Τσακήλι. (Πετροχώρι) της επαρχίας Μέτρων

·        Το Τσακήλι. Τσακλιώτικο καλαντάρ

·        Το Τσακήλι. (Πετροχώρι) της επαρχίας Μέτρων. Οικόσιτα ζώα

·        Το Τσακήλι των Μετρών. Γλωσσάριον

·        Παροιμίαι και παροιμιώδεις φράσεις Τσακηλίου Μετρών.

·        Παραδόσεις περί ιδρύσεως χωρίων, τραγούδια.-

·        Το παιδίον εις την εκκλησιαστικήν επαρχίαν Μετρών και Αθύρων της Αν. Θράκης.

·        Ευτράπελες παροιμίες επαρχίας Μετρών, δημοτικά τραγούδια.