ΕΝΟΤΗΤΑ 13^η

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

- Μα πως, είπε, θα τους αδικήσουμε και θα τους κάνουμε να ζουν χειρότερα, ενώ μπορούν να ζήσουν καλύτερα;

- Ξέχασες πάλι, φίλε μου, είπα εγώ, ότι το νόμο δεν τον ενδιαφέρει αυτό, πώς δηλαδή μια ορισμένη τάξη στην πόλη θα γίνει ιδιαίτερα ευτυχισμένη, αλλά αναζητεί τρόπο ώστε η ευτυχία αυτή να πραγματοποιηθεί για όλη την πόλη ενώνοντας αρμονικά τους πολίτες με την πειθώ αλλά και τον εξαναγκασμό, κάνοντάς τους να μοιράζονται μεταξύ τους την ωφέλεια που μπορεί ο καθένας να προσφέρει στο σύνολο και διαπλάθοντας τέτοιους άνδρες στην πόλη, όχι για να αφήνει έπειτα να στρέφεται όπου ο καθένας θέλει, αλλά για να τους αξιοποιεί ο ίδιος για την ενότητα της πόλης.

- Σωστά, είπε· το είχα ξεχάσει.

- Σκέψου ακόμη, Γλαύκωνα, είπα εγώ, ότι δεν θα αδικήσουμε τους φιλοσόφους που θα βγάλει η πόλη μας αλλά θα έχουμε δίκαιη απαίτηση από αυτούς, υποχρεώνοντας τους να φροντίζουν τους άλλους και να τους προσέχουν.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΓΛΑΥΚΩΝΑ

«?πειτ?, ?φη ? ?μεινον;»
Ο Γλαύκωνας αναρωτιέται με έντονη έκπληξη αν είναι δίκαιο για τους φιλοσόφους να εξαναγκαστούν να ασκήσουν την εξουσία στην πόλη, ενώ δεν το επιθυμούν. Κατά τη γνώμη του, αυτό δεν είναι δίκαιο, γιατί, αν απαρνηθούν τις φιλοσοφικές τους αναζητήσεις και τη γαλήνια ζωή τους για να ασχοληθούν με τα κοινά, θα γίνουν δυστυχισμένοι. Ο Γλαύκων, λοιπόν, βλέπει το δίκαιο από τη σκοπιά του ατομικού συμφέροντος και θεωρεί ότι είναι άδικο να παραγνωρίζεται η επιθυμία του ατόμου υπέρ της δικαιοσύνης. Άλλωστε, κατά τον Γλαύκωνα, όπως αναφέρεται και στην εισαγωγή του σχολικού εγχειριδίου, η δικαιοσύνη είναι μια υποκριτική κοινωνική σύμβαση που επιβάλλεται από τους πολλούς για την αυτοπροστασία τους. Επανέρχεται από τον Γλαύκωνα εδώ το ζήτημα που έχει θέσει και στο 360C της Πολιτείας, Το δακτυλίδι του Γύγη: «Γιατί κάθε άνθρωπος πιστεύει πως η αδικία τον ωφελεί ως άτομο πολύ περισσότερο από τη δικαιοσύνη». Ο Γλαύκων βλέπει τους πολίτες ως άτομα και το δίκαιο και το άδικο απόλυτα, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε σκοπιμότητα. Λειτουργεί με οπτική ατομική και εστιάζει στην ευτυχία κάθε ατόμου ξεχωριστά.

