Η έννοια “Φύση της Επιστημονικής Γνώσης” (ΦΕΓ)

Περι-ορίζοντας τη ΦΕΓ

Η “Φύση της Επιστημονικής Γνώσης” (εφεξής ΦΕΓ) ως έννοια είναι αφηρημένη, πολυσύνθετη και πολυδιάστατη και για αυτό απαιτείται η συμμετοχή και συνεργασία πολλών και διαφορετικών ειδικοτήτων επιστημόνων (π.χ. φιλόσοφοι, ιστορικοί, κοινωνιολόγοι της επιστήμης, ψυχολόγοι, ερευνητές της ΔΦΕ κ.ά.) προκειμένου να συγκροτηθεί, να προσδιοριστεί και συνεπώς να περιοριστεί εννοιολογικά. Δυστυχώς, η εγγενής πολυπλοκότητα της έννοιας σε συνδυασμό με τις διαφορετικές προτεραιότητες και προοπτικές της κάθε συνιστώσας αυτού του επιστημονικού κυκεώνα δεν επιτρέπει μια τυπική περιγραφή της έννοιας απλά και μόνο με έναν ορισμό (Lederman, Antink & Bartos, 2014).

Παρόλα αυτά, αφαιρετικά είναι δυνατό να προσεγγίσουμε την έννοια της ΦΕΓ αν φανταστούμε την επιστήμη ως ένα νοητικό οικοδόμημα που βασίζεται σε τρεις αλληλοεξαρτώμενες συνιστώσες:

  1. την επιστημονική γνώση,
  2. τις επιστημονικές διαδικασίες που οδηγούν στην παραγωγή της επιστημονικής γνώσης και
  3. τα χαρακτηριστικά της επιστημονικής γνώσης τα οποία εκπορεύονται από τον τρόπο με τον οποίο η επιστημονική γνώση αναπτύσσεται (π.χ. μέσω της επιστημονικής διερεύνησης) Lederman (2006).

Σύμφωνα με τον Bell (2009), για το επίπεδο γενικότητας που αφορά στη διδασκαλία των μαθητών, η τελευταία συνιστώσα εμπεριέχει το νόημα της έννοιας ΦΕΓ. Ωστόσο, για να γίνει εντελώς αντιληπτή η έννοια ΦΕΓ θα πρέπει οπωσδήποτε να αποφευχθεί η σύγχυση ανάμεσα στους όρους «επιστημονικές διαδικασίες» και «τρόπος να γνωρίζεις» (όρος που ισοδυναμεί με τη ΦΕΓ). Εξηγούμε λοιπόν, ότι επιστημονικές διαδικασίες είναι οι δραστηριότητες που συνδέονται με τη συλλογή δεδομένων, την ανάλυσή τους και την εξαγωγή των συμπερασμάτων. Έτσι, για παράδειγμα, η παρατήρηση και η ερμηνεία θεωρούνται επιστημονικές διαδικασίες. Από την άλλη πλευρά, η ΦΕΓ αναφέρεται στο επιστημολογικό υπόβαθρο των δραστηριοτήτων της επιστήμης και στα χαρακτηριστικά της παραγόμενης γνώσης. Επομένως η αντίληψη ότι η παρατήρηση ενός φαινομένου περιορίζεται από την αντιληπτική ικανότητα των ανθρώπων και η συνειδητοποίηση της έμφυτης υποκειμενικότητά της, συνιστούν ενδεικτικά παραδείγματα της κατανόησης της φύσης της επιστημονικής γνώσης (Abd-El-Khalick, Bell, & Lederman, 1998).

Με την ίδια οπτική ο Lederman (1992) εξηγεί ότι: “η ΦΕΓ τυπικά αναφέρεται στην επιστημολογία και στην κοινωνιολογία των Φυσικών Επιστημών, στις Φυσικές Επιστήμες ως τρόπου γιγνώσκειν (way of knowing) και στις εγγενείς αξίες και πεποιθήσεις που ενυπάρχουν την ανάπτυξη της επιστημονικής γνώσης”. Ενώ οι Κωνσταντίνου & Παπαδούρης (2008), αναλυτικότερα αναφέρουν ότι η ΦΕΓ σχετίζεται με τον τρόπο με τον οποίο παράγεται, δομείται, αξιολογείται, τεκμηριώνεται και εγκυροποιείται η επιστημονική γνώση. Τέλος, αν το θέσουμε ακόμα πιο απλά, όπως υποστηρίζει ο McComas (2008), η ΦΕΓ θα μπορούσε να περιγραφεί ως το σύνολο των «κανόνων του παιχνιδιού» που οδηγεί στην παραγωγή της επιστημονικής γνώσης και στην αξιολόγηση της αλήθειας των διαφόρων προτάσεων στην επιστήμη.

(περισσότερες πληροφορίες και σχετική βιβλιογραφία εδώ…)

Επιστροφή στη φύση… της επιστημονικής γνώσης!