·       ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΑ ΠΑΤΡΙΔΑ…

         Δυστυχώς και το Τσακήλι ακολούθησε τη μοίρα όλων των άλλων χωριών της Ανατολικής Θράκης. Οι κάτοικοί του γνώρισαν δύο προσφυγιές.

          Η πρώτη ήτανε κατά τη διάρκεια του Α΄ Βαλκανικού πολέμου, όταν οι κάτοικοί του  αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το χωριό τους, γιατί βρέθηκαν στη  μέση των εχθροπραξιών ανάμεσα στους Βούλγαρους και τους Τούρκους. Για δύο χρόνια [1912-1914] αναγκάστηκαν να καταφύγουν άλλοι στις Σαράντα Εκκλησιές κι άλλοι στο Λουλέ Μπουργκάς. Οι λίγοι κάτοικοι που παρέμειναν στο χωριό τράβηξαν τα πάνδεινα στην αρχή από τους Βούλγαρους και μετά από τους Τούρκους. Όταν το 1914 επέστρεψαν στο χωριό τους βρήκαν τα σπίτια τους είτε κατεστραμμένα είτε λεηλατημένα.

         Οι Βούλγαροι ως σύμμαχοι των Ελλήνων , κατά την προέλασή τους προς την Κωνσταντινούπολη, νίκησαν τους Τούρκους στο Λουλέ Μπουργκάζ και τους υποχρέωσαν να οπισθοχωρήσουνε. Κατάφεραν να συνεχίσουν την προέλασή τους ως τους Δελλιώνες, ενώ οι Τούρκοι προέβαλαν αντίσταση από την Τσατάλτζα. Όλοι οι παρακείμενοι οικισμοί βρέθηκαν ανάμεσα στους αντιπάλους και τα πυρά τους. Κατά τη βουλγάρικη κατοχή οι οικισμοί αποκλείστηκαν, ασφάλεια ζωής και περιουσίας δεν υπήρχε, οι κάτοικοι δεν είχαν το δικαίωμα να εργαστούν, μόνο οι φούρνοι δούλευαν νυχθημερόν για να ικανοποιήσουν τους χιλιάδες στρατιώτες που είχαν κατακλύσει την περιοχή. Οι παραπονούμενοι φυλακίζονταν στο αρχηγείο τους στο Νιχώρι.  Στις 11 Φεβρουαρίου 1913 κατέλαβε το χωριό ο Τουρκικός στρατός, ενώ στις 20 Απριλίου 1913  ο Βουλγαρικός. Σύντομα όμως οι Βούλγαροι υπέγραψαν ειρήνη με τους Τούρκους και στράφηκαν ενάντια στους πρώην συμμάχους τους. Οι Τούρκοι τους διαδέχτηκαν οριστικά αυτή τη φορά. Και οι δύο στρατοί προκάλεσαν ανυπολόγιστες ζημιές στο χωριό. Από μία αίτηση για αποζημίωση που υποβλήθηκε από τον πατέρα της γιαγιάς μου Γεώργιο Αθανασίου Ιακωβάκογλου, στην Πατριαρχική Επιτροπή Αποζημιώσεων στις 17 Μαρτίου 1919, πληροφορούμαστε για το τεράστιο μέγεθος των καταστροφών.

        Η Πατριαρχική Επιτροπή είχε συσταθεί στις 18 Οκτωβρίου 1918 στην Κων/πολη  και είχε σκοπό :

1. Την περίθαλψη, γενικά, των προσφύγων του Ευρωπαϊκού πολέμου (Α' Παγκοσμίου Πολέμου).
2. Την Εγκατάσταση αυτών που παλινόστησαν στις εστίες τους.
3. Και την απόδοση σ' αυτούς της περιουσίας τους, που είχε διαρπαχτεί και κατασχεθεί από τους Τούρκους.

        Στην αίτηση αναφέρονταν τα εξής:

Η χειρόγραφη αίτηση

       Δεν γνωρίζουμε βέβαια την τύχη που είχε η αίτηση αυτή και αν πραγματικά δόθηκε αποζημίωση και τι ποσό. Από τα γραφόμενα πάντως καταλαβαίνουμε ότι η καταστροφή και η λεηλασία ήταν ολοσχερής. Χρειάστηκε να περάσει μια δεκαετία για να καταφέρουν οι κάτοικοι να ορθοποδήσουν κάπως.

       Τότε όμως τους βρήκε η δεύτερη και μόνιμη πλέον προσφυγιά και αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη γη των προγόνων τους όπως και ενάμιση εκατομμύριο ακόμη Έλληνες.

           Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή  και ενώ η υπόλοιπη Ανατολική Θράκη είχε εκκενωθεί μέχρι τις 16 Οκτωβρίου του 1922 , οι κάτοικοι της περιοχής Τσατάλτζας είχαν παραμείνει στα σπίτια τους. Ήρθαν όμως εδώ Τούρκοι ανταλλάξιμοι ελληνικής υπηκοότητας από τη Θεσσαλονίκη και τη Δράμα. Για χρονικό διάστημα περίπου δύο χρόνων οι Τσακλιώτες και οι μουσουλμάνοι μεταφερόμενοι από την Ελλάδα έμειναν μαζί στα ίδια σπίτια, αναγκαστικά. Τα χωράφια του χωριού δόθηκαν, με κρατική εντολή, για καλλιέργεια στους Τούρκους, ενώ οι ιδιοκτήτες Έλληνες απλώς είχαν την επικαρπία. Ήταν μάλιστα τέτοια η άγνοια των Τούρκων, που όπως αφηγούνταν η γιαγιά μου, ένας Τούρκος είδε μια κερασιά και αντί να μαζέψει τα κεράσια έκοβε ολόκληρα τα κλαδιά. Και όταν ο πατέρας της προσπάθησε να του δείξει πως να τα μαζεύει, σήκωσε το μαχαίρι να τον σκοτώσει.

           Μετά τη συνθήκη της Λωζάνης (1923), η οποία υπογράφηκε μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, οι κάτοικοι της κοινότητας Τσακηλίου εντάχθηκαν στα σχέδια της ανταλλαγής των πληθυσμών και στις 24 Ιουνίου του 1924 αναγκάστηκαν να πάρουν το δρόμο της προσφυγιάς.

       Όταν γνωστοποιήθηκε πλέον, μέσα στο καλοκαίρι του 1924 , η είδηση της υποχρεωτικής ανταλλαγής των πληθυσμών και αναχώρησης των χριστιανών Ελλήνων για την Ελλάδα, οι Μουσουλμάνοι τους παρακαλούσαν να μείνουν και τους έλεγαν: "που μας αφήνετε με αυτά τα σκυλιά" εννοώντας τους ντόπιους Τούρκους.

        Μετά την είδηση εγκαταστάθηκε στην περιοχή επιτροπή που θα ρύθμιζε τα της ανταλλαγής των πληθυσμών. Κάποιος χωριανός ανέβηκε στη στέγη ενός σπιτιού και φώναξε δυνατά για να ακουστεί από τους συγχωριανούς του. "Ελάτε, φεύγουμε, φεύγουμε!" δίνοντας το σύνθημα της αναχώρησης...