Η ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ

Αντίθετα, ο Σωκράτης προσπαθεί να του αποδείξει ότι αυτό δεν είναι αδικία, αφού θα συντείνει στην ευδαιμονία όλων των κοινωνικών ομάδων και των πολιτών (αυτό είναι το ζητούμενο). Η υποταγή του ατομικού στο καθολικό συμφέρον επιβάλλει την άσκηση πίεσης στους πιο φωτισμένους και ικανούς να αναλάβουν τη διακυβέρνηση της πόλης προκειμένου να οδηγήσουν στην ευημερία το σύνολο των πολιτών. Γιατί σύμφωνα με τον Πλάτωνα, η πολιτεία πρέπει να εξασφαλίζει την ευδαιμονία σε όλες τις κοινωνικές τάξεις. Ο Σωκράτης εξετάζει τα πράγματα με οπτική κοινωνιοκεντρική. Όταν μια τάξη ευτυχεί και οι άλλες δυστυχούν, τότε υπάρχει δυσαρμονία στην πόλη και αστάθεια. Η ίδια θέση διατυπώνεται και σε άλλο σημείο της πολιτείας. Σ? αυτό το ζήτημα έχουν αναφερθεί και άλλοι σημαντικοί Έλληνες συγγραφείς: Ο Θουκυδίδης αλλά και ο Μακρυγιάννης στα Απομνημονεύματά του κάνει τις ίδιες σκέψεις. Και αυτοί οι συγγραφείς εξαρτούν την ατομική ευτυχία από την ευπραγία του συνόλου και συγκλίνουν σε γενικές γραμμές στην άποψη του Πλάτωνα. Διατυπώνουν όμως περιγραφικές σκέψεις που απορρέουν από την πραγματικότητα, ενώ στον Πλάτωνα υπεισέρχεται το δεοντολογικό στοιχείο της βίας του νόμου, που εξαναγκάζει μια ομάδα ή ένα άτομο να θυσιάσει την ευδαιμονία του για το γενικό καλό.

ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗΣ ΣΩΚΡΑΤΗ ? ΠΛΑΤΩΝΑ

Δικαιολογείται ο Σωκράτης να διατυπώνει μια τόσο αυστηρή ? αυταρχική άποψη στην ιδανική πολιτεία;

Η άποψη για τον εξαναγκασμό των φιλοσόφων δεν είναι ούτε ηθικά επιτρεπτή ούτε λογικά ακαταμάχητη. Όμως επιβάλλεται διότι:

1. Στην αρχαιότητα δεν είχε γίνει κατανοητή η αξία της ατομικής ελευθερίας, όπως σήμερα. Για μας σήμερα είναι σαφές ότι ο νόμος δεν επιτρέπεται να παραβιάζει τα ατομικά δικαιώματα και τις ατομικές ελευθερίες. Σήμερα αυτή τη συμπεριφορά του νόμου τη θεωρούμε αυταρχική και τη συναντάμε σε απολυταρχικά καθεστώτα.
2. α) Όμως και ο ίδιος ο Πλάτωνας στη συνέχεια του λόγου θεωρεί άδικο τον εξαναγκασμό των φιλοσόφων στις άλλες κοινωνίες και μόνο στα πλάισια της ιδανικής πολιτείας τον θεωρεί δίκαιο. Στις άλλες πολιτείες επειδή οι φιλόσοφοι είναι αυτοδημιούργητοι μπορούν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους όπου και όπως θέλουν. Στην ιδανική πολιτεία όμως οφέιλουν την ανατροφή και την επιμελημένη παιδεία τους στην ίδια την πολιτεία. Επομένως, οφείλουν να προσφέρουν στο σύνολο της πολιτείας ό,τι γνωρίζουν και όχι να τα κρατάνε για τον εαυτό τους και την ατομική τους ευτυχία.
3. Η ιδανική πολιτεία του Πλάτωνα θα έχει φροντίσει να τους διαμορφώσει τέτοιο ήθος και προσωπικότητα, ώστε η προσφορά τους προς το σύνολο να είναι ηθελημένη και εκούσια, ελεύθερη και εσωτερική επιλογή παρά ηθικός και νόμιμος εξαναγκασμός.

«ν?μ? ο? το?το μ?λει, ?πως? ?λλ? ?ν ?λ? τ? π?λει ? συναρ-
μ?ττων ?ποι?ν ? κα? α?τ?ς ?μποι?ν ? ?λλ?
?να καταχρ?ται α?τ?ς α?το?ς ?π? τ?ν σ?νδεσμον τ?ς π?λεως.» : Είναι γνωστή η νομιμοφροσύνη του Σωκράτη που ιεραρχικά έβαζε πάνω από όλα το νόμο. Στο συγκεκριμένο χωρίο ο νόμος προσωποποιείται και δίνει την εντύπωση ενός προσώπου που με τη στάση, το κύρος και την ισχύ του γίνεται ο κύριος ρυθμιστής του κράτους και των ενεργειών των πολιτών, ο κυβερνήτης και η ψυχή της πολιτείας.

Οι σκοποί του νόμου είναι:

1. Η υπηρέτηση του συλλογικού συμφέροντος και το ενδιαφέρον για την ευδαιμονία των πολιτών
2. Η αρμονική συμβίωση των πολιτών
3. Η αλληλεγγύη και η καλλιέργεια κλίματος συνεργασίας ανάμεσα στους πολίτες
4. Διαμόρφωση κοινωνικού ήθους. Να διαπλάθει δηλ. πολίτες οι οποίοι θα είναι εμποτισμένοι με τις αξίες της συλλογικότητας

Οι νόμοι εφαρμόζονται στους πολίτες με το καλό και τη βία. Ο άριστος νομοθέτης κατά τον Πλάτωνα συνδυάζει την πειθώ με τη βία, η οποία αφορά τον «άπειρον παιδείας όχλον».

Η πειθώ στοχεύει στην εκούσια και ηθελημένη συμμόρφωση του ατόμου. Είναι προτιμότερο μέσο γιατί πρωταρχικό ζητούμενο είναι να μην εξαναγκάζονται οι πολίτες αλλά με ελεύθερη βούληση να υπακούουν στους νόμους. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει:

• Ο νόμος να είναι δίκαιος
• Ο πολίτης να έχει αντιληφθεί ότι είναι μέρος του κοινωνικού συνόλου και να υποτάσσει σ? αυτό τις προσωπικές του επιθυμίες.
• ?φη < φημί: φήμη, φημολογία, προφήτης, διαφήμιση, δυσφήμιση, διαφημιστικός, δυσφημιστικός, άφατος, πρόσφατος, κατάφαση, καταφατικός, απόφαση, έμφαση, εμφατικός, πρόφαση, επίφαση
• νόμ? < νέμω: νόμος, νομικός, νομιμότητα, νόμιμος, νομοτέλεια, νομοταγής, νομοθέτης, νομοσχέδιο, άνομος, παράνομος, ευνομία, παρανομία, υγειονομία, οικονομία, παιδονόμος, δασονόμος, στρατονόμος, αστυνόμος, ταξινόμηση, διχοτόμηση, εξοικονόμηση, νομή, διανομή, κατανομή, νομός, νόμισμα
• γένος, ?γγενέσθαι < γίγνομαι: γέννηση, γενεά, γενιά, γενέτειρα, γενετήσιος, γενέθλιος, γηγενής, εγγενής, συγγενής, γενικός, γόνος, γονέας, γονικός, γονίδιο, γόνιμος, γονιμότητα, υπογονιμότητα, νεογνό, γνήσιος
• πειθο? < πείθω: πειθήνιος, πειθαναγκασμός, πιθανός, πιθανότητα, πίστη, πιστός, πειστήριο, πειστικός, πειθαρχία, πεισιθανάτιος, πείσμα, πεισματάρης
• μεταδιδόναι < μετ? + δίδωμι: δόση, παράδοση, έκδοση, μετάδοση, δοσολογία, δοσίλογος, μισθοδοσία, λογοδοσία, ηλεκτροδότηση, σηματοδότης, δότης, αιμοδότης, καταδότης, εκδοτικός, αποδοτικός, ενδοτικός, μεταδοτικός, δώρο, δωροθέτης, δωρεά, δωροδοκία
• ?πελάθου, ?πελαθόμην < ?π? + λανθάνομαι: λάθος, αλάθητος, λήθη, λησμονιά, λαθραίος, λαθρεπιβάτης, λαθρεμπόριο, λαθροκυνηγός, αλήθεια, αναληθής
• ?φι? < ?π? +?ημι: άνεση, σύνεση, ένεση, δίεση, έφεση, άφεση, αφετηρία, εφετείο, άνετος, συνετός, κάθετος, ενέσιμος, εφέτης, χειραφέτηση, χειραφετημένος

Η ανάγκη επιβάλλεται στα άδικα και αντικοινωνικά άτομα. Ο Πλάτωνας πιστεύει ότι η βία δεν ταιριάζει στους ελεύθερους ανθρώπους αλλά στους απαίδευτους και στα μη κοινωνικοποιημένα άτομα.

   Επειδή λοιπόν οι νόμοι επιβάλλονται με τον καταναγκασμό και η τήρησή τους είναι υποχρεωτική, οπωσδήποτε περιορίζουν την ελευθερία του ανθρώπου, παράλληλα όμως και την προασπίζουν με τους περιορισμούς που επιβάλλουν στους άλλους. Ουσιαστικά στην Πολιτεία του Πλάτωνα οι φιλόσοφοι ενσαρκώνουν το νόμο και οι πολίτες οφείλουν υπακοή σ? αυτούς. Όσοι δεν πείθονται υποτάσσονται με τη βία. Αλλά για την ανώτερη τάξη υπάρχουν αυστηροί περιορισμοί. Η διαβίωση των φυλάκων διέπεται από αυστηρό πνεύμα λιτότητας. Δεν έχουν προσωπική περιουσία. Μεγάλες και πολυτελείς κατοικίες, χρυσό και άργυρο. Η εξουσία δεν είναι μέσο πλουτισμού. Επιπλέον οι φιλόσοφοι ? βασιλείς δε διαθέτουν οικογένεια, για να είναι ολόψυχα αφιερωμένοι στο λειτούργημά τους. Οι πολίτες όλοι είναι υποχρεωμένοι να προσφέρουν το μέγιστο δυνατό στην πόλη. Οι ιδέες αυτές του Πλάτωνα, υποστηρίζουν κάποιοι μελετητές, προδίδουν την αριστοκρατική του καταγωγή. Άλλοι τις χαρακτηρίζουν αντιδημοκρατικές. Πράγματι, μέσα σε μια κοινωνία δεν μπορούν οι νόμοι να επιβάλλουν σε όλους ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής και συμπεριφοράς. Όσα πολιτεύματα το επιχειρούν είναι ολοκληρωτικά. Δεν μπορούμε όμως να αγνοήσουμε τις αγαθές προθέσεις του Πλάτωνα, όταν περιέγραφε την ιδανική του Πολιτεία. Επειδή φοβόταν ότι ο πειθαναγκασμός θα οδηγούσε στον καταναγκασμό, γι? αυτό και τόνιζε την ανάγκη για παιδεία και πειθώ. Ο Κόρν Φόρντ, μελετητής του Πλάτωνα, έγραψε: « η ανάλυση του Πλάτωνα έδειξε μια για πάντα ότι η πολιτική που έχει στόχο την αύξηση και την επέκταση της δύναμης είναι ασυμβίβαστη με εκείνη που αποβλέπει σε υψηλούς σκοπούς». Τέλος, το θέμα της Πολιτείας είναι η λειτουργία της δικαιοσύνης στο πλαίσιο ενός ιδανικού πολιτεύματος. Η αλληγορία του σπηλαίου εντάσσεται μέσα σ? αυτό το πλαίσιο, αφού σ? αυτό το σημείο επισημαίνεται εκτός από τη σημασία της παιδείας για την τελείωση του ανθρώπου, η κύρια αποστολή της πολιτείας, που είναι η εξασφάλιση της ευτυχίας όλων των πολιτών, κάτι που θα επιτύχει ο δίκαιος νόμος.

   Η ενότητα αναφέρεται στο ζήτημα της περιουσίας των φυλάκων, των αρχόντων. Κατά τον Πλάτωνα, οι ηγεμόνες για να μπορέσουν να ανταποκριθούν στα καθήκοντά τους πρέπει να διαθέτουν παιδεία αλλά να μη διαθέτουν ατομική ιδιοκτησία. Αυτό γιατί η πολιτεία τους εξασφαλίζει την ευδαιμονία και σ? αυτή και στην επόμενη ζωή. Βέβαια, αυτό προκαλεί την αντίδραση του Γλαύκωνα, ο οποίος το θεωρεί αδικία, για το λόγο ότι παραβιάζεται η αρχή της ισονομίας. Στην άποψη του Γλαύκων ότι και οι άρχοντες πρέπει να διαθέτουν περιουσία ο Σωκράτης αντιτείνει την άποψη ότι ο σκοπός του νομοθέτη δεν είναι να επιφυλάσσει προνομιακή μεταχείριση σε μια μερίδα πολιτών. Πρόκειται για κλασική περίπτωση αντινομικού λόγου, για περίπτωση δηλ. που, ενώ, για το ίδιο θέμα, οι συνομιλητές υποστηρίζουν διαμετρικά αντίθετες απόψεις, έχουν και οι δυο δίκιο. Το κάθε επιχείρημα, αυτόνομα εξεταζόμενο, ευσταθεί. Και το επιχείρημα ότι παραβιάζεται η αρχή της ισονομίας και το επιχείρημα ότι προέχει το συμφέρον της πόλης και όχι των ατόμων.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΟΜΟΡΡΙΖΑ ΣΤΗ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ

• ?φη < φημί: φήμη, φημολογία, προφήτης, διαφήμιση, δυσφήμιση, διαφημιστικός, δυσφημιστικός, άφατος, πρόσφατος, κατάφαση, καταφατικός, απόφαση, έμφαση, εμφατικός, πρόφαση, επίφαση
• νόμ? < νέμω: νόμος, νομικός, νομιμότητα, νόμιμος, νομοτέλεια, νομοταγής, νομοθέτης, νομοσχέδιο, άνομος, παράνομος, ευνομία, παρανομία, υγειονομία, οικονομία, παιδονόμος, δασονόμος, στρατονόμος, αστυνόμος, ταξινόμηση, διχοτόμηση, εξοικονόμηση, νομή, διανομή, κατανομή, νομός, νόμισμα
• γένος, ?γγενέσθαι < γίγνομαι: γέννηση, γενεά, γενιά, γενέτειρα, γενετήσιος, γενέθλιος, γηγενής, εγγενής, συγγενής, γενικός, γόνος, γονέας, γονικός, γονίδιο, γόνιμος, γονιμότητα, υπογονιμότητα, νεογνό, γνήσιος
• πειθο? < πείθω: πειθήνιος, πειθαναγκασμός, πιθανός, πιθανότητα, πίστη, πιστός, πειστήριο, πειστικός, πειθαρχία, πεισιθανάτιος, πείσμα, πεισματάρης
• μεταδιδόναι < μετ? + δίδωμι: δόση, παράδοση, έκδοση, μετάδοση, δοσολογία, δοσίλογος, μισθοδοσία, λογοδοσία, ηλεκτροδότηση, σηματοδότης, δότης, αιμοδότης, καταδότης, εκδοτικός, αποδοτικός, ενδοτικός, μεταδοτικός, δώρο, δωροθέτης, δωρεά, δωροδοκία
• ?πελάθου, ?πελαθόμην < ?π? + λανθάνομαι: λάθος, αλάθητος, λήθη, λησμονιά, λαθραίος, λαθρεπιβάτης, λαθρεμπόριο, λαθροκυνηγός, αλήθεια, αναληθής
• ?φι? < ?π? +?ημι: άνεση, σύνεση, ένεση, δίεση, έφεση, άφεση, αφετηρία, εφετείο, άνετος, συνετός, κάθετος, ενέσιμος, εφέτης, χειραφέτηση, χειραφετημένος

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Ποιες απόψεις διατυπώνονται από το Σωκράτη και το Γλαύκωνα για το αν είναι δίκαιος ο ηθικός εξαναγκασμός των φιλοσόφων; Αξιολογήστε τη θέση του Σωκράτη.
2. Ποιος είναι ο στόχος του νόμου, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, και ποια τα μέσα που χρησιμοποιεί για να τον πετύχει;
3. Κρίνοντας από τα μέσα που χρησιμοποιεί ο νόμος για να πετύχει την υπακοή των πολιτών σ? αυτόν διαγράψτε το χαρακτήρα του. Πώς θα χαρακτηρίζατε το πολίτευμα που λειτουργεί μ? αυτόν τον τρόπο;
4. Να συγκρίνετε τις απόψεις του Πλάτωνα και του Πρωταγόρα (ενότητα 7) για το σκοπό και το χαρακτήρα του νόμου.
5. Δώστε δύο ομόρριζα στα νέα ελληνικά για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: ποιήσομεν, πειθο?, καταχρ?ται, προσαναγκάζοντες, φυλάττειν.
6. Δώστε ένα αντώνυμο στα αρχαία ελληνικά για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: ?δικήσομεν, χε?ρον, ε? πράξει, ?φελίας, ?πελαθόμην.
7. Δώστε ένα συνώνυμο στα αρχαία ελληνικά για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: ?δικήσομεν, χε?ρον, ποι?ν, ?φι?, βούλεται.

• < Προηγούμενο
• Επόμενο >